Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00292 006121 13098650 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Przyszłość prawa pracy. Liber Amicorum. W pięćdziesięciolecie pracy naukowej Profesora Michała Seweryńskiego - ebook/pdf
Przyszłość prawa pracy. Liber Amicorum. W pięćdziesięciolecie pracy naukowej Profesora Michała Seweryńskiego - ebook/pdf
Autor: , Liczba stron: 788
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Język publikacji: polski
ISBN: 978-8-3796-9750-2 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki >> historia i teoria prawa
Porównaj ceny (książka, ebook (-15%), audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Obszerny tom poświęcony problemom, wyzwaniom, perspektywom i zagrożeniom polskiego i europejskiego prawa pracy. W tekstach znanych polskich i zagranicznych autorów Czytelnik znajdzie inspirujące przemyślenia dotyczące: wpływu rewolucji technicznej, technologicznej i informacyjnej, globalizacji, przemian gospodarczych, rozwoju regulacji korporacyjnych na prawo pracy i stosunki pracy; znaczenia i kierunków rozwoju międzynarodowego i europejskiego prawa pracy; tendencji do objęcia ochroną charakterystyczną dla prawa pracy wykonawców pracy niebędących pracownikami; jednolitej umowy o pracę, flexicurity i innych nowych koncepcji; problemów prawnych, jakie rodzi zatrudnianie pracowników mówiących różnymi językami, a także obaw związanych z przyszłą rolą prawa pracy i przekonania, że jego podstawą pozostaną ochrona pracowników i rokowania zbiorowe.
Prezentowana książka powstała dla uczczenia pięćdziesiątej rocznicy podjęcia pracy naukowej przez prof. zw. dr. hab. Michała Seweryńskiego, doktora honoris causa Uniwersytetu Jean Moulin III w Lyonie, wybitnego uczonego, nauczyciela i wychowawcy wielu pokoleń prawników, senatora RP, Honorowego Prezydenta Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, który pełnił liczne ważne funkcje publiczne, w tym ministra Rządu RP, rektora Uniwersytetu Łódzkiego, przewodniczącego Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy oraz przewodniczącego Krajowej Rady Katolików Świeckich i członka Papieskiej Rady ds. Świeckich.
 
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

PRZYSZŁOŚĆ PRAWA PRACY Liber Amicorum W pięćdziesięciolecie pracy naukowej Profesora Michała Seweryńskiego PRZYSZŁOŚĆ PRAWA PRACY PRZYSZŁOŚĆ PRAWA PRACY Liber Amicorum Liber Amicorum W pięćdziesięciolecie pracy naukowej W pięćdziesięciolecie pracy naukowej Profesora Michała Seweryńskiego Profesora Michała Seweryńskiego pod redakcją Zbigniewa Hajna i Dagmary Skupień pod redakcją Zbigniewa Hajna i Dagmary Skupień Zbigniew Hajn, Dagmara Skupień – Uniwersytet Łódzki, Wydział Prawa i Administracji Zakład Europejskiego i Zbiorowego Prawa Pracy, 90-232 Łódź, ul. Kopcińskiego 8/12 KOMITET REDAKCYJNY Zbigniew Góral, Maria Królikowska-Olczak, Mirosław Włodarczyk Teresa Wyka, Anna Wyrozumska RECENZENT Monika Tomaszewska KOREKTORZY TEKSTÓW OBCOJĘZYCZNYCH Zbigniew Hajn, France Rosiński, Justyna Seweryńska Dagmara Skupień, Anna Sorówka-Łach REDAKTOR WYDAWNICTWA UŁ Bogusław Pielat SKŁAD I ŁAMANIE AGENT PR PROJEKT OKŁADKI Stämpfli Polska Sp. z o.o. © Copyright by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2015 Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Wydanie I. W.06944.15.0.K Ark. wyd. 47; ark. druk. 49,25 ISBN 978-83-7969-749-6 e-ISBN 978-83-7969-750-2 Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8 www.wydawnictwo.uni.lodz.pl e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl tel. (42) 665 58 63, faks (42) 665 58 62 W monografii teksty zamieścili:  1. Takashi ARAKI  2. Philippe AUVERGNON  3. Krzysztof W. BARAN  4. Miroslav BĚLINA  5. Roger BLANPAIN  6. Jo CARBY-HALL  7. Giuseppe CASALE  8. Bogusław CUDOWSKI  9. Riccardo DEL PUNTA 10. Tomasz DURAJ 11. Matthew W. FINKIN 12. Ludwik FLOREK 13. Małgorzata GERSDORF 14. Monika GŁADOCH 15. Grzegorz GOŹDZIEWICZ 16. Zbigniew GÓRAL 17. József HAJDÚ 18. Zbigniew HAJN 19. Zdzisław KUBOT 20. Tadeusz KUCZYŃSKI 21. Małgorzata KURZYNOGA 22. Jean-Pierre LABORDE 23. Daniel E. LACH 24. Kwang-Taek LEE 25. Teresa LISZCZ 26. Cristina MANGARELLI 27. Leszek MITRUS 28. Vasil MRACHKOV 29. Anna MUSIAŁA 30. Wojciech MUSZALSKI 31. Radosław PACUD 32. Łukasz PISARCZYK 33. Marek PLISZKIEWICZ 34. Krzysztof RĄCZKA 35. Walerian SANETRA 36. Jean-Michel SERVAIS 37. Michał SKĄPSKI 38. Dagmara SKUPIEŃ 39. Arkadiusz SOBCZYK 40. Jakub STELINA 41. Helena SZEWCZYK 42. Herbert SZURGACZ 43. Krzysztof ŚLEBZAK 44. Andrzej M. ŚWIĄTKOWSKI 45. Gertruda UŚCIŃSKA 46. Manfred WEISS 47. Mirosław WŁODARCZYK 48. Jan WOJTYŁA 49. Jerzy WRATNY 50. Teresa WYKA 5 Spis treści O Jubilacie Zbigniew Hajn, Profesor Michał Seweryński. Pięćdziesiąt lat pracy z pasją  Professor Michał Seweryński. Fifty Years of Work with Passion  Le Professeur Michał Seweryński. Cinquante années de travail passionné  Grzegorz Goździewicz, Profesor Michał Seweryński – przewodniczący Komisji Kodyfika- cyjnej Prawa Pracy w latach 2003–2006  Wykaz publikacji Jubilata  Część pierwsza: Przyszłość prawa pracy – problemy i wyzwania Walerian Sanetra, Przyszłość prawa pracy z perspektywy istniejących dla niego zagrożeń Jean-Michel Servais, Civil Rights and the Future of Labour Law  Cristina Mangarelli, Development and Future Prospects of Labour Law  Miroslav Bělina, Does Labour Law Have a Future?  Riccardo Del Punta, Labour Law on the Edge: Neoliberal Decline or Regeneration?  Jerzy Wratny, Kodeksy dobrych praktyk jako wyraz społecznej odpowiedzialności korporacji  Philippe Auvergnon, L’entreprise confrontée à la pluralité des expressions religieuses  Część druga: Przyszłość europejskiego prawa pracy Manfred Weiss, The Future of European Labour Law  Giuseppe Casale, The European Debate on the Single Employment Contract  Leszek Mitrus, Jednolita umowa o pracę na czas nieokreślony?  Roger Blanpain, Freedom of Services in the EU and the Use of Languages  Dagmara Skupień, Przyszłość aktów prawnych Unii Europejskiej dotyczących uczestnic- twa pracowników w zarządzaniu  Gertruda Uścińska, Prawne aspekty dotyczące swobody przemieszczania się pracowników w Unii Europejskiej  Część trzecia: Przyszłość polskiego prawa pracy Ludwik Florek, Podstawowe problemy przyszłego prawa pracy  Teresa Liszcz, Niech prawo pracy pozostanie prawem pracy  7 21 29 37 45 53 69 81 99 111 121 139 153 165 175 209 223 235 253 265 277 8 Małgorzata Gersdorf, Od proletariatu do prekariatu, czyli o kierunku rozwoju prawa pracy Andrzej Marian Świątkowski, Ponownie o przyszłości prawa pracy  Arkadiusz Sobczyk, Ustawowe i nieustawowe prawo pracy  Zbigniew Góral, O zakresie podmiotowym prawa pracy w Polsce – wybrane uwagi na tle planów rekodyfikacyjnych  Jakub Stelina, Monocentryczne versus policentryczne prawo pracy  Łukasz Pisarczyk, Prawo pracy wobec rozwoju zatrudnienia cywilnoprawnego  Jan Wojtyła, Dylematy wynagrodzenia za pracę w polskich realiach gospodarki rynkowej  Bogusław Cudowski, Problemy kwalifikacji prawnej umowy o dzieło  Anna Musiała, Kilka uwag w sprawie kontraktualizacji obowiązku świadczenia pracy (za- trudnienie niepracownicze)  Tomasz Duraj, Przyszłość pracowniczego podporządkowania jako cechy konstrukcyjnej sto- sunku pracy  Michał Skąpski, Problem przenikania cech stosunku pracy do umów franchisingowych  Zdzisław Kubot, Kierownictwo zlecającego w zakresie zatrudnienia cywilnoprawnego oraz samozatrudnienia  Teresa Wyka, Koncepcja dobra wspólnego według Jana Pawła II – implikacje dla zbiorowego prawa pracy  Marek Pliszkiewicz, Warunki trójstronnego dialogu społecznego  Mirosław Włodarczyk, Udział partnerów społecznych w tworzeniu ustawowego prawa pracy  Krzysztof Rączka, Negocjowanie układów zbiorowych pracy  Monika Gładoch, Rozwiązywanie układów zbiorowych pracy – uwagi de lege lata i de lege ferenda  Krzysztof Wojciech Baran, Z problematyki „innych” porozumień zbiorowych  Helena Szewczyk, Partycypacja pracownicza przyszłością zbiorowego prawa pracy  Małgorzata Kurzynoga, Zapewnienie usług minimalnych w czasie strajku – uwagi de lege ferenda  Tadeusz Kuczyński, Zdolność sądowa jednostek służb zmilitaryzowanych w sprawach sto- sunków służbowych zakwalifikowanych jako sprawy cywilne w ujęciu procesowym  Część czwarta: Przyszłość prawa pracy z perspektywy innych państw Matthew W. Finkin, America’s Disappearing Labor Law  Jean-Pierre Laborde, Les perspectives du droit du travail français ou comment les discerner Jo Carby-Hall, The Social Dialogue in the United Kingdom and its Effectiveness  Vassil Mrachkov, Tripartite Cooperation in Labour Relations in Bulgaria  Takashi Araki, Working Hour Regulation and its Reform in Japan  József Hajdú, Atypical Employment Relationships in the New Hungarian Labour Code  Kwang-Taek Lee, A Comparative Study on the Age Discrimination in Retirement in Poland and South Korea – in Special Consideration of the Linkage between Retirement Age and Pension Eligibility  291 297 307 317 335 351 367 381 393 405 419 433 443 461 481 493 509 519 527 539 557 571 585 601 645 655 675 689 Spis treści Część piąta: Przyszłość polskiego prawa socjalnego Herbert Szurgacz, Ewolucja urządzeń zabezpieczenia socjalnego w Polsce oraz ich prawne kwalifikacje (szkic rozwoju)  Radosław Pacud, Ubezpieczenie społeczne oparte na pracy?  Wojciech Muszalski, Kierunki zmian w systemach emerytalnych w początku XXI wieku  Krzysztof Ślebzak, Kilka uwag na temat interpretacji przepisów dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz stosowania wyroków TSUE w zakresie dele- gowania pracowników  Daniel Eryk Lach, Władza publiczna a system opieki zdrowotnej  707 729 747 759 775 9 Spis treści   OJubilacie ZbigniewHajn* Profesor Michał Seweryński Pięćdziesiąt lat pracy z pasją P ięćdziesiąt lat pracy można przeżyć nieciekawie i niewidocznie. Pro- fesor Seweryński przeżył je z pasją, wolą działania i zmieniania rzeczy na lepsze, zajmując od początku widoczne, a z czasem bardzo widoczne miejsce w dziedzinach, którymi się zajmował. Nieraz powtarzał, że lepsze jest wrogiem dobrego. I tej dewizy trzyma się do dziś. * 21 Początkiem jego drogi naukowej były studia doktoranckie w Uniwer- sytecie Łódzkim, rozpoczęte w 1965 r. pod kierunkiem profesora Wacława Szuberta, po krótkim epizodzie pracy w prokuraturze. Już w czasie stu- diów prof. Szubert zafascynował go swoimi wykładami z prawa pracy i polityki społecznej. Wybitne cechy umysłu i charakteru Wacława Szuber- ta sprawiły, że stał się on dla Profesora nie tylko mistrzem naukowym, lecz także przewodnikiem w kluczowych momentach życia. Pracę dok- torską w dziedzinie prawa pracy obronił Michał Seweryński w roku 1969. Habilitował się w roku 1977, również w tej dziedzinie. Tytuł profesora uzyskał w roku 1987. Od pierwszego dnia pracy naukowej Profesor Seweryński jest zwią- zany z Uniwersytetem Łódzkim, gdzie przeszedł kolejne szczeble kariery naukowej oraz pełnił coraz wyższe funkcje akademickie: prodziekana Wy- działu Prawa i Administracji (1981–1984), dziekana tego Wydziału (1984– 1987), a następnie prorektora (1987–1990) i dwukrotnie rektora (1990– 1996). Na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego Profesor Seweryński utworzył w 1993 r. Zakład Zbiorowego Prawa Pracy, podejmując z zespołem współpracowników badania i dydaktykę w tej * Dr hab., prof. nadzw. Uniwersytetu Łódzkiego, kierownik Zakładu Europejskiego i Zbiorowego Prawa Pracy, sędzia Sądu Najwyższego. 22 kształtującej się wówczas na nowo dziedzinie prawa pracy. Następnie, w 1994 r., dostrzegając, w perspektywie akcesji Polski do Wspólnoty Euro- pejskiej, konieczność kształcenia kadr i prowadzenia badań prawa ówcze- snej Wspólnoty Europejskiej, zorganizował Katedrę Prawa Europejskie- go, jako Chaire Jean Monet. W jej skład weszły trzy zakłady: Europejskiego Prawa Gospodarczego, Europejskiego Prawa Socjalnego i Zbiorowych Stosunków Pracy oraz Europejskiego Prawa Instytucjonalnego. Taka struktura Katedry stworzyła rozległy horyzont badawczy, a comiesięczne seminaria naukowe, prowadzone z żelazną regularnością przez Profesora, dawały licznym ich uczestnikom – pracownikom i doktorantom – szero- kie możliwości poznawania i dyskutowania zagadnień różnych dziedzin prawa europejskiego1. Katedra stała się w następnych latach prężnym ośrodkiem naukowo-dydaktycznym w tej dziedzinie prawa, kształcącym kadry naukowe, organizującym konferencje i wydającym czasopismo na- ukowe „Studia Prawno-Europejskie”, którego Profesor Seweryński był re- daktorem naczelnym. Pod jego kierunkiem i opieką naukową pięciu pra- cowników uzyskało stopień doktora. Trzy z tych osób uzyskały stopień doktora habilitowanego i stanowiska profesorów, jedna tytuł profesora. W tym okresie dwoje pracowników Katedry objęło stanowiska sędziów (w Sądzie do Spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej i w Sądzie Naj- wyższym RP), jeden został członkiem Rady Legislacyjnej, dwie osoby peł- niły funkcje rządowe (w Ministerstwie Pracy i w Ministerstwie Spraw Za- granicznych). W 2008 r., w związku z rozwojem kadrowym i naukowym, Katedra Prawa Europejskiego podzieliła się na dwie jednostki, a Profe- sor Seweryński kierował do czasu przejścia na emeryturę Katedrą Euro- pejskiego Prawa Gospodarczego i Zbiorowego Prawa Pracy. Przez cały czas pracy w Uniwersytecie Łódzkim, łącznie z latami, w których pełnił funkcję ministra w Rządzie RP, prowadził zajęcia dydaktyczne. Obecnie kontynuuje pracę naukowo-dydaktyczną w Uniwersytecie Łódzkim jako profesor zwyczajny w samodzielnym Zakładzie Europejskiego i Zbioro- wego Prawa Pracy. Wielokrotnie wykonywał też obowiązki recenzenta w przewodach doktorskich, habilitacyjnych i profesorskich. W latach 1996–2005 Michał Seweryński był także profesorem w Sa- lezjańskiej Wyższej Szkole Ekonomii i Zarządzania, współpracującej z Uniwersytetem Łódzkim. W latach 1997–2013 był również dyrektorem Centrum Społecznego Dialogu Pracy w Akademii Ekonomicznej w Ka- towicach – jednostce naukowej i dydaktycznej zajmującej się badaniem i wspieraniem społecznego dialogu pracy. 1 O tym okresie pracy Profesora zob. też: M. Królikowska-Olczak, Profesor Michał Se- weryński – twórca Katedry Prawa Europejskiego w Uniwersytecie Łódzkim, [w:] Profesor Michał Seweryński, [w:] Sylwetki Łódzkich Uczonych, red. Z. Hajn, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 2009, s. 19. Zbigniew Hajn Profesor Seweryński aktywnie uczestniczy w pracy polskich towa- rzystw naukowych: Łódzkiego Towarzystwa Naukowego (od 1984 r.), Komitetu Nauk Prawnych PAN (członek w latach 2002–2005) i Polskie- go Stowarzyszenia Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, w którym działa od 1980 r. i któremu od 1999 do 2008 przewodniczył. Od lat Profesor prowadzi ożywioną działalność naukowo-dydaktycz- ną poza granicami Polski, w czym pomaga mu biegła znajomość języków francuskiego, angielskiego i rosyjskiego oraz operacyjna znajomość kil- ku innych. Kontakty z nauką zagraniczną rozpoczął Michał Seweryński już w latach 1971–1972, uczestnicząc w letnich kursach porównawczego prawa pracy w Ecole Internationale de Droit du Travail et de la Sécurité Sociale w Trieście. Wprawdzie wykłady i egzaminy odbywały się tam po francusku, ale duże wrażenie zrobiły na nim wówczas włoski język i same Włochy, z którymi od tej pory nie traci kontaktu. W roku 1977 odbył sześciomiesięczny staż na Uniwersytecie Paris I – Sorbonne. Ten staż był dla niego okazją do rozwinięcia zainteresowań naukowych oraz do na- wiązania cennych kontaktów z francuskim środowiskiem naukowym. Później pracował w kilku innych uniwersytetach francuskich. Obecnie jego pozycji naukowej za granicą dowodzi to, że wielokrotnie był refe- rentem generalnym na europejskich i światowych kongresach prawa pra- cy i zabezpieczenia społecznego oraz prawa porównawczego. Prowadził także pracę dydaktyczną jako visiting professor na uniwersytetach w Pary- żu, Bordeaux, Nantes, Saint-Etienne, Quebec, Barcelonie, Genewie i Tokio oraz jako stały wykładowca Międzynarodowego Seminarium Prawa Pra- cy i Zabezpieczenia Społecznego w Szegedzie, a następnie w Bordeaux. Działa w zagranicznych towarzystwach naukowych: Société de Législa- tion Comparée, z siedzibą w Paryżu (od roku 1979), Rossijskaja Asocja- cja Trudovogo Prava, z siedzibą w Moskwie (od roku 1993), Academia Europaea z siedzibą w Londynie (od roku 1995), Academie International de Droit Comparé, z siedzibą w Paryżu (od roku 2000), Association Henri Capitant, z siedzibą w Paryżu (od roku 2004 przewodniczący Sekcji Pol- skiej tego Stowarzyszenia), Société Historique et Littéraire Polonaise w Pa- ryżu (od 2008 roku, współprzewodniczący Rady Naukowej razem z panią Hélène Carrère d’Encausse – Secrétaire perpétuelle de l’Académie França- ise), International Society for Labour and Social Security Law, z siedzibą w Genewie (od roku 1980). Tej ostatniej organizacji, będącej najważniej- szym międzynarodowym stowarzyszeniem prawa pracy i zabezpieczenia społecznego, Profesor Seweryński był w latach 2000–2003 wiceprezyden- tem, a w latach 2009–2012 prezydentem2. 2 Zob. też: L. Florek, Dorobek zagraniczny i międzynarodowy prof. zw. dr. hab. Michała Seweryńskiego, [w:] Profesor Michał Seweryński, [w:] Sylwetki Łódzkich Uczonych…, s. 13–14. 23 Profesor Michał Seweryński. Pięćdziesiąt lat pracy z pasją 24 * Najważniejsze miejsce w pracy Profesora Michała Seweryńskiego zajmowała i zajmuje twórczość naukowa w zakresie prawa pracy. Jego dorobek piśmienniczy obejmuje ponad 170 pozycji. Sześćdziesiąt z nich to publikacje w językach obcych (angielskim, francuskim, niemieckim, rosyjskim i hiszpańskim). Publikacje te spaja klamra jasno wyrażanego szacunku dla człowieka i jego pracy oraz sprzeciwu wobec dominacji celów politycznych i ekonomicznych realizowanej kosztem ludzi pracy. Niezależnie od walorów moralnych i naukowych, prace Profesora cechuje bardzo jasna i logiczna konstrukcja, klarowny wywód oraz dbałość o po- prawność języka. Jego szczególna wrażliwość na tym punkcie jest znana w środowisku naukowym i wśród studentów. Twórczość Michała Seweryńskiego jest bogata i różnorodna, dotyczy wielu obszarów prawa pracy. Niektóre wątki badawcze zajmują jednak szczególne miejsce w jego dorobku. Wiele publikacji poświęcił jednej z podstawowych instytucji indywidualnego prawa pracy – wynagrodze- niu za pracę. Jego monografia tej instytucji (Wynagrodzenie za pracę, PWN, Warszawa 1981), do dzisiaj zachowała teoretyczną aktualność i jest nadal czołową pozycją z tego zakresu. Szczególną uwagę Profesora Seweryń- skiego przyciągnęło też międzynarodowe prawo pracy. Do tego obszaru należy wydana w 1983 r. książka Konwencje MOP ratyfikowane przez Polskę, z obszernym wstępem wyjaśniającym mechanizmy działania MOP oraz charakter i oddziaływanie konwencji tej organizacji na prawo krajowe, a także ukazującym niezbędne w tym okresie wzorce demokratycznego prawa pracy. Dopełnieniem tego dzieła było wydane w 1988 r. (wspólnie z Ludwikiem Florkiem) Międzynarodowe prawo pracy, pozostające do dziś jedynym podręcznikiem tej dziedziny prawa pracy w Polsce. Z wyczu- ciem tego co ważne, Profesor zajmuje się od lat osiemdziesiątych ubiegłe- go stulecia problematyką udziału pracowników w zarządzaniu zakładem pracy i przedsiębiorstwem (będącą obecnie wiodącą częścią zbiorowego prawa pracy Unii Europejskiej), poświęcając tej kwestii liczne publikacje, formułując pojęcia tego działu zbiorowego prawa pracy, biorąc udział w międzynarodowej debacie na ten temat, propagując w Polsce osiągnię- cia zagraniczne i przedstawiając polskie koncepcje za granicą. O jego po- zycji w tym zakresie świadczy dzieło Handbook on Employee Involvement in Europe wydane przez niego w 2005 r. we współredakcji z profesorem Manfredem Weissem. Dużo uwagi Profesor poświęcił także zagadnie- niom dialogu społecznego, statusu związków zawodowych i organizacji pracodawców oraz problematyce układów zbiorowych pracy i innych po- rozumień zbiorowych, jako podstawowych instrumentów tego dialogu. Z publikacji z tego zakresu zwraca uwagę książka Collective Agreements Zbigniew Hajn and Individual Contracts of Employment (2003), obejmująca krajowe opraco- wania tego tematu z wielu państw i wnikliwą, komparatystyczną syntezę jego pióra. Był on także generalnym sprawozdawcą na XVII Kongresie Międzynarodowej Akademii Prawa Porównawczego w temacie „Repre- sentation of Employees in Collective Bargaining within the Firm” (publika- cja w 2007 r.). Kilka (pięć) publikacji Profesor poświęcił też zagadnieniom rozwiązywania sporów zbiorowych pracy. W jego dorobku znajduje się także klarowna synteza systemu zbiorowego prawa pracy w Polsce, za- warta w monografii Collective Labour Law in Poland (1999). Profesor zajmował się także licznymi, niewymienionymi wyżej zagad- nieniami prawa pracy, w tym, by wspomnieć kwestie, którym poświęcił co najmniej kilka publikacji: przeciwdziałaniem bezrobociu, pracą dzieci i młodocianych, organizacją pracy, podstawowymi prawami socjalnymi, relacją prawa pracy do polityki i gospodarki, elastycznością zatrudnienia i kontraktualizacją stosunków pracy. Szczególną sferą zainteresowań Profesora, zajmującą wyjątkowe miej- sce w jego naukowych dążeniach od lat osiemdziesiątych, była proble- matyka reformy, a w późniejszych pracach nowej kodyfikacji indywidual- nego i zbiorowego prawa pracy. Kwestii tej poświęcił dziesięć publikacji, nie licząc prac dotyczących propozycji zmian prawa w sprawach szcze- gółowych. Dążenie do reformy prawa realizował też pełniąc w ciągu wie- lu lat funkcję członka Rady Legislacyjnej oraz uczestnicząc w komisjach reformy prawa pracy. Ostatniej z nich – Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy – przewodniczył od 2003 r., doprowadzając do zakończenia jej prac i przedstawienia rządowi w 2006 r. projektów dwóch kodeksów, reformu- jących indywidualne i zbiorowe prawo pracy3. Nie sposób w krótkim szkicu przedstawić całego dorobku Profesora Seweryńskiego. Konieczne jest jednak wskazanie jeszcze na serię jego pu- blikacji, prezentującą za granicą przemiany polskiego prawa pracy i do- robek współczesnej polskiej doktryny tego prawa, w tym książki: Polish Labour Law and Collective Labour Relations in the Period of Transformation (1995) i Polish Labour Law from Communism to Democracy (1999). Zwłaszcza ostatnia z nich ukazuje kształtowanie się polskiego prawa pracy od Dru- giej Wojny Światowej, jego podstawowe instytucje i perspektywy rozwoju na tle najważniejszych wydarzeń tego okresu. Wspomnieć też należy o se- rii publikacji, głównie w języku angielskim i francuskim, prezentujących w Zachodniej Europie problemy prawa pracy i stosunków pracy w Europie Centralnej i Wschodniej w przejściowym okresie od transformacji ustrojo- wej do przystąpienia do Unii Europejskiej. Towarzyszyły im jednocześnie publikacje ukazujące prawo państw zachodnioeuropejskich w Polsce. 3 Szerzej na ten temat: G. Goździewicz, Profesor Michał Seweryński Przewodniczący Ko- misji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy w latach 2003–2006, tekst zamieszczony w niniejszej książce. 25 Profesor Michał Seweryński. Pięćdziesiąt lat pracy z pasją * Osobnego omówienia wymaga twórczość Michała Seweryńskiego w sferach wykraczających poza prawo pracy, lecz związanych z jego spo- łecznym i zawodowym zaangażowaniem oraz przekonaniami. Pierwszą są problemy edukacji i szkolnictwa wyższego. Przemyślenia i propozycje z tej dziedziny zawierają w szczególności teksty Profesora dotyczące: sys- temu płac w nauce (1981), kryteriów akademickości uczelni (1994), etycz- nych problemów procesu edukacyjnego (2004), polskiej polityki nauko- wej w kontekście członkostwa w Unii Europejskiej (2006) i strategicznych celów szkolnictwa wyższego (2011). Z kolei z przywiązaniem Profesora do wartości chrześcijańskich łączą się jego wypowiedzi jasno określające znaczenie, jakie im przypisuje, w tym zwłaszcza publikacje dotyczące toż- samości chrześcijańskiej we współczesnej Europie (2008) i godności pracy człowieka w świetle nauki społecznej Kościoła (2011). * 26 Pracy naukowej Profesora towarzyszyła od dawna wysoka aktywność na polu kierowania nauką. Był jednym z inicjatorów powołania Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich jako platformy dialogu i przedstawi- cielstwa w sprawach nauki i szkolnictwa wyższego. Wybranie go do pełnienia funkcji przewodniczącego Konferencji, którą sprawował w latach 1990–1996, potwierdziło jego wybitną pozycję naukową i autorytet, którym się cieszy. Pełniąc tę funkcję Michał Seweryński bronił pozycji i roli uniwersytetów. Przemawiając 4 stycznia 1996 r. na audiencji udzielonej rektorom polskim przez Ojca Świętego Jana Pawła II wskazał na niebezpieczeństwo traktowania uniwersytetów instrumentalnie, jako swoistych przedsiębiorstw dostarczają- cych fachowców i wprzęganych w osiąganie celów politycznych i gospodar- czych przez ośrodki władzy. Jako drogę właściwą dla uczelni, zapobiegającą tej groźbie, traktował wierność odwiecznej misji uniwersytetu i sensowi jego istnienia, tj. poszukiwaniu prawdy i krzewieniu jej wśród ludzi. W roku 2005 prof. Michał Seweryński został powołany w skład Rządu RP, w którym pozostał do 2007 r., pełniąc kolejno funkcje ministra eduka- cji oraz ministra nauki i szkolnictwa wyższego4. Na tych par excellence po- litycznych stanowiskach kierował swe działania głównie na dostosowanie systemu badań naukowych i szkolnictwa wyższego w Polsce do wyma- gań wynikających z potrzeb rozwojowych polskiej gospodarki i kultury. 4 Więcej o tym okresie działalności prof. Seweryńskiego zob. J. Wojtyła, Słowo o Pro- fesorze Michale Seweryńskim, [w:] Profesor Michał Seweryński, [w:] Sylwetki Łódzkich Uczo- nych…, s. 22. Zbigniew Hajn * Obrazu różnorodnej aktywności Profesora Seweryńskiego dopełnia jego działalność społeczna. W szczególności przez wiele lat (1996–2006) był członkiem Papieskiej Rady ds. Świeckich, do której powołał go papież Jan Paweł II, a w latach 1997–2005 przewodniczył Krajowej Radzie Katoli- ków Świeckich, będącej organem konsultacyjnym Konferencji Episkopatu Polski. W okresie od 1999 do 2005 r. pełnił funkcję Konsula Honorowe- go Francji w Łodzi. Od roku 2011 Profesor jest senatorem RP, prowadząc aktywną działalność na stanowisku przewodniczącego Senackiej Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. * Za swą działalność Profesor otrzymał Krzyż Kawalerski i Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Chevalier dans l’Ordre national du Mérite (Francja), Les Palmes Académiques (Francja), papieski Krzyż Pro Ecclesia et Pontifice, Odznakę Honorową Miasta Łodzi oraz tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jean Moulin (Lyon III) w Lyonie. 27 * Oparcie w pracy i życiu daje Profesorowi szczęśliwa rodzina – żona Bożenna Maria, syn Piotr, córka Justyna i wnukowie: Filip, Mateusz i Bar- tłomiej. Rodzina utrzymuje serdeczne i bliskie kontakty, wspierając się w ambitnych zamierzeniach i trudnych chwilach. Profesor żyje nie tylko pracą. Znane jest jego zamiłowanie do muzyki i śpiewu, oddziedziczone, jak twierdzi, po rodzicach, a także do sportu, który uprawia rekreacyjnie do dziś. W sferze między pracą a odpoczynkiem mieści się namiętność Profesora do czytania, tłumacząca jego powszechnie znaną erudycję, oraz do podróży, przez którą wystukując numer jego komórki rozmówca musi wkalkulować możliwość poniesienia dodatkowych opłat połączeń z wie- loma odległymi miejscami. Profesor Michał Seweryński. Pięćdziesiąt lat pracy z pasją WalerianSanetra* Przyszłość prawa pracy z perspektywy istniejących dla niego zagrożeń 69 P rawo pracy to przede wszystkim określony zespół norm prawnych, w tym zwłaszcza tych, które znajdują się w obowiązującym Kodeksie pracy. W związku z tym można sformułować tezę, że dopóki kodeks ten obowiązuje, to byt prawa pracy w znaczeniu normatywnym nie jest w żad- nej mierze zagrożony. Oczywiście odrębność prawa pracy jako osobnej gałę- zi prawa uległaby znacznemu podkreśleniu i umocnieniu, gdyby udało się uchwalić projekty Kodeksu Pracy oraz Zbiorowego Kodeksu Pracy po od- powiednim dostosowaniu zawartych w nich propozycji do warunków zmie- nionych od czasu, jaki upłynął od zakończenia prac przez Komisję do spraw kodyfikacji prawa pracy, powołanej na lata 2002–2006. Nie znaczy to wszak- że, że prawo pracy jako wyodrębniona całość nie jest wystawione na różnego rodzaju zagrożenia, a ponadto jest jasne, że musi się ono stale dostosowywać do zmieniających się uwarunkowań społeczno-gospodarczych i politycz- nych oraz krajowego i unijnego (międzynarodowego) kontekstu normatyw- nego. W zależności przy tym od wielu czynników może być ono w lepszym bądź gorszym stanie; mówiąc obrazowo – może rozkwitać lub marnieć. Wśród różnych zagrożeń dla bytu i stanu (dobrostanu) prawa pracy wyróżnić należy zwłaszcza zagrożenia o charakterze głębszym, wynika- jące przede wszystkim z przekształcania się stosunków gospodarczych, zmiany sposobów gospodarowania i wytwarzania oraz wzrostu poziomu sił wytwórczych. Obok tego ważne są zagrożenia, które można określić jako ideologiczno-doktrynalne. Prawo pracy jest produktem kapitalizmu, a ten efektem rewolucji prze- mysłowej. Rozwój myśli technicznej (wynalazczość, nowa technika i nowe technologie) doprowadził do powstania fabryk i nowych metod wytwórczo- ści, będących następstwem nowych sposobów wykorzystania, zwłaszcza pary, elektryczności, ropy naftowej i gazu. Oznaczało to ukształtowanie się * Prof. zw. dr hab., Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu w Białymstoku, sę- dzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku, Prezes Sądu Najwyższego w latach 2001–2013. 70 nowych stosunków przemysłowych, a w konsekwencji także nowych sto- sunków społecznych i politycznych. Nowa organizacja pracy (praca fa- bryczna) zrodziła zapotrzebowanie na nowe formy (konstrukcje) prawne, co doprowadziło do pojawienia się nowego typu umowy, a mianowicie umowy o pracę, stanowiącej przekształconą formę umowy o świadczenie usług (umowy zlecenia). Organizacja fabryczna to nowe zasady kooperacji, wyrażające się w konieczności większej dyscypliny i podporządkowania. Na tle innych umów, znanych jeszcze z czasów rzymskich, umowę o pracę wyróżnia przede wszystkim wyraźna możliwość sprawnego, dyktowane- go przez reżym pracy fabrycznej, sterowania zachowaniem pracowników w procesie pracy, wyrażająca się zwłaszcza w uprawnieniu pracodawcy do wydawania im poleceń. Ta nowa umowa stała się osią prawa pracy i jest nią do dnia dzisiejszego. Nowe stosunki produkcji stanowiły – z jednej strony – przyczynę gwałtownego skoku cywilizacyjnego, ale jednocześnie – z drugiej strony – stały się źródłem nieznanych wcześniej zjawisk i proble- mów, w tym zwłaszcza takich, jak wyzysk pracowników. Zmusiło to pań- stwa do interwencji, która znalazła wyraz w regulacjach tzw. ochronnego prawa pracy, a jednocześnie doprowadziło do pojawienia się ruchów sta- nowiących rodzaj samoobrony klas wyzyskiwanych, przejawiających się w powstaniu związków zawodowych i robotniczych partii politycznych. Czynnikiem, który determinuje sposoby wytwórczości, są przede wszyst- kim wynalazki (nowa technika i technologia), a te z kolei decydują o kształ- cie stosunków gospodarczych i stosunków społecznych oraz politycznych. Oczywiście wynalazki nie biorą się znikąd i zależą od różnych uwarunko- wań. O współczesnych społeczeństwach mówi się nieraz, że są społeczeń- stwami postindustrialnymi. W coraz większym stopniu zastosowanie ma w nich technika i technologie elektroniczne czy środki i usługi elektronicz- ne. Pojawia się więc pytanie, czy w tych nowych warunkach istnieje i bę- dzie istniało zapotrzebowanie na pracę podporządkowaną i umowę o pra- cę. W moim przekonaniu, mimo obserwowanych zmian sił wytwórczych i stanowiących ich następstwo zmian sposobów organizacji pracy, w dają- cej się przewidzieć przyszłości zapotrzebowanie na umowę o pracę i tym samy na prawo pracy, nie zniknie. Trudno przewidywać, że konsekwencją rewolucji elektronicznej i automatyzacji produkcji będzie brak zapotrzebo- wania na pracę podporządkowaną czy też radykalna jego marginalizacja. Na razie większość zatrudnionych ma nadal status pracowników umow- nych, a przy tym z uwagi na skalę utrzymującego się bezrobocia walczy o jego zachowanie bądź uzyskanie (odzyskanie), co świadczy o tym, że po- ziom napięć i konfliktów w stosunkach przemysłowych (gospodarczych) ciągle jest wysoki i w związku z tym wymaga interwencji, a co najmniej czujności i reakcji ze strony państwa. W nowych warunkach nie znika też potrzeba ochrony interesów pracowników przez ich organizacje, a więc istnienia pewnego rodzaju ich zbiorowej (zorganizowanej) samoobrony. Walerian Sanetra Niezależnie od tego nie należy uciekać od pytania, czy taki stan rze- czy będzie trwał wiecznie i czy rewolucja elektroniczna (z zalążkami re- wolucji kosmicznej) nie doprowadzi w przyszłości do tak radykalnych zmian w organizacji pracy wytwórczej (w tym w usługach), że zmargi- nalizowane zostanie zapotrzebowanie na pracę podporządkowaną i tym samym na umowę o pracę. Gdyby marginalizacja taka nastąpiła, to – choć trudno wyobrazić sobie, że umowa ta w ogóle zostałaby wyeliminowa- na z porządku prawnego – oznaczałoby to postawienie istnienia prawa pracy, jako osobnej gałęzi prawa, pod znakiem zapytania. Pamiętać jed- nak także warto, że podstawowym instytucjom prawa cywilnego (wła- sność i inne prawa rzeczowe, umowa kupna sprzedaży i inne umowy) nie zaszkodziło to, że ukształtowane zostały w warunkach wytwórczości niewolniczej. Przetrwały bowiem feudalizm i realny socjalizm oraz do- brze sprawdzają się w kapitalizmie. Podobnie odejście od zasad gospo- darki rynkowej w czasach PRL nie spowodowało unicestwienia umowy o pracę i całego prawa pracy, a raczej – wręcz przeciwnie – doprowadziło po 1956 r. do jego rozwoju, czego techniczno-legislacyjnym wyrazem było zwłaszcza uchwalenie w 1974 r. Kodeksu pracy. Rewolucja informatyczna zmieniła i zmienia oblicze świata, prze- nikając wszystkie sfery bytowania ludzkiego. Stanowi ona następstwo gwałtownego przyspieszenia wynalazczości, która doprowadziła do po- jawienia się komputerów, telefonów komórkowych, internetu, urządzeń elektronicznego przesyłania danych na odległość (GPS, światłowody) i innych zupełnie nowych rozwiązań technicznych i technologicznych. Nastąpiły i następują zasadnicze zmiany w metodach produkcji przemy- słowej, gdyż rewolucja informatyczna umożliwiła pełniejszą jej automa- tyzację i robotyzację, a w przyszłości zapewne upowszechni produkcję dóbr materialnych przez drukarki. Zmiany nastąpiły i następują także w sferze usług materialnych i niematerialnych, w szczególności usług kapitałowych, bankowych, giełdowych, handlowych, co w dużej mierze jest następstwem pojawienia się pieniądza elektronicznego. Rewolucja informatyczna pociąga za sobą konsekwencje polegające na zmianach stosunków gospodarczych, ale także społecznych, w tym w sferze ide- ologii, kultury, religii, sportu, obyczajowości, jak również stosunków po- litycznych i to zarówno w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym. Przyczyniła się zarazem i przyczynia do przyspieszenia procesów globali- zacyjnych. Pociąga za sobą zmianę metod i sposobów organizowania pra- cy we wszystkich dziedzinach, nie tylko w gospodarce, ale także w apa- racie publicznym (w sferze usług wykonywanych przez państwo). Nic więc dziwnego, że rewolucja informatyczna zmienia także prawo pracy. Obserwowanie istniejącej i dającej się przewidzieć rzeczywistości prowa- dzi do wniosku, że jej konsekwencje w sferze tego prawa, choć widoczne 71 Przyszłość prawa pracy z perspektywy istniejących dla niego zagrożeń 72 i istotne, oznaczają jedynie jego zmianę, a nie likwidację, bo także w wa- runkach organizacji pracy wymuszanej przez postęp informatyczny ist- nieje zapotrzebowanie na pracę podporządkowaną i, co więcej, również w tej zmienionej czy zmieniającej się rzeczywistości głównym rodzajem zatrudnienia jest zatrudnienie w ramach stosunku pracy. Rewolucja in- formatyczna stanowi więc zagrożenie dla egzystencji prawa pracy, ale nie prowadzi do jego anihilacji. Postęp cywilizacyjny spowodowany przez rozwój kapitalistycznych stosunków produkcji (gospodarowania) w zasadniczy sposób wpłynął nie tylko na rewolucyjną zmianę stosunków społecznych (w tym na ideolo- gię, kulturę i obyczajowość), ale także na sposób organizowania aparatu państwowego i określania zadań państwa. Postęp cywilizacyjny sprawił, że w państwach kapitalistycznych – także w tych, które realizowały zasa- dy tzw. państwa stróża nocnego – w sposób zasadniczy wzrósł zakres i ro- dzaj zadań realizowanych przez aparat państwowy; były to nowe zadania o charakterze socjalnym (w tym edukacyjnym), ale także w inny sposób i na inną skalę realizowane były przez te państwa zadania w zakresie za- pewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Sprawiło to, że zaczęto zatrudniać dziesiątki tysięcy, a następnie miliony urzędników i innych funkcjonariuszy publicznych. W tym stanie rzeczy, stanowiącym zmianę jakościową, zaszła potrze- ba nowego zorganizowania pracy ich wszystkich. Nie wystarczyły formy znane i wypróbowane w feudalizmie, trzeba było znaleźć nowe rozwiąza- nia prawne, które określane bywają jako nowożytne prawo urzędnicze czy prawo służby publicznej. Wielość i złożoność zadań państwa w nowych warunkach, przy idącym w miliony zatrudnieniu funkcjonariuszy służby publicznej, zrodziły zapotrzebowanie na taką organizację ich pracy, któ- ra gwarantowałaby rzeczywiste i sprawne wykonywanie zadań państwa i wymagała wysokiej dyscypliny oraz ścisłego wykonywania poleceń, a w ogólności szczególnego (podwyższonego) stopnia podporządkowa- nia państwu jako podmiotowi zatrudniającemu. Doprowadziło to do po- wstania osobnego, obok statusu pracowniczego (umowy o pracę), statusu służby publicznej, powstającego w wyniku mianowania na stanowisko), który miał charakter publicznoprawny (administracyjnoprawny). Następ- nie jednak demokratyzacja ustrojów państwowych sprawiła, że tradycyj- ny model służby państwowej (ukształtowany na przełomie wieków XVIII i XIX) współcześnie stanął pod znakiem zapytania. Zakres i ciężar zadań obciążających (przyjmowanych na siebie) państwa nie zmalały, a wręcz przeciwnie wzrosły, co nie znaczy, że w zmienionym kontekście ustro- jowym, społecznym, gospodarczym, politycznym, a także technicznym i technologicznym, zadania te mogą być dobrze realizowane tylko przy przyjęciu tradycyjnego, publicznoprawnego modelu służby publicznej Walerian Sanetra (prawa urzędniczego), rodzącego zjawisko kastowości urzędniczej i prze- sadnie wysokich wymagań w zakresie urzędniczego podporządkowania oraz ograniczeń swobód prywatnych i obywatelskich. W naszym kraju – pomijając służby mundurowe – odeszliśmy od opisanego modelu doprowadzając do tego, że zasadą jest zatrudnie- nie w aparacie państwowym na podstawie umowy o pracę, przy ograni- czeniu zatrudnienia na podstawie mianowania i z jednoczesnym nada- niem stosunkowi prawnemu, który z niego wynika, charakteru stosunku zobowiązaniowego (prywatnoprawnego), a nie publicznoprawnego. Dla sprawnego, prawidłowego i skutecznego realizowania zadań państwa wystarczająca jest konstrukcja zobowiązaniowego stosunku pracy i nie ma potrzeby podwyższania stopnia i zakresu podporządkowania oraz uza- leżniania od państwa (pracodawcy) – w wymiarze większym niż to wy- nika ze stosunku pracy – osób zatrudnionych w aparacie publicznym. Co więcej, służba publiczna w naszym kraju do pewnego stopnia stała się bastionem prawa pracy. Nie sądzę, by rewolucja elektroniczna wymusiła potrzebę na tyle nowej organizacji pracy w aparacie publicznym, że prze- stanie istnieć w nim zapotrzebowanie na prawną konstrukcję podporząd- kowania pracowniczego i tym samym stosunku pracy. Nie można wszak- że wykluczyć, że zagrożenie takie pojawi się w odleglejszej przyszłości. We współczesnych realiach nie ma też powodów i rzeczywistej potrzeby wracania u nas do tradycyjnego modelu prawa służby publicznej (pra- wa urzędniczego), opartego na publicznoprawnym charakterze zatrud- nienia w aparacie publicznym. Nie widzę też warunków do prywatyza- cji zatrudnienia w aparacie publicznym przez zastąpienie w nim umowy o pracę i mianowania (a także powołania i wyboru na stanowisko) umo- wami cywilnoprawnymi (umową o świadczenie usług, umową zlecenia, umową o dzieło), czy też tzw. samozatrudnieniem (świadczeniem usług przez podmioty gospodarcze w zakresie wykonywania zadań państwa, zlecenia im ich przez państwo). Sądzę, że zjawisko zatrudnienia niepra- cowniczego – poza służbami zbrojnymi – oraz samozatrudnienia w apa- racie publicznym w najbliższym, dającym się przewidzieć czasie będzie istniało, ale będzie miało marginalny zakres i znaczenie. Tym samym brak jest poważniejszych zagrożeń dla przyszłości prawa pracy w aparacie pu- blicznym (pracowniczego zatrudnienia w administracji publicznej i w po- zostałych działach służby publicznej, np. w szkolnictwie czy wymiarze sprawiedliwości). Wśród różnych zagrożeń dla prawa pracy wyróżnić można i należy także zagrożenia o charakterze historycznym. Mam tu na myśli zwłaszcza zagrożenia związane z okresem stalinowskim oraz z rozwojem koncepcji samorządu pracowniczego. Swoistość tych zagrożeń polegała szczególnie na tym, że były one wynikiem i jednocześnie wyrażały się w forsowaniu 73 Przyszłość prawa pracy z perspektywy istniejących dla niego zagrożeń LeszekMitrus* Jednolita umowa o pracę na czas nieokreślony? 1. Motywem przewodnim Księgi Jubileuszowej Profesora Michała Seweryń- skiego jest przyszłość prawa pracy. Truizmem jest stwierdzenie, że otaczający nas świat ulega fundamentalnym zmianom, a zachodzące procesy przebie- gają znacznie szybciej niż jeszcze kilka dekad temu. Przekształcenia dotyczą wszystkich dziedzin życia, w tym również problematyki zatrudnienia oraz rynku pracy. Uwarunkowania tych przemian są bardzo zróżnicowane i obej- mują szereg złożonych zagadnień. W dziedzinie zatrudnienia warto zauważyć, że rozwój technologii oraz metod komunikacji wpływa na pojawienie się nowych form świadczenia pracy, czego sztandarowym przykładem jest telepraca, w naszym ustawo- dawstwie uregulowana w kodeksie pracy. Obok tradycyjnej umowy o pracę coraz większe znaczenie mają inne formy prawne prowadzenia aktywności zarobkowej, jak choćby umowy cywilnoprawne oraz działalność na wła- sny rachunek (tzw. samozatrudnienie). Pojawiają się też nowe możliwości świadczenia pracy, w tym zatrudnienie tymczasowe w ramach agencji pracy tymczasowej, z trójstronną relacją prawną obejmującą agencję pracy tymcza- sowej, pracownika tymczasowego oraz pracodawcę użytkownika. Dodajmy do tego, że procesy globalizacji umożliwiają relatywnie łatwe przenoszenie produkcji z kraju do kraju czy nawet z kontynentu na kontynent, co z kolei powoduje tendencje do obniżania kosztów prowadzonej działalności, często oznaczające likwidację miejsc pracy, a także ograniczanie zakresu upraw- nień pracowniczych. Nie bez znaczenia jest też kryzys gospodarczy. Warto odnotować spostrzeżenie Profesora Michała Seweryńskiego, że konsekwen- cją kryzysu gospodarczego jest osłabienie trwałości zatrudnienia, pogarsza- nie się jego warunków oraz wysokie bezrobocie. Słabnie też skłonność pra- codawców do tworzenia nowych miejsc pracy, a zarazem do niepokojących rozmiarów wzrasta w Polsce skala nietrwałego zatrudnienia1. 209 * Dr hab., prof. UJ, Katedra Prawa Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytetu Jagiel- lońskiego. 1 M. Seweryński, Kryzys gospodarczy i prawo pracy, [w:] G. Uścińska (red.), Prawo pracy. Refleksje i poszukiwania. Księga Jubileuszowa Profesora Jerzego Wratnego, Warszawa 2013, s. 27. 210 Przedstawione wyżej czynniki w żadnej mierze nie odzwierciedlają wszystkich uwarunkowań zachodzących przeobrażeń. Trzeba jednak mieć świadomość, że tradycyjne instytucje prawa pracy ukształtowały się oraz rozwijały w zupełnie innych realiach. Przykładowo, kilkadziesiąt lat temu na naszym rynku pracy dominującą formą prawną aktywności zarobkowej była umowa o pracę na czas nieokreślony, a na jej podstawie zatrudniona była przeważająca większość osób prowadzących działalność zarobkową. W ówczesnych realiach ten stosunek prawny gwarantował zarówno sta- bilizację zatrudnienia, jak i odpowiednie świadczenia z zabezpieczenia społecznego. Obecnie, w epoce coraz większego zróżnicowania sytuacji prawnej uczestników rynku pracy, konieczne jest poszukiwanie nowych rozwiązań legislacyjnych. Ich celem powinno być zapewnienie adekwatnej ochrony socjalnej wszystkim osobom aktywnym zarobkowo. Dlatego też przyszłość prawa pracy rodzi wiele pytań, a kierunki dalszego rozwoju wcale nie są oczywiste czy przesądzone. Wątpliwości mogą dotyczyć na- wet istnienia prawa pracy jako odrębnej gałęzi ustawodawstwa, a także jej ewentualnego przekształcenia w szerzej rozumiane prawo zatrudnienia2. Szereg znaków zapytania budzi również przyszłość konkretnych in- stytucji prawa pracy. W swoim opracowaniu chciałbym zająć się koncep- cją jednolitej umowy o pracę na czas nieokreślony (ang. single open – ended contract). Możliwość jej wprowadzenia stanowi przedmiot dyskusji w nie- których państwach członkowskich Unii Europejskiej. Jest również objęta zainteresowaniem Komisji Europejskiej, która widzi w niej potencjalny środek polepszenia sytuacji na rynku pracy oraz ograniczenia jego seg- mentacji. Jak sądzę, warto zastanowić się, czy jednolita umowa o pracę może stać się jednym z elementów dalszego rozwoju prawa pracy. 2. Odchodzenie od modelu opartego na stabilnym zatrudnieniu sta- ło się od lat osiemdziesiątych wieku XX istotną tendencją występującą w państwach ówczesnej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. W znacz- nym stopniu było to powiązane z istniejącą wówczas sytuacją gospodar- czą oraz rosnącą konkurencją. Stopniowo na coraz większą skalę zasto- sowanie znajdowały terminowe umowy o pracę, a także umowy o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy. W porównaniu z tradycyjnym sto- sunkiem pracy przekształcenia dotyczyły ponadto podporządkowania osoby świadczącej pracę, miejsca wykonywania działalności czy pojawie- nia się trójstronnych stosunków prawnych3. W latach dziewięćdziesią- tych ubiegłego stulecia przeprowadzano reformy, które znacznie ułatwiły stosowanie zatrudnienia terminowego, podczas gdy ochrona trwałości 2 M. Gersdorf, Prawo zatrudnienia, Warszawa 2013, s. 169 i nast. 3 Uwarunkowania te omawia np. B. Veneziani, The Employment Relationship, [w:] B. Hepple, B. Veneziani (red.), The Transformation of Labour Law in Europe. A comparative study of 15 countries 1945– 2004, Oxford–Portland, Oregon 2009, s. 114 i nast. Leszek Mitrus umów bezterminowych została w zasadzie nietknięta4. Jednocześnie co- raz popularniejsze stawały się formy aktywności zarobkowej, które pozo- stają poza zakresem prawa pracy. Zarysowane tendencje wystąpiły również w Polsce. W naszym kraju były one dodatkowo powiązane z transformacją ustrojową oraz przecho- dzeniem do modelu gospodarki wolnorynkowej. Bez wątpienia istotne znaczenie miały ponadto postęp technologiczny tudzież nasilające się procesy globalizacyjne. W piśmiennictwie podkreślono, że mamy do czy- nienia ze zjawiskami deregulacji, a zarazem liberalizacji prawa pracy5. Jednym z fundamentalnych problemów współczesnego rynku pra- cy jest pogodzenie interesów pracodawców, pracowników, a także inte- resu publicznego. Podmioty zatrudniające chcą korzystać z instrumen- tów prawnych umożliwiających podejmowanie działań, które pozwolą na szybkie dostosowywanie się do zmiennej koniunktury gospodarczej. Z kolei osoby świadczące pracę zainteresowane są stabilizacją zatrudnie- nia oraz utrzymaniem poziomu przysługujących im uprawnień. Ponadto utrzymanie miejsca pracy jest istotne nie tylko z perspektywy konkret- nego przedsiębiorstwa i konkretnego pracownika. Ma ono znaczenie również dla interesu publicznego. Wynagrodzenie otrzymywane przez pracownika jest bowiem nie tylko źródłem jego zarobku, ale również przedmiotem opodatkowania oraz składek z zakresu ubezpieczenia spo- łecznego. Zakończenie umowy oznacza brak tych dochodów na rzecz państwa, a zwolniony pracownik staje się ponadto beneficjentem świad- czeń dla bezrobotnych6. Bez wątpienia dla pracownika najkorzystniejsza jest umowa o pracę na czas nieokreślony. Inne formy zatrudnienia, często zwane atypowymi, również mają rację bytu na współczesnym rynku pracy. Konieczne jest zarazem, aby osoby świadczące pracę w ten sposób były chronione przed nadużyciami. Istotne jest również, że prawna forma aktywności zawodo- wej jest wyznacznikiem szeroko rozumianego statutu socjalnego jednost- ki, zwłaszcza w odniesieniu do stabilizacji zatrudnienia lub ochrony z za- kresu zabezpieczenia społecznego7. 211 4 P. Cahuc, For a unified contract, “European Labour Law Journal” 2012, vol. 3, No 3, s. 191. 5 Zob. np. L. Florek, Granice liberalizacji prawa pracy, [w:] E. Bielak, H. Lewandowski (red.), Granice liberalizacji prawa pracy. Problemy zabezpieczenia społecznego. Materiały z XIV Zjazdu Katedr (Zakładów) Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Łódź 2003, s. 9 i nast.; H. Le- wandowski, Granice liberalizacji prawa pracy, [w:] E. Bielak, H. Lewandowski (red.) Granice liberalizacji…, s. 27 i nast. 6 P. Cahuc, For a unified…, s. 194–195. 7 Szerzej L. Mitrus, Praca zarobkowa a bezpieczeństwo socjalne (uwagi na tle przekształceń rynku pracy), [w:] Księga Jubileuszowa Profesor Teresy Liszcz, Lublin 2015 oraz przytoczone tam piśmiennictwo. Jednolita umowa o pracę na czas nieokreślony? W przeciwieństwie do w miarę stabilnej sytuacji sprzed lat, funda- mentalnym problemem współczesnego rynku pracy w Polsce, podobnie jak w innych krajach, jest jego głęboka segmentacja. Można wręcz mówić o dwubiegunowości świata pracy. Z jednej strony mamy zatrudnionych na stałe „pracowników wewnętrznych” (insiders), korzystających z pełni praw pracowniczych i socjalnych. Z drugiej natomiast strony pracowni- ków „zewnętrznych” (outsiders), włącznie z osobami bezrobotnymi i wy- kluczonymi z rynku pracy, jak i osobami, których zatrudnienie jest nie- pewne i nieformalne. Ich status socjalny jest nieporównywalnie gorszy. Na kwestie te uwagę zwróciła m.in. Komisja Europejska, która w 2006 r. przedstawiła Zieloną Księgę poświęconą modernizacji prawa pracy w celu sprostania wyzwaniom XXI wieku8. Celem księgi było zapoczątko- wanie publicznej debaty w kwestii niezbędnych zmian prawa pracy oraz jego dostosowania do wymogów współczesności. W księdze podkreślo- no m.in., że uciekanie się do alternatywnych form zatrudnienia mogłoby stać się jeszcze bardziej powszechne przy braku możliwości wprowadza- nia zmian do standardowego wzoru umowy, które zapewniłyby większą elastyczność zarówno pracownikom, jak i przedsiębiorcom. Pewnym remedium na poprawę sytuacji, zaproponowanym przez Ko- misję Europejską, ma być koncepcja flexicurity9. Jej założeniem jest połącze- nie elastyczności zatrudnienia (flexibility) z jego bezpieczeństwem (securi- ty). Zasadniczymi komponentami nowego podejścia mają być elastyczne i pewne stosunki umowne (flexible and reliable contractual arrangements), systemy uczenia się przez całe życie, aktywna polityka rynku pracy oraz nowoczesne systemy zabezpieczenia społecznego. Podstawowym założe- niem idei flexicurity jest zatem nie tyle ochrona konkretnego miejsca pracy, ile pozycji pracownika na rynku pracy (protect workers, not jobs). Dotyczy to przykładowo zwiększania szans na znalezienie kolejnego zatrudnienia, możliwości nabycia nowych kwalifikacji zawodowych, a także korzystania z odpowiedniego wsparcia w okresach bezrobocia. Zarysowana koncepcja doczekała się zróżnicowanych ocen w piśmiennictwie10. Nie ulega zarazem 212 8 Commission of the European Communities. Green paper. Modernising labour law to meet the challenges of the 21st century. Brussels, 22.11.2006. COM (2006) 708 final. 9 The European Commission’s Communication on flexicurity: Towards Common Principles of Flexicurity. More and better jobs through flexibility and security, Brussels 27.06.2007, COM (2007) 359 final. 10 Zob. zwłaszcza krytyczne uwagi M. Seweryńskiego, Dylematy prawnej ochrony pra- cy, [w:] Z. Kubot, T. Kuczyński (red.), Z zagadnień prawa pracy i prawa socjalnego. Księga jubileuszowa Profesora Herberta Szurgacza, Warszawa 2011, s. 223 i nast. W polskim piśmien- nictwie na temat koncepcji flexicurity por. również np. Z. Hajn, Ochrona trwałości stosunku pracy a flexicurity, [w:] G. Goździewicz (red.), Ochrona trwałości stosunku pracy w społecznej gospodarce rynkowej, Warszawa 2010, s. 87 i nast.; A. Patulski, Koncepcja flexicurity a nietypo- we formy zatrudnienia, czyli jak ograniczyć segmentację polskiego rynku pracy, [w:] A. Sobczyk Leszek Mitrus wątpliwości, że stała się jednym z głównych punktów odniesienia toczą- cej się na poziomie Unii Europejskiej i w państwach członkowskich dys- kusji na temat przyszłości prawa pracy. Należy również dodać, że Komisja sformułowała program dalszego rozwoju Unii Europejskiej, który w du- żym stopniu uwzględnia kwestie społeczne, w tym dążenie do osiągnięcia wysokiego poziomu zatrudnienia11. W skład projektów przewodnich stra- tegii „Europa 2020” wchodzą m.in. działania zmierzające do modernizacji prawa pracy oraz ułatwiania młodzieży wejścia na rynek pracy. Jednym z elementów dyskusji zainicjowanej przez Komisję Europej- ską jest koncepcja jednolitej umowy o pracę. Propozycja przedstawiona została w komunikacie Enhancing labour market functioning, combatting seg- mentation: a proposal for „single” open – ended contract12. Idea ta koncentru- je się na jednym z filarów flexicurity, a mianowicie na elastycznych i pew- nych stosunkach umownych. Wpisuje się również w strategię „Europa 2020”. We wspomnianym komunikacie Komisja Europejska podkreśliła, że segmentacja rynku pracy oznacza nie tylko różnicę w statusie poszcze- gólnych osób, ale powoduje także zasadnicze trudności związane z przej- ściem od zatrudnienia terminowego do bezterminowego. Może to oka- zać się szczególnie dotkliwe dla osób młodych, które dopiero rozpoczynają karierę zawodową. Kolejną grupą narażoną na szczególnie duże uciążli- wości są pracownicy o niskich kwalifikacjach, zwłaszcza jeżeli po okresie bezrobocia poszukują oni nowego zatrudnienia. Rzecz jasna, negatywne skutki zaistniałej sytuacji są dalej idące, np. w odniesieniu do niskiej pro- duktywności czy ograniczonych możliwości podnoszenia kwalifikacji za- wodowych w ramach umów terminowych, a także problemów z uzyska- niem w przyszłości świadczeń emerytalnych na zadowalającym poziomie. 3. Idea jednolitej umowy o pracę powstała około dziesięć lat temu w środowisku ekonomistów francuskich, którzy zaproponowali stworze- nie jednolitego systemu ochrony zatrudnienia (fr. système unique de protec- tion de l’emploi) oraz jednolitej umowy o pracę (fr. contrat de travail unique). Cel projektu był dwojaki: ograniczenie segmentacji rynku pracy oraz zredukowanie sztywnej ochrony standardowej umowy o pracę, zwłasz- cza w odniesieniu do zwolnień z przyczyn ekonomicznych. W założeniu 213 (red.), Stosunki zatrudnienia w dwudziestoleciu społecznej gospodarki rynkowej. Księga pamiątko- wa z okazji jubileuszu 40-lecia pracy naukowej Profesor Barbary Wagner, Warszawa 2010, s. 259 i nast.; M. Rycak, Wpływ koncepcji flexicurity na przemiany stosunku pracy, [w:] L. Florek, Ł. Pisarczyk (red.), Współczesne problemy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. XVIII Zjazd Katedr i Zakładów Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa, 26–28 maja 2011 r., War- szawa 2011, s. 211 i nast. 11 Komunikat Komisji Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego roz- woju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela 3.3.2010 KOM(2010) 2020 wersja ostateczna. 12 Enhancing labour market funcioning, combatting segmentation: a proposal for „single” open – ended contract. Commission note, EMCO/16/050411/EN. Jednolita umowa o pracę na czas nieokreślony?
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Przyszłość prawa pracy. Liber Amicorum. W pięćdziesięciolecie pracy naukowej Profesora Michała Seweryńskiego
Autor: ,
Sklep
Format
Cena
Ebookpoint.pl Ebookpoint.pl
ebook/pdf
20,52 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: