Darmowy fragment publikacji:
Robert M. Arthur, Izabella Łe˛cka
Wprowadzenie
Opracowanie jest efektem mie˛dzynarodowej wspo´łpracy naukowej
pomie˛dzy Instytutem Studio´w Regionalnych i Globalnych Wydziału
Geografii i Studio´w Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego oraz
Wydziałem Humanistyki i Nauk Społecznych Uniwersytetu Zjedno-
czonych Emirato´w Arabskich w Al-Ajn, w Abu Zabi. Wspo´łpraca
zapocza˛tkowana w 2008 roku trwa do dzisiaj [Dudek, Łe˛cka 2013].
Strona polska zaproponowała wspo´lne badania mieszcza˛ce sie˛ w ra-
mach tzw. rozwoju obszaro´w pustynnych, a strona emiracka zapro-
ponowała oazy Liwa, jako miejsce szczego´lnie cenne i interesuja˛ce dla
kaz˙dego członka plemienia Bani Jas, z kto´rego wywodza˛sie˛ emirowie
Abu Zabi i Dubaju.
Badania terenowe odbywały sie˛ w dwo´ch etapach: w lutym/marcu
2009 roku i powto´rne w 2012 roku. Wspo´lnie ustalono, iz˙ celem nad-
rze˛dnym projektu jest przygotowanie oceny sytuacji społeczno-gospo-
darczej w oazach, identyfikacja kierunko´w rozwoju przestrzennego oraz
ocena relacji pomie˛dzy człowiekiem i s´rodowiskiem przyrodniczym.
Projekt finansowany był gło´wnie z s´rodko´w własnych uczestniko´w,
przy wsparciu Instytutu Studio´w Regionalnych i Globalnych Wydziału
Geografii i Studio´w Regionalnych UW, Fundacji Uniwersytetu War-
szawskiego, Rady Konsultacyjnej ds. Studenckiego Ruchu Naukowego
UW, Uniwersytetu Zjednoczonych Emirato´w Arabskich w Al Ajn oraz
grantu wydawniczego Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego.
10
Robert M. Arthur, Izabella £Œcka
Fot./Photo Linda Arthur
Rycina. 1. Uczestnicy badania pilotaz˙owego w oazach Liwa w 2009 roku;
od prawej: drugi – Saif Salim Al Qaydi, pia˛ty – Robert M. Arthur; od lewej:
drugi – Gerald Garland, trzeci – Marcin W. Solarz, czwarta – Anna Dudek,
w głe˛bi – Izabella Łe˛cka
Prof. Saif Salim Al Qaydi był w latach 2006–2010 asystentem dziekana ds.
studenckich na Uniwersytecie Zjednoczonych Emirato´w Arabskich w Al-
Ajn, od 2010 – kierownikiem Zakładu Geografii i Planowania Miejskiego
(Chair of the Department of Geography and Urban Planning), a od roku
2003 jest dziekanem Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych (Dean
of College of Humanities and Social Sciences) na tymz˙e uniwersytecie; prof.
Gerald Garland był w 2009 roku dyrektorem Programu Geografii (Director of
Geography Programme) Uniwersytetu ZEA w Al-Ajn
Figure 1. Participants of the pilot study in Liwa Oasis, 2009; from the right:
second Saif Al Qaydi, fifth – Robert M. Arthur; from the left: second – Gerald
Garland, third – Marcin W. Solarz, fourth – Anna Dudek and next – Izabella
Łe˛cka
Ze strony emirackiej projektem kierował dr Robert M. Arthur,
geograf, specjalista w zakresie Systemo´w Informacji Geograficznej
(Geografical Information Systems, GIS). Pełnił on role˛ zaro´wno kie-
rownika merytorycznego, jak i organizacyjnego. Ze strony polskiej
projektem kierowała dr Izabella Łe˛cka, geograf, specjalista w zakresie
geografii regionalnej krajo´w rozwijaja˛cych sie˛.
Wprowadzenie
11
W 2009 roku 13-osobowy zespo´ł – składaja˛cy sie˛ ze specjalisto´w
w zakresie klimatu, rolnictwa, transportu, gospodarki przestrzennej,
GIS i ochrony s´rodowiska – odbył wizyte˛ studyjna˛ w oazach Liwa.
Wyprawa miała charakter 2-dniowej wycieczki terenowej, uzupeł-
nionej w naste˛pnych dniach przez bardziej szczego´łowe badania.
Trzyosobowy zespo´ł polski (Anna Dudek, Izabella Łe˛cka i Marcin
Wojciech Solarz) pozostał na miejscu w Liwie przez kolejne trzy dni,
przeprowadzaja˛c wste˛pna˛ inwentaryzacje˛ lokalnych problemo´w,
wartych wnikliwszych badan´. Wynikiem tej wizyty studyjnej było
przygotowanie przez Instytut Studio´w Regionalnych i Globalnych
sesji „Development in the Desert. Field Research in Oasis: United
Arab Emirates Case” na S´wiatowym Kongresie Badan´ nad Bliskim
Wschodem (World Congress for Middle Eastern Studies; WOCMES
3) w dniach 19–24 lipca 2010 roku w Barcelonie, zorganizowanym
przez Europejski Instytut S´ro´dziemnomorski (IEMed) i Uniwersytet
Autonoma de Barcelona (UAB). Dyskusja w mie˛dzynarodowym
gronie specjalisto´w pozwoliła uszczego´łowic´ koncepcje naste˛pnego
etapu planowanych badan´ w oazach Liwa.
Do włas´ciwego badania doszło w dniach 6–20 lutego 2012 roku.
Zespo´ł badawczy tym razem stworzyli pracownicy i studenci ISRiG
WGSR UW we wspo´łpracy z dr. Robertem M. Arthurem z Uniwersy-
tetu Zjednoczonych Emirato´w Arabskich z Al-Ajn. Osoby uczestni-
cza˛ce w tej turze badan´ sa˛ autorami przedstawionych poniz˙ej
artykuło´w pos´wie˛conych oazom Liwa.
Praca 7-osobowego zespołu z Polski na obszarze Liwy była
moz˙liwa dzie˛ki zakwaterowaniu w nalez˙a˛cym do miejscowej
administracji pensjonacie. Poruszanie sie˛ po rozcia˛gaja˛cej sie˛ na
długos´ci ponad 100 km grupie oaz umoz˙liwiał dobrze rozwinie˛ty
lokalny transport, słuz˙a˛cy imigrantom pracuja˛cym w rolnictwie.
*
Po raz pierwszy nazwe˛ społecznos´ci Bani Jas wymienił w 1580
roku wenecki podro´z˙nik Gasparo Balbi, gdy opisywał wybrzez˙e od
dzisiejszego Kataru po emirat Ras Al Chajma. Beduini Bani Jas za-
sadniczo prowadzili koczowniczy tryb z˙ycia, jednak cze˛s´c´ z nich
12
Robert M. Arthur, Izabella £Œcka
osiadła na stałe w Liwie, sezonowo zajmuja˛c sie˛ połowem pereł na
wybrzez˙u [Lienhardt, Al Shahi 2001].
Kontakty po´łnocnej cze˛s´ci Po´łwyspu Arabskiego z Europa˛
zapocza˛tkowali w XVI wieku portugalscy kupcy, kto´rzy jednak nie
ingerowali w z˙ycie lokalnych władco´w, zwłaszcza tych mieszkaja˛cych
na pustyni. Handel z wybrzez˙em pozwalał jednak, poczynaja˛c od
XVI wieku, na rozwo´j gospodarczy i społeczny oaz Liwa, wspieraja˛c
wzrost politycznego znaczenia zamieszkuja˛cej w tej cze˛s´ci Po´łwyspu
Arabskiego konfederacji plemiennej Bani Jas (Bani Yas). Na grupe˛
Bani Jas składaja˛ sie˛ plemiona: Al Bu Falah (Al Nahajjan), Al Bu
Falasah (Al Maktoum), Al Hameli, Al Romaithi, Al Mazroui, Al
Sibusi, Al Marar, Al Muhairi, Al Mehairbi, Al Qubaisi [Bani Yas
Tribes...]. Z czasem w grupie tej wioda˛cym beduin´skim rodem stał sie˛
ro´d Al Bu Falah, wywodza˛cy sie˛ włas´nie z Liwy.
Do czasu odkrycia ropy naftowej oazy – takie jak Liwa czy Al-Ajn –
były znacznie aktywniejsze i zamoz˙niejsze niz˙ miasto Abu Zabi.
Zwłaszcza lepiej zniosły kryzys lat 30. XX wieku, zwia˛zany z wpro-
wadzeniem przez Japon´czyko´w na s´wiatowy rynek sztucznych pereł.
Rodziny zajmuja˛ce sie˛ połowem i handlem naturalnymi perłami
w Abu Zabi zacze˛ły gwałtownie biedniec´ i wracac´ do oaz, takz˙e do
Liwy. Na pocza˛tku XX wieku szacowano liczbe˛ Bani Jas na ok. 12 tys.,
z czego 2 tys. prowadziło koczowniczy tryb z˙ycia, a w oazach Liwa
mieszkało ok. 5 tys. oso´b [Heard-Bey 2004: 27].
Odkrycie i eksploatacja od 1962 roku ropy naftowej przyniosły
wzrost zamoz˙nos´ci kraju i małe, biedne połacie tereno´w zielonych
w oazach duz˙ym nakładem koszto´w zmieniono na bujne ogrody.
Szejkowie deklaruja˛: „Cenimy nasze s´rodowisko, poniewaz˙ jest inte-
gralna˛cze˛s´cia˛naszego kraju, historii i dziedzictwa” [Wells 2011: 54].
Jednym z pierwszych odkrywco´w tej cze˛s´ci Po´łwyspu Arabskiego
był Tom Barger, kto´ry lata 1937–1940 spe˛dził jako młody geolog
na pustyni Ar-Rab Al-Chali (Empty Quarter). Podczas swojej podro´z˙y
pisał szczego´łowe listy do z˙ony, kto´re dzisiaj stanowia˛jedna˛z bardzo
nielicznych wczesnych relacji o tych ziemiach [Barger 2000].
Ws´ro´d najbardziej znanych oso´b, kto´re zapisały sie˛ w historii
odkrywania tego terenu, był Wilfred Thesiger – brytyjski podro´z˙nik
i badacz, kto´ry w latach 40. XX wieku eksplorował rozległe prze-
Wprowadzenie
13
strzenie pustyni Ar-Rab Al-Chali. Podczas pierwszej wyprawy w 1946
roku nie dotarł on do samej oazy, ale jego wysłannicy kupowali tam
z˙ywnos´c´ (ma˛ke˛, daktyle, cukier, kawe˛, herbate˛) na dalsze tygodnie
podro´z˙y. Opisywali wo´wczas oazy jako mozaike˛ gajo´w palmowych,
wiosek i studni [Thesiger 2010: 137–141].
Podczas drugiej wyprawy Thesiger zobaczył tylko zachodnia˛cze˛s´c´
oaz – Qutuf i Dhaufir. Na wyprawe˛ dalej na wscho´d nie miał juz˙
pienie˛dzy.
W swoich przekazach o Liwie Thesiger pisał o dobrze utrzyma-
nych gajach palmowych, rosna˛cych u podno´z˙a wydm i obejs´ciach
ogrodzonych płotkami. Płotki umieszczano takz˙e na szczytach wydm,
aby przeciwdziałac´ przemieszczaniu sie˛ piasko´w. Poza palmami nic
innego nie uprawiano, prawdopodobnie z powodu duz˙ego zasolenia.
Ludzie nie byli z˙yczliwie nastawieni do obcych. Za Thesigerem,
w 1948 roku, znieche˛caja˛co krzyczeli: „nie wracaj” [O’Sullivan 2009:
12]. On mimo to wielokrotnie wracał, zauroczony tym miejscem.
Podro´z˙uja˛cy w latach 50. XX wieku po tym terenie Julian Walker
[1999], młody brytyjski dyplomata, w swojej pierwszej zagranicznej
podro´z˙y odnotował,
iz˙ od czasu relacji Thesigera niewiele sie˛
zmieniło.
Zauroczona pozostałos´cia˛ lokalnego budownictwa Polka, Sandra
Piesik1, w latach 2009–2013 odtworzyła w oazie Liwa pamie˛c´ o domach
z lis´ci palm daktylowych (Arish). Wspieraja˛c sie˛ fotografiami Sir
Wilfreda Thesigera z lat 1945–1950 i pamie˛cia˛ beduin´skich kobiet
z rodu Al Mazroui, w 2011 roku doprowadziła do powstania Liwa
Arish House Project, czyli budowy kompletnego domostwa typu Arish
we wsi Mougab, gdzie takie domy istniały jeszcze w latach 80. XX
wieku. W kwietniu i maju 2012 roku Sandra Piesik zorganizowała
takz˙e wystawe˛ domo´w Arish w Kro´lewskim Towarzystwie Geogra-
1 Sandra Piesik pracuje w Biurze Projektowym AEDAS Architects Ldt.
w Londynie, a od 2006 roku w jego oddziale w Dubaju. W 2014 roku obroniła
prace˛ doktorska˛ pt. „Lis´cie palm daktylowych jako naturalny materiał budowlany
w innowacyjnej konstrukcji w krajach rozwijaja˛cych sie˛’’ na Wydziale Architektury
i Wzornictwa Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu.
14
Robert M. Arthur, Izabella £Œcka
ficznym w Londynie, na kto´ra˛to ekspozycje˛ autorska˛zuz˙yła 4 tys. lis´ci
palmowych, a obejrzało ja˛ 5 tys. oso´b [Collins 2011].
Nazwa Liwa nie jest jedynym okres´leniem grupy oaz na po-
graniczu tereno´w Bani Jas i Saudo´w. Zaro´wno Barger, jak i Walker
wspominali o oazie Liwa, przypisuja˛c jej nieco inna˛ nazwa˛. U Barger
Jiwa Oasis to ta sama oaza, kto´ra w ksia˛z˙ce Walkera nazywana jest
Liwa Oasis. Jiwa była nazwa˛przyje˛ta˛przez plemie˛ Murra, a Liwa – to
nazwa uz˙ywana przez Manasir i Awamir [Barger 2000: 38].
Przewodnik karawan z plemienia Murra powiedział Bargerowi, z˙e
ludzie w oazie sa˛„jak kro´liki, atakowane przez jastrze˛bie z go´ry i wilki
z dołu, musza˛płacic´ podatek palmowy szejkowi Abu Zabi i wielbła˛dzi
podatek do ibn Sauda” [ibidem: 75]. Przewodnik twierdził, z˙e przez
wiele lat oazy nalez˙ały zaro´wno do Arabii Saudyjskiej, jak i Abu Zabi.
Najwie˛cej czasu na badanie oaz Liwa pos´wie˛ciła doktor Frauke
Heard-Bey, kto´ra blisko 40 lat przepracowała w Centrum Dokumen-
tacji i Badan´ w Abu Zabi (obecnie Narodowe Centrum Dokumentacji
i Badan´). W paz´dzierniku 1969 roku i lutym 1974 roku odwiedziła
Liwe˛, opisuja˛c ja˛w artykule Development Anomalies in the Bedouin Oases
of Al Liwa [1974]. Od tego czasu jednak wiele sie˛ tam zmieniło.
Pobierz darmowy fragment (pdf)
