Darmowy fragment publikacji:
Spis treści
Wykaz skrótów
9
Wstęp 11
KAZUSY Z PRAWA CYWILNEGO – CZĘŚĆ OGÓLNA 13
Kazus 1 Zakres zastosowania ustawy – Kodeks cywilny 13
Kazus 2 Nadużycie prawa podmiotowego 18
Kazus 3 Ciężar dowodu
22
Kazus 4 Domniemanie dobrej wiary i zasada lex retro non agit 28
Kazus 5 Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych 34
Kazus 6 Uznanie za zmarłego 39
Kazus 7 Osoby prawne, charakter Skarbu Państwa jako osoby prawnej,
reprezentacja
44
Kazus 8 Ustawowe osoby prawne – wspólnota mieszkaniowa 51
Kazus 9 Działanie fałszywego organu osoby prawnej
60
Kazus 10 Ochrona dóbr osobistych osób fizycznych – katalog dóbr
osobistych
Kazus 11 Ochrona dóbr osobistych – wyłączenie bezprawności,
roszczenia
67
75
Kazus 12 Czynność prawna jako zdarzenie związane z oświadczeniem
woli
86
Kazus 13 Złożenie oświadczenia woli drugiej osobie
90
Kazus 14 Zawarcie umowy 95
Kazus 15 Wykładnia oświadczenia woli 99
Kazus 16 Bezwzględna nieważność czynności prawnej 105
Kazus 17 Nieważność czynności prawnej – darowizna na wypadek
śmierci 109
Kazus 18 Forma czynności prawnej 112
Kazus 19 Wady oświadczenia woli – brak świadomości i swobody
powzięcia decyzji i wyrażenia woli
118
Kazus 20 Wady oświadczenia woli – pozorność 122
Kazus 21 Wady oświadczenia woli – błąd i uchylenie się od skutków
prawnych oświadczenia woli 128
5
Kazus 22 Podstęp
Kazus 23 Pełnomocnictwo nieodwołalne i niegasnące na wypadek
135
śmierci 139
148
Kazus 24 Działanie rzekomego pełnomocnika
Kazus 25 Odwołanie pełnomocnictwa – skutki działania
pełnomocnika
155
Kazus 26 Termin i warunek
161
Kazus 27 Bezskuteczność czynności prawnej 172
Kazus 28 Przedawnienie roszczeń terminowych
177
Kazus 29 Przedawnienie roszczeń bezterminowych 187
Kazus 30 Przedawnienie roszczeń z weksla 194
Kazus 31 Przedawnienie roszczeń stwierdzonych prawomocnym
orzeczeniem
200
KAZUSY – CZĘŚĆ RZECZOWA 205
Kazus 1 Stosunki sąsiedzkie – immisje pośrednie 205
Kazus 2 Stosunki sąsiedzkie – immisje bezpośrednie 213
Kazus 3 Ustanowienie służebności drogi koniecznej 215
Kazus 4 Służebność drogi koniecznej – wynagrodzenie
224
Kazus 5 Przeniesienie własności nieruchomości przez nieuprawnio-
nego 228
Kazus 6 Przeniesienie własności rzeczy ruchomych, rozporządzenie
rzeczą przez nieuprawnionego 234
Kazus 7 Nabycie w drodze zasiedzenia własności nieruchomości
stanowiących własność Skarbu Państwa 237
Kazus 8 Nabycie w drodze zasiedzenia własności nieruchomości
przez małżonków
245
Kazus 9 Nabycie w drodze zasiedzenia własności nieruchomości
przez spadkobierców dotychczasowego posiadacza 251
Kazus 10 Nabycie przez zasiedzenie udziału we współwłas ności
nieruchomości 257
Kazus 11 Nabycie przez zasiedzenie własności rzeczy ruchomej 261
Kazus 12 Pożytki z rzeczy wspólnej 264
Kazus 13 Zniesienie współwłasności 275
Kazus 14 Ochrona własności – roszczenie windykacyjne
279
Kazus 15 Ochrona własności – roszczenie negatoryjne i uzupełniające 286
Kazus 16 Dobra wiara posiadacza samoistnego – zwrot nakładów 293
Kazus 17 Zła wiara posiadacza – roszczenie o zwrot nakładów
297
Kazus 18 Roszczenie właściciela o wykup nieruchomości zajętej
pod budowę 303
6
www.lexisnexis.plSpis treściKazus 19 Roszczenie posiadacza gruntu o wykup nieruchomości
zajętej pod budowę
309
Kazus 20 Ochrona posiadania 321
326
Kazus 21 Użytkowanie wieczyste – powstanie prawa
Kazus 22 Użytkowanie wieczyste – opłata roczna
331
Kazus 23 Ograniczone prawa rzeczowe – służebność gruntowa 336
Kazus 24 Ograniczone prawa rzeczowe – służebność osobista 340
Kazus 25 Ograniczone prawa rzeczowe – służebność przesyłu 346
Kazus 26 Ograniczone prawa rzeczowe – zastaw na rzeczach
349
Kazus 27 Zasiedzenie służebności gruntowej 354
ruchomych
SCHEMATY 359
Schemat 1 Podmioty prawa cywilnego 361
Schemat 2 Nadużycie przysługującego prawa podmiotowego (art 5) 361
Schemat 3 Uzyskanie pełnoletności 362
Schemat 4 Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych 362
Schemat 5 Dokonywanie czynności prawnych przez osoby o ograniczo-
nej zdolności
363
Schemat 6 Dobra osobiste człowieka (art 23) 364
Schemat 7 Ochrona dóbr osobistych (art 24) 365
Schemat 8 Uznanie za zmarłego zaginionej osoby fizycznej 365
Schemat 9 Osoby prawne 366
Schemat 10 Nieruchomości (art 46 i 461) 367
Schemat 11 Pożytki z rzeczy 367
Schemat 12 Skutki czynności prawnej (art 56)
367
Schemat 13 Nieważność czynności prawnej z mocy prawa (art 58)
368
Schemat 14 Formy czynności prawnych 368
Schemat 15 Wady oświadczenia woli 369
Schemat 16 Brak świadomości lub swobody (art 82) 369
Schemat 17 Pozorność (art 83) 370
Schemat 18 Błąd (art 84) 371
Schemat 19 Podstęp (art 86) 372
Schemat 20 Groźba (art 87)
373
Schemat 21 Warunek 374
Schemat 22 Rodzaje pełnomocnictw materialnych 374
Schemat 23 Obliczanie terminu 375
Schemat 24 Przedawnienie roszczeń 375
7
Spis treściSchemat 25 Terminy przedawnienia 376
Schemat 26 Zawieszenie biegu przedawnienia (art 121) 376
Schemat 27 Przerwa w biegu przedawnienia (art 123) 377
Schemat 28 Uprawnienia właściciela rzeczy 377
Schemat 29 Zasiedzenie (art 172–176) 378
Schemat 30 Współwłasność 379
Schemat 31 Ochrona własności 379
Schemat 32 Przedmiot użytkowania wieczystego 380
Schemat 33 Ograniczone prawa rzeczowe 380
Schemat 34 Użytkowanie
381
Schemat 35 Użytkowanie nieprawidłowe 382
Schemat 36 Służebności gruntowe 382
Schemat 37 Zasady wykonywania służebności gruntowej 383
Schemat 38 Służebności osobiste 384
Schemat 39 Zastaw 384
Schemat 40 Posiadanie 385
www.lexisnexis.plSpis treściWykaz skrótów
Biul. SN
k.c.
k.h.
k.p.c.
k.r.o.
k.s.h.
– Biuletyn Sądu Najwyższego
– ustawa z 23 kwietnia 1964 r – Kodeks cywilny (tekst
jedn Dz U z 2014 r , poz 121 ze zm )
– rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 paź-
dziernika 1933 r – Kodeks handlowy (Dz U Nr 82,
poz 600)
– ustawa z 17 listopada 1964 r – Kodeks postępowania
cywilnego (tekst jedn Dz U z 2014 r , poz 101 ze zm )
– ustawa z 25 lutego 1964 r – Kodeks rodzinny i opiekuń-
czy (tekst jedn Dz U z 2012 r , poz 788 ze zm )
– ustawa z 15 września 2000 r – Kodeks spółek handlo-
wych (tekst jedn Dz U z 2013 r , poz 1030 ze zm )
Konstytucja RP
– Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia
Lex
Lexis.pl
OSA
OSNC
OSNCP
OSNP
OSNPG
OSP
OSPiKA
PiP
pr. aut.
1997 r (Dz U Nr 78, poz 483 ze zm )
– system informacji prawnej Wolters Kluwer Polska
– Serwis Prawniczy LexisNexis
– Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Pracy, Ubezpie-
czeń Społecznych i Spraw Publicznych
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Wydawnictwo Proku-
ratury Generalnej
– Orzecznictwo Sądów Polskich
– Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
– „Państwo i Prawo”
– ustawa z 4 lutego 1994 r o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (tekst jedn Dz U z 2006 r Nr 90, poz 631
ze zm )
9
Wykaz skrótów
pr. pras.
– ustawa z 26 stycznia 1984 r – Prawo prasowe (Dz U
Nr 5, poz 24 ze zm )
pr. weksl.
– ustawa z 28 kwietnia 1936 r – Prawo wekslowe (Dz U
Nr 37, poz 282 ze zm )
Prok. i Pr
p.w.k.c.
– „Prokuratura i Prawo”
– ustawa z 23 kwietnia 1964 r – Przepisy wprowadzające
SN
u.g.n
Kodeks cywilny (Dz U Nr 16, poz 94 ze zm )
– Sąd Najwyższy
– ustawa z 21 sierpnia 1997 r o gospodarce nieruchomo-
ściami (tekst jedn Dz U z 2014 r , poz 518 ze zm )
u.k.w.h
– ustawa z 6 lipca 1982 r o księgach wieczystych i hipo-
u.s.k.
u.w.l.
WSA
tece (tekst jedn Dz U z 2013 r , poz 707 ze zm )
– ustawa z 27 lipca 2002 r o szczególnych warunkach
sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cy-
wilnego (Dz U Nr 141, poz 1176 ze zm )
– ustawa z 24 czerwca 1994 r o własności lokali (tekst
jedn Dz U z 2000 r Nr 80, poz 903 ze zm )
– wojewódzki sąd administracyjny
www.lexisnexis.plWstęp
Kazusy z zakresu prawa cywilnego materialnego opublikowane w tej
książce będą pomocne podczas przygotowywania się do egzaminów
przede wszystkim jako przypomnienie i uporządkowanie nabytej wie-
dzy Zostały one opracowane głównie na podstawie orzecznictwa Sądu
Najwyższego oraz sądów apelacyjnych
W publikacji uwzględniono najnowsze linie orzecznicze Nie omawia
ona jednak wszystkich przepisów Kodeksu cywilnego – obejmuje tylko
najistotniejsze i najczęściej spotykane w praktyce orzeczniczej pro-
blemy, które pojawiają się w wykładni przepisów prawa materialnego
na tle konkretnych stanów faktycznych
Każdy kazus składa się z opisu stanu faktycznego, rozwiązania oraz ko-
mentarza, w którym znajduje się omówienie mających zastosowanie
w tym stanie faktycznym przepisów oraz orzecznictwa pomocnego
przy ich wykładni Dodatkowo książka zawiera schematy, które przed-
stawiają w formie graficznej powiązania między poszczególnymi unor-
mowaniami, oraz testy prawnicze przygotowujące do egzaminów
wstępnych i końcowych na aplikacje
Prawo cywilne. Część ogólna i prawo rzeczowe. Kazusy to publikacja
przeznaczona przede wszystkim dla aplikantów – zarówno radcow-
skich, adwokackich, notarialnych, jak i z aplikacji ogólnej Może też
być przydatna studentom prawa, a także osobom niekoniecznie z pra-
wem związanym, ale zainteresowanym jego praktycznymi aspektami
Przy opracowywaniu tej książki wykorzystałyśmy swoje doświadczenie
zawodowe oraz dydaktyczne związane z zajęciami prowadzonymi
z aplikantami
Teresa Mróz, Agata Zając
KAZUSY Z PRAWA CYWILNEGO
– CZĘŚĆ OGÓLNA
Kazus 1. Zakres zastosowania ustawy – Kodeks cywilny
Stan faktyczny
Pozwem z 5 marca 2000 r Zakład Ubezpieczeń
Społecznych wniósł o zasądzenie od pozwanych
Jacka P i Mateusza N kwoty 135 000 zł, wskazu-
jąc, że pozwani są członkami zarządu spółki z ograniczoną odpowie-
dzialnością „B ”, założonej w 1993 r , która od początku swojej działal-
ności przynosiła straty 30 września 1994 r zarząd złożył wniosek
o otwarcie postępowania układowego, powołując się na zaprzestanie
płacenia długów i trudną sytuację finansową spółki Postępowanie to
zostało umorzone 31 marca 1995 r , a 30 maja 1996 r pozwani złożyli
wniosek o ogłoszenie upadłości W tym czasie spółka nie dysponowała
już żadnym majątkiem pozwalającym na pokrycie kosztów postępo-
wania i wniosek został prawomocnie oddalony postanowieniem
z 20 marca 1997 r Dochodzona pozwem kwota obejmuje należności
z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne za lata 1995–
1997, obciążających spółkę B , co do których strona powodowa wysta-
wiła administracyjne tytuły wykonawcze i wszczęła egzekucję Egzeku-
cja ta okazała się bezskuteczna i postanowieniem z 27 października
1998 r Urząd Skarbowy w T umorzył postępowanie egzekucyjne
Pozwani podnieśli, że pozew powinien zostać odrzucony, gdyż sprawa
nie należy do kategorii spraw cywilnych
Pytanie
Czy zarzut pozwanych jest zasadny? Jakie czynności powinien
podjąć sąd?
Zarzut pozwanych nie zasługuje na uwzględnienie,
sąd zaś powinien wydać postanowienie o odmo-
wie odrzucenia pozwu na podstawie art 222 k p c
Rozwiązanie
13
Komentarz
Kodeks cywilny, zgodnie z art 1 k c , reguluje sto-
sunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi
i osobami prawnymi Kodeks cywilny nie zawiera
definicji pojęć „sprawa cywilna” czy „stosunek cywilnoprawny” i nie
ulega wątpliwości, że nie można utożsamiać tych pojęć z kategorią
spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu cywilnym, gdyż
z uwagi na treść art 2 § 1 k p c jako sprawy cywilne rozpoznawane
przez sądy powszechne są traktowane zarówno sprawy ze stosunków
z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa
pracy, jak i sprawy, które wprawdzie nie wynikają z powyższych sto-
sunków, niemniej stosuje się do nich – z mocy ustaw szczególnych –
przepisy Kodeksu postępowania cywilnego W świetle przepisów pro-
ceduralnych sprawami cywilnymi są więc także sprawy, które ze swej
istoty nie mają charakteru cywilnoprawnego, bo ich źródłem jest prawo
publiczne, niemniej ustawodawca wyraźnie skierował je do właściwo-
ści sądów powszechnych i nakazał stosowanie do ich rozpoznawania
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego
Nie można także zawęzić pojęcia sprawy cywilnej do spraw uregulowa-
nych przepisami Kodeksu cywilnego, gdyż stosunki cywilnoprawne są
regulowane również w wielu innych ustawach, m in Kodeksie rodzin-
nym i opiekuńczym, Kodeksie pracy, Kodeksie spółek handlowych
W piśmiennictwie wskazuje się, że właściwym kryterium pozwalają-
cym określić, czy dana sprawa jest sprawą cywilną w rozumieniu art 1
k c , jest zasada równości stron – stosunek cywilnoprawny charak-
teryzuje się równorzędnością i równoprawnością stron konkretnego
stosunku prawnego (tak: w komentarzu do art 1 k c S Dmowski,
w: S Dmowski, S Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga
pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2011)
W uzasadnieniu postanowienia z 4 kwietnia 2003 r , III CZP 11/03
(Prok i Pr 2003, nr 9, poz 34, wkładka, Lexis pl nr 361039), Sąd Naj-
wyższy wskazał, że: „W sensie materialnoprawnym sprawami cywil-
nymi są sprawy, w których ochrona prawna jest przewidziana ze
względu na stan prawny oraz prawa i obowiązki podmiotów stosunków
prawnych o charakterze równorzędnym Jeżeli źródłem roszczenia jest
stosunek administracyjnoprawny, to sprawa nie ma charakteru cywil-
nego według kryterium materialnoprawnego, choć może podlegać roz-
poznaniu na podstawie k p c Przesądzającym elementem wskazują-
cym na stosunek administracyjnoprawny jest występowanie organu
14
Kazusy z prawa cywilnego – część ogólnawww.lexisnexis.plKazus 1. Zakres zastosowania ustawy – Kodeks cywilny
państwowego lub społecznego wobec innego uczestnika z pozycji
wykonywania władzy zwierzchniej w ramach zarządzającej działalno-
ści Państwa”
Charakter cywilnoprawny może więc mieć także sprawa wyłączona
z sądowego postępowania cywilnego z mocy przepisów szczególnych
Przykładowo, sprawy związane z ustalaniem wysokości opłat za użyt-
kowanie wieczyste – będące niewątpliwie sprawami z zakresu prawa
cywilnego – rozpoznawane są przez samorządowe kolegia odwoławcze
i dopiero na skutek odwołania od decyzji kolegium są kierowane do
postępowania przed sądem (podobnie sprawy o rozgraniczenie toczące
się w pierwszym stadium przed organem administracyjnym)
O tym, czy mamy do czynienia ze stosunkiem cywilnoprawnym, nie
decyduje więc samo występowanie lub nie organu państwowego bądź
społecznego, ale to, czy taki podmiot występuje jako równorzędny
z drugą stroną, czy ma pozycję nadrzędną z uwagi na wykonywanie
władzy publicznej Dlatego też – mimo spornej przez pewien czas
w orzecznictwie kwestii, czy możliwe jest dochodzenie na drodze są-
dowej roszczeń ze skargi pauliańskiej w celu ochrony wierzytelności
o charakterze publicznoprawnym [Sąd Najwyższy m in w postano-
wieniu z 24 czerwca 1999 r , II CKN 298/99 (OSNC 2000, nr 1,
poz 15, Lexis pl nr 342986), wskazał, że nie jest dopuszczalna
ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, jeżeli wierzy-
telność Skarbu Państwa wynika z decyzji organu podatkowego ustala-
jącej zobowiązanie podatkowe dłużnika, a w postanowieniu z 30 lipca
2002 r , IV CKN 1246/00 (Lexis pl nr 377887), podkreślił, że ustawa
z 13 października 1998 r o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst
jedn Dz U z 2013 r , poz 1442 ze zm ) nie dopuszcza możliwości ko-
rzystania przez ZUS ze skargi pauliańskiej] – ostatecznie Sąd Najwyż-
szy uznał, że konstrukcją cywilistyczną skargi pauliańskiej objęta jest
także, w drodze zastosowania analogiae legis, wierzytelność publicz-
noprawna [m in uchwała z 12 marca 2003 r , III CZP 85/02 (OSNC
2003, nr 10, poz 129, Lexis pl nr 360045), uchwała z 11 kwietnia
2003 r , III CZP 15/03 (OSNC 2004, nr 3, poz 32, Lexis pl nr 360523)
i wyrok z 13 maja 2005 r , I CK 677/04 („Prawo Bankowe” 2005, nr 9,
s 10, Lexis pl nr 398288)]
W pewnym okresie sporna była też kwestia dopuszczalności drogi są-
dowej w sprawie, w której Skarb Państwa czy państwowa osoba prawna
występowały przeciwko członkom zarządu spółki z o o z roszczeniem
15
z art 298 k h (obecnie art 299 k s h ) z powodu zobowiązania pu-
blicznoprawnego W uchwale z 12 czerwca 1991 r , III CZP 46/91
(OSNCP 1992, nr 3, poz 38, Lexis pl nr 302801), Sąd Najwyższy uznał,
że niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z powództwa Skarbu
Państwa (urzędu skarbowego) przeciwko członkom zarządu spółki
z o o o zapłatę określonej kwoty pieniężnej z tytułu zobowiązania po-
datkowego obciążającego tę spółkę w związku z prowadzoną przez nią
działalnością gospodarczą w wypadku, gdy egzekucja przeciwko spółce
okazała się bezskuteczna Jednak w uchwale z 19 stycznia 1993 r ,
III CZP 162/92 (OSNCP 1993, nr 6, poz 103, Lexis pl nr 298581), Sąd
Najwyższy uznał, że dopuszczalna jest droga sądowa do dochodzenia,
na podstawie art 298 k h , od członków zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością należności z tytułu składek na ubezpieczenie spo-
łeczne, wskazując na charakter odszkodowawczy roszczenia z art 298
k h , a w wyroku z 27 października 2004 r , IV CK 148/04 (Lexis pl
nr 389975) – że przewidziana w art 298 k h odpowiedzialność człon-
ków zarządu spółki ma charakter odszkodowawczy za dopuszczenie do
obniżenia potencjału majątkowego spółki, powodujące niemożność
wyegzekwowania od spółki jej zobowiązań; nie jest to zatem odpowie-
dzialność za długi spółki, których charakter (publicznoprawny czy pry-
watny) nie ma wobec tego znaczenia – jest to odszkodowawcza odpo-
wiedzialność cywilnoprawna, z natury rzeczy należąca do zakresu
stosunków, o których mowa w art 1 k c , i podlega rozpoznaniu na
drodze sądowej także wówczas, gdy niewyegzekwowane długi spółki
obejmują składki na ubezpieczenie społeczne
Obecnie orzeczenia te są nieaktualne, zgodnie bowiem z art 116 § 1
ustawy z 29 sierpnia 1997 r – Ordynacja podatkowa (tekst jedn Dz U
z 2012 r , poz 749 ze zm ) za zaległości podatkowe spółki z ograni-
czoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej odpowiadają solidarnie
całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja prze-
ciwko spółce okaże się bezskuteczna, chyba że członek zarządu wy-
każe, że we właściwym czasie zgłoszono upadłość lub wszczęto postę-
powanie układowe albo że niezgłoszenie upadłości oraz brak
postępowania układowego nastąpiły nie z jego winy, bądź też wskaże
mienie, z którego egzekucja jest możliwa, a art 31 ustawy z 13 paź-
dziernika 1998 r o systemie ubezpieczeń społecznych zawiera odesła-
nie do tego przepisu w zakresie egzekucji składek na ubezpieczenie
społeczne
16
Kazusy z prawa cywilnego – część ogólnawww.lexisnexis.plKazus 1. Zakres zastosowania ustawy – Kodeks cywilny
Jednak z uwagi na unormowanie przepisów przejściowych, w tym
art 332 ustawy – Ordynacja podatkowa, zgodnie z którym do odpowie-
dzialności osób trzecich z tytułu zaległości podatkowych powstałych
przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy ustawy z 19 grud
nia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (tekst jedn. Dz.U. z 1993 r.
Nr 108, poz. 486 ze zm.), do przedstawionego stanu faktycznego przepis
art 116 ustawy – Ordynacja podatkowa w zw z art 31 ustawy o syste-
mie ubezpieczeń społecznych nie będzie miał zastosowania (takie stano-
wisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 16 czerwca 2005 r , I UK 277/04,
„Prawo Pracy” 2006, nr 1, poz 28, Lexis pl nr 2423001)
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd uznający, że
droga sądowa jest dopuszczalna zawsze, gdy powód opiera swoje rosz-
czenie na zdarzeniach prawnych, z których mogą wynikać skutki cywil-
noprawne Zdarzeniami prawnymi, z którymi prawo cywilne wiąże po-
wstanie stosunku cywilnoprawnego, są zaś zarówno zdarzenia
cywilnoprawne uregulowane w Kodeksie cywilnym, takie jak czynności
prawne oraz czyny niedozwolone, jak i akty administracyjne wywołu-
jące skutki w zakresie prawa cywilnego (zob postanowienie SN
z 21 lis topada 2000 r , III CKN 1048/00, Lexis pl nr 381438)
O dopuszczalności drogi sądowej rozstrzyga więc podany w pozwie stan
faktyczny będący uzasadnieniem zgłoszonego roszczenia, a nie samo
wykazanie istnienia roszczenia czy też stosunku prawnego między stro-
nami (zob postanowienie SN z 8 sierpnia 2000 r , III CKN 927/00,
Lexis pl nr 388342)
W przedstawionym stanie faktycznym nie ma więc podstaw do uznania,
że sprawa dotycząca odpowiedzialności członków zarządu spółki z ogra-
niczoną odpowiedzialnością wynikającej z art 298 k h nie ma charak-
teru sprawy cywilnej w rozumieniu art 1 k c , nawet jeśli wierzytelność,
której zaspokojenia wierzyciel nie mógł uzyskać od spółki, jest wierzytel-
nością publicznoprawną Podniesienie przez pozwanego zarzutu, któ-
rego uwzględnienie skutkowałoby odrzuceniem pozwu, obliguje sąd do
wydania postanowienia rozstrzygającego zasadność żądania odrzucenia
pozwu także w wypadku stwierdzenia, że brak podstaw do zastosowania
art 199 k p c Wydając w takim wypadku postanowienie o odmowie od-
rzucenia pozwu, zgodnie z art 222 k p c , sąd może wstrzymać rozpo-
znanie sprawy do czasu uprawomocnienia się postanowienia, na które
zgodnie z art 394 § 1 pkt 1 k p c przysługuje zażalenie
17
Kazus 2. Nadużycie prawa podmiotowego
Stan faktyczny
Jan Z wniósł o pozbawienie wykonalności tytułu
wykonawczego w postaci bankowego tytułu egze-
kucyjnego z 2 marca 2007 r wystawionego przez
Bank w L , opatrzonego klauzulą wykonalności postanowieniem Sądu
Rejonowego z 6 czerwca 2007 r , podnosząc, że wypowiedzenie przez
pozwany Bank zawartej z powodem umowy kredytowej było sprzeczne
z zasadami współżycia społecznego, gdyż brak terminowej spłaty kre-
dytu był spowodowany wypadkiem komunikacyjnym, jakiemu we
wrześniu 2006 r uległ powód, a którego skutkiem była utrata zdolno-
ści do pracy Powód wskazał, że wobec powyższego brak było podstaw
do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego
Pozwany Bank w odpowiedzi na pozew zarzucił, że art 5 k c nie może
być podstawą dochodzenia roszczenia
Pytanie
Proszę ocenić zasadność stanowisk obu stron.
Rozwiązanie
Artykuł 5 k c nie może być samoistną podstawą
powództwa z art 840 k p c , jednak powód może
swoje żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego
wykonalności oprzeć na wszelkich zarzutach powstałych przed wysta-
wieniem bankowego tytułu egzekucyjnego, w tym na zarzucie braku
wymagalności roszczenia z uwagi na nadużycie przez Bank uprawnie-
nia kształtującego wynikającego z umowy kredytowej, jakim jest m in
wypowiedzenie umowy kredytowej
Komentarz
W przedstawionym stanie faktycznym powód wy-
stąpił z żądaniem pozbawienia wykonalności ty-
tułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu
egzekucyjnego opatrzonego klauzulą wykonalności nadaną postano-
wieniem Sądu Rejonowego Podstawą prawną żądania jest art 840 § 1
18
www.lexisnexis.plKazus 2. Nadużycie prawa podmiotowego
pkt 1 k p c – powód będący dłużnikiem banku podnosi, że pozwany
bank nie był uprawniony do wystawienia bankowego tytułu egzekucyj-
nego, powołując się na art 5 k c
Artykuł 5 k c sankcjonuje nadużywanie prawa podmiotowego, które
nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony praw-
nej Przesłanką zastosowania art 5 k c jest ustalenie, że osobie wyko-
nującej uprawnienia wynikające z prawa podmiotowego rzeczywiście
prawo to przysługuje, a także wykazanie, że w konkretnych okoliczno-
ściach faktycznych udzielenie tej osobie ochrony prawnej byłoby
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodar-
czym przeznaczeniem prawa
Przepis odwołuje się więc do klauzul generalnych: zasad współżycia
społecznego i społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa – przy
czym żaden przepis prawa cywilnego nie zawiera ustawowych definicji
tych pojęć
Zarówno w piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego
utrwalony jest pogląd, że art 5 k c może być stosowany tylko w obro-
nie przed nadużywaniem przez drugą stronę prawa podmiotowego, nie
może zaś być podstawą dochodzenia roszczeń, nie można zatem oprzeć
powództwa tylko na treści art 5 k c
Wytaczając powództwo przeciwegzekucyjne, dłużnik banku może pod-
nosić wszelkie zarzuty materialnoprawne dotyczące wierzytelności
stwierdzonej bankowym tytułem egzekucyjnym, w szczególności zgod-
nie z art 840 § 1 pkt 1 k p c może kwestionować istnienie obowiązku
stwierdzonego tytułem egzekucyjnym, który nie jest orzeczeniem sądu
Nie ma przy tym znaczenia fakt, że bankowy tytuł egzekucyjny został
opatrzony klauzulą wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejo-
nowego, gdyż postępowanie klauzulowe nie jest postępowaniem mery-
torycznym – rozpoznając wniosek o nadanie klauzuli wykonalności,
sąd nie bada, czy istnieje wierzytelność stwierdzona tytułem egzeku-
cyjnym, lecz jedynie ogranicza się do kwestii formalnych związanych
z istnieniem przesłanek uzasadniających opatrzenie przedłożonego
przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego klauzulą wykonalności Wie-
rzytelność objęta bankowym tytułem egzekucyjnym, także po nadaniu
mu klauzuli wykonalności, nie jest więc wierzytelnością stwierdzoną
orzeczeniem sądu w rozumieniu art 840 § 1 pkt 1 k p c , dłużnik
banku może zatem podnosić zarzuty dotyczące tej wierzytelności po-
wstałe zarówno po wystawieniu tytułu egzekucyjnego i po nadaniu mu
19
klauzuli wykonalności, jak i przed wystawieniem tytułu i przed nada-
niem mu klauzuli
Zarzut z art 5 k c jest niewątpliwie zarzutem materialnoprawnym,
jednak zasadniczo nie może stanowić samoistnej podstawy powództwa
przeciwegzekucyjnego Nie mogłoby być więc uwzględnione takie po-
wództwo, w którym dłużnik wskazywałby, że samo wystawienie przez
bank tytułu egzekucyjnego i egzekwowanie objętej nim należności sta-
nowi nadużycie prawa, jeśli dłużnik nie zakwestionowałby skutecznie
istnienia lub wymagalności roszczeń banku
W przedstawionym stanie faktycznym powód podnosi jednak, że po-
zwany bank dokonał z naruszeniem art 5 k c wypowiedzenia umowy
kredytowej, stawiając całą wierzytelność w stan wymagalności, mimo
iż dłużnik zalegał tylko z zapłatą kilku rat należności z przyczyn od
niego niezależnych
Powód wskazuje zatem, że pozwany bank, wykonując przysługujące
mu uprawnienie kształtujące, nadużył prawa podmiotowego i że takie
zachowanie jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego nie
może być uznane za skuteczne
Powód kwestionuje zatem wymagalność roszczenia stwierdzonego
bankowym tytułem egzekucyjnym, broniąc się przed skutkami dokona-
nej przez pozwany bank czynności prawnej jako stanowiącej nadużycie
prawa Podstawą prawną roszczenia nie jest więc sam art 5 k c , ale
zarzut naruszenia przepisu art 96 ustawy z 29 sierpnia 1997 r – Prawo
bankowe (tekst jedn Dz U z 2012 r , poz 1376 ze zm ), poprzez wy-
stawienie bankowego tytułu egzekucyjnego obejmującego wierzytel-
ność niewymagalną Tak sformułowany zarzut może zaś stanowić
podstawę powództwa z art 840 k p c
Takie stanowisko zajął też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowie-
nia z 27 listopada 2003 r , III CZP 78/03 (Prok i Pr 2004, nr 6, poz 36
– dodatek, Lexis pl nr 365041), wskazując, że wykonywanie przez
bank uprawnienia kształtującego może być oceniane z punktu widze-
nia przepisu art 5 k c i w rezultacie prowadzić do wniosku, że doko-
nane przez bank wypowiedzenie umowy kredytu (ze względu na ist-
nienie określonych okoliczności) nie mogło być uznane za skuteczne
wobec kredytobiorcy
20
Kazusy z prawa cywilnego – część ogólnawww.lexisnexis.plKazus 2. Nadużycie prawa podmiotowego
Należy jednak pamiętać o domniemaniu, że korzystający ze swego
prawa czyni to w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego,
zatem to osoba powołująca się na art 5 k c musi wykazać, że w tym
konkretnym przypadku działanie uprawnionego jest sprzeczne z zasa-
dami współżycia społecznego (zob wyrok SN z 9 lipca 2008 r , V CSK
43/08, Lexis pl nr 1931061). Ponadto art 5 k c nie może prowadzić
do utraty prawa podmiotowego, może jedynie pozbawić ochrony wy-
konywanie takiego prawa przez jakiś czas
Kazus 3. Ciężar dowodu
Stan faktyczny
W dniu 6 maja 2003 r Jan Z zawarł z Ireną K
umowę sprzedaży i tego samego dnia wynikającą
z powyższej umowy wierzytelność o zapłatę ceny
w kwocie 30 000 zł płatnej do 15 czerwca 2003 r przelał na Spółkę
z o o , o czym zawiadomił kupującą 7 maja 2003 r Wobec braku zapłaty
należności Spółka z o o wystąpiła 1 lipca 2004 r z żądaniem zapłaty
kwoty objętej przelewem w postępowaniu nakazowym Nakaz za-
płaty został wydany 15 lipca 2004 r , a w zarzutach od nakazu zapłaty
z 10 sierpnia 2004 r pozwana podniosła, że towar objęty umową
sprzedaży był częściowo wadliwy, wobec czego 30 marca 2004 r odstą-
piła od umowy sprzedaży, zwracając Janowi Z towar na kwotę 25 000 zł
Jan Z przyjął towar, wystawiając faktury korygujące
Pytanie
Jak rozkłada się ciężar dowodu w postępowaniu toczącym się
po wniesieniu zarzutów?
Rozwiązanie
Powód – Spółka z o o – był obowiązany do wyka-
zania, już na etapie postępowania nakazowego,
istnienia wierzytelności objętej umową cesji i sku-
teczności umowy przelewu, a także daty, w jakiej dłużnik dowiedział
się o przelewie Pozwana – Irena K – może zwolnić się z obowiązku
zapłaty ceny w kwocie 25 000 zł, wykazując, iż skutecznie odstąpiła od
umowy sprzedaży z powodu wad nabytego towaru
Komentarz
Przepis art 3 k p c nie nakłada na sąd obowiązku
dążenia do wykrycia prawdy obiektywnej (mate-
rialnej) bez względu na procesową aktywność
stron Wręcz przeciwnie – przy rozpoznawaniu sprawy na podstawie
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, zmienionych ustawą
z 1 marca 1996 r o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozpo-
22
www.lexisnexis.pl
Pobierz darmowy fragment (pdf)