Darmowy fragment publikacji:
A
PLIKACJE RAWNICZE
P
Karolina Gonet
Prawo pracy
i ubezpieczeń
społecznych
2. wydanie
Wydawnictwo C.H. Beck
APLIKACJE PRAWNICZE
Prawo pracy i ubezpieczeñ spo³ecznych
Karolina Gonet
2. wydanie
Stan prawny: 1 styczeñ 2013 r.
Redakcja: Joanna Ablewicz
© Wydawnictwo C.H. Beck 2013
Informacje Wydawcy
Opracowanie stanowi jedynie pomoc dla kandydatów przy przygotowaniach
do egzaminów konkursowych na aplikacje prawnicze.
Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoœci za zmiany wynikaj¹ce z nowelizacji
powo³ywanych w ksi¹¿ce przepisów.
Bêdziemy wdziêczni za wszelkie uwagi i sugestie skierowane na adres:
redakcja@beck.pl
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Sk³ad i ³amanie: DTPArt
Druk i oprawa: Totem, Inowroc³aw
ISBN 978-83-255-4466-9
ISBN e-book 978-83-255-4467-6
Spis treści
Wstęp..................................................................................................................................................
IX
Wykaz skrótów..............................................................................................................................
XI
Bibliografia...................................................................................................................................... X
Dział i. KoDeKS pracy..........................................................................................................
rozdział 1. ogólne wiadomości o prawie pracy.................................................... .
Zagadnienie.1..Pojęcie.i.zakres.prawa.pracy.......................................................... .
Zagadnienie.2..Źródła.prawa.pracy........................................................................... .
Zagadnienie.3..Podstawowe.zasady.prawa.pracy................................................ .
Zagadnienie.4..Nadzór.i.kontrola.przestrzegania.prawa.pracy....................... .
1
1
1
2
5
9
rozdział 2. równe traktowanie w zatrudnieniu.................................................... . 12
Zagadnienie.1..Pojęcie.dyskryminacji...................................................................... . 12
Zagadnienie.2..Dyskryminacja.płacowa.................................................................. . 14
Zagadnienie.3..Warunki.równego.z.prawem.różnicowania.sytuacji.
pracowników...................................................................................... . 15
Zagadnienie.4..Odszkodowanie................................................................................. . 16
rozdział 3. Stosunek pracy i jego elementy ........................................................... . 20
Zagadnienie.1..Pojęcie.stosunku.pracy.................................................................... . 20
Zagadnienie.2..Obowiązek.ujawniania.danych.osobowych............................ . 23
Zagadnienie.3..Zmiana.pracodawcy.a.stosunek.pracy...................................... . 24
rozdział 4. Umowa o pracę i jej rodzaje.................................................................... . 30
Zagadnienie.1..Sposoby.zawarcia.umowy.o.pracę.i.jej.treść........................... . 30
Zagadnienie.2..Umowa.o.pracę.na.okres.próbny................................................ . 34
Zagadnienie.3..Umowa.o.pracę.na.czas.określony.............................................. . 35
Zagadnienie.4..Umowa.o.pracę.na.czas.wykonania.określonej.pracy......... . 36
Zagadnienie.5..Umowa.o.pracę.na.zastępstwo.................................................... . 36
Zagadnienie.6..Umowa.na.czas.nieokreślony........................................................ . 37
Zagadnienie.7..Zatrudnienie.pracowników.w.formie.telepracy..................... . 37
rozdział 5. Sposoby rozwiązania umowy o pracę................................................ . 43
Zagadnienie.1..Sposoby.rozwiązania.umowy.o.pracę....................................... . 43
Zagadnienie.2..Porozumienie.stron.......................................................................... . 43
rozdział 6. Wypowiedzenie umowy o pracę........................................................... . 46
Zagadnienie.1..Definicja.wypowiedzenia.umowy.o.pracę............................... . 46
Zagadnienie.2..Okresy.wypowiedzenia................................................................... . 47
Zagadnienie.3..Wymogi.formalne.wypowiedzenia.umowy.o.pracę............. . 49
Zagadnienie.4..Zakazy.wypowiadania.umów.o.pracę....................................... . 51
Zagadnienie.5..Uprawnienia.pracownika.w.razie.nieuprawnionego.lub.
nieuzasadnionego.wypowiedzenia.umowy.o.pracę.
przez.pracodawcę............................................................................. . 55
rozdział 7. zmiana stosunku pracy............................................................................. . 64
Zagadnienie.1..Porozumienie.zmieniające............................................................. . 64
Spis treści
Zagadnienie.2..Wypowiedzenie.warunków.pracy.i.płacy................................. . 65
Zagadnienie.3..Powierzenie.pracownikowi.innej.pracy.................................... . 67
Zagadnienie.4..Porozumienie.przedstawicielstwa.pracowników.
i.pracodawcy.o.zmianie.warunków.zatrudnienia.................. . 67
rozdział 8. rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia....................... . 70
Zagadnienie.1..Przesłanki.rozwiązania.umowy.o.pracę.bez.
wypowiedzenia.przez.pracodawcę.z.winy.pracownika...... . 70
Zagadnienie.2..Rozwiązanie.umowy.o.pracę.bez.wypowiedzenia.przez.
pracodawcę.bez.winy.pracownika.............................................. . 73
Zagadnienie.3..Uprawnienia.pracownika.w.razie.niezgodnego.z.prawem.
rozwiązania.umowy.o.pracę.bez.wypowiedzenia................ . 74
Zagadnienie.4..Przesłanki.rozwiązania.umowy.o.pracę.bez.
wypowiedzenia.przez.pracownika............................................. . 77
Zagadnienie.5..Uprawnienia.pracodawcy.w.razie.nieuzasadnionego.
rozwiązania.umowy.o.pracę.bez.wypowiedzenia................ . 79
rozdział 9. Wygaśnięcie umowy o pracę................................................................... . 85
rozdział 10. Stosunek pracy z wyboru, powołania lub mianowania
oraz spółdzielczej umowy o pracę............................................................................... . 88
Zagadnienie.1..Powołanie............................................................................................. . 88
Zagadnienie.2..Wybór.................................................................................................... . 90
Zagadnienie.3..Mianowanie......................................................................................... . 91
Zagadnienie.4..Spółdzielcza.umowa.o.pracę........................................................ . 92
rozdział 11. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia................................ . 96
Zagadnienie.1..Wynagrodzenie.za.pracę................................................................ . 96
Zagadnienie.2..Regulamin.wynagradzania............................................................ . 96
Zagadnienie.3..Rodzaje.wynagrodzenia.za.pracę................................................ . 98
Zagadnienie.4..Zasady.wypłaty.wynagrodzenia.za.pracę................................ . 99
Zagadnienie.5..Ochrona.wynagrodzenia.za.pracę.............................................. . 100
Zagadnienie.6..Świadczenia.w.razie.czasowej.niezdolności.do.pracy......... . 102
Zagadnienie.7..Odprawa.emerytalna.i.rentowa................................................... . 103
Zagadnienie.8..Odprawa.pośmiertna....................................................................... . 104
Zagadnienie.9..Należności.pracownicze.za.podróż.służbową......................... . 105
rozdział 12. obowiązki pracodawcy i pracownika ............................................. . 116
Zagadnienie.1..Obowiązki.pracodawcy................................................................... . 116
Zagadnienie.2..Mobbing............................................................................................... . 117
Zagadnienie.3..Świadectwo.pracy............................................................................. . 118
Zagadnienie.4..Regulamin.pracy................................................................................ . 125
Zagadnienie.5..Obowiązki.pracownika.................................................................... . 126
Zagadnienie.6..Zakaz.konkurencji............................................................................. . 127
Zagadnienie.7..Kwalifikacje.zawodowe.pracowników....................................... . 130
rozdział 13. odpowiedzialność pracownicza......................................................... . 137
Zagadnienie.1..Odpowiedzialność.materialna.pracowników.
–.zasady.ogólne................................................................................. . 137
Zagadnienie.2..Odpowiedzialność.materialna.za.szkodę.wyrządzoną.
pracodawcy.w.mieniu.niepowierzonym.................................. . 137
I
Spis treści
Zagadnienie.3..Odpowiedzialność.materialna.za.szkodę.wyrządzoną.
przez.pracownika.osobie.trzeciej................................................ . 140
Zagadnienie.4..Odpowiedzialność.materialna.za.mienie.powierzone.
pracownikowi..................................................................................... . 141
Zagadnienie.5..Odpowiedzialność.porządkowa.pracowników...................... . 144
rozdział 14. czas pracy..................................................................................................... . 150
Zagadnienie.1..Pojęcie.czasu.pracy........................................................................... . 150
Zagadnienie.2..Normy.i.systemy.czasu.pracy........................................................ . 151
Zagadnienie.3..Okresy.odpoczynku.......................................................................... . 154
Zagadnienie.4..Praca.w.godzinach.nadliczbowych............................................. . 156
Zagadnienie.5..Dyżur...................................................................................................... . 161
Zagadnienie.6..Praca.w.porze.nocnej....................................................................... . 161
Zagadnienie.7..Praca.w.niedziele.i.święta............................................................... . 162
rozdział 15. Urlopy pracownicze.................................................................................. . 169
Zagadnienie.1..Urlopy.wypoczynkowe.................................................................... . 169
Zagadnienie.2..Zasady.udzielania.urlopu.wypoczynkowego......................... . 172
Zagadnienie.3..Urlopy.bezpłatne............................................................................... . 174
rozdział 16. ochrona pracowników związana z rodzicielstwem.................. . 178
Zagadnienie.1..Ochrona.kobiet.przed.pracą.w.niekorzystnych.dla.ich.
zdrowia.warunkach.......................................................................... . 178
Zagadnienie.2..Warunki.pracy.pracowników.opiekujących.się.dziećmi...... . 180
Zagadnienie.3..Ochrona.rodzicielska.pracowników.przed.rozwiązaniem.
umowy.o.pracę.................................................................................. . 180
Zagadnienie.4..Urlop.macierzyński.i.ojcowski...................................................... . 182
Zagadnienie.5..Zasiłek.macierzyński........................................................................ . 186
Zagadnienie.6..Urlop.wychowawczy........................................................................ . 187
rozdział 17. zatrudnianie młodocianych................................................................. . 192
Zagadnienie.1..Informacje.ogólne............................................................................. . 192
Zagadnienie.2..Umowa.w.celu.przygotowania.zawodowego........................ . 193
Zagadnienie.3..Obowiązek.dokształcania............................................................... . 194
Zagadnienie.4..Zatrudnianie.młodocianych.w.innym.celu.niż.
przygotowania.zawodowego....................................................... . 194
Zagadnienie.5..Warunki.pracy.służące.ochronie.zdrowia.młodocianych.... . 195
Zagadnienie.6..Urlopy.wypoczynkowe.młodocianych...................................... . 196
rozdział 18. Układy zbiorowe pracy........................................................................... . 198
Zagadnienie.1..Pojęcie.układów.zbiorowych.pracy............................................ . 198
Zagadnienie.2..Tryb.zawierania.układu.zbiorowego.pracy.............................. . 200
Zagadnienie.3..Ponadzakładowy.układ.zbiorowy.pracy................................... . 204
Zagadnienie.4..Zakładowy.układ.zbiorowy............................................................ . 206
rozdział 19. Dochodzenie roszczeń pracowniczych .......................................... . 210
Zagadnienie.1..Postępowanie.przed.komisją.pojednawczą............................ . 210
Zagadnienie.2..Sądy.pracy............................................................................................ . 211
Zagadnienie.3..Przedawnienie.roszczeń................................................................. . 212
II
Spis treści
Dział ii. UBezpieczeNia SpołeczNe............................................................................. 217
rozdział 1. ogólne wiadomości o prawie ubezpieczeń społecznych ......... . 217
rozdział 2. System ubezpieczeń społecznych........................................................ . 219
Zagadnienie.1..Zasady.podlegania.ubezpieczeniom.społecznym................ . 220
Zagadnienie.2..Zasady.ustalania.składek.na.ubezpieczenia.społeczne....... . 226
Zagadnienie.3..Zasady.ustalania.prawa.do.świadczeń...................................... . 229
Zagadnienie.4..Zwrot.nienależnie.pobranych.świadczeń................................. . 231
Zagadnienie.5..Odsetki.za.zwłokę............................................................................. . 232
rozdział 3. emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych........ . 237
Zagadnienie.1..Emerytury.urodzonych.po.31.12.1948.r.................................... . 237
Zagadnienie.2..Emerytury.dla.urodzonych.przed.1.1.1949.r........................... . 241
Zagadnienie.3..Emerytura.na.zasadach.szczególnych.dla.niektórych.
ubezpieczonych.urodzonych.po.31.12.1948.r.,.
a.przed.1.1.1969.r.............................................................................. . 247
Zagadnienie.4..Renta.z.tytułu.niezdolności.do.pracy......................................... . 248
Zagadnienie.5..Renta.rodzinna................................................................................... . 251
Zagadnienie.6..Dodatki.do.emerytur.i.rent............................................................ . 253
Zagadnienie.7..Zasiłek.pogrzebowy......................................................................... . 253
Zagadnienie.8..Zbieg.prawa.do.świadczeń............................................................ . 255
Zagadnienie.9..Postępowanie.o.przyznanie.świadczeń.z.ustawy.
o.emeryturach.i.rentach.z.Funduszu.Ubezpieczeń.
Społecznych........................................................................................ . 255
Zagadnienie.10..Zmiana.wysokości.świadczeń.................................................... . 257
Zagadnienie.11..Zwrot.nienależnie.pobranych.świadczeń.............................. . 258
rozdział 4. Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa.................................................................................. . 264
Zagadnienie.1..Zasiłek.chorobowy............................................................................ . 264
Zagadnienie.2..Świadczenie.rehabilitacyjne.......................................................... . 269
Zagadnienie.3..Zasiłek.wyrównawczy...................................................................... . 270
Zagadnienie.4..Zasiłek.macierzyński........................................................................ . 271
Zagadnienie.5..Zasiłek.opiekuńczy........................................................................... . 272
Zagadnienie.6..Dokumentowanie.i.orzekanie.o.prawie.do.zasiłków............ . 274
rozdział 5. Świadczenia przysługujące ubezpieczonym w razie
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej....................................................... . 281
Zagadnienie.1..Pojęcie.wypadku.przy.pracy......................................................... . 281
Zagadnienie.2..Choroba.zawodowa......................................................................... . 283
Zagadnienie.3..Świadczenia.przysługujące.ubezpieczonemu.z.tytułu.
wypadku.przy.pracy.lub.choroby.zawodowej........................ . 283
Zagadnienie.4..Wyłączenie.prawa.do.świadczeń.z.ubezpieczenia.
wypadkowego.................................................................................... . 288
odpowiedzi do kazusów.......................................................................................................... . 293
indeks rzeczowy .......................................................................................................................... . 331
III
Wstęp
Drogi czytelniku!
Książka, którą oddaję do Twoich rąk stanowi usystematyzowane omówienie zagadnień
wynikających z przepisów prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
Uwzględnia zaktualizowane przepisy kodeksu pracy oraz ustaw ubezpieczeniowych
wraz z najistotniejszymi aktami wykonawczymi.
Opracowanie jest bogate w orzecznictwo sądowe, które jest niezbędnym elementem po-
znania i wykładni przepisów prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
Podręcznik przeznaczony jest dla studentów, aplikantów i osób przygotowujących się do
konkursów na aplikacje prawnicze oraz stosujących w praktyce prawo pracy i ubezpie-
czeń społecznych w zakładach pracy.
Systematyka książki ułatwia przyswojenie i ugruntowanie wiadomości z zakresu prawa
pracy i ubezpieczeń społecznych, gdyż każdy rozdział zawiera pytania testowe wykorzy-
stane przy egzaminach na aplikacje w latach poprzednich oraz oparte na rzeczywistych
sprawach sądowych i problemach kazusy wraz z rozwiązaniami.
Autorka chciałaby podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej książ-
ki oraz wspierali ją w czasie jej pisania – w szczególności swojej rodzinie i pani redaktor
Joannie Ablewicz.
Tarnów, grudzień 2012
Karolina Gonet
IX
Wykaz skrótów
1. akty prawa krajowego
EmRentFunU ....................... ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153,
poz. 1227 ze zm.)
KC .......................................... ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
Konstytucja RP ..................... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U.
KP ........................................... ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r.
poz. 93 ze zm.)
Nr 78, poz. 483 ze zm.)
Nr 21, poz. 94 ze zm.)
PrSpółdz ................................ ustawa z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U.
SysUbSpołU .......................... ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.)
(t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.)
WypadkiU ............................. ustawa z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytu-
łu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U.
z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.)
ZasiłkiU ................................. ustawa z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubez-
pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512)
ZwZawU ................................ ustawa z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U.
z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.)
2. organy, instytucje
GUS ....................................... Główny Urząd Statystyczny
FUS ........................................ Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
SA ........................................... Sąd Apelacyjny
SN ........................................... Sąd Najwyższy
TK .......................................... Trybunał Konstytucyjny
ZUS ........................................ Zakład Ubezpieczeń Społecznych
3. czasopisma
Dz.U. ...................................... Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej
GP .......................................... Gazeta Prawna
MoP ....................................... Monitor Prawniczy
OSA ........................................ Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
OSN ....................................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego
XI
Wykaz skrótów
OSNAPiUS ............................ Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna,
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
OSNC .................................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna
OSNCP .................................. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Pracy
OSNCPiUS ............................ Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych
OSNK .................................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna
OSNP ..................................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy; Orzecznic-
two Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych
OSNPG .................................. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Wydawnictwo Prokura-
OSP ........................................ Orzecznictwo Sądów Polskich
OSPiKA ................................. Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
tury Generalnej
w okresie 1957–1989
OTK ....................................... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
OTK-A .................................. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego seria A
PiZS ........................................ Prawo i Zabezpieczenia Społeczne
Serwis Pod. ........................... Serwis Podatkowy
4. inne skróty
art. .......................................... artykuł
ds. ........................................... do spraw
Dz.U. ...................................... Dziennik Ustaw
godz. ...................................... godzina
itp. .......................................... i tym podobne
kg ............................................ kilogram/ów
km .......................................... kilometr
lit. ........................................... litera
m.in. ....................................... między innymi
n. ............................................ następny/a/e
niepubl. .................................. niepublikowany/a/e
np. .......................................... na przykład
Nr ........................................... numer
Odp. ....................................... odpowiedź
orz. ......................................... orzeczenie
pkt .......................................... punkt
post. ....................................... postanowienie
poz. ......................................... pozycja
prof. ........................................ profesor
r. .............................................. rok
red. ......................................... redakcja
XII
Wykaz skrótów
RP ........................................... Rzeczpospolita Polska
s. ............................................. strona
SN (7) .................................... uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
tj. ............................................. to jest
t.j. ........................................... tekst jednolity
tzn. ......................................... to znaczy
tzw. .......................................... tak zwany
uchw. ...................................... uchwała
ust. .......................................... ustęp
uzas. ....................................... uzasadnienie
w. ............................................ wiek/u
ww. ......................................... wyżej wymienionych/-ego/-ym
wyr. ........................................ wyrok
w zw. ...................................... w związku
ze zm. ..................................... ze zmianami
zob. ......................................... zobacz
zł ............................................. złoty
XIII
Bibliografia
K. Antonów, M. Bartnicki, B. Suchacki, Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, Warszawa 2009.
M. Gersdorf, K. Rączka, J. Skoczyński, [w:] Z. Salwa (red.), Kodeks pracy. Komentarz,
Warszawa 2010.
M. Gersdorf, M. Iżycka-Rączka, J. Jagielski, K. Rączka, Komentarz do ustawy o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – za-
siłki, Warszawa 2000.
L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, Warszawa 2011.
K. Jaśkowski, E. Maniewska, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2012.
I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, Warsza-
I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe, Warszawa 2002.
A. Krajewski, Ubezpieczenia społeczne – praktyczne omówienie z komentarzem, War-
wa 2012.
szawa 2002.
W. Muszalski (red.), Prawo pracy. Komentarz, Warszawa 2011.
Z. Salwa, Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, Warszawa 2007.
J. Wratny, K. Walczak (red.), Zbiorowe prawo pracy, Warszawa 2008.
X
Dział i. KoDeKS pracy
Rozdział 1. Ogólne wiadomości
o prawie pracy
Zagadnienie 1. Pojęcie i zakres prawa pracy
Prawo pracy to gałąź prawa regulująca stosunki pracy podporządkowanej oraz stosunki
prawne z pracą podporządkowaną związane, takie jak stosunki odszkodowawcze. Defi-
nicja ta ma odróżnić wykonywanie czynności na rzecz innej osoby, na podstawie innych,
cywilnoprawnych stosunków prawnych zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej
oraz od stosunków administracyjnoprawnych, polegających na świadczeniu pracy przez
osoby pozbawione wolności na podstawie skierowania przez dyrektora zakładu karne-
go. Aktywność zleceniobiorcy nie ma bowiem charakteru pracy podporządkowanej, co
odróżnia stosunki cywilnoprawne od stosunku pracy w wąskim ujęciu, w przypadku zaś
administracyjnego skierowania do pracy osób pozbawionych wolności, podporządko-
wanie jest związane z nadrzędną rolą organu administracyjnego.
Prawo pracy jako gałąź prawa zostało wyodrębnione z prawa cywilnego, stąd obie gałęzie
prawa mają wspólną metodę regulacji. Łączność prawa pracy z prawem cywilnym wy-
rażona została również w art. 300 KP, zgodnie z którym w sprawach nieuregulowanych
należy stosować odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne
z zasadami prawa pracy. Podstawą wyodrębnienia prawa pracy z prawa cywilnego był ro-
dzaj stosunków prawnych i społecznych regulowanych przez prawo pracy, przede wszyst-
kim charakter stosunku pracy. Swoistość stosunku pracy wyraża się w jego szczególnych
cechach, które odróżniają go od stosunków cywilnoprawnych, a także administracyjno-
prawnych, w ramach których świadczona jest praca. Do właściwości tych należą:
1) dobrowolność zobowiązania – odmiennie od stosunków administracyjnoprawnych,
2) zarobkowy charakter stosunku pracy,
3) osobisty charakter świadczenia pracy,
4) podporządkowanie pracownika wyrażające się przede wszystkim w możliwości wy-
dawania pracownikowi poleceń dotyczących pracy.
Stosunek prawny, którego przedmiotem będzie świadczenie szeroko pojętej pracy, a który
nie będzie spełniać choćby jednego z powyższych kryteriów, nie będzie zaliczony do sto-
sunku pracy, a prawa i obowiązki stron nie będą podlegały regulacji norm prawa pracy.
1
Dział I. Kodeks pracy
Prawo pracy nie normuje więc treści następujących stosunków:
1) działalności wykonywanej na własny rachunek, takiej jak działalność gospodarcza czy
rzemieślnicza,
2) umowy zlecenia, o dzieło, umowy agencyjnej, charakteryzujących się brakiem pod-
porządkowania pracowniczego i możliwością nieosobistego realizowania umowy,
tj. powierzenia wykonania umowy zastępcy,
3) pracy wykonywanej przez więźniów osadzonych w zakładach karnych, w ramach
skierowania do pracy w trybie administracyjnym przez dyrektora zakładu karnego.
Prawo pracy z uwagi na rodzaj regulowanych stosunków pracowniczych dzieli się na:
1) indywidualne prawo pracy – regulujące indywidualne, wzajemne prawa i obowiązki
poszczególnego pracownika i pracodawcy;
2) zbiorowe prawo pracy regulujące stosunki prawne pomiędzy pracodawcą lub orga-
nizacją pracodawców a zawiązkami zawodowymi lub innym przedstawicielstwem
pracowników jako zbiorowości. Zbiorowe prawo pracy dotyczy w szczególności za-
wierania układów zbiorowych, porozumień czy rozwiązywania sporów zbiorowych.
Reguluje więc ono interesy ekonomiczne i socjalne grup pracowniczych oraz praco-
dawców.
Zagadnienie 2. Źródła prawa pracy
Źródła powszechnie obowiązującego prawa zostały wskazane przez Konstytucję RP.
Zgodnie z art. 87 Konstytucji RP, źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczy-
pospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz
rozporządzenia. Normy powszechnie obowiązującego prawa mogą znajdować się rów-
nież w aktach prawa miejscowego.
Wymienione wyżej źródła prawa pełnią równocześnie rolę powszechnie obowiązują-
cych źródeł prawa pracy w takim zakresie, w jakim art. 9 KP wskazuje, że źródłem pra-
wa pracy są te akty prawne, które określają prawa oraz obowiązki pracowników i pra-
codawców.
Źródła prawa pracy
Konstytucja RP jako źródło prawa pracy wprowadza podstawowe zasady, jakim powin-
no odpowiadać prawo pracy jako gałąź prawa.
Ustawy, w tym najistotniejsze źródło prawa pracy, jakim jest Kodeks pracy. Zakres pod-
miotowy i przedmiotowy Kodeksu pracy obejmuje ogół pracowników, bez względu
na rodzaj stosunku pracy łączących ich z pracodawcą oraz ich wzajemne prawa i obo-
wiązki. Regulacja treści stosunków pracy w Kodeksie pracy nie jest jednak pełna, gdyż
w art. 5 KP, zawarto uprawnienie do uregulowania stosunków pracy określonej kategorii
pracowników w przepisach szczególnych. Do takich kategorii należą przykładowo pra-
cownicy zatrudnieni na podstawie:
1) mianowania – przypadki nawiązania stosunku pracy na tej podstawie zostały okre-
ślone w odrębnych ustawach (np. ustawa z 26.1.1982 r. – Karta Nauczyciela t.j. Dz.U.
z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.),
2
Rozdział 1. Ogólne wiadomości o prawie pracy
2) spółdzielczej umowy o pracę (ustawa z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze, t.j. Dz.U.
z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.),
3) powołania – w przypadkach wskazanych w przepisach odrębnych (np. zastępcy wój-
ta, burmistrza – prezydenta miasta, skarbnika gminy, skarbnika powiatu, skarbnika
województwa ustawa z 21.11.2008 r. o pracownikach samorządowych, Dz.U. Nr 223,
poz. 1458 ze zm.).
Zgodnie z art. 5 KP w takich przypadkach do określonej kategorii pracowników, których
stosunek pracy regulują przepisy szczególne, przepisy kodeksu stosuje się w zakresie nie-
uregulowanym tymi przepisami.
Niekompletność Kodeksu pracy wyraża się również w odesłaniu do odpowiedniego sto-
sowania przepisów Kodeksu cywilnego (art. 300 KP). Dlatego też chociaż Kodeks pracy
nie reguluje trybów zawierania umów, wad oświadczenia woli, form czynności praw-
nych itp., to będą one miały zastosowanie poprzez odpowiednie stosowanie Kodeksu
cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.
Umowy międzynarodowe po wejściu Polski do Unii Europejskiej bardzo ważnym źró-
dłem prawa pracy stały się przepisy unijne wprowadzone do naszego systemu prawne-
go na skutek ratyfikowania traktatów unijnych. Normy unijne obowiązują bezpośrednio
w ramach porządku prawnego Rzeczypospolitej, na mocy art. 90 Konstytucji RP – od
dnia ich wejścia w życie, bez konieczności odrębnego ich ratyfikowania. Prawo wspólno-
towe powinno być również bezpośrednio stosowane przez organy administracji publicz-
nej i sądy oraz jest źródłem praw i obowiązków podmiotów prawa.
Rozporządzenia wydawane na podstawie delegacji ustawowej zawierają normy precy-
zujące regulacje zawarte w ustawach.
Już w treści samego Kodeksu pracy zostało zawartych wiele takich delegacji ustawowych.
Można tu np. wskazać:
1) art. 97 § 4 KP – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15.5.1996 r.
w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania
i prostowania (Dz.U. Nr 60, poz. 282 ze zm.),
2) art. 126 § 1 KP – rozporządzenie Rady Ministrów z 28.5.1996 r. w sprawie wspólnej
odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (t.j. Dz.U. z 1996 r.
Nr 143, poz. 663 ze zm.).
Kodeks pracy wprowadził również inne niż wskazane w Konstytucji RP źródła prawa
pracy, specyficzne dla tej gałęzi prawa.
Zgodnie z art. 9 § 1 KP ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się
przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych,
określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia ukła-
dów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulami-
nów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.
Powołany przepis rozszerza pojęcie źródeł prawa pracy do postanowień określających
prawa i obowiązki stron stosunku pracy:
1) zawartych w układach zbiorowych pracy,
2) opartych na ustawie porozumieniach zbiorowych,
3) zawartych w regulaminach i statutach.
3
Pobierz darmowy fragment (pdf)