Darmowy fragment publikacji:
Seria: Prace Amerykanistyczne Uniwersytetu Jagiellońskiego
Redaktor naukowy serii: prof. dr hab. Andrzej Mania
RECENZENT
Prof. dr hab. Dorota Praszałowicz
PROJEKT SERII
Maciej Kwiatkowski
OPRACOWANIE GRAFICZNE OKŁADKI
Marcin Bruchnalski
Publikacja dofi nansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków
Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych oraz Fundacji Bratniak
© Copyright by Paulina Napierała Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Wydanie I, Kraków 2013
All rights reserved
Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany
i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych,
mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych
oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej
pisemnej zgody Wydawcy.
ISBN 978-83-233-3614-3
www.wuj.pl
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków
tel. 12-631-18-81, tel./fax 12-631-18-83
Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98
tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl
Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325
Spis treści
Wstęp ......................................................................................................................
11
Rozdział I. Relacje państwo – Kościół w USA .......................................................
21
1. Relacje państwo – Kościół w koloniach amerykańskich ................................ 21
2. Geneza wprowadzenia zasady rozdziału państwa od Kościoła w USA .......... 26
2.1. Pierwsze Wielkie Przebudzenie ............................................................... 26
2.2. Racjonalizm, deizm i „religia racjonalna” ............................................... 27
2.3. Deklaracja Niepodległości ....................................................................... 28
2.4. Relacje państwo – Kościół a poglądy Ojców Założycieli ....................... 29
3. Rozdział państwa od Kościoła w USA ............................................................ 33
3.1. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki ........................................ 33
3.2. I Poprawka ............................................................................................... 35
4. Spory dotyczące interpretacji religijnych klauzul I Poprawki ........................ 38
5. Uczestnicy debaty dotyczącej interpretacji religijnych klauzul I Poprawki ... 44
5.1. Prawica religijna ...................................................................................... 46
Rozdział II. Amerykański system opieki społecznej oraz rola organizacji
57
religijnych w jego tworzeniu i funkcjonowaniu ................................................
1. Początki amerykańskiego systemu opieki społecznej oraz rola organizacji
religijnych w jego funkcjonowaniu ................................................................ 58
2. Nowy Ład ........................................................................................................ 69
2.1. Liberalizm amerykański a Nowy Ład ...................................................... 69
2.2. Reformy Nowego Ładu ........................................................................... 72
2.3. Rola organizacji religijnych w realizacji programu opieki społecznej .... 75
3. Rozwój systemu opieki społecznej .................................................................. 77
3.1. Reformy systemu opieki społecznej do lat sześćdziesiątych XX wieku... 77
3.2. Program Wielkiego Społeczeństwa (Great Society)
Lyndona B. Johnsona ............................................................................... 79
3.2.1. Rola świeckich organizacji społecznych oraz organizacji
religijnych w okresie realizacji programu Wielkiego
Społeczeństwa ................................................................................ 81
Rozdział III. Polityka republikanów w zakresie opieki społecznej.
Geneza polityki faith-based initiatives ..............................................................
1. Konserwatyzm amerykański wobec rozwiązań dotyczących opieki
85
społecznej w USA ........................................................................................... 85
1.1. Rozwój konserwatyzmu amerykańskiego ............................................... 86
1.2. Konserwatywna krytyka założeń państwa dobrobytu ............................. 90
1.2.1. Nowa Prawica ................................................................................ 95
6
Religia i polityka w USA
1.2.2. Połączenie spraw religijnych i społecznych – sojusz z prawicą
religijną w walce z państwem dobrobytu ...................................... 97
2. Reformy Ronalda Reagana .............................................................................. 99
3. Reformy George’a H. Busha Seniora .............................................................. 105
4. Konserwatywna reforma systemu opieki społecznej z 1996 roku .................. 106
4.1. Plan reform Billa Clintona ....................................................................... 106
4.2. Zwycięstwo konserwatywnej wersji reformy .......................................... 108
4.3. Przepisy Charitable Choice ..................................................................... 111
Rozdział IV. Polityka faith-based initiatives. Proces tworzenia podstaw
prawnych ........................................................................................................... 115
1. Polityka faith-based initiatives w kampanii wyborczej G.W. Busha .............. 115
1.1. Koncepcja „współczującego konserwatyzmu” (compassionate
conservatism) jako teoretyczne uzasadnienie polityki faith-based
initiatives .................................................................................................. 118
2. Prezydenckie rozporządzenia wykonawcze z 29 stycznia 2001 roku ............. 121
2.1. Rozporządzenie wykonawcze Agency Responsibilities with Respect
to Faith-Based and Community Initiatives .............................................. 121
2.2. Rozporządzenie wykonawcze Establishment of White House
Offi ce of Faith-Based and Community Initiatives .................................... 122
2.3. Analiza i krytyka założeń przyświecających wydaniu rozporządzeń
wykonawczych ......................................................................................... 124
3. Droga ustawodawcza ....................................................................................... 126
3.1. Spory wokół kształtu proponowanej ustawy ........................................... 127
3.2. Wersja ustawy przyjęta przez Izbę Reprezentantów ................................ 131
3.3. Odrzucenie ustawy przez Senat USA ...................................................... 132
3.4. Przyczyny legislacyjnych niepowodzeń .................................................. 136
3.4.1. Problem zgodności proponowanych przepisów z klauzulą
establishment ................................................................................. 137
3.4.2. Inne kontrowersje prawne .............................................................. 153
4. Wprowadzenie polityki faith-based initiatives za pomocą
rozporządzeń wykonawczych ......................................................................... 156
4.1. Rozporządzenia wykonawcze z 12 grudnia 2002 roku............................ 156
4.2. Kolejne próby wprowadzenia polityki G.W. Busha na drodze
ustawodawczej ......................................................................................... 159
4.3. Rozporządzenia wykonawcze z 1 czerwca 2004 roku i z 7 marca
2006 roku ................................................................................................. 159
Rozdział V. Implementacja polityki faith-based initiatives oraz jej skutki ............ 161
1. Realizacja reform wprowadzonych przez administrację G.W. Busha............. 161
1.1. Funkcjonowanie biura White House Offi ce of Faith-Based
and Community Initiatives ....................................................................... 161
1.2. Funkcjonowanie biur do spraw religijnych i lokalnych organizacji
charytatywnych w poszczególnych departamentach ............................... 169
1.3. Funkcjonowanie Compassion Capital Fund ............................................ 183
Spis treści
7
1.4. Funkcjonowanie nowych programów promujących współpracę
z religijnymi organizacjami charytatywnymi ........................................... 186
1.4.1. Projekt President’s Emergency Plan for AIDS Relief ..................... 186
1.4.2. Program Access to Recovery .......................................................... 187
1.4.3. Program Mentoring Children of Prisoners .................................... 188
1.4.4. Program Prisoner Reentry Initiative .............................................. 188
1.5. Efektywność reform wprowadzonych przez administrację
G.W. Busha .............................................................................................. 189
2. Skutki polityki G.W. Busha w zakresie religijnych organizacji
charytatywnych ............................................................................................... 203
2.1. Realizacja celów politycznych Partii Republikańskiej ............................ 203
2.2. Realizacja celów prawicy religijnej ......................................................... 209
Podsumowanie ........................................................................................................ 219
Bibliografi a ............................................................................................................. 229
Podziękowania
Zebranie i opracowanie materiałów do niniejszej pracy byłoby niemożliwe bez fi -
nansowego wsparcia wielu instytucji. Na etapie wstępnym kwerendę biblioteczną
przeprowadzono dzięki stypendium w John F. Kennedy Institute for North Ameri-
can Studies, Freie Universität Berlin (2006). Główna część badań została przepro-
wadzona w ramach projektu sfi nansowanego przez Polsko-Amerykańską Komisję
Fulbrighta. Uzyskany grant umożliwił badania na Harvard University i w Boston
College (2007–2008). Uzupełnienie materiałów oraz ich wstępne opracowanie za-
sadniczo ułatwiło stypendium im. Ks. Józefa Tischnera, przyznane przez Institut für
Wissenschaften vom Menschen w Wiedniu (2009). Ostateczna interpretacja zebra-
nych informacji wymagała licznych dyskusji w gremiach międzynarodowych. Pre-
zentacja wstępnych wyników badań i ich weryfi kacja na prestiżowych konferencjach
międzynarodowych stała się możliwa dzięki wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnic-
twa Wyższego (grant promotorski K/PBP/000212: 24.03.2009–23.03.2011). Bez tej
pomocy przygotowanie pracy w jej obecnym kształcie byłoby nierealne.
Pragnę wyrazić serdeczne podziękowania wszystkim wymienionym instytucjom.
Chciałabym także podziękować za czas poświęcony na konsultacje naukowe: Pro-
fesorowi Davidowi Gerberowi ze State University of New York w Buffalo, Profe-
sorowi Alanowi Wolfowi z Boisi Center for Religion and American Public Life na
Boston College, Profesorowi Brianowi Hehirowi z Harvard University, Profesorowi
Jose Casanovie z Georgetown University, Profesorowi Johnowi DiIulio z University
of Pennsylvania, Profesorowi Hartmutowi Keilowizowi z Leipzig Universität, Pro-
fesorowi Zbigniewowi Paskowi z Wydziału Humanistycznego Akademii Górniczo-
-Hutniczej w Krakowie oraz Profesorowi Andrzejowi Mani z Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego w Krakowie.
Szczególnie podziękowania składam Pani Profesor Dorocie Praszałowicz, przede
wszystkim za poświęcony czas, cenne wskazówki oraz okazaną mi pomoc i wsparcie.
Książka jest skróconą i częściowo zmienioną wersją rozprawy doktorskiej obro-
nionej w 2011 roku na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uni-
wersytetu Jagiellońskiego. Recenzentami dysertacji byli Profesor Andrzej Mania
oraz Profesor Jadwiga Kiwerska, za których cenne uwagi chciałabym w tym miejscu
wyrazić wdzięczność. Zostały one uwzględnione w niniejszym opracowaniu. Jego
wydanie stało się możliwe dzięki wsparciu fi nansowemu Wydziału Studiów Między-
narodowych i Politycznych UJ.
Wstęp
CELE I OGÓLNE ZAŁOŻENIA PRACY
Stany Zjednoczone Ameryki są krajem wyjątkowym pod wieloma względami; jedną
z cech decydujących o tej wyjątkowości jest specyfi czny stosunek do religijności.
Amerykanie to naród z jednej strony niezwykle religijny, z drugiej bardzo zsekulary-
zowany1. Ścieranie się poglądów zwolenników ścisłego rozdziału państwa od Koś-
cioła oraz osób postulujących większą rolę religii w życiu publicznym przez wieki
kształtowało specyfi kę amerykańskiej kultury. Amerykańska konstytucja wprowa-
dziła wzorcowe rozwiązanie dotyczące rozdziału państwa od Kościoła, religia jednak
zawsze była jednym z najistotniejszych czynników wpływających na życie społecz-
ne, polityczne i kulturalne w USA. Szczególną rolę w kształtowaniu amerykańskiej
kultury odegrał protestantyzm, który obok przynależności etnicznej czy narodowej
był ważnym elementem budującym tożsamość pierwszych osadników w koloniach2.
Walka o rolę religii w życiu politycznym kraju toczy się nadal i, co ciekawe, już
od XIX wieku rozgrywa się ona nie tyle między ludźmi religijnymi a „niereligijny-
mi”, ile raczej między konserwatystami religijnymi należącymi do różnych wyznań
a grupami utożsamiającymi się z bardziej liberalnymi nurtami religijnymi. Spośród
pierwszej grupy warto wymienić zwłaszcza konserwatywnych chrześcijan ewangeli-
kalnych (w pracy poświęcono im dużo miejsca), a spośród grup teologicznie liberal-
nych przede wszystkim protestantów głównego nurtu (mainline Protestants). Spory
o rolę religii w życiu publicznym USA toczą się na wielu płaszczyznach. Od połowy
lat dziewięćdziesiątych XX wieku jedną z takich płaszczyzn stała się polityka doty-
cząca roli religijnych organizacji charytatywnych w opiece społecznej.
Zasadniczym celem niniejszego opracowania jest analiza wprowadzonej przez
George’a W. Busha polityki faith-based initiatives, przyczyn jej sformułowania oraz
jej skutków, w tym wpływu, jaki wywarła zarówno na funkcjonowanie systemu opie-
ki społecznej w USA, jak i na relacje państwo – Kościół.
Głównym celem polityki G.W. Busha, w języku angielskim określanej jako faith-
-based initiatives, było zwiększenie roli organizacji religijnych w amerykańskim
systemie opieki społecznej oraz ułatwienie im dostępu do funduszy federalnych.
Sformułowanie faith-based initiatives, czyli dosłownie „inicjatywy motywowane
wiarą”, używane jest jednak w zależności od kontekstu – bądź do opisania polityki
1 G.M. Marsden, Religion and American Culture, Orlando 1990.
2 Według Maxa Webera, był on również istotny dla rozwoju systemu gospodarczo-politycznego
USA. Więcej na temat teorii Maxa Webera: P. Sztompka, Socjologia zmian społecznych, Kraków 2005,
s. 222–224.
12
Religia i polityka w USA
G.W. Busha w zakresie ułatwienia organizacjom religijnym dostępu do funduszy fe-
deralnych przeznaczonych na programy pomocy społecznej, bądź w odniesieniu do
samych organizacji religijnych zajmujących się pomocą społeczną (czyli organizacji
motywowanych wiarą, w tym zarówno do organizacji charytatywnych, jak i kongre-
gacji i Kościołów). W niniejszej pracy stosowany jest termin ‘polityka faith-based
initiatives’, który w oryginalnym brzemieniu najpełniej oddaje istotę założeń G.W.
Busha.
Polityka faith-based initiatives jest godna uwagi z kilku względów. Przede
wszystkim wpisuje się w skomplikowane relacje państwo – Kościół3 w Stanach Zjed-
noczonych i nie tylko zwraca uwagę na rolę religii w amerykańskim życiu publicz-
nym, lecz również obrazuje ewolucję w interpretacji religijnych klauzul I Poprawki
do Konstytucji. Jest ona ponadto istotna z punktu widzenia funkcjonowania amery-
kańskiego systemu opieki społecznej. Na przykładzie polityki faith-based initiatives
łatwiejsze wydaje się zrozumienie założeń polityki społecznej republikanów, które
koncentrują się wokół dość szeroko zakrojonej decentralizacji i prywatyzacji syste-
mu pomocy. Dlatego też w niniejszym opracowaniu polityka G.W. Busha została
omówiona nie tylko w kontekście relacji państwo – Kościół w Stanach Zjednoczo-
nych, lecz zwłaszcza w kontekście reform polityki społecznej.
Warto podkreślić, że polityka faith-based initiatives wiąże się też z zaangażo-
waniem politycznym amerykańskiej prawicy religijnej, która reprezentuje głównie
interesy konserwatywnych chrześcijan ewangelikalnych i która w kampanii prezy-
denckiej 2000 i 2004 roku odegrała istotną rolę. Przedstawiciele prawicy religijnej
poparli G.W. Busha w wyścigu prezydenckim w 2000 roku, choć część z nich po-
czątkowo nie była przekonana co do słuszności tej decyzji, zwłaszcza, że G.W. Bush
unikał na przykład kontrowersyjnego tematu aborcji. Niemniej ze względu na swe
deklarowane zaangażowanie religijne był kandydatem bliższym prawicy religijnej
niż Al Gore. Przedstawiciele prawicy religijnej oczekiwali od Busha Juniora, że
wprowadzi on do debaty publicznej tematy, które są centralne w programie prawicy
religijnej, między innymi sprawę aborcji, badań nad komórkami macierzystymi oraz
małżeństw homoseksualnych. Do końca jednak kampanii prezydenckiej w 2000 roku
G.W. Bush odnosił się do tych kwestii dość ostrożnie. Często natomiast wypowiadał
się na temat zwiększenia roli religii i moralności w amerykańskim życiu publicz-
nym. Osią debaty na ten temat uczynił jednak nie aborcję czy problem małżeństw
homoseksualnych, a potrzebę zwiększenia roli religii w zwalczaniu problemów spo-
łecznych przez zaangażowanie większej liczby Kościołów i religijnych organizacji
charytatywnych w realizowanie programów pomocy społecznej. Zagadnienie to było
bowiem istotne nie tylko dla zwolenników większej obecności religii w życiu pub-
licznym, lecz także dla wszystkich zainteresowanych reformą systemu opieki spo-
łecznej oraz problemem biedy w USA.
3 Mimo że w USA dokładniejszym określeniem stosunków między państwem a licznymi związkami
religijnymi byłoby sformułowanie: „relacje państwo – Kościoły”, to jednak w literaturze przedmiotu
utarło się tradycyjne sformułowanie „relacje państwo – Kościół”. Określa ono relacje między państwem
a szeroko pojętymi instytucjami religijnymi.
Wstęp
13
W kontekście propozycji G.W. Busha odnoszących się do zwiększenia roli Koś-
ciołów i religijnych organizacji charytatywnych w zwalczaniu problemów społecz-
nych USA należy odnotować, że w USA zawsze odgrywały one dużą rolę w niesieniu
pomocy biednym. Religijne organizacje charytatywne posiadały ponadto, podobnie
jak świeckie organizacje non profi t, możliwość ubiegania się o fundusze federalne na
realizację określonych programów pomocy społecznej. Przyznanie funduszy federal-
nych organizacjom religijnym obwarowane było jednak pewnymi warunkami. Przede
wszystkim, ze względu na duże zróżnicowanie religijne Stanów Zjednoczonych oraz
zasadę wolności religijnej i rozdziału państwa od Kościoła, wprowadzono wiele prze-
pisów, które miały gwarantować, że publiczne pieniądze nie będą wykorzystywane na
szerzenie określonych wyznań i nawracanie osób korzystających z programów pomo-
cowych. Liczne organizacje liberalnych protestantów, katolików oraz żydów stoso-
wały się do tych przepisów, ale dla organizacji konserwatywno-ewangelikalnych ich
przestrzeganie ze względów teologicznych stanowiło poważny problem.
Gdy w latach dziewięćdziesiątych XX wieku rozgorzała dyskusja na temat roli
religii w zwalczaniu problemów społecznych, uznano, że rola, jaką ówcześnie mogły
odgrywać organizacje religijne, była jednak zbyt ograniczona. W ramach reformy sy-
stemu opieki społecznej z 1996 roku Kongres USA w celu zmniejszenia ograniczeń
w dostępie organizacji religijnych do funduszy federalnych uchwalił więc przepisy
Charitable Choice. Polityka faith-based initiatives polegała w dużej mierze na wy-
siłkach mających na celu rozszerzenie tych przepisów. Prezydent G.W. Bush uważał
bowiem, że administracja Billa Clintona interpretowała je zbyt wąsko.
Propagując rozszerzenie współpracy z organizacjami religijnymi, prezydent G.W.
Bush opierał się w dużej mierze na teorii „współczującego konserwatyzmu” (com-
passionate conservatism) rozpropagowanej przez Marvina Olasky’ego. Zakłada ona,
że organizacje religijne są dużo bardziej efektywne w niesieniu pomocy i zwalczaniu
problemów społecznych niż państwo czy świeckie organizacje charytatywne.
Wprowadzenie proponowanych przez G.W. Busha przepisów okazało się jednak
skomplikowanym procesem budzącym wiele kontrowersji. Problem zgodności no-
wych przepisów z zasadą rozdziału państwa od Kościoła, ochrony wolności religijnej
benefi cjentów oraz pracowników organizacji charytatywnych stały się osią dyskusji.
Ostatecznie przepisy związane z polityką faith-based initiatives zostały wprowadzo-
ne głównie za pomocą reform administracyjnych.
W poniższym opracowaniu podjęto próbę wyjaśnienia kontrowersji otaczających
politykę faith-based initiatives, a także jej wpływu na relacje między Partią Republi-
kańską a prawicą religijną.
METODY BADAWCZE
W niniejszym opracowaniu połączono kilka podejść i metod badawczych. Szcze-
gólnie pomocna okazała się analiza systemowa oraz metoda decyzyjna. W ramach
14
Religia i polityka w USA
metody systemowej badane zjawisko, czyli polityka faith-based initiatives, została
potraktowana jako swego rodzaju system funkcjonujący w związkach z otoczeniem.
Istotne było przeanalizowanie kształtowania się tego systemu oraz wpływu czynni-
ków wewnątrz- i zewnątrzsystemowych. Dzięki metodzie decyzyjnej, zastosowanej
zwłaszcza w rozdziale IV, omawiane zagadnienie rozpatrzono przez pryzmat procesu
decyzyjnego, czyli zespołu powiązań przyczynowo-skutkowych dotyczących danego
problemu, występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego oraz w jego powiązaniach
z otoczeniem. W ramach tego ujęcia zanalizowano również implementację decyzji
politycznej dotyczącej wprowadzenia omawianej polityki oraz ostateczny wynik ca-
łego procesu decyzyjnego.
Wykorzystano ponadto analizę instytucjonalnoprawną i historyczną. W ramach
tej pierwszej analizie poddano wiele norm prawnych mających znaczenie dla oma-
wianego zagadnienia. Metoda historyczna okazała się z kolei szczególnie przydatna
w analizie genezy omawianych w pracy zjawisk i procesów politycznych.
Podstawowe narzędzia badawcze wykorzystane podczas opracowywania mate-
riału to analiza materiału zastanego, w tym zbiorów archiwalnych, aktów prawnych,
przemówień, rozporządzeń. Oprócz jednego wywiadu pogłębionego przeprowadzo-
nego z Profesorem Johnem DiIulio stosowano więc głównie badania niereaktywne,
w tym zwłaszcza analizę treści oraz analizę zastanych danych statystycznych. W pra-
cy połączono wykorzystanie źródeł pierwotnych oraz opracowań. Znalazły się wśród
nich materiały zarówno w wersji drukowanej, jak i elektronicznej. Źródła pierwotne
analizowane na potrzeby pracy to przede wszystkim dokumenty programowe, roz-
porządzenia prezydenckie, przemówienia, raporty oraz statystyki. Analizowane do-
kumenty programowe dotyczą głównie podstaw teoretycznych polityki G.W. Busha.
Warto wśród nich wymienić zwłaszcza prace M. Olasky’ego na temat compassionate
conservatism, jak również dokument o nazwie Rallying the Armies of Compassion
z 30 stycznia 2001 roku, w którym prezydent przedstawił główne cele swej polityki.
Ze względu na to, że polityka faith-based initiatives realizowana była głównie przez
rozporządzenia wykonawcze prezydenta, nieodzowne było dokładne przeanalizowa-
nie ich treści. Równie istotne było zapoznanie się z przemówieniami prezydenta,
które umożliwiają zrozumienie argumentów prezydenta za zwiększeniem roli orga-
nizacji religijnych w amerykańskim systemie opieki społecznej. Analiza raportów
zarówno rządowych, jak i realizowanych przez różnego rodzaju instytucje badawcze
(niezależne bądź związane z organizacjami religijnymi), a także statystyk, była z ko-
lei niezbędna do dokonania oceny wpływu polityki G.W. Busha na system opieki
społecznej oraz na zmiany w prawodawstwie amerykańskim. Ciekawym źródłem
informacji były też strony internetowe wielu instytucji w różny sposób zainteresowa-
nych polityką społeczną G.W. Busha, które prezentują często skrajne opinie. Wśród
opracowań, których poznanie i krytyczna analiza były niezbędnymi elementami do
przedstawienia całości omawianej problematyki, znalazły się zarówno monografi e,
jak i artykuły.
Choć w pracy korzystano w dużej mierze z metody politologicznej, polegającej
na zastosowaniu pojęć i teorii politologicznych do wyjaśnienia zjawisk badanych
Wstęp
15
przez inne nauki i dyscypliny4, to temat wymagał również ujęcia interdyscyplinar-
nego5. Dlatego stosowano zarówno metody badawcze, jak i pojęcia właściwe takim
dziedzinom, jak socjologia, historia, prawo czy religioznawstwo. Pojęcia zaczerp-
nięte z tych dziedzin to przede wszystkim: ewangelikalizm, sekularyzacja, Kościół,
sekta, denominacja, kongregacja.
Wyjaśnienie terminów należy zacząć od ewangelikalizmu, ponieważ stanowi on
jedno z głównych zagadnień tego opracowania. Potocznie terminu tego używa się
w odniesieniu do określanych mianem nowonarodzonych (born-again) chrześci-
jan, uznających Biblię za nieomylną we wszystkich sprawach. Dokładniej jednak
ewangelikalizm to międzywyznaniowy nurt w protestantyzmie, przede wszystkim
anglosaskim, mający swe korzenie w niemieckim pietyzmie, który swego odrębnego
charakteru nabrał w XVIII wieku pod wpływem nauk Johna Wesleya oraz w czasie
amerykańskich Wielkich Przebudzeń. Podkreśla się w nim „osobistą relację z Jezu-
sem”, pobożne życie, energiczną ewangelizację oraz autorytet Pisma Świętego (na-
wet w aspektach historycznych). Najistotniejsze w ewangelikalizmie jest usprawied-
liwienie przez wiarę oraz konieczność świadomego nawrócenia przez przeżycie tak
zwanego „nowonarodzenia” bądź „przebudzenia”, czyli intensywnego momentu na-
wrócenia związanego z doznaniem działania mocy Boga. W tym momencie chrześ-
cijanie ewangelikalni, zwani inaczej born-again Christians, odczuwają osobistą re-
lację z Chrystusem. Od końca XIX wieku ewangelikalizm przechodził intensywną
ewolucję w stronę tak zwanego amerykańskiego protestanckiego fundamentalizmu.
Istnieje jednak wiele jego odmian6.
Inne, istotne w kontekście badań nad polityką faith-based initiatives oraz działal-
nością prawicy religijnej jest pojęcie sekularyzacji. Jest ono wielowymiarowe i „ob-
ciążone szerokim wachlarzem znaczeń, którymi obrosło w ciągu całej swej historii”7.
Sekularyzacja może być bowiem rozumiana jako stopniowy odwrót nowoczesnych
społeczeństw od religii, proces dyferencjacji instytucjonalnej (czyli wycofanie się
religii z uprzywilejowanej pozycji w wielu dziedzinach do swojej własnej wyodręb-
nionej sfery) bądź jako proces prywatyzacji religii, desakralizacji czy liberalizacji
doktryny religijnej. Jose Casanova postuluje wyraźnie odróżnienie pojęcia sekula-
ryzacji od właściwej socjologicznej teorii sekularyzacji8. Podkreśla bowiem, że „po-
jęcie sekularyzacji odnosi się do rzeczywistego procesu historycznego, w wyniku
którego stopniowemu upadkowi ulega dualistyczny system obecny wewnątrz «tego
4 Więcej na ten temat: A. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Gdańsk 1998, s. 74–75.
5 Więcej o zaletach podejścia interdyscyplinarnego w politologii w: B. Kraus-Mozer, Metodologia
politologii w perspektywie pluralistycznej [w:] Demokratyczna Polska w globalizującym się świecie, red.
K.A. Wojtaszczyk, A. Mirska, Warszawa 2009, s. 159–162.
6 Więcej na ten temat: G.M. Marsden, Understanding Fundamentalism and Evangelicalism, Grand
Rapids 1991. Por. też: A. Siemieniewski, Ewangelikalna duchowość nowego narodzenia a tradycja kato-
licka, Wrocław 1997. Należy również zaznaczyć, że termin „chrześcijanie ewangelikalni” należy odróż-
nić od terminów „ewangelicy”, „chrześcijanie ewangeliczni” czy „chrześcijanie ewangeliccy”. Niemniej,
jak się okazuje, w ostatnich latach określenia te zaczynają być coraz częściej używane wymiennie. Wię-
cej na ten temat: Ewangelikalny protestantyzm w Polsce u progu XXI stulecia, red. T. Zieliński, Katowice
2004.
7 J. Casanova, Religie publiczne w nowoczesnym świecie, tłum. T. Kunz, Kraków 2005, s. 35.
8 Więcej na ten temat: ibidem, s. 35–36.
16
Religia i polityka w USA
świata», a wraz z nim sakramentalne struktury pośredniczące między tym a tam-
tym światem”9. Oznacza więc proces funkcjonalnej dyferencjacji i emancypacji sfer
świeckich. Teoria sekularyzacji natomiast, do której odwoływali się niemal wszyscy
ojcowie założyciele nauk społecznych10 oraz bardziej współcześni badacze, jak Peter
Berger11 czy Thomas Luckmann12, opiera się na hipotezie, głoszącej, że przednowo-
cześni Europejczycy byli bardziej religijni niż ich nowocześni potomkowie, i ukazuje
proces sekularyzacji jako stopniowy zanik wierzeń i praktyk religijnych w nowo-
czesnym świecie13.
Kolejne pojęcia, które są stosowane w opracowaniu, to: Kościół, sekta i deno-
minacja. Według części badaczy Kościół pojmowany jest jako zinstytucjonalizowa-
na wspólnota wierzących, która posiada ściśle określoną strukturę, własny system
doktrynalny oraz określone normy postępowania kultowego i etycznego. Poza tym,
zrzeszając znaczne masy ludności i pretendując do miana organizacji wszechobec-
nej i wszechogarniającej, Kościół realizuje swoiście rozumianą zasadę uniwersal-
ności14. Jego przeciwieństwo stanowi sekta. Sekty są zwykle stosunkowo małymi
grupami, w których realizuje się dążenie do wytworzenia osobistych, bezpośrednich
więzi między członkami. O ile w przypadku Kościoła obserwuje się zwykle dzia-
łania, których celem jest objęcie kontrolą państwa, wykorzystanie wszelkich oko-
liczności w celu realizacji swych założeń, a w konsekwencji – zdobycie trwałego
miejsca wśród wpływowych ugrupowań społecznych nawet za cenę częściowej
utraty niezależności, o tyle sekty kierują się raczej w stronę warstw niższych lub
takich, które wyrażają dezaprobatę dla porządku państwowego bądź społecznego.
Jose Casanova podkreśla jednak, że z chwilą gdy dana wspólnota polityczna zaczy-
na ofi cjalnie tolerować heretyckie sekty i apostazję, bądź instytucjonalizuje zasady
wolności religijnej, nawet Kościół państwowy przestaje być, w ścisłym tego słowa
9 Ibidem, s. 40.
10 Karol Marks, John Stuart Mill, August Comte, Herbert Spencer, Edward Burnett Tylor, James
Frazer, Ferdinand Tönnies, Georg Simmel, Emil Durkheim, Max Weber, Wilhelm Wundt, Zygmunt
Freud, Lester Ward, William G. Sumner, Robert Park, George H. Mead.
11 Peter Berger w swej książce Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii sformułował
kilka ważnych tez dotyczących miejsca religii w społeczeństwach podlegających modernizacji. Sekula-
ryzacja w rozumieniu Bergera jest niejako wpisana w istotę judaizmu i chrześcijaństwa przez koncepcję
transcendentnego Boga, wyalienowanego od natury i od człowieka. Więcej na ten temat: P. Berger, Świę-
ty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii, tłum. W. Kurdziel, Kraków 2005.
12 Thomas Luckmann sformułował koncepcję w pewnym sensie konkurencyjną do koncepcji Ber-
gera, którą nazwał koncepcją prywatyzacji religii. Według niej religia – w wyniku pluralizmu i indywi-
dualizacji – staje się w coraz większym stopniu „własnością” jednostki, która, w sposób dostosowany do
swoich potrzeb, poniekąd ową religię komponuje. Prywatyzacja w ujęciu Luckmanna ma kilka znaczeń:
może być religią bez Kościoła, indywidualno-teologiczną odpowiedzialnością, religijnym subiektywi-
zmem, rozdziałem spraw religijnych i publicznych, oddzieleniem od religii moralności, selektywnością
akceptacji prawd wiary, pojawieniem się „nowych tematów religijnych”, za: I. Borowik, O deprywatyza-
cji religii Jose Casanovy na tle debaty wokół sekularyzacji [w:] J. Casanova, op.cit., s. 9. Więcej na ten
temat: T. Luckmann, Niewidzialna religia, tłum. L. Bluszcz, Kraków 2006.
13 J. Casanova, op.cit., s. 42.
14 Więcej na ten temat: E. Troeltsch, Kosciół a sekta, tłum. W. Adamek, http://www.opoka.org.pl/
biblioteka/I/IK/petrus_2010_soc_reg_03.html (10.02.2011).
Bibliografi a
I. ŹRÓDŁA
Dokumenty administracji państwowej
Bush G.W., przemówienia na temat faith-based initiatives, White House, http://www.white-
house.gov/government/fbci/speech.html (22.03.2007).
Bush G.W., Rallying the Armies of Compassion, Executive Offi ce of the President, Washing-
ton 2001, http://archives.hud.gov/reports/rally.pdf (3.04.2010).
DeNavas-Walt C., Proctor B.D., Smith J.C., Income, Poverty, and Health Insurance Coverage
in the United States: 2008, U.S. Department of Commerce, Economics and Statistics Ad-
ministration, U.S. Census Bureau 2009.
Empowering New Partnership in Your Community: Faith-Based and Community Initiatives in
the Workforce System, US Department of Labor, Center for Faith-Based and Community
Initiatives, Washington D.C. 2003.
Faith-Based and Community Initiative. Improvements in Monitoring Grantees and Measuring
Performance Could Enhance Accountability, United States Government Accountability
Offi ce 06.2006.
Faith-Based Perspectives on the Provision of Community Service: Hearing Before the Sub-
committee on Criminal Justice, Drug Policy and Human Resources of the Committee on
Government Reform, House of Representatives, One Hundred Eighth Congress, Second
Session, US G.P.O. 12.01.2004, Washington D.C. 2004.
Faith-Based Solutions: What are the Legal Issues?: Hearing Before the Committee on the Ju-
diciary, US Senate, One Hundred Seventh Congress, First Session, US G.O.P. 6.06.2001,
Washington D.C. 2002.
Guidance to Faith-Based and Community Organizations on Partnering with the Federal Go-
vernment, White House Offi ce of Faith-Based and Community Initiatives, Washington
D.C. 2001.
H.R. 1054, Authorizing Presidential Vision: Making Permanent the Efforts of the Faith-Based
and Community Initiative: Hearing Before the Subcommittee on Criminal Justice, Drug
Policy, and Human Resources of the Committee on Government Reform, House of Re-
presentatives, One Hundred Ninth Congress, First Session on H.R. 1054 to Establish The
Offi ce of Faith-Based and Community Initiatives, US G.O.P. 21.06.2005, Washington D.C.
2005.
Innovations in Compassion: The Faith-Based and Community Initiative: A Final Report to the
Armies of Compassion, The White House 12.2008.
Percentage of People in Poverty by State Using 2- and 3-Year Averages: 2005–2006 and
2007–2008, U.S. Census Bureau.
The Quiet Revolution – The President’s Faith-Based and Community Initiative: A Seven-Year
Progress Report, The White House 2.2008, Washington D.C.
230
Religia i polityka w USA
Rozporządzenie wykonawcze 13198, White House 29.01.2001, http://www.whitehouse.gov/
news/releases/2001/01/20010129-3.html (23.04.2007).
Rozporządzenie wykonawcze 13199, White House 29.01.2001, http://www.whitehouse.gov/
news/releases/2001/01/20010129-2.html (23.04.2007).
Rozporządzenie wykonawcze 13279, White House 12.12.2002, http://www.whitehouse.gov/
news/releases/2002/12/20021212-6.html (23.04.2007).
Rozporządzenie wykonawcze 13280, White House 12.12.2002, http://www.whitehouse.gov/
news/releases/2002/12/20021212-5.html (23.04.2007).
Rozporządzenie wykonawcze 13342, White House 1.06.2004, http://www.whitehouse.gov/
news/releases/2004/06/20040601-1.html (23.04.2007).
Rozporządzenie wykonawcze 13397, White House 7.03.2006, http://www.whitehouse.gov/
news/releases/2006/03/20060307-5.html (23.04.2007).
The Art of Grant Writing, US Department of Housing and Urban Development, Center for
Faith-Based and Community Initiatives, Washington 2006.
The Facts About Faith-Based Efforts, Center for Faith-Based and Community Initiatives,
Washington D.C. 2002.
Unlevel Playing Field: Barriers to Participation by Faith-Based and Community Organiza-
tions in Federal Social Service Programs, The White House 16.08.2001, Washington D.C.
Dokumenty instytucji pozarządowych
Bielefeld W., Seuss-Kennedy S., Charitable Choice: First Results from Three States, India-
napolis 2003.
2002.
Esbeck C., Carlson-Thies S., Sider R., The Freedom of Faith-Based Organizations to Staff on
a Religious Basis, The Center for Public Justice, Washington D.C. 2004.
Faith-Based Initiatives: Four Catholic Views, Faith Reason Institute, Washington D.C.
Farris A., Bush Promotes Faith-Based Initiatives in Final State of the Union Address,
The Roundtable on Religion and Social Welfare Policy, 2008, http://www.religionand
socialpolicy.org/news/article.cfm?id=7651 (14.07.2008).
Farris A., Nathan R.P., Wright D.J., The Expanding Administrative Presidency: George W.
Bush and the Faith-Based Initiative, The Roundtable on Religion and Social Welfare Poli-
cy 08.2004, http://www.religionandsocialpolicy.org/docs/policy/FB_AdministrativePresi-
dency_Report_10_08_04.pdf (15.04.2007).
Farris A., Workforce Bill Seeks to Exempt FBOs from Hiring Discrimination, Roundtable
on Religion and Social Welfare Policy, Nelson A. Rockefeller Institute of Government
18.03.2003.
Findings from a Retrospective Survey of Faith-Based and Community Organizations: An As-
sessment of the Compassion Capital Fund, Abt. Associates 04.2007, Washington D.C.,
http://www.acf.hhs.gov/programs/ccf/surveys/retro spective/retrospective_ REV_8_7_07.
pdf (3.06.2007).
Fink B., Sipe C., An Assessment of the Compassion Capital Fund Targeted Capacity-Building
Program: Findings from a Retrospective Survey of Grantees, Branch Associates 06.2008.
Global Index of Religiosity and Atheism, Win-Gallup International 2012, http://www.wingia.
com/web/files/richeditor/filemanager/Global_INDEX_of_Religiosity_and_Atheism_
PR_6.pdf (1.05.2013).
Bibliografi a
231
Goggin M.L., Orth D.A., How Faith-Based and Secular Organizations Tackle Housing for
the Homeless, Roundtable on Religion and Social Welfare Policy, Nelson A. Rockefeller
Institute of Government, New York 2002.
Green J.C., American Congregations and Social Service Programs: Results of a Survey,
The Roundtable on Religion and Social Welfare Policy, Nelson A. Rockefeller Institute
of Government, http://www.pewtrusts.org/uploadedFiles/wwwpewtrustsorg/Reports/reli-
gion_in_public_life/American 20Congregation 20ReportI.pdf (26.04.2007).
Hall P.D., Accoutability in Faith-Based Organizations and the Future of Charitable Choice,
Association for Research on Nonprofi t Organizations and Voluntary Action, Montreal
2002.
Jackson B., Faith-Based and Community Initiative Draws Praise and Fire, Roundtable
on Religion and Social Welfare Policy, Nelson A. Rockefeller Institute of Government
28.06.2005.
Johnson B., Tompkins R.B., Webb D., Objective Hope – Assessing the Effectiveness of Faith-
Based Organizations: A Review of the Literature, Center for Research on Religion and
Urban Civil Society, University of Pennsylvania 2002.
Kosmin B.A. Keysar A., American Religious Identifi cation Survey 2009, http://b27.
cc.trincoll.edu/weblogs/AmericanReligionSurvey-ARIS/reports/ARIS_Report_2008.pdf
(2.02.2013).
Lupu I.C., Tuttle R.W., Government Partnership with Faith-Based Service Providers. The
State of Law, Pew Forum on Religion and Public Life, Washington D.C. 2002.
Lupu I.C., Tuttle R.W., The Federal Emergency Management Agency and Faith-Based Orga-
nizations: Disaster Relief Following the Gulf Coast Hurricanes, Roundtable on Religion
and Social Welfare Policy, Nelson A. Rockefeller Institute of Government 25.10.2005.
Lupu I.C., Tuttle R.W., The State of Law. A Cumulative Report on Legal Developments Affect-
ing Government Partnership with Faith-Based Organizations, The Roundtable on Reli-
gion and Public Life, Rockefeller Institute 2008.
Lupu I.C., Tuttle R.W., The State of the Law 2006: Legal Developments Affecting Government
Partnerships with Faith-Based Organizations, The Roundtable on Religion and Social
Welfare Policy 12.2006, http://www.religionandsocialpolicy.org/docs/legal/reports/State_
of_the_Law_2006.pdf (21.04.2007).
Lupu I.C., Tuttle R.W., The State of the Law 2007: Legal Developments Affecting Government
Partnerships with Faith-Based Organizations, The Roundtable on Religion and Social
Welfare Policy, Nelson A. Rockefeller Institute of Government 12.2007, http://www.reli-
gionandsocialpolicy.org/docs/legal/reports/StateoftheLaw2007.pdf (12.04.2008).
Montiel L.M., Wright D.J., Getting a Piece of the Pie: Federal Grants to Faith-Based Social
Service Organizations, The Roundtable on Religion and Social Welfare Policy 02.2006,
http://www.religionandsocialpolicy.org/docs/research/federal_grants_report_2-14-06.pdf
(6.04.2007).
New Rockefeller Institute Report Examines Spending on Cash Assistance, Medical
Assistance, and Social Services, http://www.rockinst.org/newsroom/news_releases/
2008/2008-09-15-social_welfare_spending_in_states_across_us_drops_for_the_fi rst_
time_since_1983_2006_data_confirms_slowdown_in_spending_since_2002.aspx
(23.04.2009).
Ragan M., Faith-Based vs. Secular: Using Administrative Data to Compare the Performance
of Faith-Affi liated and Other Social Service Providers, Roundtable on Religion and Social
Welfare Policy, Nelson A. Rockefeller Institute of Government 2004.
232
Religia i polityka w USA
Ragan M., Wright D.J., The Policy Environment for Faith-Based Social Services in the United
States: What Has Changed Since 2002? Results of a 50 State Study, The Roundtable on
Religion and Social Welfare Policy 12.2005, http://www.religionandsocialpolicy.org/docs/
policy/State_Scan_2005_report.pdf (22.04.2007).
Ragan M., Wright D.J., Scanning the Policy Environment for Faith-Based Social Services in
the United States: What Has Changed Since 2002. Results of a 50-State Study, The Round-
table on Religion and Social Welfare Policy 2005.
Shifting Boundaries: The Establishment Clause and Government Funding of Religious
Schools and Other Faith-Based Organizations, The Pew Forum on Religion and Public
Life 05.2009, http://pewforum,org/docs/?DocID=327 (23.11.2009).
Smith S.R., Bartkowski J.P., Grettenberger S., Comparative Views on the Role and Effect of
Faith in Social Services, The Roundtable on Religion and Social Welfare Policy, Nelson
A. Rockefeller Institute of Government 12.2006, http://www.religionandsocialpolicy.org/
dcs/research/comparative-case-study-web.pdf (17.04.2007).
Tenpas K.D., Can an Offi ce Change a Country? The White House Offi ce of Faith-Based and
Community Initiatives. Preliminary Report, The Pew Forum on Relgion and Public Life,
Washington 2002.
U.S. Religious Landscape Survey, The Pew Forum 2007, http://religions.pewforum.org/re-
ports (3.04.2008).
Wright D.J., Taking Stock: The Bush Faith-Based Initiative and What Lies Ahead, The Round
table on Religion and Social Welfare Policy, The Nelson A. Rockefeller Institute of Go-
vernment, Albany 2009.
Strony internetowe
American Civil Liberties Union – http://www.aclu.org/
Americans United for Separation of Church and State – http://www.au.org/
Baptist Joint Committee on Public Affairs – http://www.bjcpa.org/
Catholic Charities USA – http://www.catholiccharitiesusa.org/NetCommunity/
Evangelicals for Social Action – http://www.esa-online.org/
Institutional Religious Freedom Alliance. Safeguarding the Faith of Faith-Based Organiza-
tions – http://www.irfalliance.org/about-us/staff.html
Lutheran Services in America – http://www.lutheranservices.org/
Lobbyists Database – http://www.opensecrets.org/lobbyists/index.php
One-Stop Career Centers – http://www.careeronestop.org/
People for the American Way. Right Wing Watch – http://www.pfaw.org/pfaw/general/default.
org/
nerships/fbci/
aspx?oid=4307
Pew Forum – http://pewforum.org/
Ready4Work – http://www.ready4work.org/
The Center for Public Justice – http://www.cpjustice.org/
The Christian Legal Society, Center for Religious Freedom – http://www.clsnet.org/
The Roundtable on Religion and Social Welfare Policy – http://www.religionandsocial policy.
The Religious Freedom Page – http://religiousfreedom.lib.virginia.edu/
USAID Faith-Based and Community Initiatives http://www.usaid.gov/our_work/global_ part-
Bibliografi a
233
US Department of Housing and Urban Development Center for Faith-Based and Community
Initiatives – http://www.hud.gov/offi ces/fbci/
US Department of Health and Human Services Center for Faith-Based Initiatives – http://
US Department of Justice Center for Faith-Based Initiatives – http://www.usdoj.gov/fbci/
US Department of Labor Center for Faith-Based Initiatives – http://www.dol.gov/cfbci/
White House Faith-Based and Community Initiatives Offi ce – http://www.whitehouse.gov/
www. hhs.gov/fbci/
government/fbci/
II. LITERATURA
Opracowania książkowe
Ackerman D.M., Charitable Choice: Constitutional Issues and Developments through the
106th Congress, Washington D.C. 2000
Ackerman D.M., Burke L., Charitable Choice. Background and Issues, Huntington 2001.
Ahlstrom S.E., A Religious History of the American People, New Haven 1973.
Amerykańska demokracja w XXI wieku, red. A. Mania, P. Laidler, Kraków 2007.
Axin J., Stern M.J., Social Welfare. A History of the American Response to Need, Boston 2005.
Bane M.J., Coffi n B., Thiemann R., Who Will Provide? The Changing Role of Religion in
Bartkowski J.P., Regis H.A., Charitable Choices. Religion, Race, and Poverty in the Post-
American Social Welfare, Boulder 2000.
-Welfare Era, New York 2003.
Berger P., Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii, tłum. W. Kurdziel, Kraków
Berry N., The New Right, New York 1987.
Bishop J., Jobs, Cash Transfers, and Material Instability: A Review of the Evidence, Madison
Black A.E., Koopman D.L., Ryden D.K., Of Little Faith. The Politics of George W. Bush’s
Faith-Based Initiatives, Washington D.C. 2004.
Boston R., Why the Religious Right Is Wrong about Separation of Church State, Amherst
Bonnell J.S., Presidential Profi les. Religion in the Life of American Presidents, Philadephia
2005.
1977.
2003.
1971.
Bruce S., Fundamentalizm, tłum. S. Królak, Warszawa 2006.
Burdziej S., Religia obywatelska w Stanach Zjednoczonych. Studium socjologiczne retoryki
religijnej Billa Clintona i George’a W. Busha, Kraków 2009.
Can Charitable Choise Work? Covering Religion’s Impact on Urban Affairs and Social So-
ciety, red. A. Walsh, Hartford 2001.
Casanova J., Religie publiczne w nowoczesnym świecie, tłum. T. Kunz, Kraków 2005.
Catholic Charities USA: 100 Years at the Intersection of Charity and Justice, red. J.B. Hehir,
Collegeville 2010.
Chafe W., The Unifi nished Journey: America since World War II, New York 1986.
Chaves M., Congregations in America, Cambridge 2004.
234
Religia i polityka w USA
Chodubski A., Wstęp do badań politologicznych, Gdańsk 1998.
Cnaan R.A., Wineburg R.J., Boddie Stephanie C., The Newer Deal. Social Work and Religion
in Partnership, New York 1999.
Corbett M., Mitchell-Corbett J., Politics and Religion in the United States, New York 1999.
Daly L., God and the Welfare State, Somerville 2006.
DiIulio J. Jr., Godly Republic. A Centrist Blueprint for America’s Faith-Based Future, Berke-
ley–Los Angeles 2007.
DiNitto D.M., Social Welfare. Politics and Public Policy, Boston 2002.
Dowley T., Historia chrześcijaństwa, Warszawa 2002.
Ewangelikalny protestantyzm w Polsce u progu XXI stulecia, red. T. Zieliński, Katowice 2004.
Federico R., Social Welfare in Today’s World, New York 1990.
Flowers R.B., That Godless Court? Supreme Court Decisions on Church-State Relationships,
Luisville 2005.
Formicola J.R., Segers M.C., Weber P., Faith-Based Initiatives and the Bush Administration.
The God, the Bad, and the Ugly, Lanham 2003.
Garvey J.H, Fundamentalism and American Law [w:] Fundamentalism and the State, red.
M.E. Marty, R.S. Appleby, Chicago 1993.
Gilder G., Wealth and Poverty, New York 1981.
Heinemann K., A Catholic New Deal: Religion and Reform in Depression Pittsburg, Univer-
Herberg W., Protestant – Catholic – Jew, Garden City 1955.
Heywood A., Ideologie polityczne, tłum. M. Habura, N. Orłowska, D. Stasiak, Warszawa
Heywood A., Politologia, tłum. B. Maliszewska, M. Masojć, N. Orłowska, D. Stasiak, War-
Hoynes H.W., Work, Welfare and Family Structure: What Have We Learned?, Cambridge
Katz M.B., In the Shadow of the Poorhouse: A Social History of Welfare in America, New
sity Park 1999.
2007.
szawa 2006.
1996.
York 1996.
Katznelson I., When Welfare Was White: The Untold Story of Racial Inequality in Twentieth
Century America, New York 2005.
Kennedy J.F., The Strategy for Peace, New York 1960.
Kowalak T., Problemy społeczne Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1996.
Kramer F.D., Smith Nightingale D., Trutko J., Spaulding S., Barnow B.S., Faith-Based
Ogranizations Providing Employment and Training Services. A Preliminary Exploration,
Washington 2002.
Kuo D., Tempting Faith. An Inside Story of Political Seduction, New York 2006.
Layman G., The Great Divide: Religion and Cultural Confl ict in American Party Politics,
Leś E., Od fi lantropii do pomocniczości. Studium porównawcze rozwoju i działalności organi-
New York 2001.
zacji społecznych, Warszawa 2000.
Lubove R., The Struggle for Social Security, Harvard 1968.
Luckmann T., Niewidzialna religia, tłum. L. Bluszcz, Kraków 2006.
Magnet M., The Dream and the Nightmare: The Sixties’ Legacyin the Underclass, New York
Małajny R.M., „Mur Separacji” – państwo a kościół w Stanach Zjednoczonych Ameryki,
1993.
Katowice 1992.
W SERII PRAC AMERYKANISTYCZNYCH
UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO UKAZAŁY SIĘ:
Kłosowicz Robert, Wojna amerykańsko-brytyjska 1812–1814, Kraków 2003.
Mania Andrzej, Détente i polityka Stanów Zjednoczonych wobec Europy Wschodniej.
Styczeń 1969–styczeń 1981, Kraków 2003.
Wordliczek Łukasz, Kształtowanie się uprawnień prezydenta USA w dziedzinie polityki
zagranicznej, Kraków 2003.
Laidler Paweł, Urząd Prokuratora Generalnego Stanów Zjednoczonych. Konfl ikt kompe-
tencji, Kraków 2004.
Prostak Rafał, Rzecz o sprawiedliwości. Komunitarystyczna krytyka współczesnego libe-
ralizmu amerykańskiego, Kraków 2004.
Szymkowska-Bartyzel Jolanta, Amerykański mit – polski konsument, czyli reklamowe ob-
licza Ameryki, Kraków 2006.
Kijewska-Trembecka Marta, Québec i Québécois. Ideologie dążeń niepodległościowych,
Kraków 2007.
Kłosowicz Robert, U.S. Marines jako narzędzie polityki zagranicznej Stanów Zjedno-
czonych, Kraków 2008.
Kamieński Łukasz, Technologia i wojna przyszłości. Wokół nuklearnej i informacyjnej
rewolucji w sprawach wojskowych, Kraków 2008.
Derwich Karol, Instrumenty polityki zagranicznej USA wobec państw Ameryki Łacińskiej
1945–2000, Kraków 2010.
Zachara Małgorzata, Broń i dyplomacja. Eksport uzbrojenia w polityce zagranicznej Sta-
nów Zjednoczonych, Kraków 2010.
Modrzejewska Magdalena, Libertariańskie koncepcje jednostki i państwa we współczes-
nej amerykańskiej myśli politycznej, Kraków 2010.
Mania Andrzej, Department of State 1789–1939. Pierwsze 150 lat udziału w polityce
zagranicznej USA, Kraków 2011.
Gabryś Marcin, Stosunki kanadyjsko-amerykańskie w polityce premiera Pierre’a
Elliotta Trudeau 1968–1984, Kraków 2011.
Fatalski Marcin, Widmo rewolucji. Polityka USA wobec Ameryki Południowej 1961–
1968, Kraków 2011.
Walaszek Adam, Życie na pograniczu i „życie pomiędzy”. Polacy w zagłębiu antracyto-
wym w Luzerne County, Pensylwania, z innymi grupami w tle (1753–1902), Kraków 2011.
Stasiewicz-Bieńkowska Agnieszka, Kształtowanie tożsamości etnicznej dzieci imigran-
tów szwedzkich w USA według Augustana Book Concern (1889–1962), Kraków 2011.
Rybkowski Radosław, Ziemią i pieniędzmi. Początki federalnej polityki wobec szkolnic-
twa wyższego w Stanach Zjednoczonych Ameryki, 1787–1890, Kraków 2012.
Grabowski Marcin, Wiek Pacyfi ku – polityka Stanów Zjednoczonych wobec regionu Azji
i Pacyfi ku po roku 1989, Kraków 2012
Modrzejewska Magdalena, Josiah Warren – pierwszy amerykański anarchista?,
Kraków 2012.
Rafał Kuś, PBS. Amerykańska telewizja publiczna, Kraków 2013.
REDAKTOR PROWADZĄCY
Mirosław Ruszkiewicz
ADIUSTACJA JĘZYKOWO-STYLISTYCZNA
Barbara Górska
KOREKTA
Magdalena Kot
SKŁAD I ŁAMANIE
Wojciech Wojewoda
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków
tel. 12-631-18-80, 12-631-18-81, fax 12-631-18-83
Pobierz darmowy fragment (pdf)