Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00273 004756 14979174 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych - ebook/pdf
Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 395
Wydawca: Impuls Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7850-130-5 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> podręczniki
Porównaj ceny (książka, ebook (-8%), audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

 

 

Głównym przedmiotem książki jest opis procesu zdobywania odpowiednich kwalifikacji i kompetencji naukowych związanych z uzyskiwaniem stopni i tytułów naukowych: doktora, doktora habilitowanego i profesora. W związku z tym podkreślono kluczową rolę nauczyciela pracy naukowej i wychowawcy naukowców oraz nieocenione znaczenie specjalistycznych seminariów naukowych, warunkujących prawidłowy przebieg omawianych procesów.

Omówiono także cele i warunki uzyskiwania stopni i tytułów naukowych, układy ról osób biorących w tym udział, wybrane zagadnienia naukoznawstwa i metod nauk technicznych oraz zasady publikowania uzyskanych wyników prac naukowych.

Książka adresowana jest do doktorantów, habilitantów i doktorów habilitowanych przygotowujących się do uzyskiwania kwalifikacji koniecznych do pełnienia funkcji profesora jako nauczyciela i wychowawcy przyszłych naukowców.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Czesław Grabarczyk ROZWÓJ KWALIFIKACJI NAUKOWYCH nauczycieli akademickich nauk technicznych © Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2012 Recenzent: dr hab. Beata Jachimczak Redakcja wydawnicza: Radosław Doboszewski Opracowanie typografi czne: Anna Bugaj-Janczarska Projekt okładki: Andrzej Augustyński Publikacja została sfi nansowana przez fi rmę Envirotech sp. z o.o. z Poznania (www.envirotech.com.pl) ISBN 978-83-7850-130-5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl Ofi cyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 Wydanie I, Kraków 2012 Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 Spis treści Wprowadzenie .................................................................................................... 9 Rozdział 1. Uczelnie akademickie 1. Wprowadzenie .......................................................................................................... 13 2. Koncepcja uczelni akademickich ............................................................................... 14 3. Koncepcja politechnik ............................................................................................... 15 4. Charakterystyka kształcenia akademickiego .............................................................. 17 5. Charakterystyka procesu wychowania ....................................................................... 21 6. Granice specjalizacji w procesie kształcenia akademickiego ...................................... 22 7. Konieczność działalności badawczej nauczycieli akademickich ................................. 23 8. Wzajemne uwarunkowania pracy dydaktycznej i naukowo-badawczej ..................... 25 9. Model nauczyciela akademickiego ............................................................................. 28 Bibliografi a ..................................................................................................................... 31 Załącznik 1. Wielka Karta Uniwersytetów Europejskich ............................................... 34 Rozdział 2. Proinnowacyjne kształcenie inżynierów 1. Wprowadzenie ........................................................................................................ 37 2. Wyzwania współczesnej cywilizacji europejskiej ...................................................... 38 3. Współczesne znaczenie pojęć „technika” i „inżynier” .............................................. 41 4. Cechy charakterologiczne i intelektualne twórczych inżynierów ............................. 45 5. Charakterystyka współczesnej działalności inżynierów ............................................ 46 6. Społeczne uwarunkowania pracy inżynierów ........................................................... 47 7. Etyczne aspekty zawodu inżyniera ........................................................................... 48 8. Rodzaje intelektualnej działalności inżynierów ........................................................ 49 9. Warunki pobudzania aktywności innowacyjnej ....................................................... 52 10. Warunki rozwijania kwalifi kacji .............................................................................. 54 11. Aktualizacja wiedzy jako niezbędny warunek twórczości technicznej ..................... 55 12. Cele i formy kształcenia ustawicznego .................................................................... 57 13. Cechy wynalazku ..................................................................................................... 61 14. Zasady wartościowania wynalazków ........................................................................ 63 15. Klasyfi kacja inżynierów ........................................................................................... 64 16. Uwagi i wnioski końcowe ........................................................................................ 68 Bibliografi a ..................................................................................................................... 70 Załącznik 1. Zasady etycznego postępowania inżynierów i techników ......................... 74 Załącznik 2. Polskie określenie pojęcia „inżynier” sprzed 350 lat .................................. 76 Rozdział 3. Pracownicy naukowi 1. Defi nicja pojęcia „pracownik nauki” i jego funkcje .................................................. 77 2. Ewolucja pojęcia „naukowiec” ................................................................................. 79 Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 6 Spis treści 3. Podział pracowników nauki ..................................................................................... 80 4. Klasyfi kacja naukowców .......................................................................................... 81 5. Ochrona nauki przed skutkami działalności pseudonaukowców ............................. 83 6. Cechy osobowości kandydatów do pracy naukowej ................................................. 86 7. Kryteria oceny pracowników naukowych ................................................................. 87 8. Wychowywanie kadr naukowych ............................................................................. 89 9. Formy kształcenia i podnoszenia kwalifi kacji .......................................................... 90 10. Warunki uzyskiwania kwalifi kacji naukowych ......................................................... 93 11. Instytucjonalne uwarunkowania kształcenia kadr naukowych ................................. 93 12. Zagadnienia rekrutacji i selekcji pracowników nauki ............................................... 95 13. Zasady działania specjalistycznego zespołu naukowego .......................................... 96 14. Zasady programowania indywidualnego rozwoju naukowego ................................. 101 15. Dynamika rozwoju osobowości ............................................................................... 104 Bibliografi a ..................................................................................................................... 105 Rozdział 4. Nauka i wiedza naukowa 1. Nauka jako proces poznawczy ................................................................................... 109 2. Przegląd znaczeń terminu „nauka” ............................................................................ 110 3. Funkcje nauki – rola i znaczenie ................................................................................ 112 4. Wiedza naukowa i kryteria naukowości ..................................................................... 114 5. Klasyfi kacja nauk ....................................................................................................... 117 6. Technika, technologia i nauki techniczne ................................................................. 119 7. Charakterystyka rozwoju nauk technicznych ............................................................. 122 8. Kształcące i wychowawcze aspekty pracy badawczej ................................................. 127 Bibliografi a ..................................................................................................................... 129 Rozdział 5. Metody nauk technicznych 1. Wprowadzenie ........................................................................................................ 131 2. Pojęcia podstawowe ................................................................................................. 132 3. Rodzaje działalności naukowej ................................................................................ 134 4. Ogólne określenie przedmiotu badań nauk technicznych ........................................ 136 5. Opis faz cyklu działalności badawczo-rozwojowej ................................................... 138 6. Model metodologiczny rozwiązywania problemów naukowych .............................. 143 7. Obserwacja naukowa ............................................................................................... 145 8. Eksperyment naukowy ............................................................................................ 147 9. Pomiary naukowe .................................................................................................... 149 10. Hipotezy naukowe ................................................................................................... 151 11. Warunki uznania rozwiązania problemu naukowego .............................................. 156 12. Kryteria naukowości pracy badawczej ...................................................................... 157 Bibliografi a ..................................................................................................................... 158 Rozdział 6. Modele w naukach technicznych 1. Wprowadzenie ........................................................................................................ 161 2. Ogólne pojęcie modelu ............................................................................................ 163 3. Modele nominalne i realne ...................................................................................... 165 4. Ogólna klasyfi kacja modeli naukowych ................................................................... 167 5. Budowa modeli naukowych ..................................................................................... 174 6. Cechy modeli naukowych ........................................................................................ 176 7. Wymagania prostoty i adekwatności ....................................................................... 178 8. Procedura budowania modelu fi zycznego ................................................................ 180 9. Budowa modeli matematycznych ............................................................................ 184 10. Klasyfi kacja modeli matematycznych ...................................................................... 186 11. Etapy badań modelowych ........................................................................................ 190 Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 Spis treści 7 12. Cykl badawczy modelowania matematycznego ....................................................... 192 13. Poznawcze i kształcące znaczenie modeli naukowych ............................................. 197 14. Uwagi i wnioski końcowe ........................................................................................ 198 Bibliografi a ..................................................................................................................... 198 Rozdział 7. Ewolucja koncepcji stopni i tytułów naukowych 1. Geneza stopni i tytułów naukowych .......................................................................... 201 2. Układy stopni i tytułów naukowych .......................................................................... 205 3. Ewolucja regulacji prawnych ..................................................................................... 206 4. Stopnie i tytuł naukowy przed ostatnią reformą ........................................................ 211 5. Geneza i założenia ostatniej reformy ......................................................................... 212 6. Postanowienia reformy z 2011 roku .......................................................................... 215 7. Uwagi i wnioski końcowe .......................................................................................... 224 Bibliografi a ..................................................................................................................... 227 Rozdział 8. Proces doktoryzowania 1. Ogólne założenia ..................................................................................................... 229 2. Ogólne cele doktoryzowania .................................................................................... 231 3. Społeczny charakter procesu uzyskiwania doktoratu ............................................... 234 4. Układy ról w procesie doktoryzowania .................................................................... 235 5. Kształtowanie cech osobowości pracownika naukowego ......................................... 236 6. Czynniki wpływające na poziom doktoratów .......................................................... 238 7. Studia doktoranckie ................................................................................................. 240 8. Zalecany rodzaj oraz zakres tematyki rozpraw doktorskich ..................................... 243 9. Wybór tematyki i programu rozpraw doktorskich ................................................... 245 10. Ogólne zalecenia opracowywania rozpraw doktorskich ........................................... 248 11. Promotor – jego rola i obowiązki ............................................................................. 249 12. Recenzje i recenzenci ............................................................................................... 251 13. Egzaminy doktorskie ............................................................................................... 253 14. Publiczna obrona rozprawy doktorskiej ................................................................... 254 15. Promocja doktorska ................................................................................................. 256 16. Publikowanie rozprawy doktorskiej oraz kwestia współautorstwa ........................... 257 Bibliografi a ..................................................................................................................... 258 Rozdział 9. Proces habilitowania 1. Wprowadzenie ........................................................................................................ 261 2. Przyczyny niskiej sprawności uzyskiwania habilitacji przed reformą ....................... 262 3. Ogólne założenia i cele habilitowania ...................................................................... 274 4. Różnice między rozprawą doktorską a dysertacją habilitacyjną ............................... 275 5. Ogólne wymagania dotyczące dysertacji habilitacyjnych ......................................... 278 6. Zagadnienia określania dyscypliny naukowej habilitacji .......................................... 279 7. Warunki dysertacji habilitacyjnych .......................................................................... 282 8. Dysertacje związane z osiągnięciami technicznymi ................................................. 282 9. Zespołowe dysertacje doktorskie i habilitacyjne ...................................................... 287 10. Ogólne zalecenia opracowywania dysertacji habilitacyjnych .................................... 289 11. Recenzje w postępowaniu habilitacyjnym ................................................................ 294 12. Kolokwium habilitacyjne ......................................................................................... 296 13. Wykład habilitacyjny ............................................................................................... 298 14. Wnioski i uwagi końcowe ....................................................................................... 300 Bibliografi a ..................................................................................................................... 302 Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 8 Spis treści Rozdział 10. Proces uzyskiwania kwali kacji profesora 1. Wprowadzenie .......................................................................................................... 305 2. Profesor i jego rola w zakresie kształcenia kadr naukowych ...................................... 306 3. Szkoła naukowa i jej rola ........................................................................................... 308 4. Autorytet naukowy i jego znaczenie .......................................................................... 312 5. Warunki uzyskiwania tytułu profesora ...................................................................... 314 6. Przyczyny niskiej sprawności uzyskiwania stopni i tytułu naukowego ....................... 316 7. Uwagi uzupełniające .................................................................................................. 317 Bibliografi a ..................................................................................................................... 318 Rozdział 11. Zgromadzenia i dyskusje naukowe 1. Wprowadzenie .......................................................................................................... 321 2. Rodzaje zgromadzeń naukowych ............................................................................... 322 3. Przegląd celów konferencji naukowych ..................................................................... 324 4. Rola dyskusji w działalności naukowej ...................................................................... 326 5. Podstawy logiczne dyskusji ........................................................................................ 328 6. Zasady wygłaszania referatów .................................................................................... 329 7. Zasady uczestniczenia w dyskusji naukowej .............................................................. 330 8. Rola przewodniczącego obrad ................................................................................... 331 Bibliografi a ..................................................................................................................... 334 Rozdział 12. Zasady redagowania publikacji naukowych 1. Rola publikacji naukowych w procesie badawczym ................................................. 335 2. Klasyfi kacja publikacji naukowych ........................................................................... 337 3. Role czasopism naukowych ..................................................................................... 338 4. Ogólne zasady pisarstwa naukowego ....................................................................... 340 5. Styl tekstów naukowych .......................................................................................... 342 6. Zasady budowy akapitu ........................................................................................... 346 7. Wprowadzenie do terminologii ............................................................................... 348 8. Rola i zalecany przedmiot wprowadzenia do publikacji ........................................... 354 9. Ogólne zasady redagowania prac teoretycznych ...................................................... 356 10. Rodzaje równań fi zycznych ..................................................................................... 358 11. Symbolika wielkości fi zycznych i technicznych ....................................................... 362 12. Redagowanie schematów blokowych algorytmów obliczeń ..................................... 364 13. Ogólne zasady redagowania publikacji eksperymentalnych ..................................... 370 14. Redagowanie wykresów ........................................................................................... 372 15. Wzory empiryczne ................................................................................................... 377 16. Zasady redagowania wniosków i uwag końcowych ................................................. 382 17. Zasady doboru bibliografi i ....................................................................................... 382 18. Zasady redagowania streszczeń autorskich .............................................................. 384 19. Zasady redagowania tytułu publikacji ...................................................................... 385 20. Kwestie autorstwa publikacji ................................................................................... 386 21. Zagadnienia podziękowań autora ............................................................................ 387 22. Problematyka redagowania podręczników akademickich ........................................ 388 Bibliografi a ..................................................................................................................... 389 Załącznik 1. Podstawowe symbole matematyczne ......................................................... 393 Załącznik 2. Zestawienie ważniejszych symboli mechaniki płynów w zakresie przepływów jednowymiarowych .................................................................... 395 Skorowidz rzeczowy .................................................................................................... 399 Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 Wprowadzenie Książka adresowana jest przede wszystkim do doktorantów i habilitan- tów w zakresie nauk technicznych jako pomoc w programowaniu formacyjnej pracy samokształceniowej, której celem jest kształtowanie i rozwój osobowości dojrzałego pracownika nauki i nauczyciela akademickiego, przez stopniowe uzy- skiwanie odpowiednich kwalifi kacji intelektualnych, metodycznych i meryto- rycznych w zakresie określonej dyscypliny naukowej. W związku z tym węzłową rolę odgrywają rozdziały 8 i 9. W rozdziałach tych uzyskiwanie stopni naukowych przedstawiono jako złożony proces edukacji na- ukowej z ściśle określonymi celami, które muszą spełnić określone warunki. Omówiono społeczny charakter uzyskiwania doktoratu i habilitacji, z uwzględ- nieniem ról indywidualnych (doktorant lub habilitant, promotor lub kierow- nik naukowy, kierownik specjalistycznego seminarium naukowego, recenzenci) i zbiorowych (gremia przeprowadzające postępowanie doktorskie lub habilitacyj- ne), oraz inne czynniki wpływające na poziom i tempo uzyskiwania wymaganych kwalifi kacji. Przyjęto założenie, że celem nadrzędnym procesu doktoryzowania i habilitowania nie jest przygotowanie odpowiedniej rozprawy lub uzyskanie stopnia naukowego, lecz uzyskanie kwalifi kacji dojrzałego naukowca i nauczy- ciela akademickiego, natomiast rozprawa jest środkiem służącym do wykazania osiągnięcia tych kwalifi kacji, a stopień naukowy potwierdzeniem posiadania od- powiednich kwalifi kacji. Kolejnym, nadzwyczaj doniosłym etapem rozwoju intelektualnego i nauko- wego jest okres dalszego podnoszenia kwalifi kacji, wymaganych do uzyskiwa- nia tytułu naukowego profesora. Wśród nauczycieli akademickich kluczową rolę spełnia profesor, gdyż od jego kwalifi kacji, kompetencji i postawy zależy rozwój naukowy doktorantów i habilitantów; to on powinien być nauczycielem pracy na- ukowej i strażnikiem utrzymywania odpowiednich standardów pracy naukowej, głównie przez kierowanie pracami specjalistycznego seminarium naukowego w zakresie określonej dyscypliny naukowej. Warunkiem prawidłowego rozwoju naukowego doktorantów i habilitantów jest możliwość uczestniczenia w pra- cach specjalistycznego seminarium naukowego, kierowanego przez wybitnego Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 10 Wprowadzenie NAUCZYCIELA-MISTRZA pracy naukowej. Najczęściej profesor bywa promo- torem, recenzentem i opiniodawcą awansów naukowych. Dlatego okres po uzy- skaniu habilitacji wymaga wnikliwie przemyślanego programu i metod dalszego podnoszenia kwalifi kacji intelektualnych i naukowych, które są konieczne do spełniania nadzwyczaj odpowiedzialnej społecznej i naukowej roli profesora. Wprowadzeniem do tej problematyki jest rozdział 10. Uzyskiwanie tytułu profe- sora w wieku przedemerytalnym nie ma żadnego społecznego znaczenia. Przygotowanie wznowienia książki zostało poprzedzone ukazaniem się zno- welizowanej Ustawy o stopniach i tytule naukowym, której geneza i założenia oraz postanowienia zostały przedstawione w rozdziale 7. Najbardziej dyskusyjne zmiany dotyczą wymagań uzyskiwania habilitacji jako rzekomej bariery uzyski- wania awansów naukowych. Przygotowaniu tej ustawy towarzyszyła dyskusja społeczna, podczas której – nie po raz pierwszy – wystąpiły silne tendencje do likwidacji wymogu uzyskiwania habilitacji do awansów naukowych, a nawet li- kwidacji tytułu naukowego profesora, pozostawiając tylko stanowisko profesora. Zwolennicy takich zmian wykazywali brak zrozumienia celu i sensu procesu ha- bilitowania oraz procesu uzyskiwania kwalifi kacji koniecznych do uzyskiwania tytułu naukowego. Argumentowanie zasadności tych tendencji trudnościami w uzyskiwaniu awansów naukowych w niektórych dyscyplinach nauk technicz- nych jest błędne, gdyż rzeczywiste przyczyny w tym zakresie powodowane są rekrutacją kandydatów bez odpowiednich uzdolnień do twórczej pracy naukowej oraz brakiem profesorów z kwalifi kacjami NAUCZYCIELI i MISTRZÓW pracy naukowej. Intensyfi kacja procesu stopniowego uzyskiwania odpowiednich kwa- lifi kacji i kompetencji naukowych wymaga bowiem najwyższych i specyfi cznych metod edukacji akademickiej. W związku z tym należy zauważyć, że w świecie – także w Unii Europejskiej – istnieje kilka systemów stopni i tytułów naukowych oraz zasad awansowania pra- cowników nauki i nauczycieli akademickich. Każdy z nich cechuje się zarówno swoistymi zaletami, jak i wadami. Natomiast wszystkie mają wspólne cele nad- rzędne, dotyczące stopniowego uzyskiwania odpowiednich fi nalnych kwalifi kacji i kompetencji naukowych. W każdym systemie warunkiem osiągania zakłada- nych celów nadrzędnych jest konsekwentne realizowanie strategii określonego systemu i sumienne przestrzeganie odpowiednich warunków zakładanych dla kolejnych etapów edukacji naukowej. Dlatego wyrażam przekonanie, że skłon- ności do stałego wzniecania w Polsce debat społecznych na temat zasadności utrzymywania procesu habilitacji jako drugiego etapu stopniowego uzyskiwania kwalifi kacji i kompetencji naukowych wynikają z nieporozumień. Rozdziały 4, 5 i 6 poświęcone są wybranym zagadnieniom naukoznawstwa i metodom postępowania naukowego. Przedstawiam w nich podstawowe po- jęcia dotyczące nauki i wiedzy naukowej, klasyfi kacji nauk i badań naukowych oraz omówiono elementy metodologiczne modelu rozwiązywania problemów naukowych, ze szczególnym uwzględnieniem roli modeli w naukach technicz- Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 Wprowadzenie 11 nych. W tym zakresie sformułowano podstawowe defi nicje i warunki, jakie mu- szą spełniać modele w badaniach naukowych, oraz zaprezentowano podstawowe procedury budowania modeli fi zycznych i matematycznych zjawisk i procesów technologicznych oraz układów urządzeń technicznych. Problematyka ostatniego etapu badań naukowych, tzn. komunikowanie wy- ników badawczych gremiom specjalistów w celu uzyskania ich akceptacji, jako warunku koniecznego do uznania badanego zagadnienia naukowego za rozwią- zane, przedstawiona jest w rozdziałach 11 i 12. W zakresie ustnego komuniko- wania wyników pracy naukowej omówiono rodzaje i cele zgromadzeń nauko- wych, podstawy logiczne dyskusji naukowych oraz zasady wygłaszania referatów i prowadzenia dyskusji. Następnie przedstawiono ogólne zasady redakcyjnego opracowania sprawozdań z prac badawczych przeznaczonych do publikacji, które są drugim rodzajem komunikowania. W tym zakresie przedstawiono m.in. ogól- ne zasady pisarstwa naukowego oraz zasady redagowania publikacji teoretycz- nych i eksperymentalnych, a także redagowania ilustracji. Kształcenie pracowników nauki w procesie doktoryzowania i habilitowania oraz w okresie pohabilitacyjnym musi uwzględniać rodzaj zadań, do wykonywa- nia których są oni przygotowywani. Ponieważ najczęściej wypromowani dokto rzy i doktorzy habilitowani w zakresie nauk technicznych są zatrudniani w procesie akademickiego kształcenia inżynierów, w rozdziale 1 przedstawiono podstawo- we koncepcje współczesnych akademickich uczelni technicznych oraz realizo- wane przez nie zadania i warunki, jakie muszą spełniać. Natomiast rozdział 2 omawia ogólne założenia modelowe współczesnych inżynierów kształconych w uczelniach technicznych. Określenie cech modelowego inżyniera jest ważne, gdyż nauczyciel takich inżynierów musi nie tylko umieć inicjować i rozwijać od- powiednie cechy intelektualne, charakterologiczne oraz zawodowe, ale także sam musi się cechować takimi samymi uzdolnieniami. Dlatego kształtowanie i rozwi- janie takich uzdolnień musi być objęte celami i programem kształcenia w proce- sie doktoryzowania i habilitowania. Z rozdziałów 1 i 2 wyłączono problematykę wyższych technicznych szkół zawodowych. Problematykę pracowników nauki oraz zespołów naukowych omówiono w rozdziale 3, w którym przedstawiono defi nicje podstawowych pojęć, klasyfi - kacje pracowników nauki, zasady ich rekrutacji i selekcji oraz oceniania. Prawid- łowy rozwój kwalifi kacji i kompetencji naukowych osiągany jest w zespole am- bitnych pracowników nauki, kierowanym przez wybitnego nauczyciela i mistrza pracy naukowej i rozwoju kwalifi kacji naukowych. W zakończeniu przedstawio- no zasady funkcjonowania zespołu naukowego oraz zasady programowania indy- widualnego rozwoju naukowego. Każdy rozdział uzupełniony jest bibliografi ą omawianej problematyki. Z jed- nej strony, prezentowane w książce treści w znacznej części są odzwierciedleniem istniejącego piśmiennictwa. Bibliografi a dokumentuje rozwój poglądów oraz ewo- lucję zasad przyjętych jako obowiązujące w polskich środowiskach naukowych. Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 12 Wprowadzenie Z drugiej strony, bibliografi a może być wykorzystana do samodzielnego pogłę- bienia wiedzy. Wyrażam przekonanie, że przedstawiona problematyka powinna być wnikli- wie przemyślana i stosowana przez głównych uczestników procesu kształcenia pracowników nauki: NAUCZYCIELA-MISTRZA pracy naukowej oraz UCZNIA- -ADEPTA pracy naukowej. Upowszechnienie tej problematyki może przyczy- nić się do podniesienia na wyższy poziom kształcenia nauczycieli akademickich oraz intensyfi kacji uzyskiwania wyższych kwalifi kacji i kompetencji naukowych, a tym samym uzyskiwania podstaw do awansów naukowych odpowiadającym standardom obowiązującym w Unii Europejskiej. Pierwotne teksty książki powstawały w latach siedemdziesiątych w związ- ku z przygotowywaniem seminariów dla moich współpracowników w Instytucie Inżynierii Środowiska Politechniki Poznańskiej. Wykłady z zakresu problema- tyki książki wielokrotnie wygłaszałem dla uczestników studiów doktoranckich w Politechnice Poznańskiej, Akademii Rolniczej w Poznaniu i Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Oddawana do rąk Czytelników książka jest zmienioną i rozszerzoną wersją książki pierwotnie wydanej przez Wydawnic- two Uczelniane SGGW w 2001 r. Wyrażam przekonanie, że problematyka książki powinna być przedmiotem wykładów na studiach doktoranckich nauk technicznych i uwzględniana w pracach seminariów studiów doktoranckich oraz międzyuczelnianych specjalistycznych seminariów w zakresie określonych dyscyplin naukowych, których uczestnikami są początkujący pracownicy nauki oraz uczeni. Składam serdeczne podziękowanie mojemu byłemu studentowi, Panu Preze- sowi Zarządu Firmy „Envirotech” w Poznaniu, mgr. inż. Januszowi Tomaszkie- wiczowi – za sfi nansowanie kosztów wydania książki. Czesław Grabarczyk Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 i ł1 a z d z o R Uczelnie akademickie Niechże więc tam będzie nauk przemożnych perła, aby wydawa- ła męże dojrzałością rady znakomite, ozdobą cnót świetne i w róż- nych umiejętnościach biegłe. Niechaj się otworzy orzeźwiające źródło a z jego pełności niechaj czerpią wszyscy naukami napoić się pragnący. Z aktu erekcyjnego Uniwersytetu Krakowskiego króla Kazimierza Wielkiego, 12 maja 1364 1. Wprowadzenie W celu sformułowania założeń programowych kształcenia nauczycieli akademickich oraz kryteriów ich oceny konieczna jest znajomość modelu na- uczyciela akademickiego. W związku z tym najpierw należy rozważyć koncepcję współczesnej uczelni akademickiej, tzn. – jej ogólne cele i zadania, – charakterystykę akademickiego procesu kształcenia, ze szczególnym uwzględ- nieniem ogólnych założeń koncepcji politechnik i politechnicznego kształce- nia inżynierów, – rolę i funkcję nauczyciela akademickiego, – wzajemne uwarunkowania dydaktyczno-wychowawczej i naukowo-badawczej pracy nauczyciela, – predyspozycje dydaktyczne nauczyciela, – autorytet i etos zawodowy nauczyciela akademickiego itd. W poniższych rozważaniach pojęcie „uczelnie akademickie” będzie rozumiane jako szkoły wyższe, takie jak uniwersytety, politechniki, uniwersytety medyczne Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 14 Rozdział 1. Uczelnie akademickie i rolnicze. Różne rodzaje uczelni akademickich w wyżej wymienionych zakresach w zasadzie charakteryzują się wspólnymi ogólnymi założeniami. Przyjmuje się, że opracowanie tych zagadnień powinno uwzględniać dotych- czasowe poglądy wybitnych twórców współczesnych uniwersytetów wyrażane w licznych starszych publikacjach oraz aktualne wyzwania współczesnych prze- mian cywilizacyjnych1. 2. Koncepcja uczelni akademickich Jeżeli możesz planować na rok, siej zboże; jeżeli na dziesięć lat, sadź drzewa; jeżeli na całe życie, kształć i nauczaj ludzi. Kuan-tsy, III w. p.n.e. Rola, a w konsekwencji koncepcja uczelni akademickich w ogólności to temat trudny i bardzo dyskusyjny. Dowodem tego są liczne publikacje, zarów- no w wyspecjalizowanych czasopismach dotyczących szkolnictwa, jak i w cza- sopismach kulturalno-społecznych, oraz obszerne studia, rozprawy i eseje na ten temat, opracowywane przez wybitnych teoretyków i praktyków w zakresie kształtowania szkół wyższych. Istnieje wiele publikacji uznanych już za klasycz- ne w rozważanym zakresie. Należy podkreślić, że wnikliwa analiza porównaw- cza tych tekstów z nowszymi publikacjami wskazuje, że te ostatnie są glosą do starszych tekstów. Zasadniczo koncepcje klasyczne w znacznej części zachowują swoją aktualność także współcześnie. Na ogół przyjmuje się założenie, że podstawową zasadą każdej uczelni akade- mickiej jest nierozerwalne łączenie trzech funkcji: 1) przekazywanie wiedzy, polegające głównie na wyższym kształceniu, w celu dobrego przygotowania studentów do wykonywania zawodu w określonej dziedzinie; 2) wychowywanie ludzi kulturalnych oraz kształtowanie pełni człowieczeń- stwa, tzn. z przeciętnego człowieka należy ukształtować przede wszystkim człowieka kulturalnego, a więc [...] jego świadomość należy doprowadzić do poziomu odpowiadającego wymogom współczesnych czasów, rozbudzić potrzeby intelektualne, wpro- wadzić w szeroki świat kultury europejskiej itd.2; 1 Polska w obliczu współczesnych wyzwań cywilizacyjnych, Warszawa 1991, PAN. Komi- tet Prognoz „Polska w XXI wieku”; Strategie rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do 2020 roku, Ernst Young – Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2010; J.K. Th ieme: Szkolnictwo wyższe. Wyzwania XXI wieku, Polska, Europa, USA, Warszawa 2009, Difi n. 2 A. Flexner, cyt. za: J. Fijas: Spór o cele i zadania uniwersytetu, „Znak” 1978, nr 6. Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 3. Koncepcja politechnik 15 3) prowadzenie badań naukowych i zwiększanie skarbca wiedzy naukowej, chociaż program studiów nie musi obejmować prac naukowych studentów. W uczelni, która spełnia jednocześnie trzy wymienione funkcje, nauczyciele i studenci są powodowani wspólnym dążeniem do poszukiwania wiedzy. Odcię- cie uczelni od którejkolwiek z wymienionych funkcji powoduje, że uczelnia traci swój akademicki charakter. Wszystkie trzy funkcje jako nierozłączne i zazębiają- ce się tworzą inspirującą całość. Oprócz tej podstawowej zasady przyjmuje się dodatkowe założenia i zasady, których spełnienie warunkuje realizację powyższych celów: – uczelnie akademickie przeznaczone są do wyższego kształcenia młodzieży dojrzałej; – edukacja w uczelniach akademickich kierowana jest nie tylko do młodzie- ży wybitnie uzdolnionej, ale również średnio uzdolnionej, która choć jest zdolna do doskonalenia się i inicjatywy, potrzebuje jednak nauczania; przy czym od kandydatów na studentów wymaga się określonej wiedzy wstępnej oraz stałego i ofi arnego dążenia do rozszerzania wiedzy oraz dążenia do osiągnięć intelektualnych; – nauczanie jest nierozłącznie związane z własną pracą badawczą nauczycieli, gdyż dla nauczania akademickiego konieczne są bodźce intelektualne, ja- kich dostarczyć może tylko praca badawcza; – nauczanie i badanie naukowe w istocie są ściśle związane z całym procesem edukacyjnym, obejmującym również funkcje wychowawcze. 3. Koncepcja politechnik Jeżeli inżynierowie nie będą ludźmi o wysokiej kulturze, to nie będą mieli wpływu na otaczający ich świat. Janusz Tymowski Na tle wyżej przedstawionych ogólnych koncepcji i założeń uczelni akademickich powstaje pytanie o ogólne koncepcje i charakter politechnik. Geneza politechnik Szybki rozwój coraz nowszych dziedzin nauk ścisłych i konieczność ich sto- sowania do rozwiązań technicznych na przełomie XIX i XX wieku wywołały potrzebę podjęcia kształcenia inżynierów w uczelniach akademickich, przygo- towanych do praktycznej działalności technicznej. Wyższe szkoły techniczne, z których powstawały politechniki, były uczelniami technicznymi przystosowa- nymi do potrzeb ówczesnego przemysłu. Programy studiów technicznych w tych uczelniach miały na celu przygotowanie absolwentów do kierowania produkcją w zakładach przemysłowych, które wytwarzały możliwie dobre i tanie wyroby Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 16 Rozdział 1. Uczelnie akademickie wykonywane z zastosowaniem tradycyjnych technologii i materiałów. Dlatego studia odbywały się według programów, w których ówczesna technologia i kon- strukcje stanowiły główny cel kształcenia. Nauki teoretyczne i podstawowe wy- kładane były tylko w takim zakresie, aby umożliwić zrozumienie wspomnianych przedmiotów technologicznych i konstrukcyjnych, w ramach ustalonych i jedna- kowych programów niemal dla wszystkich wyższych szkół technicznych. W miarę powstawania konkurencji przemysłowej i rozwoju walki o rynki zby- tu powstawała konieczność wprowadzania postępu technicznego do produkcji, poszukiwania nowych rozwiązań konstrukcyjnych i materiałowych. Podstawowe założenia politechnicznego kształcenia Politechniki powstawały na skutek wystąpienia przedstawionych zjawisk i okoliczności, które wywoływały konieczność rozwinięcia programów kształ- cenia inżynierów ponad poziom wyższych szkół technicznych. W szczególno- ści zaistniała konieczność rozszerzenia programów przedmiotów teoretycznych i podstawowych, które dają większe możliwości uzyskiwania samodzielnych rozwiązań w procesie tworzenia postępu technicznego. Nagły wzrost wiedzy w takich dziedzinach, jak fi zyka, elektrotechnika czy termodynamika, wywołał konieczność wprowadzenia tych dziedzin nauk ścisłych w znacznie szerszym za- kresie do programów kształcenia oraz przygotowania absolwentów do praktycz- nych zastosowań tych dyscyplin do celów przemysłowych. Potrzeba przystosowa- nia tej wiedzy do celów technicznych wymagała od pracowników technicznych i inżynierów zgłębienia w danym zakresie nowych problemów, z zastosowaniem nauk ścisłych jako narzędzi pracy. W związku z tym zrozumiano, że tylko doskonałe przygotowanie teoretyczne pozwoli rozwiązywać wyłaniające się problemy, których technicznego rozwiąza- nia dotychczasowa uczelnia dać nie mogła, gdyż te problemy w ogóle w progra- mach nie występowały. W wielu przypadkach inżynier musiał stawać się bada- czem, a nie tylko umiejętnym realizatorem pomysłów i użytkownikiem wyników prac teoretyków. Inżynierowie sami zaczęli wnosić trud i myśl w pionierskie pra- ce dotyczące nowych, dotąd nieznanych dziedzin. W ten sposób nastąpił szybki rozwój nauk technicznych. Doprowadzono do współpracy nauk ścisłych i sto- sowanych nauk technicznych. Do programów kształcenia inżynierów wpro- wadzono przenikanie wykształcenia zawodowego z odpowiednimi elementami wykształcenia naukowego. Wprowadzenie metodyki naukowej do praktycznej działalności technicznej stało się nakazem chwili. Odzwierciedleniem tych tendencji mogą być założenia kształcenia inżynie- rów przyjęte w 1921 r. w Statucie Politechniki Warszawskiej: Politechnika Warszawska ma na celu zadania naukowe i pedagogicz- ne, a zatem uprawę dziedzin wiedzy, zwłaszcza z techniką związanych, krzewienie nauk i umiejętności z tych dziedzin, przygotowywanie przyszłych Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 4. Charakterystyka kształcenia akademickiego 17 badaczy naukowych dla nich oraz dawanie młodzieży wykształcenia na- ukowego i zawodowego, niezbędnego do umiejętnej, samodzielnej i poży- tecznej działalności naukowej, zawodowej i obywatelskiej3. A więc sformułowane w tym Statucie założenia były bardzo nowoczesne i do dziś zachowują swoją aktualność. W zasadzie jest to wspólna koncepcja wszyst- kich współczesnych polskich politechnik. Charakter politechnik Biorąc pod uwagę przedstawione zakładane cele i zadania polskich politech- nik, charakterystykę współczesnej techniki4 i działalności zawodowej inżynie- rów oraz programy współczesnego kształcenia inżynierów, można stwierdzić, że polskie politechniki mają charakter uczelni akademickich, tzn. typu uniwersy- teckiego. Dlatego należy zauważyć, że terminy politechnika oraz uniwersytet techniczny można traktować jako terminy blisko- lub równoznaczne. 4. Charakterystyka kształcenia akademickiego Nie możemy ocenić działań nauczyciela, dokąd nie wiemy, jakie są jego cele. Nie możemy także podejmować sensownej dyskusji nad nauczaniem, dokąd nie osiągniemy pewnej zgodności co do celów nauczania. George Polya Połączenie nauczania z pracą badawczą jest niezbędną podstawową zasadą akademickiego kształcenia. Takie połączenie jest słuszne i pożyteczne dlatego, że wybitny badacz z zasady jest najlepszym i jedynym nauczycielem, który potrafi zapoznać studentów z rzeczywistym procesem odkrywczym, a więc z tym, co jest duchem wiedzy, a nie martwymi rezultatami, których można się nauczyć na pamięć z odpowiedniego podręcznika. Przez kontakt z takim na- uczycielem można zobaczyć wiedzę taką, jaką naprawdę jest, budzić w studen- tach takie same impulsy, jakie jego zachęcają do poszukiwań. Wspaniałym i po- uczającym przykładem takich efektów dydaktycznych są sławne wykłady z fi zyki 3 Statut Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1921 [b.w.]. 4 J. Goćkowski: Strategia edukacji inżynierów w nowoczesnej politechnice, „Prace Naukoznaw- cze Politechniki Wrocławskiej” 1976, nr 6; W. Kasprzak, J. Wilimowski: Kierunki kształ- cenia inżynierów i rodzaje uprawiania dyscyplin naukowych w wyższych szkołach technicznych, „Prace Naukoznawcze Politechniki Wrocławskiej” 1972, nr 6; Polska w obliczu..., dz. cyt.; W. Szczepiński: Dorobek polskiej nauki i techniki i możliwości jego wykorzystania, „Nauka” 1995, nr 3, s. 71–81; J. Woźnicki: Misja Politechniki Warszawskiej, „Miesięcznik Politech- niki Warszawskiej” 2001, czerwiec. Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 18 Rozdział 1. Uczelnie akademickie laureata Nagrody Nobla, Richarda P. Feinmana5. Tylko ten, kto sam prowadzi twórcze badania naukowe, może skutecznie kształcić, a nie tylko uczyć. Inni podają tylko zespół uporządkowanych faktów. Uczelnia akademicka prowadzi kształcenie wyższego rzędu, w odróżnieniu od szkoły średniej. Profesje umysłowe, takie jak prawnik, lekarz, inżynier, w zasadzie nie polegają na wykonywaniu działalności naukowej, ale czerpią z niej podnietę. Laboratoria i seminaria naukowe są źródłem pobudzenia intelektualnego oraz spełniają rolę inspirującą dla procesu kształcenia do tych zawodów. Atmosfera uczelni, w któ- rej panuje entuzjazm i intelektualny wysiłek naukowy, jest podstawowym wa- runkiem istnienia uczelni i źródłem, z którego uczelnia czerpie swoją aktywność, oraz tym czynnikiem, który nie pozwala jej być zwykłą szkołą. W takiej atmo- sferze nauczyciele żyją i pracują pod wpływem nieustannego działania bodźców dostarczanych przez naukę, w stanie ciągłej aktywności intelektualnej. Takie zasady realizacji i organizacji procesu dydaktycznego w uczelni akade- mickiej są konieczne do tego, aby przygotować absolwentów do twórczej pra- cy w swoim zawodzie, do przetwarzania zastanego stanu w pożądany kształt przyszłości. Szczególnie wysokie wymagania muszą spełniać absolwenci, którzy zamierzają podjąć pracę i specjalizację naukową. Dlatego uczelnia musi wiązać w harmonijną partnerską całość nauczyciela i studenta: nauczanie wiedzy, pracę naukową i pracę wychowawczą. Tylko taki system powiązania może zapewnić właściwe wychowanie i przygotowanie do szeroko rozumianego życia, w tym zawodowego. Dlatego uczelnia musi być wzorem dobrej organizacji, przykładem racjonalnego wykorzystania czasu oraz posługiwać się nowoczesnymi środkami i metodami kształcenia. Przygotowanie studentów do zawodu polega na rozszerzaniu zasobu wiado- mości, opanowywaniu umiejętności praktycznego stosowania wiedzy do prak- tycznej działalności oraz opanowywaniu metod rozwiązywania różnorodnych zagadnień. W związku z tym przygotowywanie do zawodu odbywa się w for- mie pedagogicznie zracjonalizowanej, systematycznej i pełnej, a nie w formie problemów szczegółowych, wycinków nauki, prób badawczych itp. Dla dobrego przygotowania do zawodu potrzebna jest nie tylko wiedza o samych faktach, chociażby była ujęta metodycznie i powiązana w odpowiednie struktury, ale po- trzebne są również: – zdolności do wyszukiwania faktów oraz własna inicjatywa w tym kierunku, – zdolność analizy i oceny faktów, – umiejętność trafnego dostrzegania i formułowania problemów lub pytań, oraz 5 R.P. Feynman, R.B. Leighton, M. Sands: Feynmana wykłady z fi zyki, tłum. S. Bażański i in., t. 1–3, Warszawa 1974, PWN; Popatrzmy na świat inaczej – rozmowa z R.P. Feynma- nem, „Kultura”, 15.09.1974. Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 4. Charakterystyka kształcenia akademickiego 19 – umiejętności znajdowania metod dochodzenia do odpowiedzi lub rozwią- zania zagadnienia. W związku z tym konieczna jest odpowiednia aktywność oraz odwaga inte- lektualna. Wobec tego istotą funkcjonowania uczelni jest twórczość naukowa nauczycieli, zarówno pod względem merytorycznym, jak i metodycznym. Zatem obowiązkiem uczelni akademickiej jest odkrywanie nowych prawd naukowych oraz sukcesyw- ne doskonalenie i upowszechnianie metod ich odkrywania. Z tych wysiłków wy- rasta gmach wiedzy naukowej, która domaga się uznania wyłącznie na podstawie tego, że jest uzasadniona prawami logiki i siłą argumentów dowodowych oraz odpowiednią weryfi kacją. Jedynym celem nauki jest uzyskiwanie twierdzeń nale- życie uzasadnionych wynikami działań empirycznych i rozumowaniem. Osiąganie tych celów dydaktycznych wymaga wysokich kwalifi kacji nauczy- cieli akademickich oraz stosowania odpowiedniego postępowania pedagogiczne- go. Nauczanie wszystkich przedmiotów powinno cechować stałe poszukiwanie: – nowych metod, – lepszych programów kształcenia, – skuteczniejszego dotarcia do osobowości studenta, – rozbudzanie wyobraźni, – czynienie pracy studenta interesującą i atrakcyjną. Atrakcyjność może być osiągana przez stawianie przed studentami odpo- wiednich celów, umożliwiających realizowanie własnych pomysłów oraz doko- nywanie własnych małych odkryć. Charakterystyką takiego postępowania mogą być dwa przykłady. Polski uczony i nauczyciel akademicki, profesor Ludwik Hirszfeld (1884– –1954), stwierdził, że Wykłady nie były dla mnie nigdy zimnym nauczaniem zawodu, gdyż wyższa uczelnia była w moim przekonaniu szkołą ducha. Słuchacz powi- nien poznać na wykładach nie tylko fakty niezbędne do wykonywania za- wodu, ale i  lozo ę i urok danej gałęzi wiedzy, i uzyskać wgląd w kuźnię myśli, w technikę twórczości badawczej. Celem wyższego nauczania jest dać więcej, niż tego wymaga praca zawodowa, jest nauczyć myśleć, wy- chwytywać zagadnienia, dziwić się i podziwiać. Człowiek, który tak odnosi się do świata otaczającego, staje się lepszy. I dlatego nauka może nie tylko wykształcić intelekt, ale i wyrzeźbić duszę6. 6 L. Hirszfeld: Rola dydaktyki w życiu i twórczości uczonego, „Kultura i Społeczeństwo” 1957, t. 1, nr 1; tenże: Historia jednego życia, Warszawa 1957, Pax. Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 20 Rozdział 1. Uczelnie akademickie Natomiast niemiecki fi lozof Karl Jaspers (1983–1969) słusznie podkreślił, że [...] idealne stosunki pomiędzy profesorem a studentem zakładają sokratej- skie spotkanie na równej stopie, przy równoczesnym skupieniu się na sprawie jakości, poziomu, a nie autorytetu. Idealna świetność, a nie przeciętność, powinna nadawać ton. Żyjemy i pracujemy razem, wzajemnie zobowią- zując się do najwyższego standardu myśli i osiągnięć. Naszymi wrogami to kołtuńskie zadowolenie z siebie i postawa  listra. Jest w nas wrodzone prag- nienie, ażeby zbliżyć się do tych, których podziwiamy. Dwie rzeczy wiążą za- sadniczo w jedność członków uczelni, zarówno nauczycieli akademickich, jak i studentów. Są to – wspólne powołanie i wysiłek ku najwyższym osiągnięciom, oraz jedno- cześnie – ciągły bodziec, aby osobiście sprostać temu powołaniu i móc tego do- wieść7. We współczesnym wykładzie należy raczej uczyć sposobu myślenia, meto- dologii danej dziedziny wiedzy. Z wykładu na każdy temat w miarę możliwości powinny wynikać także ogólniejsze wnioski natury fi lozofi cznej, przy czym po- winny one być wypowiadane nie jako aksjomaty, lecz nasuwać się same słucha- czowi na skutek odpowiedniego ujęcia tematu. Do realizacji tak rozumianego kształcenia uczelnia dostarcza studentom różnorodne narzędzia i środki, takie jak odpowiednio wyposażone laboratoria, biblioteki i wszelkie inne możliwości dla rozwoju intelektualnego. W związku z tym uczelnia domaga się bezwarunkowej i silnej woli poznawania i akumulo- wania wiedzy oraz opanowywania odpowiednich umiejętności. Rzetelne naby- wanie wiedzy i osobista inicjatywa muszą być nierozłącznymi cechami studen- ta. Dlatego uczelnia zmierza do możliwie najszerszego rozwoju niezależności i osobistej odpowiedzialności studenta w podejmowaniu różnorodnych decyzji. Okres studiów jest sprawdzianem postawy młodego człowieka wobec życia; rozpoczynając studia, człowiek nagle staje się dorosłym, za wszystko odpowie- dzialnym i wolnym. Niejednokrotnie wyraża się pogląd, że z młodzieżą trzeba zaryzykować, jeżeli chce się wychować pokolenie dojrzałych ludzi. Należy jed- nak mocno podkreślić, że takie założenia kształcenia muszą być ściśle powiązane z odpowiednim programem i metodami pracy wychowawczej, rozumianej jako drugie z głównych zadań uczelni akademickiej. Należy zauważyć, że przedsta- wione założenia procesu kształcenia zawierają w sobie bardzo bogaty program wychowawczy. 7 K. Jaspers: Th e Idea of the University, Boston 1969, Beacon Press; pol. tłum. (fragment) Praca badawcza, kształcenie, nauczanie, tłum. hm, „Znak” 1978, nr 6. Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 5. Charakterystyka procesu wychowania 21 5. Charakterystyka procesu wychowania Zawsze takie rzeczypospolite będą, jakie ich młodzieży chowanie. Jan Zamoyski Współczesne uczelnie akademickie, w porównaniu z uniwersytetami średniowiecznymi, na skutek dużego wzrostu wiedzy zawodowej i naukowej w znacznym stopniu ograniczyły przekazywanie studentom kultury ogólnej, za- niedbując różnorodne zagadnienia wychowawcze. W konsekwencji, współczesny absolwent często dużo wie o wąskim zakresie rzeczywistości, ale w innych zakre- sach jest kompletnym ignorantem. Dlatego u takich utytułowanych ludzi, którzy mają stempel wyższego wykształcenia, obserwuje się specyfi czną brutalność lub agresywną głupotę w zachowaniu. Przed współczesnymi uczelniami polskimi, szczególnie w obecnym okresie transformacji polityczno-ustrojowej, stoi więc konieczność dowartościowania podstawowych zadań wychowawczych przez wpajanie człowiekowi pełni kultury danego czasu, jasne i precyzyjne odsłanianie przed nim współczesnego świata w całym jego bogactwie, świata zastanego, który chcemy ulepszyć wspólnym wy- siłkiem, przy zachowaniu dobrych tradycji, niezrywaniu z dorobkiem przeszło- ści, a zwłaszcza nieniszczeniu go. Cywilizacja charakteryzuje się m.in. twórczym adaptowaniem wartościowych wzorów z przeszłości do kształtowania współczes- nego życia. Dążenie to wymaga wysiłku, często wbrew teraźniejszym, nie zawsze przemyślanym i uzasadnionym modom. Albowiem bez ideałów, trudu, dyscy- pliny, wnikliwych studiów i ciągłości poglądów nie ma ani wykształcenia, ani kultury. Istotą postępu jest nie tylko osiąganie nowości, ale w równym stopniu chronienie tego, co stare. W związku z tym w programach kształcenia ważne miejsce muszą zajmować elementy fi lozofi i wraz z historią fi lozofi i, nauki polityczne i ekonomiczne, które zaznajamiają z podstawowymi zasadami i prawami rozwoju społeczeństw, ustro- jów, zasadami demokracji, funkcjonowania państwa, mechanizmami rozwoju gospodarczego, międzynarodowej współpracy gospodarczej i kulturalnej itp. Powinien być podejmowany odpowiedni wysiłek wychowawczy dla rozwoju oso- bowości studentów, któremu powinno służyć przekazywanie wiedzy o kulturze oraz zasad moralnych, z elementami kształcenia wysokiego etosu zawodowego. Chodzi o to, aby z chaosu ludzkich doświadczeń i namiętności ułatwić studen- tom stworzenie pewnego porządku intelektualnego, ładu w świecie myśli, ocen i przekonań. Przygotowanie do zawodu w połączeniu z pracą naukowo-badawczą warun- kuje nieograniczanie się tylko do przekazywania faktów i wiedzy zawodowej, ale budzi zrozumienie dla ujęć systemowych i rozwija postawę naukową. Taki spo- sób kształcenia wzbogaca człowieczeństwo przez kształcenie umiejętności wy- słuchiwania argumentów, zrozumienie oraz zdolność akceptacji cudzego punktu Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 22 Rozdział 1. Uczelnie akademickie widzenia, uczciwość, dyscyplinę myślenia i działania oraz rzetelną konsekwencję. Postawa charakteryzująca ludzi zaznajomionych z zasadami metod postępowa- nia naukowego jest konieczna nie tylko przyszłym uczonym i badaczom, ale tak- że ludziom uprawiającym tzw. zawody intelektualne dla wykonywania codzien- nych obowiązków zawodowych. Każdy przedstawiciel tych zawodów musi umieć myśleć w kategoriach naukowych. Najlepszym sposobem kształcenia w tym za- kresie jest rozbudzanie nawyku pracy badawczej. A więc słuszne jest przyjęte założenie, że praca dydaktyczno-wychowawcza nauczycieli akademickich musi być związana z jednocześnie wykonywaną pracą naukowo-badawczą, a studenci w ograniczonym zakresie będą wdrażani do prac badawczych, natomiast w jak najszerszym zakresie będą kształceni w posługiwaniu się metodami postępowa- nia naukowego. 6. Granice specjalizacji w procesie kształcenia akademickiego Specjalizacja, wynikająca z podziału pracy i związana z kształceniem dla określonego zawodu, niewątpliwie prowadzi do wysokiej sprawności w niektó- rych umiejętnościach zawodowych. Są to umiejętności przydatne, gdy codzienne obowiązki są stale tego samego rodzaju, kiedy potrzebna jest rutyna. Jednak, jak zauważył John Henry Newman8, taki specjalista przypomina podrzędny element maszyny, spełniający swoją rolę tylko w konkretnym zlokalizowaniu, a poza nim jest bez wartości i bez znaczenia. Newman twierdził, że człowiek o prawdzi- wej kulturze umysłowej jest przydatny prawie do każdego zawodu, oczywiście uwzględniając jego wrodzone uzdolnienia i zainteresowania. Dlatego w kształ- ceniu w uczelniach akademickich główny wysiłek powinien koncentrować się na kształceniu giętkości intelektu i samodzielności myślenia, gdyż spośród ta- kich ludzi wywodzą się wielcy twórcy. W związku z tym należy zauważyć9, że np. wielki wynalazca Th omas Alva Edison od kandydatów do pracy w swojej pracowni wymagał znajomości wiadomości z różnych dziedzin, w większości bezużytecznych w bezpośrednich zastosowaniach w pracowni. Również Abraham Flexner10 dostrzegł niebezpieczeństwa nadmiernego za- wężenia specjalizacji, która prowadzi tylko do wykształcenia fachowego, powo- dując oszołomienie i zaślepienie studentów poszczególnych wydziałów. Tym- czasem celem kształcenia akademickiego nie jest wprowadzanie studentów we 8 J.H. Newman: Idea uniwersytetu, tłum. P. Mroczkowski, Warszawa 1990, PWN. 9 D.J. de Solla Price: Czym się różni nauka od techniki, „Kwartalnik Historii Nauki i Tech- 10 J. Fijas: Spór o cele i zadania uniwersytetu, „Znak” 1978, nr 6; A. Flexner: Universities: niki” 1972, nr 1. American, English, German, New York 1930, Oxford University Press. Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 7. Konieczność działalności badawczej nauczycieli akademickich 23 wszystkie szczegóły i drobnostki jego przyszłego zawodu, lecz kształcenie w za- kresie zagadnień zasadniczych i fundamentalnych, tak aby później mógł sam rozwiązywać nowe problemy, jakie napotka w działalności zawodowej. 7. Konieczność działalności badawczej nauczycieli akademickich Kto dawną wiedzę pielęgnuje i nową bez ustanku zdobywa, ten może być nauczycielem. Konfucjusz Uczelnia akademicka nie jest wprawdzie naukowym instytutem ba- dawczym, lecz prowadzenie naukowej działalności badawczej jest jednym z pod- stawowych jej zadań. Działalność ta obejmuje: – badania naukowe, prowadzone w celu poznawania rzeczywistości i poszuki- wania prawdy, wzbogacania wiedzy i opanowywania metod; – aktualizowanie uporządkowanych struktur wiedzy; – współczesną interpretację wiedzy naukowej. Prowadzenie naukowej działalności badawczej: – pozwala kształtować narzędzia nauczyciela, dostarcza metod uzyskiwania nowej wiedzy oraz jej sprawdzania i weryfi kowania, jak również pozwala skutecznie kontrolować wszystko, co pozostaje hipotetyczne; – rozwija zdyscyplinowanie w myśleniu i wytrwałość w niezmordowanym wysiłku; – zmusza do formułowania hipotez i ich weryfi kacji w świetle obiektywnego materiału dowodowego oraz prowadzenia różnorodnych rozumowań itp. operacji intelektualnych; – rozwija szerokie zainteresowania i opanowywanie wiedzy w określonej dziedzinie oraz wszechstronną aktywność intelektualną; – przyczynia się do uwspółcześniania, wzbogacania i pogłębiania procesu dy- daktycznego; – dostarcza podniety intelektualnej do realizacji podstawowych zadań w za- kresie kształcenia. Dlatego w uczelniach akademickich nauczycielami muszą być wysoko kwalifi - kowani naukowcy, którzy mają kwalifi kacje konieczne do opracowywania projektów i metod wprowadzania zmian w istniejącej rzeczywistości oraz wyjaśniania i in- terpretowania występujących zjawisk. Ponieważ wychowanie i nauczanie jest najważniejszym zadaniem i obowiąz- kiem każdej szkoły wyższej, to podstawą konieczną do wypełniania tych zadań jest uczestnictwo nauczycieli w badaniach naukowych. Do wiedzy o nauce w do- wolnej dyscyplinie dochodzi się tylko przez pracę badawczą, a nie przez wiedzę Cz. Grabarczyk, Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych, Kraków 2012ISBN: 978-83-7850-130-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 24 Rozdział 1. Uczelnie akademickie z drugiej ręki lub pracę laboratoryjną, ograniczoną do wykonywania czynności rutynowych. Dlatego działalność naukowa nauczycieli akademickich jest podsta- wą dydaktyki w uczelni akademickiej. Zadanie współczesnej interpretacji wiedzy polega na stałym dostosowywa- niu wyników badań naukowych oraz myśli do bieżących potrzeb technicznych, gospodarczych, społecznych itd. Takie nieustanne uwspółcześnianie wiedzy minionych czasów oraz dostosowywanie najnowszych wyników badań nauko- wych, nieraz bardzo wyspecjalizowanych, najefektywniej może być dokonywane przez pracowników naukowych uczelni, ponieważ właśnie tam efekty tych prac mogą być rów
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: