Darmowy fragment publikacji:
Dziękujemy również autorkom, których teksty wykorzystano podczas opracowania prze-
wodnika – Magdalenie Kubas, Agnieszce Liszce i Marii Lasce
Autorka przewodnika: Agnieszka Masternak
Dziękujemy również autorkom, których teksty wykorzystano podczas opracowania prze-
Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel
Autorka przewodnika: Agnieszka Masternak
wodnika – Magdalenie Kubas, Agnieszce Liszce i Marii Lasce
Redakcja: Anna Pałczyńska
Dziękujemy również autorkom, których teksty wykorzystano podczas opracowania prze-
Opieka techniczna: Katarzyna Leja
wodnika – Magdalenie Kubas, Agnieszce Liszce i Marii Lasce
Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel
Opracowanie kartograficzne: Grzegorz Marchut, Maciej Drzniewicz, Szymon Markowicz
Redakcja: Anna Pałczyńska
Źródło pochodzenia danych kartograficznych:
Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel
Opieka techniczna: Katarzyna Leja
© OpenStreetMap contributors; www.opendatacommons.org/licenses/odbl
Redakcja: Anna Pałczyńska
Opracowanie kartograficzne: Grzegorz Marchut, Maciej Drzniewicz, Szymon Markowicz
Projekt okładki: ULABUKA
Opieka techniczna: Katarzyna Leja
Źródło pochodzenia danych kartograficznych:
Opracowanie kartograficzne: Grzegorz Marchut, Maciej Drzniewicz, Szymon Markowicz
© OpenStreetMap contributors; www.opendatacommons.org/licenses/odbl
Źródło pochodzenia danych kartograficznych:
Projekt okładki: ULABUKA
© OpenStreetMap contributors; www.opendatacommons.org/licenses/odbl
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej pu-
Projekt okładki: ULABUKA
blikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotogra-
ficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje narusze-
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej pu-
nie praw autorskich niniejszej publikacji.
blikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotogra-
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich
ficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje narusze-
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej pu-
właścicieli.
nie praw autorskich niniejszej publikacji.
blikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotogra-
Autorka oraz wydawnictwo Helion dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były
ficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje narusze-
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich
kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za zwią-
nie praw autorskich niniejszej publikacji.
właścicieli.
zane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autorka oraz wydawnictwo He-
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich
Autorka oraz wydawnictwo Helion dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były
lion nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania in-
właścicieli.
kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za zwią-
formacji zawartych w książce.
zane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autorka oraz wydawnictwo He-
Autorka oraz wydawnictwo Helion dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były
lion nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania in-
kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za zwią-
formacji zawartych w książce.
zane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autorka oraz wydawnictwo He-
lion nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania in-
formacji zawartych w książce.
Wydawnictwo Helion
ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice
tel.: 32 2309863
Wydawnictwo Helion
e-mail: redakcja@bezdroza.pl
ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice
księgarnia internetowa: http://bezdroza.pl
Wydawnictwo Helion
tel.: 32 2309863
ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice
e-mail: redakcja@bezdroza.pl
Drogi Czytelniku!
tel.: 32 2309863
księgarnia internetowa: http://bezdroza.pl
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres:
e-mail: redakcja@bezdroza.pl
http://bezdroza.pl/user/opinie/?berzt1
księgarnia internetowa: http://bezdroza.pl
Drogi Czytelniku!
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres:
Drogi Czytelniku!
http://bezdroza.pl/user/opinie/?berzt1
Wydanie I
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres:
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
ISBN: 978-83-283-2126-7
http://bezdroza.pl/user/opinie/?berzt1
Copyright © Helion, 2016
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Wydanie I
ISBN: 978-83-283-2126-7
Wydanie I
Copyright © Helion, 2016
ISBN: 978-83-283-2126-7
Copyright © Helion, 2016
• Księgarnia internetowa
• Lubię to!
• Kup książkę
• Poleć książkę
• Oceń książkę
Nasza społeczność
Rzym
PRZY
ZAKUPIE
ebook
gratis
Kup książkę
Poleć książkę
najpiękniejsze fontanny
Fontana dei Quattro Fiumi
Symbolizująca cztery rzeki czterech kon-
tynentów. Wspaniała barokowa fontanna
autorstwa Gian Lorenza Berniniego znajduje
się w centralnym punkcie Piazza Navona.
Fontana del Tritone
Fontanna Trytona na środku placu Barbe-
rini, projektu Berniniego, który wykonał ją
na zlecenie papieża Urbana VIII.
Fontana di Trevi
Największa i najsłynniejsza fontanna
Rzymu, w której kąpała się Anita Ekberg
w słynnej scenie z filmu Dolce Vita Felli-
niego. Barokową fontannę zaprojekto-
wał w 1. poł. XVIII w. Nicola Salvi.
Fontana delle Tartaruge
Urocza i elegancka fontanna
Żółwi, zdobiąca niewielki plac
Mattei, zwany tak od rezydują-
cej tu rodziny, z której polece-
nia wykonał to dzieło Giacomo
della Porta (XVI w.). Żółwie,
które stały się symbolem tego
miejsca, umieścił tu dopiero kil-
kadziesiąt lat później Gian Lo-
renzo Bernini.
Kup książkę
Poleć książkę
najważniejsze
muzea i galerie
Museo Nazionale Romano
Muzeum, które gromadzi ogromną
kolekcję sztuki starożytnego Rzymu.
Zbiory znajdują się w czterech bu-
dynkach, przy czym najważniejsza
jego siedziba znajduje się w daw-
nych termach Dioklecjana.
Muzea Watykańskie
Największa na świecie kolekcja sztuki
zgromadzonej przez kolejnych pa-
pieży, w tym przede wszystkim
ogromne zbiory rzeźby antycznej
(Grupa Laokoona, Tors belwederski).
Usytuowane są w pałacach Waty-
kańskich, więc ich zwiedzanie obej-
muje również papieskie rezydencje,
w tym wspaniale ozdobione przez
Rafaela komnaty Juliusza II, a także
kaplicę Sykstyńską z freskami Mi-
chała Anioła.
Galleria Borghese
Położona na terenie Villi Borghese, w rodowym
pałacu, samym w sobie będącym już arcydziełem.
Galeria jest jedną z najważniejszych kolekcji sztuki
w Rzymie. Można tu oglądać dzieła m.in. Rafa-
ela, Canovy, Tycjana, Caravaggia oraz Berniniego.
Galleria Doria Pamphilj
Mieści się w rokokowym Palazzo Doria Pamphilj,
należącym do słynnego rzymskiego rodu – Doria.
Można tu oglądać obrazy Tycjana, Guerencina,
Filippo Lippiego, Domenichina, Tintoretta, Ra-
faela, Caravaggia, Breughla i Velázqueza, a także
rzeźby (m.in. Berniniego).
Galleria Nazionale d’Arte Antica
Znajduje się w pałacu Barberini – siedzibie słyn-
nego rzymskiego rodu. Niezbyt wielka galeria
może poszczycić się imponującą kolekcją cen-
nych obrazów m.in.: Caravaggia, Filippo Lippiego,
Holbeina, Rafaela, El Greca, Tintoretta.
Muzea Kapitolińskie
Muzea, których bogate zbiory mieszczą się na
Kapitolu w dwóch zaprojektowanych przez Mi-
chała Anioła pałacach: Palazzo Nuovo i Palazzo
dei Conservatori. Obejmują one kolekcje rzeźby
antycznej (w tym oryginał konnego posągu
Marka Aureliusza z Piazza del Campidoglio, Wenus
kapitolińską czy posąg Wilczycy kapitolińskiej) i no-
wożytnej (jak np. Meduza Berniniego) oraz ma-
larstwa (m.in. dzieła Velázqueza, Dosso Dossiego,
Tycjana, Caravaggia).
Kup książkę
Poleć książkę
Piazza del Quirinale
Plac znajdujący się na legendarnym
wzgórzu – Kwirynale. W tutejszym
Palazzo del Quirinale, kiedyś letniej
rezydencji papieży, znajduje się obec-
nie siedziba prezydenta republiki. Plac
zdobi fontanna z posągami Dioskurów
(I w. n.e.) i egipskim obeliskiem.
Piazza di Spagna
Jeden z najsłynniejszych rzymskich
placów, biorący swoją nazwę od znaj-
dującej się tu ambasady Hiszpanii.
Szczególnego charakteru nadają mu
piękne, falujące Schody Hiszpańskie
prowadzące na wzgórze Trinità dei
Monti, gdzie wznosi się kościół pod
takim samym wezwaniem.
najwspanialsze place
Campo de’ Fiori
Zbudowany w miejscu, gdzie wznosił
się kiedyś teatr Pompejusza. Reprezen-
tacyjny plac, na którym odbywały się
m.in. publiczne egzekucje (m.in. spło-
nął tu na stosie Giordano Bruno). Dziś
miejsce pełni funkcję placu handlo-
wego, a wieczorami spotyka się tu-
taj młodzież.
Piazza del Campidoglio
Plac wybudowany według projektu Mi-
chała Anioła. W centrum placu stoi ko-
pia konnego pomnika Marka Aureliusza,
którego oryginał znajduje się w pobli-
skich Muzeach Kapitolińskich.
Piazza del Popolo
Plac, który kiedyś był pierwszym przy-
stankiem dla pielgrzymów przyby-
wających konsularną drogą Flaminia.
Obecny wygląd zawdzięcza Giuseppe
Valdierowi, który przebudował go
w 1. poł. XIX w. w stylu klasycystycz-
nym. Na środku placu stoi obelisk Ram-
zesa II, a w północno-wschodniej części
kościół Santa Maria del Popolo.
Kup książkę
Poleć książkę
Piazza Navona
Jeden z najwspanialszych barokowych placów
Rzymu, powstały na ruinach stadionu Domi-
cjana (I w. n.e.). W jego centrum stoi impo-
nująca fontanna Czterech Rzek autorstwa
Berniniego, a naprzeciw kościół św. Agnieszki
na Arenie (San Agnese in Agone; łac. agon –
walczyć; wł. agone – arena), projektu Borro-
miniego.
Piazza Venezia
Pierwszy renesansowy plac w Rzymie. Otacza
go wiele interesujących budowli, jak renesan-
sowy pałac Wenecki (dziś siedziba muzeum)
oraz Ołtarz Ojczyzny.
Piazza di Santa Maria
in Trastevere
Gwarny, główny plac urokliwej
dzielnicy Zatybrze. Znajduje się
tu bazylika o tej samej nazwie
(XII w.), pierwsze miejsce maryj-
nego kultu w Rzymie. Na środku
placu stoi fontanna – popularne
miejsce spotkań miejscowej
młodzieży i turystów.
Poleć książkę
Kup książkę
124
n
y
t
a
l
a
P
|
m
y
z
r
Palatyn
s. 116
Palatyn
Do Forum Romanum przylega wzgórze
Palatino, Via di San Grego-
rio 30, Via dei Fori Imperiali; www.coop-
culture.it; 16 II–15 III 8.30–17.00, 16–24 III
8.30–17.30, 25 III–31 VIII 8.30–19.15, IX 8.30–
19.00, 1–27 X 8.30–18.30, 28 X–15 II 8.30–
16.30; wstęp 12 EUR, ulgowy 7,50 EUR,
bilet obejmuje wejście na Palatyn i do
Koloseum, jest ważny 2 dni, rezerwacja
1,50 EUR, jedno z siedmiu legendarnych
rzymskich wzgórz. To właśnie w grocie
znajdującej się na stoku Palatynu wil-
czyca miała wykarmić Romulusa i Re-
musa. Mit splata się tu z historią, gdyż
na wzgórzu tym rzeczywiście w epoce
żelaza powstała pierwsza rzymska osada.
Żaden z palatyńskich budynków
nie zachował się w nietkniętym stanie,
z wielu nie pozostało prawie nic, dla-
tego nawet próba zrekonstruowania
przypuszczalnego wyglądu wzgórza
w pierwszych wiekach naszej ery wy-
maga niezwykle żywej wyobraźni.
Na północno-wschodnim krańcu
Palatynu, za łukiem Tytusa, wznosiła się
świątynia Jowisza Ultora (Mściciela),
której ruiny ciągną się aż do kościoła
San Sebastiano.
Pnącą się do góry starożytną drogą
Clivius Palatinus dochodzimy na szczyt
Palatynu, gdzie rozciąga się ogromny
kompleks ruin budynków wchodzących
niegdyś w skład wspaniałego
pałacu
Domicjana.
W 81 r. n.e. trzeci cesarz z dynastii Fla-
wiuszy zdecydował się bowiem wybu-
dować nowy pałac na wzgórzu palatyń-
skim. Jego północny szczyt, zwany Ger-
malus, był już jednak gęsto zabudowany,
drugi wierzchołek zaś bardzo stromy.
W związku z tym architekt Rabirius po-
stanowił obniżyć szczyt, a ziemię w ten
sposób pozyskaną wykorzystał do zasy-
pania kotliny między dwoma wierzchoł-
kami. Dzięki temu do naszych czasów,
pod powierzchnią ziemi zachowały się
Kup książkę
Poleć książkę
125
n
y
t
a
l
a
P
|
m
y
z
r
fragmenty wcześniejszych, pochodzą-
cych z okresu Republiki, domów.
Sam pałac miał dwa skrzydła, repre-
zentacyjne Domus Flavia i prywatne Do-
mus Augustana. W Domus Flavia znaj-
dowała się m.in. aula regia, czyli sala
audiencyjna, oraz triclinium, w którym
spożywano obiady. Triclinium było oto-
czone dziedzińcami, gdzie mieściły się
fontanny (do dziś zachowały się dość
dobrze pozostałości jednej z nich). Bli-
żej wejścia od Via San Gregorio znaj-
dują się ruiny rozległego kompleksu
Domus Augustana. Bardzo dobrze za-
chowane, sięgające nawet drugiego
poziomu ceglane ściany umożliwiają
lokalizację dwóch wewnętrznych dzie-
dzińców. Można też wyjść na zacho-
wany taras, z którego roztacza się widok
na Circus Maximus i na całe wzgórze
awentyńskie.
Pomiędzy Domus Flavia i Domus Au-
gustana wciśnięty jest budynek byłego
klasztoru, w którym obecnie mieści się
Antiquarium del Palatino, gromadzące
co prawda niezbyt liczne, ale za to bar-
dzo cenne znaleziska archeologiczne
z terenów wzgórza.
Za Domus Flavia znajdują się dwa
domy, pochodzące jeszcze z okresu
późnej Republiki, zwane Casa di Livia
(Dom Liwii) i Casa di Augusto (Dom
Augusta). Szczególnie interesujący jest
ten pierwszy, pochodzący z I w. p.n.e.,
jeden z najlepiej zachowanych na ca-
łym Palatynie. Prawdopodobnie była
to część domu, w którym żyli Oktawian
i jego żona Liwia. W porównaniu do ce-
sarskich pałaców Domicjana dom spra-
wia wrażenie bardzo prostego, ale też
Oktawian opisywany jest raczej przez hi-
storyków i kronikarzy jako osoba dość
skromna (w przeciwieństwie do cesa-
rzy późniejszego okresu). Poziom te-
renu na wzgórzu podniósł się znacznie
w ciągu ostatnich dwóch tysiącleci, więc
do Domu Liwii trzeba zejść po schodach.
Następnie ozdobione freskami koryta-
rze prowadzą na dziedziniec, z którego
przechodzi się do trzech pokoi. Także
tam zachowały się wyblakłe lecz bar-
dzo interesujące freski, m.in. w pokoju
środkowym namalowana została scena,
w której Hermes przybywa na ratunek
Io, ukochanej Zeusa, pilnowanej przez
stuokiego potwora Argusa.
▼ Ruiny pałacu Domicjana
Kup książkę
Poleć książkę
126
n
y
t
a
l
a
P
|
m
y
z
r
Obok Domus Augustana znajdują się
ruiny świątyni Apollina wzniesionej przez
Augusta. Stała na środku wielkiego placu,
otoczonego z trzech stron portykiem,
w którym były ustawione posągi Danaid.
Niewiele pozostało natomiast ze
świątyni Kybele, bogini płodności, któ-
rej kult Rzymianie przejęli z Azji. Dzi-
siaj widoczne są zaledwie fundamenty
i kilka baz kolumn. Nieopodal znajdują
się „Chaty Romulusa”. Według legendy po
zabiciu brata-bliźniaka Remusa, Romu-
lus założył właśnie na Palatynie pierwszą
osadę. W 1940 r. odkryto w ziemi miejsca
wypełnione innego rodzaju ziemią niż ta,
która znajdowała się wszędzie dookoła.
Archeologowie ustalili, że są to pozosta-
łości po pierwszych budynkach powsta-
łych w tym miejscu w IX w. p.n.e.
Za nimi rozciąga się wspaniała zielona
przestrzeń. W XVI w. kardynał Alessandro
Farnese kupił bowiem ruiny pałacu Tybe-
riusza na Palatynie i zlecił Vignoli zapro-
jektowanie na tym miejscu ogrodów.
W ten sposób powstał jeden z pierw-
szych ogrodów botanicznych w Europie.
Roztacza się z niego doskonały widok na
Forum Romanum, a połączone schodami
tarasy schodzą od samego wierzchołka
Palatynu aż do Atrium Vestae na Forum
Romanum. To właśnie do tego ogrodu
sprowadzono po raz pierwszy kilka eg-
zotycznych roślin, które nie występowały
przedtem w Europie, jak np. akację Aca-
cia farnesiana.
Na wschodniej stronie Palatynu roz-
ciągał się stadion Domicjana, czyli hi-
podrom, o którego istnieniu świadczy
sporych rozmiarów zagłębienie terenu.
Nie wiadomo jednak, czy był to stadion
miejski czy też może prywatny budynek
cesarza. Obok Septymiusz Sewer rozbu-
dował dawny pałac flawijski i wzniósł na
południowej krawędzi wzgórza termy,
a na południowo-wschodnim zboczu
trzykondygnacyjną budowlę – tzw. Sep-
tizodium, której fasada znana nam jest
z renesansowych rysunków.
▼ Stadion Domicjana
Kup książkę
Poleć książkę
127
i
i
l
a
r
e
P
m
i
i
r
o
F
i
e
D
a
V
i
|
m
y
z
r
Via dei Fori Imperiali
s. 116
Wzdłuż Forum Romanum ciągnie się sze-
roka arteria Via dei Fori Imperiali, zbudo-
wana przez Mussoliniego w latach 20.
XX w. Miała ona znaczenie reprezenta-
cyjne, gdyż odbywały się tu propagan-
dowe marsze i parady. Z dzisiejszego
punktu widzenia, jej budowa nie była
szczególnie szczęśliwym posunięciem.
Oddziela ona bowiem fora cesarskie
od Forum Romanum, z którym tworzyły
niegdyś integralną całość, uniemożli-
wiając także w dużym stopniu prace
archeologiczne.
Kościół świętych Kosmy
i Damiana, świątynia romulusa
Od VI w. n.e. do 1947 r. przedsionkiem ko-
ścioła na forum Wespazjana była
świą-
tynia Romulusa (Tempio del Divo Ro-
molo) – wybudowana przez Wespazjana
jako część świątyni Pokoju, a następnie
dedykowana przez cesarza Makscen-
cjusza swojemu synowi. Wejście prowa-
dziło wtedy od Forum Romanum przez
ciężkie drzwi z brązu, pochodzące z cza-
sów rzymskich. Dziś świątynię Romulusa
można obejrzeć przez ochronną szybę
z wnętrza kościoła św.św. Kosmy i Da-
miana
Basilica dei Santi Cosma e Da-
miano; 9.00–13.00, 15.00–19.00; wstęp
wolny. W jego absydzie na uwagę za-
sługuje jedna z niewielu zachowanych
późnych rzymskich mozaik (VI w. n.e.),
przedstawiająca błogosławiącego Chry-
stusa otoczonego świętymi; poniżej wy-
obrażono Betlejem i Jerozolimę, a mię-
dzy nimi dwanaście owieczek symboli-
zujących apostołów. Skręcając z atrium
kościoła w prawo, zobaczymy tradycyjną
neapolitańską szopkę (presepe).
Kup książkę
Kościół św. Franciszki
rzymianki
Nieopodal mieści się kościół św. Fran-
ciszki Rzymianki
Chiesa di Santa Fran-
cesca Romana; Piazza Santa Francesca
Romana 4; 7.30–12.30, 16.30–19.30; wstęp
wolny, wybudowany w IX w. na gruzach
wzniesionej przez Hadriana świątyni We-
nus i Romy, której fragmenty zachowały
się do dziś. Była to budowla o nietypo-
wym układzie – w prostokątną budowlę
wkomponowano dwie celle zwrócone do
siebie tyłem apsyd. Kościół został w XV w.
poświęcony lokalnej świętej pochodzą-
cej z Zatybrza – dziś patronce kierow-
ców. Wnętrze przebudowane w XVI w.
kryje bogato zdobiony strop, a w zakry-
stii cenną ikonę z V w. – Madonnę Glyco-
philusa. Znajduje się tu również kamień,
na którym według legendy odbite są ko-
lana świętych Piotra i Pawła. Poklasztorne
krużganki mieszczą obecnie lapidarium,
tzw. Antiquarium Forense.
▲ Kościół św. Franciszki Rzymianki
Poleć książkę
128
i
i
l
a
r
e
P
m
i
i
r
o
F
i
e
D
a
V
i
|
m
y
z
r
Bazylika maksencjusza
Największym budynkiem antycznego
Rzymu była bazylika Maksencjusza (Ba-
silica di Massenzio), znana bardziej jako
bazylika Konstantyna – rozciągała się na
powierzchni 65 × 100 m, a jej nawa cen-
tralna sięgała 35 m. Dziś można oglądać
już tylko ruiny budowli.
Bazylika została postawiona przez
Maksencjusza w 308 r. n.e. i dokończona
przez Konstantyna w roku 312 (po zwy-
cięstwie nad Maksencjuszem w bitwie
przy moście Mulwijskim). Służyła jako
instytucja publiczna od spraw prawa
i administracji. Obecnie odbywają się
tu koncerty i coroczny festiwal litera-
tury (www.festivaldelleletterature.it).
Architektura budowli wzorowana jest
na termach Karakalli i termach Diokle-
cjana. We wnętrzu warto zwrócić uwagę
na ściany i posadzki, które wyłożone
zostały kolorowymi marmurami. W za-
chodniej apsydzie znajdował się niegdyś
ogromny posąg cesarza Konstantyna,
wykonany z brązu i marmuru, który od-
kryto tutaj w 1487 r. Dziś można oglądać
już tylko pozostałości posągu (głowę,
rękę i stopę cesarza), które znajdują się
na dziedzińcu Palazzo dei Conservatori
na Kapitolu. Uważa się, że Michał Anioł
poświęcił wiele uwagi bazylice Maksen-
cjusza, studiując jej sześciokątne kaseto-
nowe łuki starał się rozwiązać problem
kopuły w bazylice św. Piotra.
Fora cesarskie
Kolejnym miejscem, które warto zoba-
fora cesarskie
czyć, są wspominane już
Fori Imperiali; www.mercatiditraiano.it;
wt.–nd. 9.30–19.30; wstęp do muzeum:
11,50 EUR, ulgowy 9,50 EUR, bilet obej-
muje Hale Trajana; forum Cezara 15 EUR,
ulgowy 10 EUR, łączony z forum Augusta
Kup książkę
25 EUR, ulgowy 17 EUR, znajdujące się po
przeciwnej stronie Via dei Fori Imperiali.
Fora były budowane przez kolejnych
cesarzy nie tylko po to, aby nadać im
chwały, ale również z konieczności utwo-
rzenia nowych przestrzeni dla wciąż roz-
rastającego się miasta, stolicy wielkiego
i bogatego imperium.
Najstarsze jest forum Cezara (Forum
Iulium). Budowa rozpoczęła się w 54 r.
p.n.e. Forum wzniesiono pomiędzy kurią
a dzisiejszą Via dei Fori Imperiali. W 46 r.
p.n.e. powstała tu świątynia Wenus Ge-
netrix, od której Cezar wywodził swój
ród. Oprócz posągu bogini znajdowały
się tutaj także posągi Cezara i Kleopa-
try. Dziś ze świątyni zostały jedynie trzy
smukłe korynckie kolumny. Do budowy
forum wykorzystano głównie marmur.
Forum Augusta powstało dzięki Okta-
wianowi Augustowi w 41 r. p.n.e. dla
uczczenia jego zwycięstwa nad zabój-
cami Cezara, Brutusem i Kasjuszem, w bi-
twie pod Filippi. Pośrodku znajdowała
się świątynia Marsa Mściciela (Tempio di
Marte Ultare), a w niej posąg boga o ry-
sach bardzo przypominających Augusta.
Forum było z jednej strony ograniczone
forum Cezara, z drugiej natomiast wy-
sokim murem przeciwpożarowym, od-
dzielającym go od dzielnicy mieszkalnej
Subura. Ze świątyni pozostały jeszcze
schody i cztery korynckie kolumny. Nie-
stety, spora część forum znajduje się pod
zbudowaną przez Mussoliniego arterią.
Forum Wespazjana, znane pod na-
zwą Templum Pacis, wybudowane po
zwycięstwie nad Żydami w 71 r. n.e., zna-
lazło się niemal w całości pod skrzyżo-
waniem ulic Via dei Fori Imperiali z Corso
Cavour. Pomiędzy nim a forum Augusta
znajduje się forum Nerwy (Foro di Nerva),
którego budowę zaczął już Domicjan,
Poleć książkę
129
i
i
l
a
r
e
P
m
i
i
r
o
F
i
e
D
a
V
i
|
m
y
z
r
a zakończył Nerwa (97 r. n.e.). Było ono
długie i wąskie, z kolumnadami po obu
stronach i świątynią Minerwy na końcu,
wciśnięte pomiędzy fora Wespazjana
i Augusta. Ze względu na swój kształt
zwane było Forum Transitorium, a więc
przejściowym. Zachowała się po nim je-
dynie podstawa świątyni i dwie kolumny
z łączącym je fryzem, na którym wyobra-
żone są postaci dziewcząt uczących się
szyć i tkać, a nad nimi umieszczony jest
posąg bogini.
Ostatnim forum cesarskim było
wspaniałe i rozległe forum Trajana (Foro
di Traiano). Wybudowano je w latach
107–113 n.e. Po jednej jego stronie wzno-
siła się ogromna, dwupiętrowa i pięcio-
nawowa Basilica Ulpia, za nią zaś znajdo-
wał się niewielki dziedziniec z kolumną
Trajana, wybudowaną w 113 r. dla uczcze-
nia dwóch zwycięskich kampanii Trajana
w Dacji. Kolumna liczy 40 m, w górę spi-
ralnie ciągnie się płaskorzeźba przedsta-
wiająca w sposób niezwykle szczegó-
łowy sceny z wojen prowadzonych przez
cesarza w Dacji. Prochy Trajana umiesz-
czono w złotej urnie w pomieszczeniu
znajdującym się w cokole kolumny. Na jej
szczycie natomiast znajdował się posąg
cesarza, który w XVI w. został zastąpiony
posągiem św. Piotra. Po dwóch stronach
flankowały ją biblioteki – grecka i łaciń-
ska, a na znajdującym się za kolumną
placu w formie podkowy stała świąty-
nia Trajana, z której zachowały się jedy-
nie kapitele kolumn.
Hale trajana
Po drugiej stronie dzisiejszej Via dei Fori
Imperiali znajdowały się
Hale Tra-
jana
Mercati di Traiano; www.merca-
tiditraiano.it; wt.–nd. 9.30–19.30; wstęp:
11,50 EUR, ulgowy 9,50 EUR; bilet obej-
muje muzeum Fori Imperiali. Główny ar-
chitekt Trajana, Apollodoros z Damaszku,
wzniósł ten imponujący kompleks – 150
sklepów i biur, przebijając się przez wy-
soką grań, łączącą dotychczas Kwirynał
z Kapitolem. Kompleks przecina stara
ulica, Via Biberatica, której nazwa od-
wołuje się do mieszczących się przy
niej tawern i oberży. Główny budynek
stanowił dwupiętrowy półokrąg, w któ-
rym mieściły się poszczególne sklepy,
magazyn win, oliwy i zboża. Można tu
było dostać właściwie każdy towar: od
świeżych ryb, po drogie jedwabie i przy-
prawy. Bez wątpienia Hale Trajana peł-
niły niegdyś rolę dzisiejszych nowocze-
snych centrów handlowych.
▼ Forum Trajana
Kup książkę
Poleć książkę
▲ Marforio
Madame Lucrezia
Mówiące posągi
„Mówiące posągi” (Le Statue Parlanti) –
tak rzymianie nazywają rozrzucone po
mieście statuy, które w przeszłości po-
magały im anonimowo wypowiadać
się w często drażliwych kwestiach, jak
krytyka rządu czy wysokich urzędni-
ków kościelnych. Tradycja pokrywania
rzeźb pamfletami, satyrami i epigramami
komentującymi nadużycia i korupcje
panujących narodziła się w XVI w. Jej ko-
rzenie związane są z początkami rzym-
skiej satyry. Statuy, które „przemawiały”
w imieniu mieszkańców, stały się środ-
kiem pozwalającym na rozszerzenie gra-
nicy wolności słowa oraz danie ujścia
nastrojom społecznym. Większość an-
tycznych rzeźb zyskała własne imiona
i tożsamość, obrastając wieloma aneg-
dotami i legendami, związanymi z mniej
Kup książkę
lub bardziej poważną historią życia mia-
sta i jego mieszkańców.
Figurą, która jako pierwsza zyskała
miano „mówiącej”, był tzw. Pasquino, czyli
fragment marmurowego torsu (prawdo-
podobnie starożytna kopia rzeźby z brązu
z III w. p.n.e. – tak jednak źle zachowana,
że do końca nie jest pewne, co przedsta-
wia). Posąg znajdował się przy placu na-
zwanym dziś z tego powodu Piazza del
Pasquino. Tradycja mówi, że nazwa figury
wzięła się od mieszkającego tu krawca Pa-
squino, który słynął przede wszystkim ze
swojego ciętego języka i bez skrupułów
krytykował poczynania kardynałów i pra-
łatów. Kiedy po jego śmierci statua została
przeniesiona na róg pałacu Braschi – ów-
czesnej siedziby prałatów, zaczęła się po-
krywać ciętymi i złośliwymi komentarzami,
Poleć książkę
nazywanymi pasquinate. Powoli zwyczaj
ten objął i inne posągi, które niejednokrot-
nie „odpowiadały” sobie na komentarze.
Dialogi z Pasquino prowadził Mar-
forio – kolejny „mówiący posąg”, usytu-
owany przy wejściu do Muzeów Kapito-
lińskich. W rzeczywistości jest to rzeźba
antyczna (ok. I w. n.e.), przedstawiająca
prawdopodobnie jakieś bóstwo wodne
(Okeanosa, a może Tyber lub rzekę Nerę).
Jak mówią niektóre źródła, znaleziona
została na Forum Romanum w okolicy
granitowej muszli z napisem „mare in
foro” – co tłumaczyłoby etymologię na-
zwy. Przykładem rozmowy między tymi
dwoma posągami miała być, jak mówi
anegdota, sytuacja, kiedy podczas oku-
pacji napoleońskiej na statule Marforia
pojawiło się pytanie: „Czy to prawda, że
wszyscy Francuzi są złodziejami”, na co
Pasquino „odpowiedział”: „Nie wszyscy,
ale spora część tak”. Inną przekazaną
przez tradycje pasquinatą była krytyka
papieża Urbana VIII (z rodu Barberinich),
który kazał Berniniemu zdemontować
brązowe belki w sklepieniu Panteonu
i przetopić je na baldachim ozdabiający
grób św. Piotra. Brzmiała ona: „czego nie
zrobili barbarzyńcy, zrobili Barberini”.
„Mówiącym posągiem” jest także
statua zwana Madame Lucrezia, która
znajduje się obok kościoła św. Marka
(zob. s. 105). Pochodzi ona prawdo-
podobnie ze świątyni Izydy, ale swój
przydomek zawdzięcza Lukrecji – XV-
-wiecznej szlachciance sławnej
w swoim czasie z tego, że zakochana
w już żonatym królu Neapolu przybyła
do Rzymu prosić papieża o unieważnie-
nie małżeństwa. Nie udało się jej to jed-
nak i wróciła do Neapolu, ale po śmierci
króla, została zmuszona przez jego na-
stępcę do osiedlenia się w Rzymie i za-
mieszkała przy tym placu.
Kolejny posąg to tzw. Facchino przy
Via Lata (XVI w.) – postać mężczyzny
trzymającego beczkę, która zarazem
jest małą fontanną. Jego strój jest cha-
rakterystyczny dla cechu tragarzy – stąd
nazwa (wł. facchino – tragarz). Inne to
Babuino – antyczna rzeźba sylena, od
którego wzięła nazwę Via Babuino (zob.
s. 159) oraz tzw. Abate Luigi, która po
wielu przenosinach w końcu znalazła się
przy Piazza Vidoni. Przydomek posągu
pochodzi podobno od imienia mnicha
z kościoła Sudario, przy którym pomnik
początkowo się znajdował.
Kup książkę
Poleć książkę
176
Wiminał
i
ł
a
n
M
W
i
|
M
y
Z
r
Wzgórze Wiminał (na wschód od Kwiry-
nału) jest pełne śladów minionych epok,
zarówno starożytnej, jaki i nowożytnej.
zobaczyć obrazy Domenichina poświę-
cone św. Franciszkowi (w drugiej ka-
plicy po prawej).
Kościół
Termy Dioklecjana
Matki Boskiej Zwycięskiej
Kościół Matki Boskiej Zwycięskiej
Santa Maria della Vittoria; Via XX Set-
tembre 17; www.chiesasantamariavitto-
riaroma.it; 7.00–12.00, 15.30–19.15; wstęp
wolny powstał na zlecenie kardynała
Scypiona Borghese, który w ten spo-
sób chciał prawdopodobnie zrewanżo-
wać się karmelitom za podarowanie mu
antycznej rzeźby Śpiącego hermafrodyty
(aktualnie w Luwrze). Prace nad świąty-
nią prowadził od 1608 r. Carlo Maderno.
Została ona poświęcona Matce Boskiej
Zwycięskiej – na cześć zwycięstwa wojsk
katolickich pod Pragą w 1620 r.
Kościół zawdzięcza swoją popu-
larność przede wszystkim znajdują-
cej się w kaplicy Cornaro niezwykle
ekspresyjnej rzeźbie Berniniego – Eks-
taza św. Teresy. Będąc tu, warto także
Miejsce, w którym rozciąga się obecnie
okrągły Piazza della Repubblica (plac Re-
publiki), stanowiło niegdyś część
term
Dioklecjana
Terme di Diocleziano, Mu-
seo Nazionale Romano; Via Enrico de
Nicola 79; www.coopculture.it; wt.–nd.
9.00–19.30; wstęp 7 EUR, ulgowy 3,50 EUR,
bilet obejmuje wszystkie siedziby mu-
zeum i jest ważny trzy dni; znajdowała
się tu eksedra (półkolista budowla z ni-
szami i posągami), stąd popularna na-
zwa placu – Piazza Esedra.
Termy te mogły pomieścić jedno-
cześnie około 3 tys. ludzi. Wybudo-
wane zostały przez cesarza Dioklecjana
w latach 298–306. Budowla służyła jako
ogromna łaźnia i miejsce wypoczynku,
z którego korzystali zarówno męż-
czyźni, jak i kobiety. Część term zacho-
wało się do dnia dzisiejszego dzięki ich
▼ Piazza della Repubblica
Kup książkę
Poleć książkę
177
i
ł
a
n
M
W
i
|
M
y
Z
r
zaadaptowaniu w czasach późniejszych
na inne cele. Obecnie kompleks jest sie-
dzibą jednego z oddziałów Museo Na-
zionale Romano. Muzeum zbudowano
w oparciu o główny hol term w latach
1883–87. Znajduje się tu sekcja epigra-
ficzna – obrazująca poprzez różne do-
kumenty i zapiski rozwój i rozprzestrze-
nianie się łaciny oraz sekcja prehisto-
ryczna – poświęcona kulturze latyńskiej
w XII–VII w. p.n.e.
Część term obejmuje również budynki
byłego klasztoru Kartuzów z pięknym
krużgankiem zaprojektowanym przez Mi-
chała Anioła, gdzie można oglądać ponad
400 rzymskich rzeźb. Ponadto w ich skład
wchodzi także budynek zwany Aula Otta
gona, przekształcone w latach 20. XX w.
w planetarium z imponującą kopułą. W tej
sugestywnej przestrzeni zostały ustawione
rzymskie rzeźby.
Fontanna najad
W centrum Piazza della Repubblica
zwraca uwagę fontanna Najad (Fon-
tana delle Naiadi), przedstawiająca na-
gie nimfy – najady (w mitologii grec-
kiej nimfy wód śródlądowych). W czasie
kiedy powstała, wywołała niemały skan-
dal. Jest ona dziełem pochodzącym z po-
czątku XX w. i stanowi jeden z nowszych
zabytków Wiecznego Miasta.
oprac. G. Marchut
Kup książkę
Poleć książkę
178
i
ł
a
n
M
W
i
|
M
y
Z
r
Bazylika Matki Bożej
anielskiej i Męczenników
Do placu Republiki przylega wczesno-
bazylika Matki Bożej
chrześcijańska
Anielskiej i Męczenników
Santa Maria
degli Angeli e dei Martiri, Piazza della Re-
pubblica, Via Cernaia 9; 7.30–19.30; wstęp
wolny. Kościół powstał z części term
Dioklecjana. Miało to upamiętnić prze-
śladowanych przez cesarza chrześcijan.
Autorem projektu był Michał Anioł. Aktu-
alny kształt kościoła został nadany przez
L. Vanvitellego. We wklęsłej ścianie eks-
edry znajdują się portale z brązu wyko-
nane przez Igora Mitoraja. Na posadzce
zobaczymy zegar słoneczny. Główny
ołtarz znajdował się kiedyś w bazylice
św. Piotra, lecz ze względu na wilgoć
zastąpiono go tam mozaiką. W prezbi-
terium można oglądać XVII-wieczne ob-
razy Domenichina (Męczeństwo św. Seba-
stiana) i Maratty (Chrzest Jezusa). Organy
są darem papieża Jana Pawła II z okazji
Roku Jubileuszowego 2000.
Pałac Massimo alle Terme
Przy Largo di Villa Peretti znajduje się Pa
lazzo Massimo, kolejna z pięciu siedzib
wspominanego Muzeum Narodowego
Rzymu
Museo Nazionale Romano –
Palazzo Massimo Alle Terme; wt.–nd.
9.00–19.45; wstęp 7 i 3,50 EUR, bilet obej-
muje wszystkie siedziby muzeum i jest
ważny trzy dni, założona w 1889 r. W neo-
renesansowym pałacu można oglądać
sztukę rzymską z okresu od II w. p.n.e. do
V w. n.e. Na parterze i pierwszym piętrze
znajduje się kolekcja antycznych rzeźb,
wśród których: Dyskobol z kolekcji Lan-
cellotti (jedyna zachowana kopia Dys-
kobola Myrona), Odpoczywający bokser
(hellenistyczna rzeźba z brązu, I w. p.n.e.),
posąg Augusta (I w. p.n.e.) czy Uśpiony
hermafrodyta.
Największą atrakcją muzeum stano-
wią zgromadzone tu malowidła ścienne
pochodzące z wielu willi w całym Rzymie
i jego okolic. Najpiękniejsze pochodzą ze
znajdującej się przy Via Flaminia pod Rzy-
mem willi Liwii, żony Oktawiana
Augusta. Wrażenie robią zwłasz-
cza ściany triclinium (salonu) ude-
korowane pełnymi wdzięku wy-
obrażeniami drzew i roślin. Mu-
zeum zawiera również bogate
zbiory mozaik, a w podziemiach
możemy oglądać kolekcję numi-
zmatyczną oraz biżuterię.
Kościół św. Pudencjany
Pomiędzy Wiminałem a Eskwili-
nem znajduje się kościół poświę-
cony św. Pudencjanie
Chiesa
di Santa Pudenziana; Via Urbana
160; 9.00–12.00, 15.00–18.00; wstęp
wolny, córce rzymskiego sena-
tora. Świętą została także jej sio-
stra Prasseda, której świątynia
Poleć książkę
▲ Kościół Matki Bożej Anielskiej od Męczenników,
jedna z rzeźb Igora Mitoraja
Kup książkę
znajduje się w pobliżu. Wiąże się z tym
legenda, jakoby ich ojciec Pudens go-
ścił w swoim domu św. Piotra, a następ-
nie przekształcił tenże dom w kościół. Po
śmierci całego rodu Pius I, wzniósł na ich
cześć dwa kościoły, w tym ten Puden-
cjany na miejscu domu Pudensa. Jest
to jedna z najstarszych świątyń rzym-
skich (zachowana w absydzie mozaika
pochodzi z IV w.).
Wewnątrz na uwagę zasługuje
kaplica Caetanich (w lewej nawie),
wzniesiona prawdopodobnie na miej-
scu anty cznego domus Pudentiana. Bu-
dowę kaplicy, którą zdobią niezwykle bo-
gate dekoracje z marmuru oraz mozaiki,
sfinalizował Maderna.
Przed wejściem znajduje się ta-
blica poświęcona księżnej Kalikście
z Rzewuskich Caetani, córce Wacława
Rzewuskiego. W kościele pochowany
został także polski kardynał Włodzi-
mierz Czacki, którego pomnik można
oglądać w lewej nawie.
Okolice Koloseum
s. 180
179
M
u
e
s
O
l
O
K
i
e
c
l
O
K
O
|
M
y
Z
r
▲ Wnętrze Koloseum
Poleć książkę
Sądzi się powszechnie, że nazwa Ko-
loseum pochodzi od wielkości budowli,
prawdopodobnie jednak nazwano je
tak ze względu na stojący nieopodal
ogromny posąg Nerona, który po samo-
bójczej śmierci znienawidzonego cesa-
rza został przekształcony przez Flawiu-
szy w posąg boga słońca (dookoła jego
głowy dodano promienie słoneczne).
Koloseum z zewnątrz prezentuje się
nadzwyczaj imponująco. Zbudowane
jest z trzech poziomów arkad i ostat-
niego poziomu z otworami służącymi do
Koloseum
Kolo
Jedną z wizytówek Rzymu jest
Colosseo, Via dei Fori Imperiali;
seum
www.coopculture.it; 16 II–15 III 8.30–17.00,
16 III–ostatnia sb. III 8.30–17.30, ostatnia
nd. III–31 VIII 8.30–19.15, IX 8.30–19.00, 1 X–
ostatnia sb. X 8.30–18.30, ostatnia nd.
X–15 II 8.30–16.30; wstęp 12 EUR, ulgowy
7,50 EUR, bilet obejmuje wejście na Pa-
latyn i do Koloseum, jest ważny dwa dni,
rezerwacja 1,5 EUR.
Budowę tego największego rzym-
skiego amfiteatru rozpoczął w 72 r. n.e.
cesarz Wespazjan, założyciel dy-
nastii Flawiuszy (stąd też Kolo-
seum bywa nazywane teatrem
Flawiuszy) i zawodowy żołnierz.
Nakazał on osuszyć sztuczne je-
zioro stworzone na życzenie Ne-
rona w okolicy pałacu Domus
Aurea i na jego miejscu wznieść
przybytek powszechnej rozrywki.
Prace nad budowlą były konty-
nuowane przez kolejnych cesa-
rzy, a ukończono je za panowa-
nia Domicjana.
Kup książkę
Pobierz darmowy fragment (pdf)