Darmowy fragment publikacji:
Proces dowodzenia
w sprawach przestępstw
i wykroczeń skarbowych
Julia Decowska-Olejnik
Anna Imbirska
Kazimierz J. Pawelec
Proces dowodzenia
w sprawach przestępstw
i wykroczeń skarbowych
Zarys systemu
pod redakcją
Kazimierza J. Pawelca
Difin
Recenzent
Doc. dr Hanna Gajewska-Kraczkowska, Uniwersytet Warszawski
Korekta
Mirosława Szprenglewska
Copyright © Difin SA
Warszawa 2013
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie całości lub fragmentów niniejszej
pracy bez zgody wydawcy zabronione.
Redaktor prowadzący
Edward Mitek
ISBN 978-83-7930-131-7
Książka którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw,
jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub
osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmie-
niaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na
użytek osobisty.
Szanujmy cudzą własność i prawo.
Printed in Poland
Difin SA, Wydanie I, Warszawa 2013
00-768 Warszawa, ul. F. Kostrzewskiego 1
tel. +48 22 851 45 61, +48 22 851 45 62, fax +48 22 841 98 91
Skład i łamanie: Grzegorz Kalisiak | Pracownia Liternictwa i Grafiki
Druk: Fabryka Druku Sp. z o.o., http://www.fabrykadruku.pl, tel./fax +48 22 814 35
40
SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów ............................................................................................. 13
Wstęp ............................................................................................................. 15
Rozdział I. Podstawowe zasady odpowiedzialności za przestępstwa
i wykroczenia skarbowe ............................................................................... 19
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 19
Zasady międzyczasowe .................................................................................. 23
– Zasada terytorialności ................................................................................. 24
– Zasada winy ................................................................................................ 26
– Zasada indywidualizacji .............................................................................. 28
– Zasada humanitaryzmu ............................................................................... 29
Pozostałe zasady ............................................................................................ 29
– Zasady określoności, pisemności i dokładności ......................................... 29
Rozdział II. Formy popełnienia przestępstwa i wykroczenia
skarbowego ................................................................................................... 31
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 31
Przygotowanie ................................................................................................ 31
Usiłowanie ..................................................................................................... 32
Dokonanie ...................................................................................................... 33
Rozdział III. Współdziałanie przestępcze ................................................. 35
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 35
Związek lub grupa przestępcza ...................................................................... 35
Sprawstwo i współsprawstwo ........................................................................ 36
Podżeganie ..................................................................................................... 38
Pomocnictwo .................................................................................................. 39
Zasady odpowiedzialności ............................................................................. 39
Prowokacja ..................................................................................................... 40
6
Spis treści
Rozdział IV. Zbiegi przestępstw i czynów ................................................. 44
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 44
Czyn ciągły .................................................................................................... 44
Zbieg przepisów ............................................................................................. 45
Zbieg z przepisami innych ustaw ................................................................... 47
Rozdział V. Wyłączenie odpowiedzialności ............................................... 48
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 48
Okoliczności wyłączające bezprawność ........................................................ 49
– Ryzyko nowatorskie .................................................................................... 49
– Nieletniość .................................................................................................. 50
Okoliczności wyłączające winę ..................................................................... 50
– Błąd ............................................................................................................. 50
– Niepoczytalność i stan ograniczonej poczytalności .................................... 52
Rozdział VI. Kary i środki karne .............................................................. 55
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 55
Ogólna charakterystyka kar i środków karnych ............................................. 56
– Grzywna ...................................................................................................... 58
– Kara ograniczenia wolności ........................................................................ 30
– Kara pozbawienia wolności ........................................................................ 61
Środki karne ................................................................................................... 62
– Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności ............................................ 63
– Przepadek .................................................................................................... 64
– Pozbawienie praw publicznych ................................................................... 66
– Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej ......................... 67
– Zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania
określonego zawodu ................................................................................... 68
– Podanie wyroku do wiadomości publicznej ............................................... 68
Nadzwyczajne obostrzenie kary .................................................................... 69
Nadzwyczajne złagodzenie kary .................................................................... 72
Zaniechanie ukarania ..................................................................................... 75
Czynny żal ..................................................................................................... 76
Dokonanie korekty podatkowej ..................................................................... 77
Inne odstąpienia ............................................................................................. 77
Bezkarność świadka koronnego ..................................................................... 78
Odpowiedzialność pośrednia ......................................................................... 78
Odpowiedzialność posiłkowa ........................................................................ 79
Przepadek korzyści ........................................................................................ 80
Spis treści
7
Rozdział VII. Środki probacyjne ............................................................... 81
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 81
Warunkowe zawieszenie wykonania kary ..................................................... 82
Warunkowe przedterminowe zwolnienie ....................................................... 84
Warunkowe umorzenie postępowania karnego .............................................. 87
Umorzenie postępowania wobec świadka koronnego ................................... 88
Rozdział VIII. Środki zabezpieczające ...................................................... 91
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 91
Środki izolacyjno-lecznicze ........................................................................... 91
Środki administracyjne .................................................................................. 93
Rozdział IX. Przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko
obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub
subwencji ...................................................................................................... 96
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 96
Uchylanie się od obowiązku podatkowego .................................................... 97
Firmanctwo .................................................................................................... 100
Oszustwo podatkowe ..................................................................................... 101
Uporczywe niewpłacanie podatku w terminie ............................................... 104
Nieprowadzenie księgi ................................................................................... 105
Prowadzenie ksiąg nierzetelnie lub wadliwie ................................................ 105
Niewystawianie faktury lub rachunku ........................................................... 107
Obrót bez znaków akcyzy .............................................................................. 110
Bezprawny wywóz wyrobu akcyzowego ....................................................... 113
Paserstwo akcyzowe ...................................................................................... 115
Wadliwe oznaczenie wyrobu akcyzowego .................................................... 115
Fałszerstwo znaku akcyzy albo upoważnienia do odbioru banderol ............. 116
Niedopełnienie obowiązku oznaczenia wyrobu akcyzowego ........................ 118
Nieprawidłowości w czynnościach handlowych ........................................... 118
Czynności poza składem podatkowym .......................................................... 120
Nieuprawniony obrót znakami akcyzy .......................................................... 120
Narażenie znaków akcyzy na niebezpieczeństwo .......................................... 122
Nierozliczanie się ze znaków akcyzy ............................................................ 122
Zmiana oznaczenia wyrobu akcyzowego ...................................................... 123
Zmiana przeznaczenia wyrobu akcyzowego ................................................. 124
Niedopełnienie obowiązku uzyskania rozliczenia z przekazanych znaków
akcyzy ......................................................................................................... 125
Naruszenie procedury pomiarów ................................................................... 125
Nieprowadzenie ewidencji ............................................................................. 126
Prowadzenie działalności bez urzędowego sprawdzenia ............................... 127
8
Spis treści
Bezpodstawny zwrot podatku ........................................................................ 127
Nienależny zwrot wydatków .......................................................................... 129
Niewpłacenie pobranego podatku przez płatnika lub inkasenta .................... 130
Naruszenie procedury podatkowej ................................................................. 131
Wykroczenie niewyznaczenia osoby odpowiedzialnej za obliczania, pobranie
oraz wpłacenie organowi podatkowemu pobranych kwot ............................ 132
Zaniedbanie informacji podatkowej .............................................................. 132
Nieprawidłowości w informacji podsumowującej ......................................... 133
Zaniedbanie identyfikacji ............................................................................... 135
Naruszenie zasad dotacji lub subwencji ........................................................ 136
Utrudnianie kontroli ....................................................................................... 137
Niedopełnienie nadzoru ................................................................................. 138
Rozdział X. Przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko
obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami
i usługami ...................................................................................................... 139
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 139
Wyłudzenie zezwolenia celnego .................................................................... 140
Przemyt celny ................................................................................................. 141
Oszustwo celne .............................................................................................. 143
Nadużycie odprawy czasowej ........................................................................ 144
Naruszenie warunku zwolnienia od cła ......................................................... 145
Usunięcie spod dozoru celnego ..................................................................... 147
Paserstwo celne .............................................................................................. 147
Bezpodstawny zwrot cła ................................................................................ 150
Wadliwa działalność celna ............................................................................. 151
Utrudnianie kontroli celnej ............................................................................ 153
Zaniedbania w dokumentacji ......................................................................... 154
Niedopełnienie nadzoru ................................................................................. 155
Rozdział XI. Przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko
obrotowi dewizowemu ................................................................................. 156
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 156
Wyłudzenie indywidualnego zezwolenia dewizowego ................................. 157
Nielegalny transfer środków płatniczych ....................................................... 158
Nabycie i zbycie papierów wartościowych przez nierezydenta .................... 160
Naruszenie innych ograniczeń rezydenta w nabywaniu bez zezwolenia
dewizowego ................................................................................................ 160
Naruszenie ograniczeń rezydenta w zbywaniu .............................................. 162
Otwarcie rachunku bankowego bez zezwolenia ............................................ 163
Dokonywanie rozliczeń pieniężnych bez zezwolenia .................................... 163
Spis treści
9
Nielegalna działalność kantorowa ................................................................. 164
Nieudzielenie wyjaśnień ................................................................................ 165
Niezgłoszenie przewozu dewiz i niepoddanie się kontroli ............................ 166
Wysyłanie z pominięciem banku ................................................................... 167
Nieprzechowywanie dokumentów ................................................................. 168
Niezgłoszenie danych do NBP ....................................................................... 169
Niedopełnienie obowiązku nadzoru ............................................................... 170
Rozdział XII. Przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko
organizacji gier hazardowych ..................................................................... 171
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 171
Nielegalne gry i zakłady ................................................................................ 172
Gry bez urzędowych zabezpieczeń ................................................................ 174
Zakaz niszczenia losów, kartonów lub innych dowodów udziału w loterii
fantowej ...................................................................................................... 176
Brak zawiadomienia ....................................................................................... 177
Gry i loterie wbrew przepisom ...................................................................... 178
Udział w nielegalnych grach lub zakładach ................................................... 177
Sprzedaż losów bez uprawnienia ................................................................... 179
Zakazana promocja lub reklama gier ............................................................. 179
Udział w grze losowej niepełnoletniego ........................................................ 182
Niedopełnienie nadzoru ................................................................................. 183
Rozdział XIII. Dowody ............................................................................... 184
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 184
Zadania postępowania karno-skarbowego ..................................................... 185
Ciężar dowodu i udowodnienia ..................................................................... 187
Pozyskiwanie dowodów ................................................................................. 192
– Uwagi wprowadzające ................................................................................ 192
– Dowody przeprowadzane z urzędu ............................................................. 194
– Dowody wnioskowane przez strony ........................................................... 199
Rozdział XIV. Czynności dowodowe poprzedzające wszczęcie
postępowania ................................................................................................ 205
Postępowanie sprawdzające ........................................................................... 205
– Uwagi wprowadzające ................................................................................ 205
– Notatka urzędowa ....................................................................................... 206
– Rozpytanie uczestników i świadków .......................................................... 208
– Ograniczenie kręgu podejrzanych ............................................................... 209
10
Spis treści
Rozdział XV. Czynności dowodowe po wszczęciu postępowania ............ 211
Wyjaśnienia oskarżonego (podejrzanego) ..................................................... 211
– Uwagi wprowadzające ................................................................................ 211
Wyjaśnienia jako środek dowodowy ............................................................. 212
Rodzaje wyjaśnień ......................................................................................... 213
– Odmowa wyjaśnień ..................................................................................... 213
– Przyznanie się do winy ............................................................................... 214
– Fałszywe samooskarżenie ........................................................................... 217
– Wyjaśnienia obciążające ............................................................................. 219
– Nieprzyznanie się do winy .......................................................................... 221
– Zmiana wyjaśnień ....................................................................................... 222
– Wyjaśnienia pisemne ................................................................................... 224
– Ostatnie słowo ............................................................................................. 225
Ocena wyjaśnień ............................................................................................ 226
Badania i oględziny ........................................................................................ 229
– Uwagi wprowadzające ................................................................................ 229
– Obowiązek znoszenia .................................................................................. 231
– Dopuszczalność zastosowania przymusu ................................................... 232
Rozdział XVI. Pozycja i rola odpowiedzialnego posiłkowo
oraz podmiotu zobowiązanego do zwrotu korzyści .................................. 234
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 234
Podwójna rola podmiotu pociągniętego posiłkowo i zobowiązanego
do zwrotu korzyści ..................................................................................... 235
Sytuacja procesowa interwenienta ................................................................. 238
– Uwagi wprowadzające ................................................................................ 238
– Ograniczenia dowodzenia ........................................................................... 239
Zeznania świadków ........................................................................................ 239
– Uwagi wprowadzające ................................................................................ 239
– Czynniki zapewniające udział świadka ...................................................... 242
– Procesowe czynniki wpływające na prawdomówność świadka ................. 244
– Prawo do odmowy zeznań .......................................................................... 244
– Częściowa odmowa zeznań ........................................................................ 248
– Zwolnienie z zeznań ................................................................................... 250
– Przyrzeczenie .............................................................................................. 252
– Uprzedzenie o odpowiedzialności .............................................................. 253
– Pozostałe gwarancje .................................................................................... 253
Świadek anonimowy ...................................................................................... 254
Spis treści
11
Rozdział XVII. Czynniki procesowe mogące wpływać na zeznania
i wyjaśnienia . ................................................................................................ 265
Uwagi wprowadzające . .................................................................................. 265
Udział w czynnościach przed wszczęciem postępowania . ............................ 267
– Uwagi wprowadzające . ............................................................................... 267
– Oględziny miejsca . ...................................................................................... 269
– Oględziny rzeczy . ....................................................................................... 271
Uczestnictwo w stadium postępowania ad personam . .................................. 272
– Przesłuchanie . ............................................................................................. 272
– Odczytywanie protokołów . ......................................................................... 273
– Konfrontacja . .............................................................................................. 275
– Eksperyment procesowy i wizja lokalna . .................................................... 276
– Okazanie . .................................................................................................... 278
– Inne czynniki . .............................................................................................. 280
Wniosek o dobrowolne poddanie się karze i dobrowolne poddanie
się odpowiedzialności . ............................................................................... 281
Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności . .............................................. 383
Rozdział XVIII. Dyskwalifikacja dowodu z zeznań lub wyjaśnień . ....... 287
Uwagi wprowadzające . .................................................................................. 287
Swoboda wypowiedzi . ................................................................................... 288
Zakaz zastępowania zeznań lub wyjaśnień pismami, zapiskami bądź
notatkami . ................................................................................................... 295
Procesowe możliwości wykorzystywania dowodów nielegalnie
uzyskanych . ................................................................................................ 297
– Uwagi wprowadzające . ............................................................................... 297
– Dowody pośrednio nielegalne . .................................................................... 298
– Wyłączenie dowodu nielegalnie uzyskanego .
300
Rozdział XIX. Dowody elektroniczne .
Rozdział XX. Biegli i specjaliści .
Uwagi wprowadzające .
Dopuszczenie dowodu .
Przedmiot opinii .
Bezstronność i obiektywizm przy opiniowaniu .
Przesłuchanie biegłego .
Opinia pozaprocesowa (prywatna) i jej znaczenie .
Ocena opinii .
302
308
308
310
311
313
317
319
322
12
Spis treści
Rozdział XXI. Opiniowanie w sprawach przestępstw i wykroczeń
skarbowych ................................................................................................... 329
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 329
Opinia antropologiczna .................................................................................. 330
Opinia fonoskopijna ....................................................................................... 331
Opinia grafologiczna ...................................................................................... 332
Ekspertyza dokumentów ................................................................................ 334
Opinia księgowa ............................................................................................. 336
Opinia informatyczna ..................................................................................... 356
Opinia techniczna i wyceniająca .................................................................... 337
Opinia sądowo-psychiatryczna ...................................................................... 339
– Uwagi wprowadzające ................................................................................ 339
– Przesłanki powołania .................................................................................. 340
– Postanowienie o powołaniu ........................................................................ 342
– Opiniowanie ................................................................................................ 343
Opinia psychologiczna ................................................................................... 345
– Uwagi wprowadzające ................................................................................ 345
– Przedmiot opinii .......................................................................................... 345
– Ocena opinii ................................................................................................ 347
Rozdział XXII. Opinie i wywiady – kwestie węzłowe .............................. 350
Rozdział XXIII. Procesowe konsekwencje niedostatków
postępowania dowodowego ......................................................................... 354
Uwagi wprowadzające ................................................................................... 354
Istotne braki postępowania przygotowawczego ............................................ 359
Niedostatki dowodów a zarzuty odwoławcze ................................................ 362
Dopuszczenie dowodów w postępowaniu odwoławczym ............................. 364
Uchylenie wniosku do ponownego rozpoznania ........................................... 366
Swobodna ocena dowodów a zasada in dubio pro reo .................................. 367
Ocena poszlak jako dowodów ....................................................................... 368
Rzetelność postępowania dowodowego ........................................................ 373
Bibliografia ................................................................................................... 377
WYKAZ SKRÓTÓW
ABWiAW
Biul. PK
Biul. SN
CBA
d.k.k., k.k. z 1969 r.
– Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu
– Biuletyn Prawa Karnego
– Biuletyn Sądu Najwyższego
– Centralne Biuro Antykorupcyjne
– dawny Kodeks karny – ustawa z 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny
(Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.)
d.k.p.k., k.p.k. z 1969 r. – dawny kodeks postępowania karnego – ustawa z 19 kwietnia 1969 r. –
k.p.k., k.p.k. z 1997 r. – Kodeks postępowania karnego – ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U.
DP
Dz.U.
EKPC
ETPC
ETS
GP
GS
Inf. Praw.
k.k.
k.k.s.
k.p.c.
KPP
k.w.
KZS
Legalis
LEX
LexPolonica
m.k.k.
MP
M. Praw.
MTK
MS
NP
Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 13, poz. 96 ze zm.)
– Doradztwo Podatkowe
– Dziennik Ustaw
– Europejska Konwencja z 4 listopada 1950 r. o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności (Dz.U. z 1993 Nr 61, poz. 284 i 285)
– Europejski Trybunał Praw Człowieka
– Europejski Trybunał Sprawiedliwości
– „Gazeta Prawna”
– „Gazeta Sądowa”
– „Informacja Prawnicza”
– Kodeks karny – ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze
– Kodeks karny skarbowy – ustawa z 10 września 1999 r. (tekst jedn.
Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.)
– Kodeks postępowania cywilnego – ustawa z 17 listopada 1964 r. (Dz.U.
zm.)
Nr 43, poz. 296 ze zm.)
Nr 89, poz. 555 ze zm.)
poz. 756)
wie w sprawach karnych
– Karta Praw Podstawowych
– ustawa z 1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 109,
– Krakowskie Zeszyty Sądowe. Orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Krako-
– system informacji prawnej Wydawnictwa C.H. Beck
– system informacji prawnej Wydawnictwa Wolters Kluwer
– system informacji prawnej Wydawnictwa Prawniczego LexisNexis
– mały Kodeks karny – dekret z 13 czerwca 1946 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 192)
– Monitor Podatkowy
– „Monitor Prawniczy”
– Międzynarodowy Trybunał Karny
– Monitor Sądowy
– „Nowe Prawo”
14
o.p.z.u.
ord.p.u.
OSA
OSNAPiUS
OSNC
OSNCP
OSN(K)
OSNKW
OSNP
OSNPG
OSNPK
OSNwSK
OSP
OSPiKA
OTK
Pal.
PiP
PK
PPK
pr.cel.
Prob. PK
Prob. Praw.
Prok. i Pr.
PS
PTMSiK
PWS
RPiD
RPEiS
SA
sł.cel.u.
SN
SKWiSWW
St.Praw.
St. Pr.-Ek.
TK
u.ś.k.
UMCS
UOP
WiŻ
w.k.c.
Wok.
WPP
ZNASW
SKWiSWW
ŻW
Wykaz skrótów
– ustawa z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbioro-
wych (Dz.U. 2002 Nr 192, poz. 1661)
– ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. 2005 Nr 8,
– Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubez-
poz. 60 ze. zm.)
pieczeń Społecznych
Społecznych
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Pracy i Ubezpieczeń
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych
i Spraw Publicznych
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratury Generalnej
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratury Krajowej
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych
– Orzecznictwo Sądów Polskich
– Orzeczenie Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
– „Palestra”
– „Państwo i Prawo”
– „Problemy Kryminalistyki”
– „Przegląd Prawa Karnego”
– ustawa z 19 marca 2004 r. – Prawo celne (Dz.U. Nr 68, poz. 622 ze zm.)
– „Problemy Prawa Karnego”
– „Problemy Praworządności”
– „Prokuratura i Prawo”
– „Przegląd Sądowy”
– Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii
– „Problemy Wymiaru Sprawiedliwości”
– „Reguły Procesowe i Dowodowe”
– „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”
– Sąd Apelacyjny
– ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz.U. z 2009 r. Nr 168,
poz. 1323)
– Sąd Najwyższy
– Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Służby Wywiadu Wojskowego
– „Studia Prawnicze”
– „Studia Prawno-Ekonomiczne”
– Trybunał Konstytucyjny
– Ustawa z 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz.U. z 1997 r.
Nr 114, poz. 738 ze zm.)
– Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
– Urząd Ochrony Państwa
– „Wiedza i Życie”
– wspólnotowy kodeks celny
– „Wokanda”
– „Wojskowy Przegląd Prawniczy”
– Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych
– Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Służby Wywiadu Wojskowego
– „Życie Warszawy”
WSTĘP
Przed przeszło trzydziestu laty Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 czerwca 1981 r.1
zajął następujące stanowisko: „W dążeniu do wykrycia prawdy rodzaj dowodu nie
krępuje sądu, albowiem za dowód należy uważać wszystko, co jest zdolne wyro-
bić przekonanie sędziowskie o winie lub niewinności. Fakt ten nakazuje sądowi
posługiwanie się m.in. domniemaniami faktycznymi, empirycznymi zasadami –
zawsze wtedy, gdy zastępująca brakujący dowód bezpośredni koncepcja myślowa
jest logicznie poprawna i konsekwencją swego rozumowania eliminuje inne, przy
czym wnioski końcowe nie muszą wykluczać rozumowania odmiennego”.
Przytoczony pogląd, mimo że spotkał się z uwagami krytycznymi, np. A. Ga-
berle2, ma walor ogólniejszy. Wynika z niego wprost, że głównym celem procesu
karnego jest realizacja prawa materialnego, za pomocą właściwej reakcji karnej,
wedle której sprawca za zarzucony mu czyn powinien ponieść odpowiedzialność,
na jaką zasłużył3. Według M. Cieślaka4 obowiązkiem organów procesowych jest
ustalenie istotnych faktów dla rozstrzygnięcia, i to z taką dokładnością, która po-
zwala na trafne zastosowanie prawa materialnego, co sprawia, że działalność tych
organów koncentruje się w największym stopniu wokół zagadnień dowodowych.
To jest istotą zagadnienia. Dowody stanowią podstawę ustaleń faktycznych, ale
także są zasadniczo jedynym źródłem poznania w procesie karnym. One właśnie
kształtują przekonanie, czy określone zachowanie wyczerpuje ustawowe znamiona
określonego przestępstwa (wykroczenia), a jeśli tak, to czy świadczą one o winie,
czy też o niewinności, a także determinują zastosowanie właściwej represji karnej5.
One stanowią przedmiot dowodzenia przy zastosowaniu poprawności procesowania,
szawa 1995, s. 32.
3 Por. M. Cieślak: Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984,
1 Wyrok SN z dnia 11 czerwca 1981 r., I KR 78/81, OSNPG 1982, nr 2, poz. 22.
2 A. Gaberle: Dowody w procesie karnym. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Komentarz, War-
s. 20–21; S. Waltoś: Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2003, s. 20–21.
4 M. Cieślak: Zagadnienia dowodowe w procesie karnym, Warszawa 1955, s. 3.
5 Por. J. Grajewski: Przebieg procesu karnego, Warszawa 2004, s. 140–141.
16
Wstęp
rozumowania dedukcyjnego, przyjmowania za udowodnione faktów notoryjnych,
domniemań prawnych, jak też faktycznych.
Niniejsze opracowanie jest poświęcone procesowi dowodzenia w sprawach
przestępstw i wykroczeń skarbowych. Trudno jednoznacznie zakwalifikować jego
rodzaj, albowiem łączy w sobie elementy podręcznika akademickiego, jak też mono-
grafii oraz opracowania przeznaczonego dla praktyków. Akcentuje, że przedmiotem
dowodzenia, przy uwzględnieniu zasady ciężaru dowodu, są zarówno ustawowe
znamiona przestępstw i wykroczeń skarbowych, winy lub jej braku, okoliczności
wyłączających ukaranie, właściwe zastosowanie kar i środków karnych, jak też
środków probacyjnych oraz zabezpieczających.
Na tematy związane z odpowiedzialnością za przestępstwa i wykroczenia
skarbowe pisało wielu znamienitych autorów. Przede wszystkim ukazywały się ko-
mentarze do kodeksu karnego skarbowego, a wcześniej do ustawy karno-skarbowej,
rzadziej natomiast podręczniki czy monografie. Jednak na rynku wydawniczym
nie ukazała się książka traktująca o procesie dowodzenia w sprawach przestępstw
i wykroczeń skarbowych, zwłaszcza że omawia ona trudne i kontrowersyjne za-
gadnienia w sposób inny, niż dotychczas to czyniono.
Zarys systemu składa się z czterech części, przy czym każda z nich, co należy
raz jeszcze podkreślić, ściśle łączy się z procesem dowodzenia. I tak, część pierw-
sza omawia zagadnienia ogólne dotyczące przestępstw i wykroczeń skarbowych.
Analizuje m.in. zagadnienia warunkujące odpowiedzialność, zasady międzycza-
sowe, miejsce popełnienia, problematykę winy, kontratypy. Część druga to analiza
zagadnień podstawowych w procesie rozpoznania ustawowych znamion przestępstw
i wykroczeń skarbowych z części szczegółowej kodeksu karnego skarbowego,
tj. przestępstw i wykroczeń skierowanych przeciwko obowiązkom podatkowym
oraz rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji, przestępstw skarbowych i wykro-
czeń skarbowych przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą
towarami i usługami, przestępstw i wykroczeń skarbowych przeciwko obrotowi
dewizowemu oraz przestępstw i wykroczeń przeciwko organizacji gier hazardo-
wych. Z konieczności będą w tej części wskazane regulacje pozakodeksowe, jako
wypełniające dyspozycje poszczególnych przestępstw i wykroczeń skarbowych,
np. ordynacji podatkowej, prawa celnego czy też dewizowego.
Część trzecia poświęcona została zagadnieniom związanym z procesem dowodzenia
w sprawach przestępstw i wykroczeń skarbowych. Uwzględnia ona specyfikę tego
rodzaju postępowania, jak też odmienności w odniesieniu do kodeksu postępowania
karnego. Dostrzega jednak, że w praktyce, zwłaszcza w odniesieniu do przestępstw
skarbowych, powiązane są one z przestępstwami powszechnymi, np. działanie
w zorganizowanym związku lub grupie przestępczej, łączą się z przestępstwami
przeciwko dokumentom, wyłudzeniami, oszustwami czy też występkami określanymi
jako gospodarcze. Stąd w tej części pracy omówione zostały czynności dowodowe
inicjujące wszczęcie postępowania karnego, ze szczególnym uwzględnieniem
Wstęp
17
ich wartości dowodowej. Następnie przedstawione zostały zagadnienia związane
z analizą poszczególnych rodzajów dowodów, w tym wyjaśnień oskarżonych, wy-
jaśnień posiłkowo pociągniętych do odpowiedzialności, zeznań świadków, zeznań
interwenientów, jak też opinii biegłych opiniujących w tego rodzaju sprawach.
W tej części omówione zostały także dowody z opinii oraz wywiadów, tak nieraz
ważnych, zwłaszcza w procesie wymierzenia kary czy środka karnego. Wszak
wybór określonej kary (również środka karnego), jej surowość wymagają także
dowodzenia. Nie zostały pominięte ważne zagadnienia dotyczące dyskwalifikacji
dowodów z zeznań, jak też wyjaśnień. Analizie zostały poddane procesowe konse-
kwencje związane z brakami w postępowaniu dowodowym. Przypisując sprawcy
winę lub uniewinniając go, umarzając postępowanie, rezygnując z wymierzenia
kary, nie można było zrezygnować z omówienia zagadnień związanych z oceną
wyjaśnień, zeznań, opinii biegłych bądź innych dowodów, np. z podsłuchów czy
też innych sekretnych czynności właściwych służb. Nie pominięto również tzw. do-
wodu poszlakowego oraz sposobu gromadzenia dowodów oraz dowodzenia, który
powinien być rzetelny, właściwy dla państwa prawa.
W książce omówione zostały również kwestie orzekanych kar i środków kar-
nych. Uwzględnione zostały kwestie związane z okolicznościami obciążającymi
oraz łagodzącymi. Nie została pominięta problematyka związana z odstąpieniem
od wymierzenia kary oraz nadzwyczajnego jej złagodzenia. Omówiono też środki
probacyjne i zabezpieczające – związane z uzyskaniem w toku postępowania opinii
sądowo-psychiatrycznej, wspomaganej wielokrotnie opinią psychologiczną.
Oddawana do rąk Czytelników książka przeznaczona jest dla studentów prawa,
ekonomii, doradców podatkowych, funkcjonariuszy zajmujących się prowadzeniem
postępowań w sprawach przestępstw i wykroczeń skarbowych, prokuratorów, ad-
wokatów, radców prawnych, sędziów, aplikantów oraz innych zainteresowanych
tego rodzaju problematyką.
I. PODSTAWOWE ZASADY
ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA PRZESTĘPSTWA
I WYKROCZENIA SKARBOWE
UWAGI WPROWADZAJĄCE
Ustawowe znamiona przestępstwa skarbowego określa art. 1 k.k.w. Według A. Go-
mułowicza i J. Małeckiego6 przestępstwem skarbowym jest czyn zabroniony przez
kodeks pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności
bądź kary pozbawienia wolności. I dalej, kwota uszczuplenia podatkowego lub
narażonej na uszczuplenie należności publicznej albo wartość przedmiotu czynu
muszą przekraczać pięciokrotnie wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia
w czasie jego popełnienia. Kiedy wskazana kwota jest niższa, wówczas mamy do
czynienia z wykroczeniem skarbowym, chyba że ustawa stanowi inaczej, co musi
być precyzyjnie określone.
Nie jest to definicja najszczęśliwiej sformułowana, albowiem nie oddaje pełnej
treści kryminalnej przestępstw skarbowych. Godzi się wskazać, że podstawy odpo-
wiedzialności karnej za przestępstwa skarbowe są określone dokładnie tak samo,
jak w kodeksie karnym, z wyjątkiem wprowadzenia do art. 1 § 1 k.k.s. nieznacznej
zmiany terminologicznej, tj. wprowadzenia pojęcia „czyn społecznie szkodliwy”7.
Tak samo, jak art. 115 § 2 k.k. w objaśnieniach ustawowych, art. 53 § 7 k.k.s. zawiera
swoistego rodzaju stopniowanie społecznej szkodliwości czynu, odnosząc zawarte
tam kryteria do elementów charakteryzujących czyn (okoliczności przedmiotowe),
a nie charakteryzujących sprawcę (okoliczności podmiotowe). Wprowadza rów-
nież typowe dla przestępstw (również wykroczeń) skarbowych kryteria, np. wagę
naruszonego przez sprawcę obowiązku finansowego, wysokość uszczuplonej lub
narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej8.
6 A. Gomułowicz, J. Małecki: Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 2011, s. 546.
7 Por. J. Michalski: Kodeks karny skarbowy. Komentarz, LexPolonica 2011.
8 Ibidem.
20
Rozdział I.
Nadto, podobnie jak w kodeksie karnym, wyznacznikami społecznej szkod-
liwości czynu są: sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego, postać
zamiaru, motywacja sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności oraz stopień
ich naruszenia. Można przyjąć, że wyliczenie zawarte w art. 53 § 7 k.k.s. nie jest
enumeratywne, mimo użycia przez ustawodawcę sformułowania „bierze się pod
uwagę”. Nie może to oznaczać, że inne niż wymienione okoliczności nie będą
uwzględnione, jeśli będą, zdaniem Sądu, miały znaczenie dla oceny społecznej
szkodliwości czynu.
Kolejnym elementem statuującym odpowiedzialność za przestępstwa (wy-
kroczenia) skarbowe jest obowiązywanie ustawy w czasie popełnienia czynu.
Podkreślić należy, że normy określające przestępstwa i wykroczenia skarbowe
są ściśle powiązane z przepisami ustaw administracyjnych w zakresie porządku
finansowego państwa. Stąd przepisy kodeksu wielokrotnie odwołują się do aktów
prawnych zawierających nakazy lub zakazy w zakresie prawa podatkowego, celnego,
dewizowego i innych9. Do czasu wydania przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia
z dnia 26 kwietnia 1995 r.10, w doktrynie, jak też orzecznictwie przyjmowano, że
przez pojęcie „ustawa” należy rozumieć całokształt przepisów uzasadniających
odpowiedzialność karną. Nie dotyczyło to zatem wyłącznie ustaw, ale również
wydawanych na ich podstawie rozporządzeń czy zarządzeń11. Tymczasem w powo-
łanym orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „ustawowe sformułowanie
przepisów karnych represyjnych musi w sposób zupełny odpowiadać zasadzie
określoności. Oznacza to, że sama ustawa musi w sposób kompletny, precyzyjny
i jednoznaczny definiować wszystkie znamiona czynów zagrożonych karą”. Nie
może dokonywać tego akt wykonawczy, który wyłącznie może niejako dookreślać
ustawowe obowiązki, których naruszenie jest następnie spenalizowane w kodeksie.
Może zatem, przykładowo precyzować sposób prowadzenia określonych ksiąg czy
zwalniać od dochowania tego obowiązku12. Trybunał Konstytucyjny w wyroku
z 20 lutego 2001 r.13 dopuścił możliwość doprecyzowania wykazanych w ustawie
znamion przedmiotowych aktami wykonawczymi, ale z zachowaniem dyrektyw
art. 92 Konstytucji RP. Przedłożona kwestia jest niezwykle istotna, albowiem
brak stabilizacji rozwiązań prawnych determinuje konieczność badania każdego
przypadku, w tym również odpowiedzialności karnej osób fizycznych, gdyż to
tylko one mogą ponosić odpowiedzialność karną, a nie osoby prawne lub jednostki
organizacyjne. Ich odpowiedzialność ma zbliżony charakter do odpowiedzialno-
ści cywilnej i dotyczy wyłącznie kary grzywny oraz równowartości pieniężnej
przepadku przedmiotów (art. 24 § 1 i 2 k.k.s.). Np. Sąd Najwyższy w wyroku
9 T. Grzegorczyk: Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2009, s. 36.
10 Orzeczenie TK z dnia 26 kwietnia 1995 r., K 11/94, OTK 1995, nr 1, poz. 12
11 Por. F. Prusak: Ustawa karna skarbowa z komentarzem, Warszawa 1994, teza 2 do art. 1.
12 T. Grzegorczyk: op. cit., s. 36–37.
13 Wyrok TK z dnia 20 lutego 2001 r., P 2/00, OTK 2001, nr 2, poz. 32.
Podstawowe zasady odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe
21
z dnia 1 grudnia 2005 r.14 stanął na stanowisku, że „podatnikiem jest tylko ten,
czyj obowiązek ma swe źródło w przepisach ustawy podatkowej, określających
zobowiązany podmiot oraz przedmiot i stawkę opodatkowania”. Naczelny Sąd
Administracyjny w wyroku z 2 sierpnia 2005 r.15 stwierdził, że „w zakresie po-
stępowania karnego skarbowego spółka cywilna, jako podatnik nie może popełnić
przestępstwa ani wykroczenia. Może je popełnić wyłącznie osoba fizyczna (...)”.
Takie same zapatrywanie wyraził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach
w dwóch wyrokach z dnia 6 maja 2010 r.16 dotyczących tzw. firmanctwa zdefi-
niowanego w art. 113 ord.p.u.
Przesłanką o charakterze materialnym eliminującą przestępczość czynu skarbo-
wego jest jego znikoma szkodliwość (art. 1 § 2 k.k.s.). Pojęcie to zostało określone
w rozdz. 5 (Objaśnienie wyrażeń ustawowych) k.k.s. Pozostawione zostało praktyce.
Na przykład w wyroku z dnia 12 października 2006 r.17 Sąd Najwyższy stwierdził:
„Zgodnie z treścią przytaczanego przepisu art. 53 § 7 k.k.s. przy ocenie stopnia
społecznej szkodliwości czynu zabronionego bierze się pod uwagę okoliczności
wiążące się zarówno ze stroną podmiotową, jak i przedmiotową analizowanego
czynu, zaś obowiązkiem sądu rozstrzygającego w tej kwestii jest rozważenie
wszystkich przesłanek wymienionych wskazanym przepisem, których katalog jest
zbiorem zamkniętym”.
W uzasadnieniu Sąd Najwyższy podkreślił, że okoliczności mające wpływ na
ocenę stopnia szkodliwości społecznej czynu, tj. podmiotowe (postać zamiaru,
motywacji oskarżonego), jak i przedmiotowe (sposób i okoliczności popełnienia
czynu zabronionego oraz rodzaj i charakter naruszonego dobra) należało dokładnie
rozważyć.
Przepis art. 1 § 3 k.k.s. dosłownie recypuje uregulowanie zawarte w art. 1 § 3
k.k. Przyjmuje winę jako warunek ponoszenia odpowiedzialności18, ale bez podania
jej definicji. Samo jednak wskazanie winy jako warunku sine qua non odpowie-
dzialności powoduje, że organ orzekający kwestię tę będzie musiał rozważyć. Nie
wystarczy bowiem samo stwierdzenie naruszenia prawa finansowego. Konieczne
będzie wykazanie winy, przy czym wzorem kodeksu karnego k.k.s. nie operuje
pojęciami wina umyślna i nieumyślna. Traktuje umyślność i nieumyślność jako pod-
miotowe znamiona czynu zabronionego19. Tak więc ustalenie umyślności (sprawca
14 Wyrok SN z dnia 1 grudnia 2005 r., IV KK 122/2005, OSNKW 2006, nr 2, poz. 19.
15 Wyrok NSA z dnia 2 sierpnia 2005 r., I FSK 441/2005, „Rejent” 2006, nr 10, s. 200.
16 Wyroki WSA w Kielcach z dnia 6 maja 2010 r. I SA/Ke 162/10 i I SA/Ke 185/10,
LexPolonica 2010.
17 Wyrok SN z dnia 12 października 2006 r., IV KK 237/2006, OSNwSK 2006, poz. 1959.
18 Por. L. Gardocki: Prawo karne, Warszawa 2008, s. 52–55.
19 Por. T. Grzegorczyk: op. cit. s. 37; A. Wąsek: Kodeks karny. Komentarz, t. 1, Gdańsk 1999,
s. 35; L. Gardocki: op. cit., s. 53, 76 i n.; A. Marek: Komentarz do kodeksu karnego. Część ogólna,
Warszawa 1999, s. 9–11.
22
Rozdział I.
chce popełnić czyn zabroniony lub przewidując jego popełnienie na to się godzi) lub
nieumyślności (sprawca nie chce popełnić czynu zabronionego, ale bezpodstawnie
przypuszcza, że go uniknie) nie przesądza jeszcze o winie, a jedynie warunkuje jej
wystąpienie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie wyrażano pogląd, że „(...)
zamiar, zarówno bezpośredni, jak i ewentualny, oznacza zjawisko obiektywnej
rzeczywistości, realny przebieg procesów psychicznych (...), nie jest pojęciem
z dziedziny ocen, czy też dziedziny wartości”.20 Z kolei w wyroku z dnia 13 sierpnia
1974 r.21 Sąd Najwyższy stwierdził: „(...) rekonstrukcja procesu motywacyjnego
sprawcy musi opierać się na analizie jego osobowości, a więc uwzględniać cechy
jego charakteru, usposobienia, poziomu umysłowego itp. – i dopiero suma tych
danych, w zestawieniu z okolicznościami popełnionego czynu, daje podstawę do
prawidłowej oceny strony podmiotowej czynu”.
Brak umyślności działania (zaniechania) sprawcy oznacza niemożność przypisa-
nia mu winy umyślnej. Do rozważenia pozostaje zatem jego działanie nieumyślne.
Trzeba jednak podkreślić, że kodeks karny skarbowy tylko wyjątkowo przewiduje
odpowiedzialność karną za nieumyślne popełnienie przestępstwa lub wykroczenia
skarbowego. Jeśli zatem w tego rodzaju przypadku postępowanie zostało wszczęte,
musi zostać umorzone, a w razie skierowania aktu oskarżenia – powinien zapaść
wyrok uniewinniający. Tak samo należy postąpić w razie zaistnienia sytuacji niewy-
czerpujących dyspozycji art. 1 § 1 k.k.s. lub przy stwierdzeniu istnienia znikomości
społecznej szkodliwości czynu (art. 1 § 2 k.k.s.)22.
Przepis art. 1 § 4 k.k.s. normuje warunek odpowiedzialności za czyny skutkowe
popełnione przez zaniechanie. Łączyć z nimi należy istnienie po stronie sprawcy
szczególnego obowiązku prawnego zapobiegnięcia skutkowi. Jest to przepis „aseku-
racyjny”, jak to określił T. Grzegorczyk23. Uchwalony został „na wszelki wypadek”,
gdyż typowe przestępstwa i wykroczenia skarbowe mają charakter formalny – są
bezskutkowe. Kodeks przy niektórych czynach z zaniechania przewiduje karalność
jedynie w sytuacji zaistnienia innego czynu zabronionego. Dotyczą tego np.: art. 84,
art. 96 oraz art. 111 k.k.s. Wskazane przepisy przewidują niedopełnienie obowiązku
nadzoru, jeśli sprawca chociażby nieumyślnie dopuścił się popełnienia przestępstwa
lub wykroczenia skarbowego określonego rodzaju. Tak więc sprawca musi posia-
dać określone właściwości, być niejako gwarantem nienastąpienia zabronionego
prawem skutku24. Odpowiedzialność może zatem ponieść wyłącznie ten, kto ma
obowiązek nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w działalności
20 Wyrok SN z dnia 7 kwietnia 1977 r., III KK 68/77, OSNPG 1977, nr 11, poz. 94.
21 Wyrok SN z dnia 13 sierpnia 1974 r., IV KK 177/74, OSNKW 1974, nr 12, poz. 222.
22 Por. W. Grzeszczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 40.
23 T. Grzegorczyk: op. cit., s. 38.
24 Por. L. Gardocki: op. cit., s. 68–69.
Podstawowe zasady odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe
23
danego przedsiębiorcy lub innej jednostki organizacyjnej. Obowiązek ten może
wynikać z innych przepisów prawa, np. prawa o spółkach prawa handlowego,
prawa spółdzielczego lub z umowy.
Oczywiście, wskazane w art. 1 § 1–3 k.k.s. reguły znajdują zastosowanie.
ZASADY MIĘDZYCZASOWE
Reguły intertemporalne wskazują, w jaki sposób rozstrzygać należy wątpliwo-
ści, które powstają w związku z odrębnym od dotychczasowego uregulowaniem
w prawie skarbowym zagadnień materialnoprawnych, procesowych oraz związa-
nych wykonywaniem orzeczeń25. Innymi słowy, chodzi o sytuację, gdy w czasie
orzekania obowiązuje inne prawo niż w czasie popełnienia przestępstwa lub
wykroczenia skarbowego26. Powyższą kwestię reguluje art. 2 k.k.s., który zawiera
reguły prawa międzyczasowego. Jest on odpowiednikiem art. 4 k.k. i art. 6 § 1 k.k.
Cechą charakterystyczną tego przepisu jest, jak zauważył J. Michalski27, że odnosi
się w większości do norm blankietowych. Zmiana stanu prawnego wiąże się nie
tylko ze zmianą przepisów k.k.s., ale również i to w większości przypadków ze
zmianami ustaw zewnętrznych. Wskazany przepis w § 1 normuje czas popełnienia
przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, § 2 powołuje się na zasadę lex mitior
agit, § 3 wskazuje na zakaz eklektyzmu, a § 4 i 5 zawierają szczegółowe reguły
postępowania na wypadek degresji karalności w sytuacji zmiany normatywnej28.
Należy zwrócić uwagę, że art. 2 § 1 k.k.s., ustalając czas popełnienia czynu,
używa czasu, w którym nastąpiło zachowanie sprawcy. Z kolei, z uwagi na domi-
nację kary grzywny przyjmuje, w razie eliminacji w nowej ustawie zagrożenia karą
pozbawienia wolności, zmianę orzeczonej kary pozbawienia wolności wyłącznie
na grzywnę. Dalej, wyraźnie określa sytuację wykonania środka karnego, którego
stosowania nowa ustawa nie przewiduje, czy też za dany czyn przyjmuje niewyko-
nywanie takiego środka. I na koniec, wyklucza możliwość stosowania częściowo
ustawy nowej, częściowo zaś poprzednio obowiązującej29.
Tak więc, stosując reguły intertemporalne określone w art. 2 k.k.s., przedmio-
tem rozważań musi być czas, w którym miało miejsce zachowanie sprawcy, czas
orzekania, jak też analiza rozwiązań ustawowych, pod kątem ich względniejszości
dla sprawcy. Zwłaszcza ta ostatnia kwestia wymaga szczególnego zainteresowania.
W tej materii niezwykle pouczające jest orzecznictwo sądowe. I tak, w wyroku
25 Por. A. Gomułowicz, J. Małecki: op. cit., s. 549.
26 M. Błaszczyk, M. Zbrojewska: Kodeks karny skarbowy, Warszawa 2011, s. 35.
27 J. Michalski: op. cit.
28 P. Kardas, G. Łabuda, T. Razowski: Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2010,
s. 27; por. M. Błaszczyk, M. Zbrojewska: op. cit., s. 35–36.
29 Por. T. Grzegorczyk: op. cit., s. 59.
24
Rozdział I.
z dnia 4 lipca 2001 r.30 Sąd Najwyższy stwierdził: „Na gruncie prawa karnego
przyjmuje się trafnie, że przez obowiązywanie w czasie orzekania ustawy innej
niż w czasie popełnienia przestępstwa (...) – wzruszyć należy cały obowiązujący
w danym czasie stan prawny odnoszący się do badanego czynu”31.
W wyroku z 12 czerwca 2003 r.32 Sąd Najwyższy trafnie zauważył: „Zgodnie
z ustaloną interpretacją przepisów regulujących zasady prawa karnego między-
czasowego przez czas orzekania rozumie się nie tylko czas wydawania wyroku
rozstrzygającego o odpowiedzialności karnej oskarżonego, lecz także czas orzekania
we wszystkich fazach postępowania karnego, w których ma zapaść rozstrzygnięcie
dotyczące losu osoby, przeciwko której toczy się postępowanie”33.
Aby uczynić przedłożone wyżej rozważania czytelniejszymi, sięgnijmy po jeszcze
jedno orzeczenie Sądu Najwyższego34: „Zgodnie z obowiązującym od 1 stycznia
2002 r. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie usta-
nowienia Taryfy celnej (...) zniesione zostało cło m.in. na pojazdy samochodowe
wyprodukowane w krajach Unii Europejskiej. Zarówno w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, jak i literaturze utrwalił się pogląd, że skoro przepisy wypełniające
blankiet przepisu ustawy karnej tworzą łącznie z nim normę prawa karnego, to
zmiana choćby jednego elementu tej normy jest zmianą jej treści. W takiej sytuacji
musi zatem mieć zastosowanie zasada określona w art. 2 § 2 k.k.s.”.
I uwaga końcowa odnosząca się do treści art. 2 § 6 k.k.s. dotyczącego zatarcia
skazania, jeśli chodziło o przestępstwo skarbowe oraz uznanie ukarania za niebyłe
– w przypadku wykroczenia skarbowego. Otóż ustawodawca przyjął interesujące
rozwiązanie w razie depenalizacji określonego czynu. Dla przestępstw dał dyrek-
tywę zatarcia skazania z mocy prawa, co oznacza uznanie go za niebyłe, czego
konsekwencją jest usunięcie wpisu z rejestru skazanych ( art. 106 k.k. w zw. z art. 20
§ 1 k.k.s.). W przypadku wykroczeń skarbowych uznał za wystarczające przyjęcie
skazania jako niebyłe, co oznacza również niekaralność danej osoby35.
Zasada terytorialności
Kodeks karny skarbowy stwierdza, że zasada terytorialności jest podstawą podległości
polskiej ustawy. Dlatego też przepisy k.k.s. stosuje się do sprawcy, który popełnił
30 Wyrok SN z dnia 4 lipca 2001 r., V KKN 346/99, KZS 2002, nr 2, poz. 12.
31 Por. wyrok SO w Białymstoku z dnia 17 września 2003 r., VIII Ka 389/2002, LexPolonica
nr 372521; wyrok SN z dnia 11 marca 2009 r., II KK 298/2008, OSNwSK 2009, poz. 665; wyrok
SN z dnia 18 grudnia 2002 r., II KK 319/2002, Prok. i Pr. 2003, nr 7–8, poz. 24.
32 Wyrok SN z dnia 12 czerwca 2003 r., IV KK 194/2003, OSNwSK 2003, poz. 1285.
33 Por. postanowienie SN z dnia 24 stycznia 2008 r., V KK 218/2007, OSNwSK 2008, poz. 205;
wyrok SN z 17 maja 2000 r., V KKN 141/2000, LexPolonica nr 1630655.
34 Wyrok SN z dnia 10 lipca 2003 r., III KK 135/2003, KZS 2004, nr 5, poz. 323.
35 Por. M. Bojarski, W. Radecki: Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2005, s. 95.
Podstawowe zasady odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe
25
czyn zabroniony na terytorium Polski, polskim statku wodnym lub powietrznym.
Warto przy tym zwrócić uwagę na okoliczność, że czyn zabroniony uważa się za
popełniony w miejscu, w którym nastąpiło działanie (zaniechanie) sprawcy, albo
gdzie w skutek stanowiący znamię przestępstwa lub wykroczenia skarbowego miał
nastąpić (art. 3 § 1 k.k.s.)36.
Wyjątkowo, niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia
przestępstwa skarbowego, przepisy k.k.s. stosuje się także do obywatela polskiego
lub cudzoziemca w razie jego popełnienia za granicą, w sytuacji, kiedy zarzucone
przestępstwo skarbowe skierowane jest przeciwko „istotnym interesom państwa
polskiego”. Pojęcie to zostało zdefiniowane w art. 53 § 11 k.k.s. Jest nim również
przestępstwo skarbowe, które zagraża Skarbowi Państwa poważnym uszczerbkiem
finansowym (art. 53 § 16 k.k.s.)37.
Z mocy art. 3 § 4 k.k.s. karalne są również przestępstwa i wykroczenia skarbowe
popełnione za granicą, a określone w rozdziale 7 k.k.s. (przestępstwa skarbowe
i wykroczenia skarbowe skierowane przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom
obrotu z zagranicą towarami i usługami), ale pod warunkiem, że ujawniły je polskie
organy poza terytorium Polski bądź inny organ uprawniony na podstawie umów
analogicznie w odniesieniu do wykroczeń dewizowych sprecyzowanych w art. 106
§ 1 i 2 k.k.s. Interesujące w tej materii stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 18 sierpnia 2005 r.38 Warto zacytować je w całości: „Odczytywanie z tonu
i intonacji wypowiedzi, a nie z treści wypowiadanych słów, ich znaczenia, wskazuje
jedynie na subiektywne odczucie odbioru znaczenia tych słów przez świadka i nie
jest wystarczające do obiektywnego przyjęcia, iż (oskarżony) nakłaniał (...) do
składania fałszywych zeznań. Skoro oskarżeni zakupiony za granicą bez oznacze-
nia odpowiednimi znakami akcyzy towar rozmieścili na okrętach, które stanowią
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, to nawet po wyrzuceniu go później do morza,
dopuścili się usiłowania dokonania przestępstwa celnego”.
Bliższego wyjaśnienia wymagają dwa pojęcia, tj. zasady terytorialności oraz
interesy finansowe Wspólnot Europejskich. Otóż przez terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej należy rozumieć obszar określony ustawą z dnia 12 października 1990 r.
o ochronie granicy państwowej39. Wskazana zasada obejmuje również znajdującą
się poza morzem terytorialnym wyłączną strefę ekonomiczną, w której RP na
podstawie prawa wewnętrznego i zgodnie z prawem międzynarodowym wykonuje
prawa związane z badaniem i eksploatacją dna morskiego i jego podglebia oraz
zasobów naturalnych (art. 53 § 9 k.k.s.). Zasada bandery oznacza zaś, że k.k.s. ma
zastosowanie również do sprawcy, który popełnił przestępstwo lub wykroczenie
36 Por. M. Błaszczyk, M. Zbrojewska: op. cit., s. 37.
37 Por. A. Gomułowicz, J. Małecki: op. cit., s. 549.
38 Wyrok SN z dnia 18 sierpnia 2005 r., WA 18/2005, OSNwSK 2005, poz. 1551.
39 Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej, Dz.U. 2009, Nr 12,
poz. 67.
26
Rozdział I.
skarbowe na polskim statku wodnym lub powietrznym. Statkiem wodnym jest
także stała platforma umieszczona na szelfie kontynentalnym.
Z kolei termin „interesy finansowe Wspólnot Europejskich” znajduje się
w Traktacie o Unii Europejskiej z dnia 7 lutego 1992 r. (wszedł w życie z dniem
1 listopada 1993 r.). Chodzi w nim o przychody i wydatki w budżecie ogólnym
Wspólnot oraz innych budżetach należących do wspólnotowego systemu finanso-
wego, tj. cła, podatek VAT, wpłaty państw członkowskich i inne.
Zasada winy
Prawo karne skarbowe, podobnie jak prawo karne, opiera się na zasadzie winy, co
zostało już zasygnalizowane przy okazji omawiania art. 1 § 3 k.k.s. Podstawowym
warunkiem przypisania winy jest wykazanie określonej więzi psychicznej między
sprawcą a jego czynem. Ów element psychiczny nazywany jest stroną podmiotową40.
Regulacja zawarta w art. 4 k.k.s. podaje, że stypizowane w ustawie czyny
(przestępstwa i wykroczenia skarbowe) mogą być popełnione umyślnie bądź są
wynikiem nieumyślności. Umyślność zakłada, że każdy typ czynu zabronionego
określonego w części szczegółowej kodeksu karnego skarbowego, o ile nie zawiera
znamienia nieumyślności, jest typem umyślnym41. Powyższe oznacza, że prze-
stępstwa skarbowe popełnione są z winy umyśln
Pobierz darmowy fragment (pdf)