Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00404 031542 15615772 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Ryzyko gospodarcze - ebook/pdf
Ryzyko gospodarcze - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 273
Wydawca: Self Publishing Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-272-3637-1 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> biznes >> ekonomia
Porównaj ceny (książka, ebook (-8%), audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Książka podejmuje niezwykle ważną problematykę ryzyka gospodarczego i jego wpływu na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Łączy w sobie zalety podręcznika zwierającego szczegółową analizę problematyki ryzyka i poradnika pokazującego praktyczny sposób analizy ryzyka gospodarczego, odwołując się do idei zintegrowanego zarządzania ryzykiem (Enterprise Risk Management). Rozbudowana część praktyczna (ponad połowa objętości książki) zawiera analizę 15 studium przypadku (case study) ryzyka gospodarczego firm z sektora MSP. Każde studium zawiera szczegółowy opis ryzyk (kategorie ryzyka są oparte na standardzie COSO II), Mapy Ryzyka pozytywnego i negatywnego oraz Matryce Ryzyka analizowanych przedsiębiorstw. Książka zawiera bogatą bibliografię polską i zagraniczną.

 

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

działalności. Wreszcie wyniki takiego pomiaru powinny być jak najbardziej obiektywne i jednoznacznie interpretowalne. Z punktu widzenia podmiotowego , metody pomiaru ryzyka można najogólniej sklasyfikować jako: 1) Pomiar ryzyka finansowego, związanego z rynkiem kapitałowym. Podstawowe instrumenty finansowe, dla których dokonuje się pomiaru ryzyka finansowego, to akcje, obligacje oraz transakcje terminowe, 2) Pomiar ryzyka przedsiębiorstwa, 3) Pomiar ryzyka ubezpieczeniowego, w ramach tak zwanych metod aktuarialnych. Instrumentarium metod pomiaru ryzyka jest obecnie bardzo bogate. Oczywiście nie wszystkie metody pomiaru mogą znaleźć zastosowanie do analizy ryzyka działalności małych i średnich przedsiębiorstw. W szczególności dotyczy to pomiaru ryzyka instrumentów finansowych stosunkowo mało istotnych w przypadku podmiotów z sektora MSP. Dlatego ten aspekt pomiaru ryzyka, podobnie jak ryzyko ubezpieczeniowe, nie będzie analizowany w książce. Metody analizy ryzyka przedsiębiorstwa zostały natomiast przeanalizowane w rozdziale 2. 61 II. RYZYKO W PRZEDSIĘBIORSTWIE Celem rozdziału 2. jest przedstawienia propozycji identyfikacji ryzyka w ujęciu zintegrowanym, a także: - wskazanie na podstawowe związki pojęć przedsiębiorczości i ryzyka, - przeanalizowanie istoty zjawiska wzrostu oddziaływ ania ryzyka na przedsiębiorstwa w wymiarze lokalnym i globalnym, - przeanalizowanie sfer funkcjonowania przedsiębiorstwa pod kątem źródeł ryzyka, - poszukiwanie adekwatnych metod pomiaru ryzyka do zidentyfikowanych rodzajów ryzyka. W rozdziale uzasadniono pierwszoplanowe znaczenie ryzyka dla funkcjonowania i rozwoju podmiotów gospodarczych. Wskazano na fundamentalny związek przedsiębiorczości i ryzyka. Następnie dokonano analizy ważnych obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa z punktu widzenia ryzyka. Wskazano również na wzrost znaczenia ryzyka dla powodzenia działalności gospodarczej. Jako najbardziej odpowiednie narzędzie analizy ryzyka zaproponowano podejście holistyczne i zintegrowane zgodne z idea Enterprise Risk Management (ERM) . Jest to stosunkowo nowa metoda analizy ryzyka bardzo szybko zyskująca na znaczeniu w kręgach akademickich oraz w praktyce przedsiębiorczości. Na tej podstawie przedstawiono własną propozycję autora książce, dotyczącą identyfikacji ryzyka w ujęciu zintegrowanym, która określa cztery podstawowe grupy ryzyka: strategiczne, operacyjne i finansowe oraz ryzyko siły wyższej. Taka klasyfikacja ryzyka zostanie następnie wykorzystana w analizie studiów przypadku ryzyka w przedsiębiorstwach w kolejnych rozdziaałach książki. 2.1. Ryzyko jako istota przedsiębiorczości Pojęcia przedsiębiorczości i przedsiębiorstwa są w wielu aspektach bezpośrednio związane z ryzykiem. Jako pierwszy na rolę przedsiębiorcy w rozwoju ekonomicznym zwrócił uwagę J.B. Say 74. Pokazuje on, jak przedsiębiorca jako podmiot gospodarczy, prowadzi na własną odpowiedzialność i ryzyko działalność produkcyjną, rolniczą lub 74 J. B Say, Traktat o ekonomii politycznej czyli Prost y wykład sposobu, w jaki się tworzą, rozdzielają i spożywają bogactwa, PWN, Warszawa 1960. 62 handlową75. W tej klasycznej definicji przedsiębiorczości związek pomiędzy działaniami przedsiębiorcy a ryzykiem został wyraźnie zarysowany. Za uważyć jedynie należy, że definicja Saya pokazuje przedsiębiorcę jako w istocie pasywnego uczestnika gry rynkowej, który ma znikomą możliwość obrony przed zagrożeniami, które płyną z otoczenia rządzonego „niewidzialną ręką” rynku. Ryzyko, na które napo tyka przedsiębiorca według Saya, ma jednoznacznie negatywne znaczenie. Opis przedsiębiorcy jako podmiotu mogącego aktywnie wpływać na otoczenie rynkowe, powszechnie uznawany przez główny nurt ekonomii, wywodzi się zazwyczaj z schumpeterowskiego76 spojrzenia na kluczową rolę innowacji dla rozwoju ekonomicznego społeczeństwa. Innowacje są kreowane przez przedsiębiorców, podejmujących ryzyko w celu uzyskania nagrody za swoje wysiłki. Jest nią krótkotrwała premia monopolisty, który zaoferował nowy produkt lub usługę. Premia ta znika szybko, wraz z pojawieniem się licznych naśladowców dokonanej innowacji, dla których ryzyko związane z wprowadzaniem kolejnych substytutów coraz bardziej maleje. W szerszym znaczeniu przedsiębiorca jako kreator innowacji staje się siłą napędową wzrostu ekonomicznego. technicznych finans owych i Jak zauważa P. F. Drucker77, w definiowaniu pojęcia przedsiębiorczości panuje swoiste zamieszanie, związane przede wszystkim z powszechnym brakiem rozróżniania roli przedsiębiorczości związanej z innowacjami oraz związanej z optymalizacją zasobów. Tym niemniej, każda z definicji implikuje istnienie ryzyka związanego zarówno z innowacją, jak i z optymalizacją. W istocie nie można również wskazać, które z wymienionych działań są narażone na większe ryzyko, choć mogłoby się wydawać, że są nimi przede wszystkim działania o charakterze innowacji zakończonych spektakularnymi sukcesami czy działań optymalizacyjnych, kończących się równie dramatycznym niepowodzeniem. innowacyjnym. Istnieją liczne przykłady jednak Czy ryzyko, a raczej potencjalne korzyści z jego podejmowania mają również wpływ na powstawanie przedsiębiorstw? Jaką rolę odgrywa w tym procesie? Knight wskazywał na zysk jako premię za podjęcie ryzyka właściwego (niepewności niemierzalnej). Można stąd wywieść wniosek, że istotą powstania przedsiębiorstwa 75 Francuski termin entrepreneur został w angielskim wydaniu traktatu Saya przetłumaczony na słowo adventurer (poszukiwacz przygód), co w obrazowy sposób opisuje cechy, jakimi powinien się charakteryzować przedsiębiorca. Ibidem, s.32 . 76 Por. J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego , PWN, Warszawa 1960, s. 104. 77 Por. P. F. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 37-38. 63 jest„podejmowanie ryzyka” (risk taking), oszacowanego na podstawie subiektywnej oceny prawdopodobieństwa wystąpienia określonych rezultatów podejmowanych decyzji gospodarczych. Oznaczałoby to jednak, że osiąganie premii w formie zysku z działań, dla których można oszacować obiektywne prawdopodobieństwo zdarzeń, nie jest możliwe. Założenie to wydaje się jednak nie wytrzymywać pobieżnej nawet konfrontacji z codzienną obserwacją życia gospodarczego w Polsce. Przedsiębiorstwa działają i rozwijają się, produkując dobrze znane produkty z wykorzystaniem powszechnie znanych technologii. Przykładem na poparcie tej tezy mogą być wyniki badań wśród polskich małych i średnich przedsiębiorstw przytoczone w rozdziale 3., które pokazują stosunkowo niską innowacyjność krajowych przedsiębiorców. Pomimo to , sukcesy polskich małych i średnich przedsiębiorstw pozostają głównym fundamentem szybkiego rozwoju gospodarczego kraju . Obecnie przeważa pogląd, że istotą powstawania przedsiębiorstw nie jest możliwość otrzymania premii za „podejmowanie” ryzyka, lecz w istocie dzielenie się ryzykiem ( risk sharing) przez uczestników gry rynkowej. Nie ma znaczenia, czy przyjmowany jest obiektywny bądź subiektywny charakter ry zyka78. Z idei dzielenia się ryzykiem wywodzi się między innymi uzasadnienie dla istnienia coraz bardziej zorganizowanych form prowadzenia działalności gospodarczej, a wielkich korporacji w szczególności. Na równie fundamentalny związek pomiędzy pojęciami „przedsiębiorstwa” oraz ryzyka wskazuje H. Davies 79. Zwraca on uwagę, że w hipotetycznym świecie bez niepewności i ryzyka nic nie stałoby na przeszkodzie, aby wszystkie kontrakty wymiany były zawierane bezpośrednio pomiędzy zainteresowanymi jednostkami lub gospodarstwami domowymi. Z punktu widzenia W obliczu niepewności pojawia się zarówno konieczność organizowania wymiany za pośrednictwem przedsiębiorstw, jak i okazja do wykorzystywania przewagi wynikającej z ekonomicznych korzyści. nierównowagi informacyjnej uczestników wymiany do osiągania fundamentalne znaczenie ryzyka wynika również ze sposobu jego zorganizowania. Najogólniej rzecz ujmując, przedsiębiorstwo jest zazwyczaj zorganizowane w formie funkcjonaln ych części składowych, mających postać pionów bądź departamentów: produkcji, marketingu, finansów i rozwojowo - badawczego. Istotą takiej formy organizacji jest niepełna informacja posiadana przez poszczególnych pracowników przedsiębiorstwa, którzy są specjalistami funkcjonowania samego przedsiębiorstwa 78 Por. P. Samuelson, W. Nordhaus, Ekonomia t. 1 i 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, W arszawa 2000, 79 Por. H. Davies, Managerial economics for business, management and accounting , Pitman Publishing Tom 1, s. 660. 1989, s.70. 64 jedynie w poszczególnych dziedzinach. W przypadku, kiedy pracownicy posiadaliby doskonałą wiedzę o każdej możliwej funkcji w przedsiębiorstwie, ten podział mógłby być, co najwyżej, uzasadniony prostą alokacją zasobów ludzkich. Każdy z nich m ógłby bowiem pełnić, równie skutecznie, dowolną funkcję w organizacji. Idąc dalej tym tropem, oczywistym celem istnienia funkcjonalnych departamentów, grupujących pracowników o określonych umiejętnościach, jest redukcja ryzyka związanego z negatywnymi na stępstwami wąskiej specjalizacji pracowników przedsiębiorstwa 80. Liczne definicje przedsiębiorstwa, bezpośrednio nawiązujące do roli ryzyka, można znaleźć w polskiej literaturze. Według S. Sudoła przedsiębiorstwo jest podmiotem, który prowadzi, motywowaną chęcią uzyskania korzyści majątkowych, działalność gospodarczą, mającą na celu zaspokojenie potrzeb innych podmiotów życia społecznego przez wytwarzanie produktów, przy czym działalność ta prowadzona jest na samodzielne ryzyko właściciela 81. Podobnie L. Barliński H. Gralak i F. Sitkiewicz, wymieniając podstawowe cechy przedsiębiorstwa, podkreślają, że przedsiębiorstwo prowadzi działalność na swoje ryzyko, t o znaczy liczy się z możliwością poniesienia strat, a nawet utratą kapitału 82. Podsumowując należy stwierdzić, że analiza funkcjonowania przedsiębiorstwa, bez uwzględnienia analizy ryzyka jest niezwykle utrudniona. Ryzyko jest brane pod uwagę przez każdego przedsiębiorcę towarzyszy przedsiębiorstwu przez cały okres jego działalności. rozpoczynającego działalność gospodarczą i 2.2. Rosnące znaczenie ryzyka w przedsiębiorstwie Obszerny katalog ryzyka, na które napotykają w swojej działalności podmioty gospodarcze, został przedstawiony w rozdziale 1.5. Opisano tam najczęściej spotykane rodzaje ryzyka o podstawowym znaczeniu dla każdego praktycznie przedsiębiorstwa, niezależnie od wielkości czy branży w której działa. Należy również zauważyć, że w okresie ostatnich dwóch dekad obserwuje się wzrost oddziaływania wszystkich rodzajów ryzyka, w tym takich, k tóre wcześniej miały marginalne znaczenie. Pojawiają się także zupełnie nowe rodzaje ryzyka. Są to efekty procesu gwałtownych zmian, z których na pierwszy plan wysuwa się globalizacja gospodarki. 80 Ibidem, s.70. 81 S. Sudoł, Przedsiębiorstwo - podstawy nauki o przedsiębiorstwie , TNOiK, Toruń 1999, s. 15. 82 L. Barliński , H.Gralak, F. Sitkiewicz, Przedsiębiorstwo. Zarządzanie zasobami, tom I, AJG, Bydgoszcz 2003, s.19. 65 Globalizacja związana jest z koniecznością alokacji kapitałó w na globalną skalę, a miejscem tej alokacji stają się przede wszystkim rynki finansowe. W efekcie następuje gwałtowny wzrost stopnia ich skomplikowania oraz wynikająca stąd podatność na oddziaływanie ryzyka. Na rysunku 2.1. pokazano gwałtowne zmiany jakim podlegał rynek złota. Inwestycje w złoto, tradycyjnie uważane za najpewniejsze, odporne na wahania koniunktury, zmiany polityczne i niepokoje społeczne stały się równie niepewne, jak zakup akcji spółek wysokiej technologii. Rysunek 2.1. Wzrost znaczenia ryzyka na przykładzie rynków finansowych (Wykres zmian średniorocznych cen złota na rynkach światowych w okresie 1900 -2002) Źródło: www.finfacts.com. Uczestnicy rynków finansowych, w celu kontroli rosnącego ryzy ka, wprowadzają coraz to nowe, bardziej skomplikowane instrumenty zabezpieczania się przed jego skutkami. Są to przede wszystkim tak zwane instrumenty pochodne. Stają się one szeroko dostępne zarówno dla podmiotów firm ubezpieczeniowych), jak i niefinansowych (przedsiębiorstw produkcyjnych oraz usługowych niezwiązanych z rynkiem finansowym) 83. Odgrywają one niewątpliwą, pozytywną rolę z punktu widzenia kontroli ryzyka. Z drugiej strony, szerokie wprowadzenie ins trumentów inwestycyjn ych, funduszy finansowych (banków, 83 Na przykład wielkość globalnego rynku instrumentów poch odnych dostępnych dla podmiotów niefinansowych OTC (Over the Counter) wynosząca w 1995 roku 47 bilionów USD wzrosła do roku 1998 o 80 i osiągnęła wartość 80 bilionów USD. 66 pochodnych samo stało się źródłem powstania zupełnie nowych rodzajów ryzyka o nowym zasięgu i znaczeniu. Inne, bardzo ważne czynniki wzrostu ryzyka to: postęp techniczny i technologiczny (w szczególności w sferze informacyjnej), wzrost znaczenia różnego rodzaju problemów o charakterze geopolitycznym (na przykład globalne ocieplenie, ptasia grypa, korupcja etc.) oraz ekspansja terroryzmu. Na rysunku 2.2. pokazano, wyniki badań akcji 3000 spółek, które otrzymały rating Standard Poor’s (obejmujący zdolność przedsiębiorstwa do osiągania długoterminowego wzrostu) w latach 1985-2003. Akcje o wysokiej jakości ( high quality stocks) dotyczą spółek o ratingu S P: AAA oraz AA. Akcje o niskiej wartości ( low quality stocks) to walory spółek o ratingu S P: B-, C oraz D (walory B+ pominięto). Widać , jak w badanej grupie powiększa się udział akcji spółek niskiej jakości. Rosnące ryzyko w wymierny sposób wpływa na kondycję przedsiębiorstw. 35 35 53 28 63 19 Akcje niskiej jakości 67 73 16 13 Akcje wysokiej jakości 1985 1990 1995 2000 2003 1 Rysunek 2.2. Porównanie liczby akcji spółek o niskim ratingu oraz w ysokim ratingu notowanych na giełdzie w Nowym Jorku w latach 1985 - 2003 Źródło: A. J. Slywotzky, J. Drzik, Countering the Biggest Risk of All , Harvard Business Review, April 2005, s. 80. Przedsiębiorstwa, które lekceważą lub w niewłaściwy sposób dostrzeg ają wzrost znaczenia ryzyka, są narażone na znaczne straty lub nawet znikają z rynku. W przeciągu ostatnich dwóch dekad odnotowano wiele spektakularnych katastrof przedsiębiorstw, takich jak upadek Banku Barings, funduszu inwestycyjnego LTCM, bankructwa wi elkich korporacji - jak Enron czy WorldCom. Są to przypadki najbardziej znane, nagłaśnianie przez media, jednak wzrost ryzyka dotyczy nie tylko globalnych gigantów, ale i małych firm lokalnych. Na 67 przykład ryzyko walutowe staje się dla polskiego eksportera problemem o pierwszoplanowym znaczeniu w stosunku do takich „tradycyjnych” rodzajów ryzyka jak pożar czy nawet niewypłacalność kontrahenta, gdzie od dawna są do dyspozycji rozwinięte metody zabezpieczania się i kontroli ryzyka. Nawet hipotetyczne zagrożen ie epidemią zwierzęcą przeniesioną z Azji, nagłośnione przez media, niezależnie od jego prawdziwości, może przynieść straty, a nawet zniszczyć drobnego producenta żywności na Pomorzu. Dlatego , między innymi analiza efektów oddziaływania czynników o charakt erze metagospodarczym na polskie małe i średnie przedsiębiorstwa , stanowi istotny element części badawczej pracy. Wzrost znaczenia ryzyka w funkcjonowaniu podmiotów gospodarczych ma również szanse związane ze świadomym ten efekt, że coraz więcej organizacji dostrzega podejmowaniem ryzyka w celu osiągania przewagi nad konkurencją. Niewiele definicji ryzyka szerzej podejmuje zagadnienie szans osiągnięcia dodatkowych korzyści związanych z jego występowaniem. W powszechnym odbiorze pojęcie ryzyka jest w dalszym ciągu kojarzone z zagrożeniem stratą 84. Brak rozwiniętych metod kontroli ryzyka uniemożliwiał bowiem aktywną postawę podmiotów wobec ryzyka. Nie przeczy to istnieniu organicznego związku ryzyka z podejmowaniem innowacji, które zawsze są przejawem aktywnej postawy. Postawa ryzykanta (por. rozdział 1.3.), manifestowana w formie wszelkich działań innowacyjnych i optymalizacyjnych, nie musi jednak odznaczać, że kierujący przedsiębiorstwem są w pełni świadomi ryzyka, na które się narażają. Często decydenci nie dysponują nawet odpowiednim aparatem kontroli ryzyka. Z aktywną postawą w dziedzinie kontroli ryzyka związany jest potencjał ryzyka, jako czynnika wzrostu wartości przedsiębiorstwa. Organizacje aktywne wobec pojawiającego się ryzyka mogą nie tylko łatwiej go unikać, neutralizować bądź transferować efekty jego oddziaływania, ale również uzyskiwać przewagę konkurencyjną przez świadome podejmowanie ryzyka w celu zdobycia premii rynkowej. Przykładem takich działań może być dywersyfikacja portfela przez włącze nie w jego skład aktywów o różnym poziomie ryzyka czy podejmowanie bardzo ryzykownych projektów o odpowiednio wysokim zwrocie z zainwestowanego kapitału. Kolejnym aspektem ryzyka, bardzo istotnym w prowadzeniu działalności gospodarczej, którego znaczenie zostało dostrzeżone stosunkowo niedawno, są regulacje. 84 Chociażby za sprawą wykorzystywania różnego rodzaju ubezpieczeń. 68 W literaturze podkreśla się aktualnie rolę regulacji jako metody kontroli ryzyka przez rządy lub jego agendy oraz organizacje międzynarodowe 85. Wraz ze wzrostem wiedzy o ryzyku rośnie presja społeczna na wprowadzanie regulacji jako odpowiedzi na jego występowanie. Jest to również efektem pojawiania się nowych, nieznanych rodzajów ryzyka o zupełnie nowym zasięgu i sile oddziaływania, szczególnie nagłaśnianych przez środki masowego przekazu. W powszechn ym rozumieniu kontroli nad pewnymi rodzajami ryzyka nie można powierzyć organizacjom o charakterze komercyjnym. Przykładem mogą być wydarzenia związane z epidemią choroby „szalonych krów” oraz jej domniemany związek z wywoływaniem nieuleczalnej, śmiertelne j choroby u ludzi. Wzrost znaczenia regulacji, jako odpowiedź na wzrost ryzyka i stopnia jego komplikacji, dotyczy przede wszystkim takich dziedzin jak: ochrona środowiska naturalnego, ochrona zdrowia, bezpieczeństwo i higiena pracy86. W ostatniej dekadzie następuje intensywny wzrost znaczenia regulacji z zakresu tak zwanego Ładu Korporacyjnego (C orporate Governance)87. Nieprecyzyjne określenie, brak norm postępowania organizacji w reakcji na zagrożenia lub niestosowanie się do nich pracowników może spowodować poniesienie przez przedsiębiorstwo strat o nieograniczonym zasięgu. Straty te mogą mieć bezpośredni wymiar finansowy (jako kary pieniężne), mogą również dotyczyć reputacji firmy. Aktualnie, w dobie informacji, utrata zaufania klientów może przynieść każdemu przedsiębiorstwu poważne straty, a nawet doprowadzić je do upadku. Wprowadzanie regulacji, których liczba oraz stopień skomplikowani szybko rośnie, ryzyka powoduje pojawienie się nowego, bardzo niezgodności z normami (non-compliance risk), określonymi przez regulatora. istotnego dla przedsiębiorstwa ryzyka związanego Oddziaływanie z niezachowaniem norm może mieć nieograniczony wpływ na sytuację przedsiębiorstwa: bezpośredni, przez nałożenie przez regulatora kar pieniężnych (jak w przypadku zanieczyszcz enia środowiska) oraz pośredni, przez wymuszeniu określonych działań (na przykład zaprzestanie sprzedaży określonego produktu). 85 Por. B. Hutter, M. Power, Risk management and business regulation, Financial Times Mastering 86 Najnowsze osiągnięcia w zakresie badań nad rolą regulacji w aspekcie ryzyka można znaleźć na 2000 Series. stronie internetowej CARR Center for Analysis of Risk and Regulati on at The London School of Economics and the Political Science, http://www.lse.ac.uk/collections/CARR/. Centrum wydaje również kwartalnik Risk and Regulations. 87 P. Tamowicz podaje, że pojęcie C orporate Governance można tłumaczyć jako „nadzór korporacyjny” lub „nadzór właścicielski”. Por. P. Tamowicz, Co to jest Corporate Governance ?, Polskie Forum Corporate Governance, http://www.pfcg.org.pl. 69 Jeszcze większe znaczenie może mieć podanie do publicznej wiadomości określonych zachowań niezgodnych z normami. Konsumenci mo gą w bezwzględny, nawet nieadekwatny do rzeczywistych skutków niezachowania norm, sposób „ukarać” przedsiębiorstwo przez ograniczenie lub nawet zaprzestanie nabywania jego produktów. Nową cechą regulacji jest uzyskiwanie przez nie międzynarodowego, a nawe t globalnego charakteru. Przykładem mogą być regulacje Komitetu Bazylejskiego czy też regulacje funkcjonujące w ramach Unii Europejskiej. Najnowsze przykłady regulacji o charakterze globalnym, tak zwany „Protokół z Kioto” dotyczący norm emisji zanieczyszczeń. Bardzo ciekawym przykładem regulacji o charakterze lokalnym, które stają się punktem odniesienia dla podobnych rozwiązań w innych obszarach, jest Sarbanes -Oxley Act określający zasady raportowania sytuacji finansowej przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych88. to Wraz z zwiększeniem znaczenia i zasięgu samych regulacji zwiększa się również, niestety, zasięg i znaczenie ryzyka niezgodności. Podsumowując rozważania dotyczące rosnącej roli ryzyka należy podkreślić, że przedsiębiorstwa nie pozostają bierne i starają się znaleźć nowe, skuteczne metody kontroli ryzyka. Co jest również bardzo istotne, coraz powszechniejsze jest dążenie do standaryzacji oraz internacjonalizacji metod jego badania i kontroli. Osiągnięcia w zakresie poznawania natury ryzyka i jeg o kontroli stają się powszechnie znane wśród organizacji wszelkiego typu, nie tylko o komercyjnym charakterze, i mają globalny zasięg oddziaływania. Wiedza o ryzyku staje się osiągalna również dzięki organizacjom o komercyjnym charakterze, które rozwinęły własne metody badania i kontroli ryzyka, i w znacznym stopniu udostępniają je publicznie 89. Bez wątpienia bardzo ważnym medium rozprzestrzeniania się interaktywnej wiedzy o ryzyku jest Internet. Standaryzacja metod badania i kontroli ryzyka umożliwia równi eż łatwiejszą i powszechnie zrozumiałą wymianę informacji w tym zakresie. Można postawić tezę, że upowszechnianie wiedzy na temat ryzyka jest przez uczestników rynku traktowane jako działanie na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa całego systemu. Korzyści z t ego odnoszą wszyscy uczestnicy. Taka postawa znajduje również teoretyczne uzasadnienie we wspomnianym wcześniej spojrzeniu na przedsiębiorstwo jako organizację tworzoną w celu 88 Ustawa Sarbanes-Oxley zawiera, miedzy innymi, szeroko dyskutowany paragraf 404 (tak zwany SOX 404), dotyczący nadzoru nad kontrolą wewnętrzną sprawowaną przez zarząd przedsiębiorstwa. Wprowadzanie SOX jest bezpośrednim następstwem skandali finansowych w wielkich korporacjach amerykańskich. Por. Sarbanes- Oxley Act of 2002. 89 Przykładem jest metoda kwantyfikac ji ryzyka rynkowego z użyciem koncepcji Wartości Narażonej na Ryzyko (VaR), którą jako pierwszy wdrożył bank inwestycyjny JP Morgan. 70 „dzielenia się ryzykiem”. Internacjonalizacja regulacji, jako metody kontrol i ryzyka, nie byłaby możliwa bez uzgodnienia powszechnie zrozumiałych metod badania, a przede wszystkim kwantyfikacji ryzyka. Wprowadzanie procedur pomiaru ryzyka i określenie jego, akceptowanych przez regulatora, wielkości jest coraz częściej efektem „por ównania się” (benchmarking) do norm ryzyka wprowadzonych wcześniej przez określone kraje czy organizacje międzynarodowe. Międzynarodowe normy jakości, jak na przykład ISO 90 są w swej istocie regulacjami w bezpośredni sposób zabezpieczającymi przed wpływem r óżnego rodzaju ryzyka. Bez uzyskania certyfikatów zgodności z normami jakości w zakresie produkcji spożywczej HACCP niemożliwy jest eksport żywności na najbardziej pożądane rynki. 2.3. Tradycyjne i zintegrowane spojrzenie na ryzyko w przedsiębiorstwie Spojrzenie na rolę ryzyka w przedsiębiorstwie ulega, począwszy od początku lat 90. ubiegłego stulecia, gwałtownej ewolucji na rzecz szczegółowego badania ryzyka jako problemu o fundamentalnym znaczeniu dla powstania, funkcjonowania i przetrwania przedsiębiorstwa. Najogólniej mówiąc, punktem wyjścia dla tradycyjnego sposobu analizy ryzyka w przedsiębiorstwie jest podział na podmioty o charakterze finansowym i niefinansowym. Pierwsze z nich to banki, instytucje ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, gi ełdy itd.. Największe znaczenie, tradycyjnie dla tego rodzaju organizacji, ma grupa różnego rodzaju ryzyka finansowego. W przedsiębiorstwach o charakterze niefinansowym „punkt ciężkości” ryzyka znajduje się w obszarze działalności operacyjnej. Biorąc jedn ak pod uwagę nowoczesne, zintegrowane spojrzenie na ryzyko w przedsiębiorstwie oraz rozszerzanie się obszarów oddziaływania tradycyjnych i nowych rodzajów ryzyka, wydaje się, że podział ten traci stopniowo sens. Na przykład ryzyko walutowe może mieć równie istotne znaczenie zarówno dla i jego zakres, częstość występowania czy niefinansowym, przy czym niewątpliwie bezwzględny wymiar instytucji finansowych. funkcjonowania przedsiębiorstw o charakterze finansowym, jak liczbowy jest zazwyczaj istotniejszy w przypadku 90 Niezwykła waga oddziaływania ryzyka na przedsiębiorstwo została również dostrzeżona przez International Organization for Standarization (ISO), która jest w trakcie przygotowania now ej normy ISO 31 000 poświęconej w całości zarządzaniu ryzykiem. Por. Committee Draft of ISO 31 000, Guidelines on principles and implementation of risk management , International Organization for Standarization, 15.06.2007 . 71 Z drugiej strony, jednym z największych wyzwań dla sektora finansowego w ostatnim okresie stają się efekty oddziaływania ryzyka o typowo operacyjnym charakterze, jak problemy z bezpieczeństwem danych czy przypadki defraudacji i korupcji. Z tego pow odu w dalszych rozważaniach na temat typologii ryzyka przedstawione zostaną jednolite zasady klasyfikacji ryzyka dla przedsiębiorstw finansowych i niefinansowych. Należy zauważyć, że w literaturze problemu panuje zgodność co do tego, że ryzyko przedsiębiorstwa, ze względu na jego wielowymiarowy charakter, można rozpatrywać na różnych poziomach. Zazwyczaj wskazuje się na trzy poziomy analizy ryzyka związane z poziomami funkcjonowania gospodarki 91: 1) Poziom Mikro: związany z czynnikami wewnątrz przedsiębiorst wa. 2) Poziom Mezo: związany z czynnikami oddziaływującymi wewnątrz sektora lub sektorów, w których funkcjonuje przedsiębiorstwo. 3) Poziom Makro: związany z sytuacją makroekonomiczną kraju, w którym działa przedsiębiorstwo; podstawowe czynniki oddziaływujące na tym poziomie to między innymi: stopa wzrostu PKB, poziom inflacji, stopa bezrobocia. Coraz częściej wymienia się również dodatkowy, najwyższy Meta poziom, związany z globalizacja i integracją. J. Teczke92, analizując ryzyko w przedsiębiorstwie, ł ączy podstawowe obszary funkcjonalne typowego przedsiębiorstwa z hierarchią jego celów funkcjonowania, wynikającą z horyzontu czasowego podejmowanych decyzji. 91 Por. E. Ostrowska, Ryzyko inwestycyjne: identyfikacja i metody oceny, op.cit., s. 29. 92 J. Teczke, Zarządzanie przedsięwzięciami zwiększonego ryzyka , PAN w Krakowie, Kraków 1996, s.20 [w:] M. Krupa, Ryzyko i niepewność w zarządzaniu firmą , Antykwa, Kraków-Kluczbork 2002. 72 RY ZY K O W ASPEK CIE R ZECZO W Y M M Y N Z C I H C R R A R E I H STRATEGICZNE BADA N IA I RO ZW ÓJ LO G ISTYKA TAKTYCZNE FINA NSE I CONTRO LLIN G OPERACYJNE PRODUKCJA M ARKETING ADM IN ISTRACJA E I C K E P S A W O K Y Z Y R Rysunek 2.3. Powiązanie hierarchicznego i funkcjonalnego obszaru oddziaływania ryzyka w przedsiębiorstwie Źródło: Opracowanie własne na podstawie J.Teczke, Zarządzanie przedsięwzięciami zwiększonego ryzyka, PAN w Krakowie , Kraków 1996, s. 20 [w:] M. Krupa, Ryzyko i niepewność w zarządzaniu firmą, Antykwa, Kraków-Kluczbork 2002. - Moody’sKMV, organizacja oferująca komercyjne usługi w zakresie analizy ryzyka, wskazuje trzy podstawowe poziomy oddziaływania czynników ryzyka na przedsiębiorstwo 93: Poziom I: jest kompozycją czynników ryzyka systematycznego i specyficznego przedsiębiorstwa, związane z je go pozycją w gospodarce narodowej i sektorze gospodarki, Poziom II: jest kompozycją czynników ryzyka kraju i ryzyka gałęzi gospodarki, Poziom III: określają czynniki globalne, regionalne i sektorowe. - - 93 Moody’sKMV jest przykładem organizacji o charakterze komercyjnym prowadzącym badania nad ryzykiem przynoszącym istotny wkład do rozwoju wiedzy o ryzyku. 73 RYZYKO PRZEDSIĘBIORSTWA Poziom I Kompozycja czynników ryzyka systematycznego i specyficznego Ryzyko systematyczne Ryzyko specyficzne przedsiębiorstwa Poziom II Czynniki ryzyka gałęzi gospodarki i ryzyka kraju Ryzyko gałęzi Ryzyko kraju Poziom III Czynniki ryzyka globalne, regionalne i sektorowe Ryzyko specyficzne gałęzi Ryzyko specyficzne kraju Globalne ryzyko ekonomiczne Ryzyko regionalne Ryzyko sektora Rysunek 2.4. Poziomy oddziaływania ryzyka w przedsiębiorstwie Źródło: Moody’sKMV. www.moodyskmv.com Punktem wyjścia dla budowy modelu ryzyka przedsiębiorstwa, proponowanym przez Moody sKMV, jest podstawowy podział ryzyka na ryzyko systematyczne i specyficz ne. Kwantyfikację ryzyka na wszystkich poziomach ryzyka systematycznego, które z założenia nie może być zredukowane metodą dywersyfikacji, przeprowadza się z użyciem przyjętych modeli matematycznych - w tym przypadku modelu Mertona 94. Propozycja Moody’sKMV jest próbą nowego spojrzenia na tradycyjny sposób analizy w przedsiębiorstwie, która jednak ma służyć specyficznemu celowi (jest nim w tym przypadku analiza kredytowa przedsiębiorstwa). Aktualnie na pierwszy plan w badaniach nad rolą ryzyka w przedsi ębiorstwie wysuwa się zintegrowane, holistyczne spojrzenie na analizę problemu – Enterprise Risk Management (ERM). 94 Model oceny ryzyka kredytowego KMV jest rozwinięciem modelu Mertona, który zakłada, że prawdopodobieństwo niewypłacalności dłużnika jest funkcją struktury posiadanych przez niego kapitałów, zmienności stopy zwrotu z aktywów oraz bieżącej wartości aktywów. Por. www.moodyskmv.com oraz M. Crouchy, D. Galai, D. Mark, Risk management, McGraw-Hill 2001, s. 368. 74 ERM, zintegrowane podejście do ryzyka proponuje uniwersalne, powszechnie zrozumiałe narzędzia i metody identyfikacji, pomiaru i kontrol i95. Tradycyjny punkt widzenia ryzyka przedsiębiorstwa ma „segmentacyjny” charakter i bada każdy rodzaj ryzyka oddzielnie. Poszczególne obszary funkcjonowania przedsiębiorstwa postrzegane są jako całkowicie odrębne, niezależne „silosy”. Dla każdego z „si losów” określa się, odpowiadający mu funkcjonalnie, jeden rodzaj ryzyka - na przykład ryzyko finansowe odnosi się do czysto finansowych aspektów działania, prawne do prawnych, operacyjne do statutowej działalności przedsiębiorstwa. Ewentualnie rozwija s ię wybrane ryzyko w podgrupy. Zaletą tej metody była stosunkowo łatwa identyfikacja poszczególnych obszarów jego kwantyfikacja oraz, co najważniejsze z punktu widzenia funkcjonowania przedsiębiorstwa - kontrola ryzyka. „Silosowe” podejście jest historycznie najstarsze, a jego narzędzie badawcze najbardziej rozwinięte. Ma ono jednak podstawowe ograniczenie wynikające z braku opisu interakcji pomiędzy poszczególnymi obszarami ryzyka w tak skomplikowanym organizmie, jakim jest przedsiębiorstwo. N ie odpowiada ono również na wyzwania związane ze wzrostem stopnia skomplikowania istniejących i nowych rodzajów ryzyka. Poza tym tradycyjne podejście do analizy ryzyka nie daje możliwości określenia całkowitego, wypadkowego ryzyka przedsiębiorstwa. ryzyka, Zintegrowane, nazywane też „portfelowym”, spojrzenie na rolę ryzyka integruje cząstkowe wyniki analizy zagrożeń w celu uzyskania całościowego obrazu ryzyka przedsiębiorstwa. Rysunek 2.5. przedstawia ideę zintegrowanego ryzyka przedsiębiorstwa. Oczywiście, podział na poszczególne rodzaje ryzyka i zaliczenie do nich poszczególnych podgrup - jak wspomniano przy omówieniu problemu klasyfikacji - może być dokonywany według różnych kryteriów. 95 Por. L. K. Meulbroek, Integrated Risk Management for the firm: A Senior Manager’s Guide , Harvard Business School’s Division of Research Working Papers 2001 -2002 oraz Overview on Enterprise Risk Management, Casualty Actuarial Society, Enterprise Risk Management Committee, May 2003, s. 4 -6 . 75
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Ryzyko gospodarcze
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: