Darmowy fragment publikacji:
DZIAŁ I. CZĘŚĆ OGÓLNA
Czy wiesz, że…
W ostatnich latach wzrosła liczba wniosków o ubezwłasnowolnienie, wpływających
do polskich sądów okręgowych? Z tego 92 stanowiły ubezwłasnowolnienia całkowite,
a ponad połowa z nich dotyczyła osób powyżej 60. roku życia. Sądy uwzględniają zaś
2/3 wszystkich składanych wniosków. Obecnie ponad 90 tys. osób w Polsce jest ubezwłas-
nowolnionych: 60 tys. w całości, 10 tys. częściowo. RPO od dawna uważa, że instytucja
ubezwłasnowolnienia powinna zostać zniesiona i zastąpiona systemem wspieranego po-
dejmowania decyzji. Domaga się także tego samo środowisko osób z niepełnosprawnoś-
ciami. Może także być tak, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną i z zaburzeniami
psychicznymi czy niepełnosprawnością psychiczną nie mogą świadomie podjąć decyzji
w niektórych sferach (np. zakup czy sprzedaż nieruchomości, przyjęcie czy odrzucenie
spadku, wzięcie kredytu), ale w innych sferach mogą świadomie działać i wyrażać swą
wolę (np. zawarcie małżeństwa, podjęcie zatrudnienia, wypłata pensji czy renty). Cał-
kowite odebranie osobie prawa do wszelkich decyzji to fundamentalne naruszenie jej
godności. Opiekun ma wprawdzie obowiązek działania w interesie osoby będącej pod
jego pieczą, ale przepisy – inaczej niż w niektórych ustawodawstwach europejskich – nie
precyzują, że musi brać pod uwagę jej życzenia. Tym samym podopieczny nie ma prawa
udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego majątku i osoby. Zdaniem Rzecznika
powoduje to, że dorosłe osoby ubezwłasnowolnione są przez polskie prawo traktowane
bardziej przedmiotowo niż małoletnie dzieci poniżej 13. roku życia1.
1 Rzecznik pisze do TK: ubezwłasnowolnienie całkowite jest niekonstytucyjne, https://www.
rpo.gov.pl/pl/content/RPO-do-trybunalu-ubezwlasnowolnienie-calkowite-niekonstytucyjne;
W. Tumidalski, MS: 70 tys. osób w Polsce jest ubezwłasnowolnionych, https://www.prawo.pl/
prawnicy-sady/ms-70-tys-osob-w-polsce-jest-ubezwlasnowolnionych,53343.html.
13
CZĘŚĆ I. PODMIOTY PRAWA
CYWILNEGO
ROZDZIAŁ 1. PRZEPISY WSTĘPNE
Kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i oso-
bami prawnymi.
Według art. 3 KC, ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że co innego wynika z jej
brzmienia lub celu (lex retro non agit). Stosowanie retroakcji jest dopuszczalne tylko
wyjątkowo, gdy wynika to z brzmienia lub celu nowej ustawy.
ZAKAZ RETROAKCJI USTAWY
chyba, że co innego wynika z:
brzmienia ustawy
celu ustawy
Zgodnie z art. 5 KC, nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny
ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia
społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wy-
konywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Odesłanie do społeczno-gospodarczego
przeznaczenia prawa w wyraźnym stopniu uwzględnia interes społeczny, natomiast
przytoczenie zasad współżycia społecznego służy uzyskaniu równowagi przez uwzględ-
nienie interesów indywidualnych.
14
Przykład
Wierzyciel ma kilka zabezpieczeń finansowych wobec jednego dłużnika i wszczyna egzekucję
do tego elementu, który spowoduje upadłość dłużnika, a miał możliwość skorzystania z innych.
Zgodnie z brzmieniem art. 6 KC, ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie,
która z tego faktu wywodzi skutki prawne.
W przypadku, gdy jedna ze stron swoim postępowaniem uniemożliwia albo poważnie
utrudnia wskazanie okoliczności drugiej stronie, na której spoczywa ciężar dowodu,
wówczas na stronę „utrudniającą” przechodzi ciężar dowodu, że okoliczności takie nie
zachodziły (wyr. SN z 3.3.1971 r., II PR 453/70, Legalis). Reguła ta znajduje powszechne
zastosowanie w sprawach z zakresu prawa pracy.
Domniemania prawne wiążą sąd, mogą zostać jednak obalone dowodem przeciw-
nym, o ile ustawa tego nie wyłącza.
Domniemanie prawne jest wyjątkiem od zasady art. 6 KC, zmieniającym regułę
rozkładu ciężaru dowodu.
Przykład
Domniemywa się, że dane wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego są prawdziwe.
DOMNIEMANIA
faktyczne (praesumptio facti) to uznanie
pewnego faktu za udowodniony na
podstawie innych ustalonych faktów,
pozostających w tym związku
prawne (praesumptio iuris) występuje
wówczas, gdy przepisy prawne na
kazują w określonych okolicznościach
uznać pewne fakty za prawnie ustalone
FORMALNE
nakazują przyjąć, że określony fakt zachodzi lub zaszedł, dopóki nie zostanie
wykazane, że tak nie było, np. tak długo jak nie zostanie wykazane, że nastąpiło
urodzenie martwe, przyjmuje się, że dziecko urodziło się żywe (art. 9 KC)
MATERIALNE
na podstawie udowodnienia innego prawnie relewantnego faktu lub stanu
faktycznego nakazuje przyjąć dany fakt za uznany, np. jeśli dziecko urodziło
się w trakcie małżeństwa lub do 300. dnia po jego ustaniu lub unieważnieniu,
domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki (art. 62 § 1 KRO)
15
WZRUSZALNE
(praesumptio iuris tantum)
wykazane, że tak nie było, np. tak długo jak nie zostanie wykazane, że nastąpiło
urodzenie martwe, przyjmuje się, że dziecko urodziło się żywe (art. 9 KC)
MATERIALNE
na podstawie udowodnienia innego prawnie relewantnego faktu lub stanu
faktycznego nakazuje przyjąć dany fakt za uznany, np. jeśli dziecko urodziło
się w trakcie małżeństwa lub do 300. dnia po jego ustaniu lub unieważnieniu,
domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki (art. 62 § 1 KRO)
WZRUSZALNE
(praesumptio iuris tantum)
mogą być obalone, jeżeli zostanie wykazane w przewidziany prawem sposób, że
pomimo tego, iż miał miejsce inny fakt, to jednak poszukiwany fakt nie wystąpił
NIEWZRUSZALNE
(praesumptio iuris ac de iure)
wykluczony jest przeciwdowód. Ustalenie poszukiwanego faktu w drodze
domniemania prawnego jest niepodważalne. Domniemania takie stanowią
w polskim prawie wyjątki; są to najczęściej tzw. fikcje prawne. Przykład
stanowi rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych
W ustawodawstwie brak jest ogólnej definicji dobrej lub złej wiary. Przyjmuje się,
że w złej wierze jest podmiot, który wie, że dane prawo lub stosunek prawny nie istnieje,
lub też wprawdzie nie wie, ale należy przyjąć, że wiedziałby, gdyby się zachował należy-
cie, tzn. gdyby w danej sytuacji postępował rozsądnie i zgodnie z zasadami współżycia
społecznego.
Dobra wiara jest określonym stanem psychicznym, który polega na istnieniu u da-
nego podmiotu pewnej świadomości.
Dla oceny istnienia dobrej lub złej wiary miarodajny jest moment wskazany w przepi-
sie ustanawiającym ochronę dobrej wiary. W razie wątpliwości należy przyjąć, że jest
to moment podjęcia zachowania, którego skutki zależą od istnienia omawianego stanu
psychicznego. Późniejsza utrata dobrej wiary nie uchyla, co do zasady, skutków zda-
rzenia prawnego – malafides superveniens non nocet. Wyjątkowo tylko skutki prawne
zależne są od istnienia dobrej wiary przez pewien czas (np. art. 174 KC).
16
Istnienie dobrej wiary objęte jest domniemaniem z art. 7 KC. Zgodnie z tym przepi-
sem, jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się
istnienie dobrej wiary. Domniemanie to można obalić, wykazując, że dany podmiot
wiedział o okolicznościach wskazanych w poszczególnych przepisach prawa. Ciężar
dowodu, zgodnie z regułą wyrażoną w art. 6 KC, spoczywa na stronie kwestionującej
istnienie dobrej wiary.
Ważne
Pojęcie dobrej (złej) wiary jako element konstrukcji prawnych ma charakter tzw. klau-
zuli generalnej.
Zastosowanie art. 7 KC wykracza poza ramy samego KC i sięga aktów normatywnych
szeroko rozumianego prawa cywilnego.
17
ROZDZIAŁ 2. OSOBY FIZYCZNE
Osoba fizyczna jest to prawne określenie każdego człowieka, który występuje jako
podmiot w stosunku cywilnoprawnym. O kwalifikacji człowieka do podmiotów praw
i obowiązków z zakresu prawa cywilnego decyduje przypisana mu zdolność prawna.
Zdolność prawna jest to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych.
Stanowi ona podstawową cechę normatywną podmiotów prawa cywilnego.
Podmioty posiadające zdolność prawną:
osoby fizyczne
osoby prawne
jednostki organizacyjne niebędące
osobami prawnymi, którym ustawa
przyznaje zdolność prawną
Każda żyjąca osoba fizyczna posiada bezwarunkową zdolność prawną. Od chwili
urodzenia może być podmiotem praw i obowiązków wynikających ze stosunków
cywilnoprawnych.
Początkiem zdolności prawnej człowieka jest zatem chwila urodzenia, czyli moment
oddzielenia od ciała matki. Warunkiem nabycia zdolności prawnej jest, by dziecko
urodziło się żywe. Nie ma przy tym znaczenia czy organizm dziecka jest zdolny speł-
niać samodzielnie funkcje życiowe.
Nasciturus jest to dziecko poczęte, ale nie urodzone. Posiada ono warunkową zdolność
prawną, tzn. przysługuje ona dziecku poczętemu pod warunkiem zawieszającym,
że urodzi się ono żywe. Nasciturus może zatem od chwili poczęcia do chwili uro-
dzenia nabywać prawa podmiotowe, których wykonywanie pozostaje w zawiesze-
niu do momentu żywych narodzin. Zgodnie z art. 4461 KC, dziecku narodzonemu
przysługuje roszczenie o naprawienie szkody prenatalnej wyrządzonej mu przed
18
urodzeniem. Ponadto art. 927 § 2 KC przewiduje zdolność nasciturusa do dziedziczenia
po osobach, które zmarły, zanim się urodził.
Zdolność prawna osoby fizycznej trwa przez całe życie człowieka i kończy się w chwili
jego śmierci. Śmierć stanowi zdarzenie cywilnoprawne, z którym wiąże się wygaśnię-
cie praw i obowiązków niemajątkowych oraz przejście – poza pewnymi wyjątkami –
praw i obowiązków majątkowych na spadkobierców według zasad prawa spadkowego.
Bardzo istotne jest zatem oznaczenie chwili śmierci człowieka. Za taką chwilę uważa
się trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu (śmierć mózgu) lub nieodwracalne
zatrzymanie krążenia art. 43a ust. 1 ustawy z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza
dentysty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 537 ze zm.).
Dokument stanowiący dowód śmierci to akt zgonu, sporządzony na podstawie wysta-
wionej przez lekarza karty zgonu.
Ważne
Odpis skrócony aktu zgonu zawiera m.in. datę, godzinę i miejsce zgonu albo jeżeli nie
są znane – datę, godzinę oraz miejsce znalezienia zwłok.
narodziny
śmierć
poczęcie
warunkowa
zdolność prawna
bezwarunkowa
zdolność prawna
brak zdolności
prawnej
nasciturus
osoba żyjąca
osoba zmarła
Dla ustalenia chwili ustania zdolności prawnej istotne znaczenie ma domniemanie
równoczesności śmierci wprowadzone w art. 32 KC. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli
kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, do-
mniemywa się, że zmarły jednocześnie. Domniemanie równoczesności śmierci może
być obalone (wzruszone) dowodem przeciwnym, np. ekspertyzą lekarską ustalającą
kolejność śmierci.
Zgodnie z art. 29 KC, uznanie za zmarłego jest możliwe wobec osoby, która zaginęła,
a od końca roku kalendarzowego, w którym zgodnie z istniejącymi wiadomościami
jeszcze żyła, upłynęło 10 lat. Jednak w przypadku, gdyby w chwili uznania za zmarłego
zaginiony ukończył 70 lat, wówczas termin ten skraca się do 5 lat.
Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym
zaginiony ukończyłby lat 23. Jednak w nadzwyczajnych przypadkach, gdy zaginięcie
19
nastąpiło w związku ze szczególnymi okolicznościami zwiększającymi prawdopodo-
bieństwo śmierci, terminy umożliwiające uznanie za zmarłego są krótsze.
Ważne
Zaginioną jest osoba fizyczna, o której nie wiadomo, czy żyje.
Skutki prawne uznania za zmarłego są takie same jak śmierci osoby fizycznej – ustanie
małżeństwa (art. 55 § 1 KRO) oraz otwarcie spadku po zaginionym (art. 924 KC).
Zgodnie z art. 30 § 1 KC, kto zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej
w związku z katastrofą statku, okrętu albo innym szczególnym zdarzeniem ten może
być uznany za zmarłego po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa
albo inne szczególne zdarzenie.
Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu 6-miesięczne-
go rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć
do portu przeznaczenia.
Jeżeli statek lub okręt nie miał portu przeznaczenia, bieg terminu 6-miesięcznego
rozpoczyna się z upływem 2 lat od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.
Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia, ten może być
uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo
według okoliczności powinno było ustać.
Z wydaniem orzeczenia o uznaniu za zmarłego wiąże się istotne domniemanie,
że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Z tego
z kolei wyprowadza się drugie domniemanie, że zaginiony żył do chwili określonej
w orzeczeniu.
Chwilą domniemanej śmierci zaginionego jest chwila, która według okoliczności
jest najbardziej prawdopodobna.
Natomiast w braku wszelkich danych, chwilą domniemanej śmierci jest pierwszy
dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe. Jeżeli
w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia,
za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia. W przypad-
ku, gdy kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa,
domniemywa się, że zmarły jednocześnie.
20
Ważne
W przypadku wydania orzeczenia o uznaniu za zmarłego zgon rejestruje kierownik
urzędu stanu cywilnego właściwy dla miasta stołecznego Warszawy.
Zdolność do czynności prawnych to zdolność do kształtowania swojej sytuacji praw-
nej w zakresie praw i obowiązków prawa cywilnego bezpośrednio poprzez własne
działania – czynności prawne.
osoby do lat 13
osoby ubezwłasnowolnione
całkowicie
brak
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
ograniczona
pełna
osoby małoletnie,
które ukończyły
lat 13
osoby
ubezwłasnowolnione
częściowo
osoby
prawne
osoby
pełnoletnie
Pełnoletność uzyskuje także małoletnia kobieta (która ukończyła lat 16), która za-
warła związek małżeński! Zob. art. 10 § 1 KRO.
do 13. roku życia
do 18. roku życia
od 18. roku życia
brak zdolności
do czynności prawnych
ograniczona zdolność
do czynności prawnych
pełna zdolność
do czynności prawnych
Osoba, która ukończyła 13 lat, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek:
1) choroby psychicznej,
2) niedorozwoju umysłowego albo
3) innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii,
nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
21
Ubezwłasnowolnienie całkowite oznacza utratę zdolności do czynności prawnych.
Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on
jeszcze pod władzą rodzicielską.
Przykład
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może np.:
1) zawrzeć umowy,
2) sporządzić testamentu ani go odwołać,
3) zawrzeć małżeństwa,
4) sprawować władzy rodzicielskiej,
5) wykonywać niektórych zawodów (np. sędziego, prokuratora, adwokata, urzędnika państwo-
wego, notariusza),
6) nawiązać stosunku pracy.
Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie
ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna
jednak
gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła
umowę należącą do umów powszechnie zawieranych
w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,
umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania,
chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby
niezdolnej do czynności prawnych
Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu:
1) choroby psychicznej,
2) niedorozwoju umysłowego albo
3) innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii,
jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna
jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
22
Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora (art. 178 i n. KRO).
Uchylenie ubezwłasnowolnienia częściowego przywraca pełną zdolność do czynności
prawnych, kuratela zaś ustaje z mocy prawa.
Jeżeli osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych dokona czynności,
do której wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych, czynność taka jest
nieważna (np. sporządzenie testamentu).
Dla orzeczenia ubezwłasnowolnienia nie ma znaczenia przyczyna choroby psychicznej
czy innych zaburzeń; może to być np. efekt zażywania leków, ciężkich przeżyć, ale też
pijaństwa czy narkomanii.
Do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czyn-
ności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest
zgoda jej przedstawiciela ustawowego (wyrażona przed jej dokonaniem, równocześ-
nie z tą czynnością lub po jej dokonaniu).
W przypadku zawarcia umowy przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności
prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, ważność tej umowy
zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego. Osoba ograniczona
w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu
pełnej zdolności do czynności prawnych.
Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych,
nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Osoba taka
może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdze-
nia umowy. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu staje się wolna.
Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jedno-
stronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawo-
wego, czynność jest nieważna. Dla ważności tych czynności zgoda przedstawiciela
musi więc zostać wyrażona najpóźniej w chwili ich dokonywania.
Przykład
Do jednostronnych czynności prawnych, do których dokonania potrzebna jest zgoda przed-
stawiciela ustawowego, można zaliczyć m.in. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
(art. 1012 KC).
Pewne czynności osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może po-
dejmować samodzielnie, tzn. bez zgody swego przedstawiciela ustawowego. W tym
zakresie osoba taka traktowana jest na równi z posiadającym pełną zdolność do czyn-
ności prawnych.
23
SAMODZIELNE CZYNNOŚCI PRAWNE
czynności prawne, które nie mają charakteru zobowiązującego lub
rozporządzającego (zwiększające prawa lub zmniejszające obowiązki)
umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego
rozporządzenia swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów
inaczej postanowi
czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych osobie
ograniczonej w zdolności do czynności prawnych do swobodnego użytku (wyjątek
stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy
zgoda przedstawiciela ustawowego)
umowa o pracę, którą – według art. 22 § 3 KP – może zawrzeć osoba ograniczona
w zdolności do czynności prawnych bez zgody przedstawiciela ustawowego (może
także dokonywać czynności prawnych, które dotyczą stosunku pracy. Jeżeli
jednak stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy
za zezwoleniem sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać)
Ważne
Przepisy dotyczące przesłanek ubezwłasnowolnienia i skutków czynności prawnych
osób ubezwłasnowolnionych znajdziesz w art. 13–22 KC.
Dobra osobiste to prawnie uznane wartości, dobra prawne niematerialne, ściśle
związane z istnieniem i psychiką określonych osób fizycznych. Kodeks cywilny nie
zawiera definicji tego pojęcia.
Zawarty w art. 23 KC wykaz dóbr osobistych ma charakter przykładowy. Są to w szcze-
gólności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wi-
zerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa,
artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.
24
CECHY PRAW PODMIOTOWYCH OSOBISTYCH
niemajątkowe
Przedmiot
– dobra
niematerialne.
bezwzględne
Skuteczne erga
omnes. Uprawniony
może żądać od
każdego podmiotu
nienaruszania jego
dóbr osobistych.
niezbywalne
Związane ściśle
z osobą, której
przysługują.
Nie mogą być
przeniesione na
inne podmioty.
niedziedziczne
Wygasają wraz
ze śmiercią
podmiotu,
któremu
przysługują.
Mechanizmy ochrony dóbr osobistych mogą zostać uruchomione
pod warunkiem spełnienia łącznie dwóch przesłanek:
podjęcia działania zagrażającego dobrom
osobistym lub naruszającego takie dobra
bezprawności zachowania się
sprawcy zagrożenia lub naruszenia
Stan ten oraz naruszenie dóbr to dwie odrębne przesłanki odpowiedzialności. Za-
grożenie dóbr osobistych może nastąpić w wypadku przygotowywania się do narusze-
nia tych dóbr, np. fabrykowania i gromadzenia materiałów mających skompromito-
wać osobę w społeczności, natomiast opublikowanie (ujawnienie) tych materiałów
(sfałszowanych dokumentów) będzie już naruszeniem dóbr osobistych.
Zachowanie jest bezprawne, gdy pozostaje w obiektywnej sprzeczności z zasadami po-
rządku prawnego, czyli regułami postępowania wyznaczonymi przez normy prawne
oraz zasady współżycia społecznego.
Przykład
Bezprawnym zachowaniem jest wzywanie do zapłaty w sytuacji braku długu.
Pokrzywdzony nie ma obowiązku dowiedzenia bezprawności, ponieważ ustawodaw-
ca odstąpił w tym przypadku od zasady rozkładu ciężaru dowodu sformułowanej
w art. 6 KC i wprowadził domniemanie bezprawności. Tak więc z faktu zagrożenia
lub naruszenia dobra osobistego można wnioskować o bezprawności zachowania
się sprawcy, chyba że ten wykaże się (wypływającym z zasad porządku prawnego)
uprawnieniem do takiego właśnie działania lub zaniechania.
25
Pokrzywdzony musi zatem wykazać jedynie fakt, że jego dobro osobiste zostało na-
ruszone.
Bezprawność wyłącza działanie w zakresie porządku prawnego (przypadki działania
znajdującego uzasadnienie w konkretnym przepisie prawnym lub wynikającego z wy-
konywania innego prawa podmiotowego) oraz zgoda danego podmiotu na ingerencję
w jego dobra osobiste.
ŚRODKI OCHRONY
niemajątkowe
majątkowe
▶ roszczenie o zaniechanie działań
zagrażających dobru osobistemu
▶ roszczenie o zaniechanie naruszeń oraz
▶ roszczenie o usunięcie skutków
naruszeń
roszczenie o zaniechanie naruszeń
ma charakter prewencyjny, zmierza bowiem
do zapobieżenia naruszenia dóbr
osobistych. Ponadto osoba, której dobro
osobiste zostało naruszone, może żądać
od sprawcy naruszenia, aby dopełnił
on czynności potrzebnych do usunięcia
jego skutków. Ustawodawca wskazuje
np. że usunięcie skutków może polegać
na złożeniu oświadczenia odpowiedniej
treści i w odpowiedniej formie
w ramach majątkowych środków
ochrony dóbr osobistych
pokrzywdzony może żądać:
▶ zadośćuczynienia pieniężnego
lub
▶ zapłaty odpowiedniej sumy
pieniężnej na wskazany cel
społeczny
wskazane roszczenia nie
są uwarunkowane powstaniem
uszczerbku majątkowego w dobrach
pokrzywdzonego. Gdyby jednak
wskutek naruszenia dobra osobistego
została wyrządzona szkoda
majątkowa, poszkodowany może
żądać jej naprawienia na zasadach
ogólnych (art. 24 § 2 KC)
Przepisy o ochronie dóbr osobistych stosuje się do osób fizycznych, osób prawnych
i jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przy-
znaje zdolność prawną.
Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa
z zamiarem stałego pobytu. Do oznaczenia miejsca zamieszkania niezbędne są zatem
dwie przesłanki, które muszą być spełnione łącznie: faktyczne przebywanie w danej
miejscowości (element fizyczny, tzw. corpus), zamiar stałego pobytu w tej miejscowości
(element psychiczny, tzw. animus). Zamiar stałego pobytu sprowadza się do skon-
centrowania swoich interesów życiowych, rodzinnych, majątkowych, zawodowych
w określonej miejscowości, która stanowi ośrodek działalności życiowej.
26
Zgodnie z tą zasadą, wyrażoną w art. 28 KC, można mieć tylko jedno miejsce za-
mieszkania.
Miejsce zamieszkania należy odróżniać od zameldowania (na pobyt stały lub cza-
sowy). Zameldowanie jest czynnością administracyjnoprawną służącą ewidencji
ludności. Fakt zameldowania w określonej miejscowości nie przesądza o miejscu
zamieszkania.
Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest:
miejsce
zamieszkania
rodziców albo
miejsce zamieszkania tego z rodziców, któremu wyłącznie
przysługuje władza rodzicielska, lub któremu zostało
powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej
Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne
miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego
dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego
miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.
Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania
opiekuna.
Przykład
W przypadku przebywania osoby fizycznej w różnych miejscowościach, np. ze względu na pracę
lub studia, miejscem zamieszkania jest ta miejscowość, w której w najwyższym stopniu skon-
centrowana jest aktywność życiowa jednostki.
27
Pobierz darmowy fragment (pdf)