Darmowy fragment publikacji:
H e n r y k B e j d a , M a ł g o r z a t a i M i e c z y s ł a w P a b i s o w i e
SAKRALNY
KRAKÓW
Korekta
Marek Chadziński
Marcin Byrski
Agata Pindel-Witek
Projekt okładki
Łukasz Kosek
Skład
Łukasz Sobczyk
Fotografie na okładce
Monika Galicka/EastNews
Damian Klamka/EastNews
Monkpress/EastNews
Franciszek Mróz
Wikimedia Commons
Jarosław Zych
ISBN 978-83-7569-719-3
© 2016 Dom Wydawniczy RAFAEL
ul. Dąbrowskiego 16, 30-532 Kraków
tel./fax: 12 411 14 52
e-mail: rafael@rafael.pl
www.rafael.pl
H e n r y k B e j d a , M a ł g o r z a t a i M i e c z y s ł a w P a b i s o w i e
SAKRALNY
KRAKÓW
od A do Z
KOMPLETNY PRZEWODNIK
W s t ę p
5
WSTĘP
NAKARM KRAKOWEM SWĄ DUSZĘ
Cracovia totius Poloniae urbs celeberrima atque amplissima..., czyli
„Kraków, miasto całej Polski najsławniejsze i najświetniejsze” – napisał
w 1619 r. na miedziorycie z widokiem Krakowa jego autor – szwajcarski
rysownik Matthäns Merian Starszy. Zaledwie 10 lat wcześniej królewski
Kraków przestał być stolicą Polski. Siedzibą króla i władz została Warsza-
wa, ale pozostały splendor, sława i chwała Krakowa jako najpiękniejszego
miasta w Polsce i jednego z najświetniejszych w całej Europie i na świe-
cie. I tak jest aż do dziś.
Kraków szczyci się swoim rynkiem, siedzibą królów – Wawelem,
zabytkowymi kamienicami, ale prawdziwą perłą w koronie tego miasta
są miejsca święte. Pod względem kościołów i klasztorów, konkurować
z Krakowem może bowiem jedynie sam Rzym. Kraków to również mia-
sto niezwykłych ludzi – świętych, błogosławionych i sług Bożych, a także
pracujących na chwałę Bożą artystów. Ulice tego grodu przemierzali, żyli
tu lub przez jakiś czas mieszkali, modlili się i posługiwali: św. Faustyna
Kowalska, św. Brat Albert, św. Maksymilian Kolbe, św. Jadwiga Królowa,
św. Stanisław Kazimierczyk i wielu, wielu innych „arcymistrzów” miłości
Boga i bliźniego.
Nadmienić trzeba, że królewski gród nad Wisłą był również umiło-
wanym miastem, urodzonego w pobliskich Wadowicach, Karola Wojty-
ły – św. Jana Pawła II. To właśnie w Krakowie przyszły papież pracował
i studiował, pełnił posługę kapłana, duszpasterza akademickiego oraz
arcypasterza. Karol Wojtyła znał i kochał każdą krakowską świątynię,
6
„każdy kamień i każda cegła” w tym mieście była mu droga. To właśnie
stąd wyruszył do Rzymu, by już tam pozostać jako następca św. Piotra.
Wracał tu jednak potem podczas pielgrzymek. Często. Bardzo często.
Zapraszamy Cię zatem, drogi Czytelniku, do wyruszenia wraz z nami
na wędrówkę po królewskim i „papieskim” Krakowie – po krakowskich
świątyniach i miejscach kultu. I jeszcze jedna uwaga. Przewodnik ten
napisaliśmy głównie z myślą o ludziach wierzących i „poszukujących”.
Skoncentrowaliśmy się w nim zatem przede wszystkim na tym, co naj-
ważniejsze – na sakraliach, otoczonych czcią miejscach, relikwiach, ła-
skami słynących obrazach, a także na świętych związanych z Krakowem.
Gorąco pragniemy bowiem, żebyś zwiedzając nasze ukochane miasto,
zaspokoił przede wszystkim głód swojej duszy.
Poznaj lepiej Kraków, nakarm nim swą duszę, a jesteśmy przekona-
ni, że żegnając ów prastary królewski gród nad Wisłą, westchniesz jak
opuszczający swoją Ojczyznę św. Jan Paweł II: „Żal odjeżdżać!”. My
mamy to szczęście, że nie musimy...
Autorzy
Sakralny kraków55
BAZYLIKA ŚW. FRANCISZKA
Z ASYŻU – FRANCISZKANIE
Przy ul. Franciszkańskiej, na-
przeciw budynku krakow-
skiej kurii biskupiej, znajduje się
klasztor Franciszkanów i bazylika
św. Franciszka.
SZCZYPTA HISTORII
Pierwotny kościół
francisz-
kański, wzniesiony w tym miejscu
w XIII w., posadowiony był na pla-
nie krzyża łacińskiego. Świątynia
została wybudowana dzięki ofia-
rom wiernych, ale jako dobroczyń-
ca szczególnie w jej historii zapisał
się książę Bolesław Wstydliwy. Kil-
kakrotnie na skutek napadów i po-
żarów kościół przebudowywano.
Było to ulubione miejsce modlitwy
ks. kard. Karola Wojtyły – św. Jana
Pawła II.
Franciszkanie
Zakon
został
założony
w XIII w. we Włoszech przez
św. Franciszka z Asyżu. Uzyskał
on zatwierdzenie reguły życia Bra-
ci Mniejszych: w 1209 r. ustne – od
papieża Innocentego III, a w 1223 r.
pisemne – od papieża Honoriu-
sza III. Reguła zakonników polega
na życiu według Ewangelii.
Do Polski franciszkanie dotar-
li około 1234 r. i założyli pierwszy
klasztor we Wrocławiu. Do Krako-
wa zakonnicy przybyli najprawdo-
podobniej trzy lata później.
SŁÓWKO O PATRONIE
Święty Franciszek z Asyżu (1181
lub 1182-1226) urodził się w Asyżu
we Włoszech. Syn bogatego kupca
BAZYLIKA ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU56
nie musiał troszczyć się o byt. Kochał
dworskie biesiady, lekkie życie i ma-
rzył o rycerskiej sławie. W czasie,
gdy żył Franciszek, toczyła się wojna
między Asyżem a sąsiednią Perugią.
Młodzieniec nie chciał bezczynnie
siedzieć w domu i czekać na roz-
strzygnięcie konfliktu. Wyruszył do
walki, ale niedoświadczony w wojo-
waniu szybko dostał się do niewoli.
Po kilkunastu miesiącach siedzenia
w zimnym, ciemnym i wilgotnym
lochu został zwolniony z więzienia
i wrócił do Asyżu, gdzie poddał się
rekonwalescencji. Niedługo jednak
przebywał w domu. Kiedy tylko się
wykurował, znowu wyruszył na wo-
jenną wyprawę.
Pewnej nocy, gdy Franciszek
nie mógł zasnąć, dręczyło go dziw-
ne uczucie. Miał wrażenie, że błą-
dzi. Zaczął więc modlić się i wów-
czas usłyszał nieznany głos:
„Franciszku, komu lepiej słu-
żyć: panu czy słudze?” – padło
pytanie. Młodzieniec odpowie-
dział bez chwili zastanowienia:
„To oczywiste, że panu”. Gdy głos
zapytał: „Dlaczego więc podążasz
za sługą, a nie za panem?”, Franci-
szek nie znalazł już tak szybko od-
powiedzi. Rzekł: „Panie, co chcesz,
abym uczynił?”. „Wróć do Asy-
żu. Tam zostanie ci objawione, co
masz począć” – usłyszał.
Młodzieniec
zrezygnował
z udziału w wojnie i wrócił do
domu. Od tego wydarzenia wie-
lu odwróciło się od Franciszka,
który zrezygnował z towarzystwa
kompanów, już nie pociągało go
bogactwo i zabawa. Szukał nowej
drogi w życiu. Wybrał się więc do
grobu św. Piotra w Rzymie. W cza-
sie wędrówki rozdał wszystkie pie-
niądze, a nawet zamienił się ubra-
niem z napotkanym żebrakiem.
Punktem zwrotnym w jego życiu
było jednak spotkanie z trędo-
watym. Kiedy zobaczył chorego
– w pierwszym odruchu – ominął
go. Po chwili jednak zrozumiał, że
to także jego bliźni. Zawrócił więc
i ucałował trędowatego. Chory bar-
dzo się zdziwił, a z jego oczu po-
płynęły łzy. Niedługo potem Fran-
ciszek usłyszał trzykrotnie słowa
Jezusa, który ożył na krzyżu w ko-
ściele San Damiano: „Franciszku,
czy nie widzisz, że mój dom jest
w ruinie? Idź i napraw go dla mnie”.
Potraktował je bardzo dosłownie
i zaczął odbudowywać świątynię.
Piotr Bernardone zamknął go
w domowym więzieniu. Matka
nie mogła patrzeć na to, jak cierpi
jej syn, i wypuściła go na wolność.
Wówczas pan Bernardone oddał
Franciszka pod sąd. Młodzieniec,
wezwany przez niego do zwrotu pie-
niędzy, powiedział, że odda wszyst-
ko, co ma. Zrzucił z siebie odzież
i podając ją zdziwionemu ojcu, po-
wiedział, że od tego momentu ma
tylko jednego Ojca w Niebie. Wzru-
szony biskup okrył nagiego Fran-
ciszka własnym płaszczem.
Franciszek stał się nędzarzem.
Ubrał się w lichy kaftan i prze-
wiązał go sznurem znalezionym
na ulicy. Szybko znaleźli się tacy,
Sakralny krakówktórzy poszli za jego przykładem.
Pierwszym domem rodzącego się
zakonu był maleńki kościółek po-
święcony Matce Bożej Królowej
Aniołów, zwany Porcjunkulą.
Po pewnym czasie – kiedy
wspólnota braci mniejszych rozro-
sła się – Franciszek postanowił na-
pisać dla niej regułę. Zanim jednak
przystąpił do pracy, odbył 40-dnio-
wy post, a potem udał się do pu-
stelni i tam napisał regułę, która
w każdym szczególe była zgodna
z Ewangelią.
Jak mówi podanie, gotowy tekst
powierzył jednemu z braci, ale ten
zgubił dokument. Święty Fran-
ciszek cudownie odtworzył tekst
z pamięci. Zanim jednak to się sta-
ło, długo pościł i modlił się. Re-
guła została oficjalnie zatwierdzo-
na przez papieża Honoriusza III
i nazywa się ją „Drugą Regułą” lub
„Regułą zatwierdzoną”.
Któregoś dnia Franciszek udał
się do pustelni na Alwernię. Tam
objawił mu się Chrystus pod po-
stacią serafina. Powiedział mu, że
otrzyma łaskę, o którą od dawna
błagał – będzie w sposób szczegól-
ny uczestniczył w męce Pana Je-
zusa. Gdy widzenie się skończyło,
Franciszek zauważył na swym ciele
krew wypływającą z ran w tych sa-
mych miejscach, w których krwa-
wiło ciało Pana Jezusa przybite-
go do krzyża. Biedaczyna chciał
zachować stygmaty w tajemnicy.
Zakrywał rany kawałkiem mate-
riału, a jego twarz nie zdradzała
57
cierpienia, którego doznawał przez
dwa lata życia.
Jesienią 1226 r. cierpiącego
Franciszka przewieziono do Por-
cjunkuli. Zmarł 3 października. Do
grobu Biedaczyny przybywały nie-
przebrane tłumy wiernych. Wielu,
modląc się za jego wstawiennic-
twem, doznawało cudów. Już dwa
lata po śmierci Franciszka papież
Grzegorz IX oficjalnie ogłosił go
świętym.
WĘDRUJĄC PO ŚWIĄTYNI
Do kościoła Franciszkanów
prowadzą dwa wejścia: od ul. Brac-
kiej i od Plant. Wchodząc tym dru-
gim, na jednej z ławek po lewej
stronie znajdziemy tabliczkę, któ-
ra informuje o tym, że w tej świą-
tyni, w tym miejscu, często modlił
się św. Jan Paweł II, kiedy mieszkał
w Krakowie.
Idąc w kierunku ołtarza głów-
nego, mijamy pochodzące z dru-
giej połowy XVII w. posągi pię-
ciu wielkich świętych: Bazylego
Wielkiego, Benedykta z Nursji,
Augustyna, Dominika i Francisz-
ka z Asyżu. Figury są umieszczo-
ne wysoko i aby je zobaczyć, trzeba
zadrzeć głowę.
W nawie głównej znajdują się
cztery barokowe ołtarze boczne.
Dwa ołtarze (św. Maksymiliana
Marii Kolbego i Serca Bożego) po-
chodzą z pokarmelitańskiego ko-
ścioła Świętych Michała i Józefa,
a dwa (Matki Bożej Nieustającej
BAZYLIKA ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU58
Pomocy i św. Józefa) zostały wy-
konane najprawdopodobniej we-
dług projektu Franciszka Placidiego
w połowie XVIII w. Dwa neogotyc-
kie ołtarze boczne (koniec XIX w.)
znajdują się w transepcie: św. Anto-
niego i Matki Bożej Niepokalanej.
W prezbiterium umieszczo-
no obraz św. Franciszka w chwale
niebieskiej, w otoczeniu świętych
franciszkańskich autorstwa Ge-
bharda Flatza (trzecie ćwierćwie-
cze XIX w.).
Po obu stronach ołtarza znaj-
dują się witraże wykonane według
projektu Stanisława Wyspiańskie-
go. Po lewej stronie na witrażu
przedstawiona jest bł. Salomea, po
prawej św. Franciszek. Pozostałe
witraże w tej części świątyni na-
wiązują do żywiołów ognia i wody.
Na ścianach po obu stronach
prezbiterium wiszą wielkoforma-
towe obrazy Władysława Rossow-
skiego: Zatwierdzenie Reguły przez
Honoriusza III w 1223 r. oraz Przy-
bycie franciszkanów do Polski.
W prezbiterium podziwiać
można polichromię wykonaną
w dużej mierze przez Stanisława
Wyspiańskiego. Ściany prezbite-
rium, transeptu i początku nawy
głównej zostały pokryte dekoracją
w pastelowych kolorach. Składa-
ją się na nią zwiewne i pełne po-
etyckiego uroku: lilie, maki, bratki,
dziewanny, niezapominajki, mle-
cze, nasturcje, słoneczniki i inne
Sakralny krakówpolskie kwiaty. Artysta wzorował
się na swoim zielniku, długo przez
niego tworzonym i będącym źró-
dłem artystycznego natchnienia
w wielu dziełach. Te różnorodne
motywy Wyspiański zgrupował
w pasach i rozgraniczył taśmami
o rysunku geometrycznym. Tym
samym podkreślił architekturę
wnętrza kościoła.
W przedniej części prezbite-
rium, między oknami, przedsta-
wił malowidła figuratywne. Z pra-
wej strony znajduje się Matka Boża
z Dzieciątkiem – w krakowskim
stroju ludowym, zwana „Królową-
-wieśniaczką polską” w trakcie koro-
nacji; Miłosierdzie (Caritas) – uoso-
bienie boskiej miłości – dwie dziew-
czynki w uścisku wśród irysów; z le-
wej strony: Upadek zbuntowanych
aniołów oraz Święty Michał Archa-
nioł, symbolizujący walkę ze złem.
59
W tylnej części prezbiterium,
po obu stronach, artysta przed-
stawił wspaniałą galerię szesnastu
polskich orłów piastowskich, co
w czasach zaborów miało szczegól-
ne znaczenie.
Sklepienie w bladoszafirowym
kolorze pokrywają setki złotych
gwiazd. Niektóre z nich to po-
większone płatki śniegu. Wzdłuż
żeber widzimy koronkę i pasek
franciszkański.
Stojąc na środku świątyni i pa-
trząc do tyłu w kierunku chóru, nie
sposób nie zauważyć największego
dzieła witrażowego Stanisława Wy-
spiańskiego – wyobrażenia Boga
Ojca, Stworzyciela świata.
Kaplica Męki Pańskiej
Po lewej stronie świątyni znaj-
duje się duża kaplica Męki Pańskiej.
Umieszczono w niej 14 olejnych
obrazów przedstawiających stacje
Męki Pańskiej, które wykonał Jó-
zef Mehoffer w latach 1933-1946.
Artysta połączył scenerię Jerozoli-
my z elementami krakowskimi, np.
w stacji IV Spotkania Pana Jezusa
z Matką umieścił słynne krakowskie
gołębie. Sam Chrystus odziany jest
„w krótką, nędzną tunikę nie osła-
niając zmaltretowanych, obrzmia-
łych nóg”. W obrazach po prawej
stronie kaplicy (od I stacji Skaza-
nie na śmierć do VII stacji Drugi
upadek) widoczne są efekty świa-
tła słonecznego Jerozolimy. W sta-
cjach końcowych, w miarę narasta-
nia dramatu Golgoty, koloryt kra-
jobrazu staje się coraz zimniejszy,
BAZYLIKA ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU60
pojawiają się akcenty krwawej
czerwieni. W XI stacji Przybicie do
krzyża ogniste błyskawice przeszy-
wają ciemne niebo. Za najciekaw-
szy obraz cyklu uchodzi stacja XII
Śmierć na krzyżu. Zamiast łotrów
Ukrzyżowanemu towarzyszą zastę-
py anielskie, a blask ich świec roz-
świetla postaci pod krzyżem i drogę
do domu Ojca. Twarz Ojca widzimy
zresztą na następnym obrazie uka-
zującym stację XIII Zdjęcie z krzy-
ża. Ostatnia stacja XIV Złożenie do
grobu wywołuje skojarzenia z wy-
stawioną obok, przed ołtarzem ka-
plicy, kopią Całunu Turyńskiego.
Ołtarz główny w kaplicy, po-
chodzący z XVIII w., wykonany
jest z czarnego marmuru. W ołta-
rzu znajduje się figura Pana Jezusa
Ubiczowanego (z drugiej połowy
XVII w.). U jego stóp umieszczono
naturalnej wielkości kopię Całunu
Turyńskiego. Trafiła ona do kra-
kowskiego kościoła Franciszkanów
19 marca 2003 r. Ówczesny gwar-
dian klasztoru i kustosz bazyliki
o. Marek Augustyn OFM Conv ode-
brał ją poświęconą z rąk Ojca Świę-
tego Jana Pawła II w Watykanie.
W kaplicy Męki Pańskiej – po
jej prawej stronie – znajduje się re-
likwiarz z doczesnymi szczątkami
bł. Anieli Salawy (patrz: LUDZIE
BOGA).
Kaplica bł. Salomei
Także po lewej stronie świąty-
ni, bliżej prezbiterium, znajduje
się kaplica bł. Salomei. Wybudo-
wano ją w XV w. dla cechu cieśli
i murarzy. Imię bł. Salomei nosi od
XVII w. W 1630 r. złożono w niej
bowiem doczesne szczątki błogo-
sławionej (patrz: LUDZIE BOGA),
siostry Bolesława Wstydliwego,
pierwszej polskiej klaryski (wcze-
śniej przechowywano je w chórze
klasztornym za wielkim ołtarzem
– dziś miejsce to upamiętnia spe-
cjalna tablica).
W kaplicy znajduje się ołtarz
z marmuru i alabastru z posągiem
księcia Bolesława Wstydliwego
i jego matki, księżnej Grzymisławy,
wraz z obrazem wyobrażającym wi-
zję bł. Salomei. W niszy obok ołtarza
umieszczono kamienną urnę z kość-
mi księcia Bolesława Wstydliwego.
Kaplica Matki Bożej Bolesnej
Po prawej stronie świątyni znaj-
duje się natomiast kaplica Mat-
ki Bożej Bolesnej. Została ona
Sakralny krakówprzerobiona z północnego skrzydła
klasztornych krużganków. Jej po-
lichromia, której autorami są Piotr
Niziński i bratanek Jana Matejki
– Stefan Matejko, pochodzi z koń-
ca XIX w. W kaplicy tej znajduje się
cudowny obraz Matki Bożej zwa-
nej Smętną Dobrodziejką Krako-
wa (patrz: ŁASKAMI SŁYNĄCE).
Umieszczony został w dobudowa-
nym znacznie później ołtarzu z czar-
nego marmuru, przeniesionym tu
z kościoła pokarmelitańskiego.
Nad obrazem, w zwieńczeniu
ołtarza znajduje się mały obraz Ve-
raikon (Chusta Weroniki, czyli od-
bita twarz Chrystusa cierpiącego
w koronie cierniowej) z XVII w.
Krużganki
Odwiedzając kościół Franciszka-
nów, warto wejść także na krużganki
(znajdują się na prawo od głównego
wejścia). Powstały one w pierwszej
połowie XV w. To właśnie przez nie
przechodziły procesje eucharystycz-
ne. Do dziś podziwiać tam można
niezwykłą galerię biskupów kra-
kowskich. Legenda mówi, że wiąże
się ona z kanonizacją św. Stanisła-
wa Szczepanowskiego, która mia-
ła miejsce w bazylice św. Franciszka
w Asyżu (1253 r.). Posłowie polscy,
biorący udział w uroczystościach,
zobowiązali się, że każdy nowy bi-
skup ordynariusz krakowski będzie
posyłał do bazyliki w Asyżu, na pa-
miątkę tej kanonizacji, swój portret
i 100 sztuk złota. Umowa ta jednak
została z czasem zmieniona – w za-
mian za srebrną, trzyłokciową figurę
61
św. Franciszka krakowski konwent
franciszkański przejmował prawo do
owych portretów.
Początkowo portrety bisku-
pów malowano metodą fresko-
wą, jeden obok drugiego, na po-
lach arkad krużganków. Zaczyna-
ły się od bp. Rachelina, a kończyły
na kard. Fryderyku Jagiellończyku
(1488-1503). Dawniej było ich 34,
do dziś zachowało się tylko 13.
Jednolitość stylu tych portre-
tów świadczy, że malował je ten
sam, nieznany artysta z XV w.
Prawdziwą galerię biskupów
krakowskich tworzą jednak por-
trety malowane na deskach – więk-
sza część wizerunków znajduje się
we wschodnim ramieniu krużgan-
ków. Portrety malowane w ten spo-
sób umieszczono w ramieniu połu-
dniowym i zachodnim oraz w ka-
plicy Włoskiej.
Wszystkie portrety malowa-
ne na deskach lub płótnie najczę-
ściej, choć nie zawsze, fundowa-
ne były po śmierci biskupa przez
krewnych, przyjaciół, następców
lub egzekutorów testamentu. Woj-
ny i pożary spowodowały uszczer-
bek w tej niezwykłej kolekcji. Dziś
jest w niej 31 portretów. Wędru-
jąc krużgankami, warto także zo-
baczyć dwa XV-wieczne freski:
Stygmatyzacja św. Franciszka oraz
Tłocznia mistyczna.
ŁASKAMI SŁYNĄCE
Cudowny obraz Matki Bo-
zwanej Smętną
żej Bolesnej,
BAZYLIKA ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU62
Dobrodziejką Krakowa, jest cen-
nym skarbem świątyni. Niezwykle
piękny, malowany na desce, nazna-
czony głębokim smutkiem i bo-
leścią wizerunek Maryi pochodzi
z przełomu XV i XVI w. Jego au-
torstwo przypisuje się Mistrzowi
Jerzemu, twórcy wielu innych póź-
nogotyckich dzieł lub komuś z jego
szkoły. Czy to prawda – nie wiado-
mo, bowiem obraz – w przeciwień-
stwie do innych dzieł Mistrza Je-
rzego – nie jest podpisany.
Obraz cudownie ocalał pod-
czas dwóch pożarów, które w la-
tach 1655 i 1850 doszczętnie spu-
stoszyły kościół i klasztor. Spłonęły
wówczas umieszczone na ścianach
kaplicy obrazy i stopiły się srebrne
tabliczki, będące świadectwem do-
znanych łask.
Maryjny wizerunek od wieków
słynął w całej Polsce cudami i łaska-
mi. Dzięki temu ogromnemu, żywe-
mu kultowi obraz został uroczyście
koronowany koroną papieską. Aktu
tego – w obecności ponad 40 tys.
wiernych – dokonał 20 września
1908 r. ks. kard. Jan Puzyna.
LUDZIE BOGA
Błogosławiona Aniela Salawa
(1881-1922) była tercjarką francisz-
kańską. Pochodziła z podkrakow-
skiej wsi Siepraw. Ukończyła za-
ledwie dwie klasy szkoły elemen-
tarnej. Kiedy miała 16 lat, rozpo-
częła pracę jako pomoc domowa
w Krakowie. W 1899 r. wstąpiła do
Stowarzyszenia Sług Katolickich
św. Zyty, które miało na celu
ochronę służących i opiekę nad
bezbronnymi dziewczętami. My-
ślała o wstąpieniu do klasztoru, ale
spowiednik odradził jej ten krok.
Wówczas za cel swego życia przyję-
ła rolę służącej. Złożyła także ślub
dozgonnej czystości. Każdy dzień
rozpoczynała od modlitwy, naj-
częściej w kościele Franciszkanów
w kaplicy Męki Pańskiej, gdzie czę-
sto odprawiała drogę krzyżową.
12 maja 1912 r. rozpoczę-
ła nowicjat w Trzecim Zakonie
św. Franciszka. W czasie pierwszej
wojny światowej Aniela została
w Krakowie. Służyła w szpitalach,
pomagając rannym żołnierzom,
chorym dzieciom i jeńcom wojen-
nym. Całą pensję rozdawała cho-
rym i biednym.
Jesienią 1916 r. została nie-
godziwie zwolniona ze służby.
Sakralny krakówPrzeżyła ten trudny czas tylko dzię-
ki pomocy koleżanek służących.
W 1918 r. wynajęła przy ul. Radzi-
wiłłowskiej 20 zawilgocony i zim-
ny pokój w suterenie, bez podło-
gi. Po około dwóch latach przesta-
ła chodzić. Pomagały jej siostry ze
Stowarzyszenia św. Zyty, kongre-
gacja Trzeciego Zakonu św. Fran-
ciszka, a także po sąsiedzku – jezu-
ici oraz redemptoryści. W marcu
1922 r. stan jej zdrowia pogorszył
się na tyle, że przewieziono ją do
szpitala św. Zyty przy ul. Mikołaj-
skiej 20, gdzie zmarła.
Anielę Salawę pochowano na
cmentarzu Rakowickim. Od tego
momentu do „swojej świętej” za-
częły zwracać się jej byłe koleżanki,
potem różni ludzie. 13 maja 1949 r.
odbyła się ekshumacja szczątków
Anieli Salawy i przeniesienie ich
do kaplicy Męki Pańskiej w bazyli-
ce św. Franciszka, gdzie spoczywają
do dziś. 13 sierpnia 1991 r. na kra-
kowskim rynku Jan Paweł II ogło-
sił Anielę Salawę błogosławioną.
Powiedział wówczas m.in.: „Jest to
dla mnie ogromna radość, że mo-
głem dzisiaj w Krakowie wynieść
do chwały błogosławionych Anielę
Salawę. Ile razy modliłem się przy
jej relikwiach, jak głęboko zapadły
mi w pamięć te [jej] słowa: «Pa-
nie! Żyję, bo każesz, umrę, kiedy
chcesz, zbaw mnie, bo możesz»”.
Błogosławiona Salomea (1212-
1268) – córka księcia krakowsko-
-sandomierskiego Leszka Białe-
go i księżnej Grzymisławy, siostra
63
księcia Bolesława V Wstydliwego,
żona księcia węgierskiego Kolo-
mana. Wychowywała się na dwo-
rze królewskim u rodziców przy-
szłego męża, którego poślubi-
ła w wieku 13 lat. Z Kolomanem
przeżyła w dziewictwie 12 lat. Po
jego śmierci (zginął w bitwie z Ta-
tarami w 1241 r.), wróciła do Pol-
ski i w 1245 r. wstąpiła do Zako-
nu świętej Klary. Sprowadziła kla-
ryski z Pragi Czeskiej i utworzyła
w Polsce pierwszą ich wspólno-
tę w Sandomierzu. Później sio-
stry przeniosły się do Zawicho-
stu, a następnie do Grodziska koło
Skały, w okolicy Krakowa. Salo-
mea troszczyła się o siostry i oko-
liczną ludność, wspomagała rada-
mi swego brata, zakładała szpita-
le, a nawet założyła miasto Skałę.
Przede wszystkim oddawała się
jednak życiu pokutnemu.
Salomea zmarła 17 listopada
1268 r., a jej ciało przeniesiono do
Krakowa i pochowano w kościele
św. Franciszka. Papież Klemens X
beatyfikował klaryskę w 1673 r.
W krakowskim klasztorze Fran-
ciszkanów przebywał bł. Jakub
Strepa (ok. 1340-1409). Był on ar-
cybiskupem halicko-lwowskim. Za-
angażowany był w chrystianizację
Rusi. Słynął ze skromnego, poboż-
nego życia. Zmarł w opinii święto-
ści we Lwowie. W 1790 r. został włą-
czony do grona błogosławionych.
Z krakowską świątynią fran-
także
ciszkańską związany
jest
BAZYLIKA ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU64
bł. Rafał Chyliński (1694-1741).
Pochodzący z Poznańskiego fran-
ciszkanin pracował w Krakowie,
opiekując się niepełnosprawnymi,
ubogimi i chorymi. Jego posta-
wa, umartwianie się, post i pokora
przyciągały rzesze wiernych do ko-
ścioła. Był ich spowiednikiem i ka-
znodzieją. Jego świętość spowo-
dowała, że już w 1761 r. wszczęto
proces informacyjny. Niestety, woj-
ny i rozbiory nie pozwoliły go do-
kończyć. Dopiero papież Pius XII
wydał dekret o heroiczności cnót
o. Rafała Chylińskiego (1949 r.).
Beatyfikacji dokonał Jan Paweł II
w Warszawie 9 czerwca 1991 r.
Do franciszkanów lubił przy-
chodzić na modlitwę, pochodzą-
cy z Podkarpacia, św. Józef Seba-
stian Pelczar (1842-1924) – biskup
przemyski, profesor Uniwersytetu
Jagiellońskiego, założyciel Zgro-
madzenia Służebnic Najświętszego
Serca Jezusowego (sióstr sercanek).
Biskup Pelczar był członkiem Fran-
ciszkańskiego Zakonu Świeckich
(FZŚ). Jego wrażliwość na potrze-
by społeczne pogłębiła formacja
w tym zakonie. Związany z fran-
ciszkanami z Prowincji św. Anto-
niego i bł. Jakuba Strzemię, miesz-
kał w krakowskim klasztorze, kie-
dy był zatrudniony na Uniwersyte-
cie Jagiellońskim. W bazylice Fran-
ciszkanów codziennie odprawiał
Mszę św. przed obrazem Matki Bo-
lesnej oraz spowiadał.
Został beatyfikowany 2 czerw-
r., a kanonizowany
ca 1991
18 maja 2003 r. przez Ojca Święte-
go Jana Pawła II.
ludzi
Wymieniając
związa-
nych z kościołem Franciszkanów
w Krakowie, trzeba powiedzieć
także o św. Maksymilianie Marii
Kolbem (1894-1941). Maksymi-
lian po raz pierwszy przyjechał do
Krakowa w 1912 r. Pobyt ten trwał
jednak krótko, ponieważ jeszcze
w tym samym roku wyjechał do
Rzymu. Na papieskich uniwersy-
tetach Gregorianum i Seraphicum
ukończył studia filozoficzne i teo-
logiczne z dwoma doktoratami.
W Rzymie otrzymał też święcenia
kapłańskie.
Po powrocie do Polski pracował
w krakowskim seminarium fran-
ciszkańskim, wykładając historię
Kościoła i filozofię. Również tutaj
zainicjował wydawanie miesięcz-
nika „Rycerz Niepokalanej”. Znana
jest historia, która opowiada o tym,
że Maksymilian nie miał pieniędzy
na wydanie pierwszego numeru
czasopisma. Modlił się o nie i otrzy-
mał je – ktoś wyliczoną sumę poło-
żył na ołtarzu Matki Bożej.
Maksymilian założył Niepo-
kalanów. W przeddzień wybuchu
drugiej wojny światowej był to naj-
większy klasztor na świecie z 700
zakonnikami i kandydatami. Od
1930 roku o. Maksymilian przeby-
wał w Japonii, dokąd udał się wraz
z czterema współbraćmi. W Na-
gasaki założył drugi Niepokala-
nów, w 1931 r. otworzył nowicjat,
a w 1936 r. małe seminarium.
Sakralny krakówPo powrocie do Polski założył
w Niepokalanowie własną radiosta-
cję, a zamierzał utworzyć telewizję.
Wraz z okupacją hitlerowską
nadeszła likwidacja Niepokalano-
wa. Niemcy aresztowali i uwięzi-
li franciszkanów w obozie w Am-
tlitz, a później w Ostrzeszowie. Oj-
ciec Maksymilian został zwolniony
w święto Niepokalanej – 8 grud-
nia 1939 r. i wrócił do Niepokala-
nowa. 17 lutego 1941 r. został po-
wtórnie aresztowany i osadzony na
Pawiaku. 28 maja przewieziono go
do obozu koncentracyjnego Au-
schwitz, gdzie dostał pasiak i numer
16670. W niewoli o. Maksymilian
wykazywał postawę kapłana o nie-
wzruszonej wierze, krzepiąc innych
więźniów modlitwą i śpiewem. Pod
koniec lipca 1941 r., po ucieczce
jednego z więźniów z bloku o. Kol-
bego, Niemcy wytypowali co dzie-
siątego więźnia na śmierć głodową;
wśród nich Franciszka Gajownicz-
ka, ojca rodziny. Wówczas zgłosił
się za niego o. Maksymilian. Więź-
niowie wtrąceni do celi śmierci, pod
duchową opieką Kolbego, trwali
w modlitwie. Najdłużej, przyzwy-
czajony do głodu, sam o. Maksymi-
lian – ponad dwa tygodnie bez chle-
ba i wody. Zniecierpliwieni esesma-
ni 14 sierpnia 1941 r. uśmiercili go
zastrzykiem fenolu. Niemcy spalili
jego ciało w krematorium.
Ojciec Maksymilian Maria
Kolbe został beatyfikowany jako
wyznawca przez papieża Pawła VI
17 października 1971 r. w Rzy-
mie. Kanonizowany został jako
65
męczennik 10 października 1982 r.
przez Jana Pawła II.
W bazylice
św. Franciszka
z Asyżu w Krakowie znajduje się
ołtarz św. Maksymiliana w nawie
głównej po prawej stronie, a przy
wejściu do klasztoru tabliczka upa-
miętniająca jego kapłańską posługę
w tym miejscu w latach 1919-1922.
Męczennicy z Peru: o. Zbi-
gniew Strzałkowski i o. Michał
Tomaszek – franciszkanie, którzy
należeli do krakowskiej francisz-
kańskiej Prowincji św. Antoniego
i bł. Jakuba Strzemię, zostali za-
mordowani w andyjskim Pariaco-
to przez terrorystów z lewackiego
Świetlistego Szlaku. Wieść o mę-
czeńskiej śmierci franciszkanów
szybko obiegła świat i dotarła do
Ojczyzny. 5 grudnia 2015 r. zostali
oni beatyfikowani wraz z włoskim
księdzem Alessandro Dordim.
A TO CIEKAWE
Z kościołem Franciszkanów
w Krakowie związany jest książę
Bolesław Wstydliwy (1226-1279),
jego główny fundator. W świątyni
spoczywają jego doczesne szcząt-
ki (w kamiennej urnie za kratą, po
prawej stronie ołtarza, w kaplicy
bł. Salomei). Bolesław Wstydliwy
to książę sandomierski i krakow-
ski. Był synem księcia Leszka Białe-
go i księżniczki łuckiej Grzymisła-
wy. Nadano mu przydomek „Wsty-
dliwy”, gdyż wraz ze swą małżonką,
św. Kingą, złożył ślub czystości.
◆
BAZYLIKA ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU66
Przy lewym wyjściu z kaplicy
pod chórem organowym – pomię-
dzy stacjami drogi krzyżowej: We-
ronika ociera twarz Panu Jezuso-
wi i Pan Jezus upada po raz drugi
– stoi konfesjonał, w którym często
spowiadał Karol Wojtyła.
Przed obrazami drogi krzyżo-
wej autorstwa Mehoffera bardzo
często modlił się ks. kard. Karol
Wojtyła. To była jego ulubiona kra-
kowska droga krzyżowa.
◆
◆
Przed relikwiami Anieli Salawy
modlił się często „Książę Niezłom-
ny” – ks. kard. Adam Stefan Sapie-
ha. Książę kardynał prosił służącą
o pomoc w sprawie beatyfikacji
królowej (Jadwigi)!
◆
W XVII i XVIII w. – na mocy
przywileju królewskiego – przed
◆
obliczem Smętnej Dobrodziejki
ułaskawiano, wyznaczonych przez
działające przy klasztorze Arcy-
bractwo Męki Pańskiej, skazanych
na śmierć więźniów. Garnęli się
jednak do Smętnej Matki nie tylko
więźniowie, tłumnie przybywali tu,
i nadal przybywają, przede wszyst-
kim mieszkańcy Krakowa i kra-
kowscy żacy.
Arcybractwo Męki Pańskiej
opiekowało się więźniami i ska-
zanymi, posiadało też związane
z tą posługą przywileje. Było jedy-
nym stowarzyszeniem, które miało
w Wielki Czwartek przywilej wy-
kupywania z więzienia dłużników
oraz występowania do władz miej-
skich lub do króla o ułaskawienie
jednego ze skazanych na śmierć.
Członkowie arcybractwa udawali
się w Wielki Czwartek z kościoła
Franciszkanów, ul. Bracką, w kie-
runku Rynku Głównego. Schodzi-
li do podziemi ratusza, w których
mieściło się więzienie. Tam wyku-
pywali dłużników oraz uwalnia-
li jednego więźnia skazanego na
śmierć, który do końca życia pozo-
stawał pod opieką bractwa, stając
się jego członkiem.
◆
Do Arcybractwa Męki Pań-
skiej należeli ludzie cieszący się
ogólnym szacunkiem, w tym gro-
nie byli biskupi, kardynałowie oraz
królowie – Zygmunt III Waza,
Władysław
IV,
Jan Kazimierz
i Jan III Sobieski.
◆
Sakralny krakówW kościele Franciszkanów
w 1289 r. ukrywał się przed Henry-
kiem IV Probusem książę Włady-
sław Łokietek. Dzięki pomocy za-
konników uciekł on w przebraniu
z miasta.
W
refektarzu klasztornym
Franciszkanów – jak podają kro-
nikarze – spotykała się królowa
Jadwiga ze swoim ukochanym
Wilhelmem.
◆
◆
W 1386 r. w kościele Francisz-
kanów przyjął sakrament chrztu
świętego król Władysław Jagiełło.
SPECJALNE WSPÓLNOTY
Arcybractwo Męki Pańskiej
(zwane Arcybractwem Dobrej
Śmierci) powstało pod koniec
XVI w. Jego siedzibą została kapli-
ca Męki Pańskiej znajdująca się przy
bazylice św. Franciszka z Asyżu.
W 1597 r. papież Klemens VIII
zatwierdził bractwo, nadając mu
liczne odpusty. W 1605 r. uzyska-
ło ono status arcybractwa. Od-
działywanie tego stowarzyszenia
było tak duże, że podobne brac-
twa powstały przy prawie 30 in-
nych klasztorach franciszkańskich
w Polsce.
Do obowiązków brackich nale-
żał m.in. udział w piątkowym na-
bożeństwie połączonym z biczowa-
niem. Członkowie bractwa zacho-
wywali anonimowość, publicznie
pokazywali się w specjalnych, czar-
nych tunikach, na których nosili
67
długie kaptury, zasłaniające twarz,
z wyciętymi otworami na oczy.
Członkowie
arcybractwa
uczestniczyli w tzw. Procesji Je-
rozolimskiej, czyli nabożeństwie
upamiętniającym
odnalezienie
krzyża Chrystusa przez św. Helenę.
Mieli swoje oryginalne nabożeń-
stwo Piętnastu Stopni Męki Pań-
skiej. Przez długie lata odprawia-
no je we wszystkie piątki roku. Od
1975 r. nabożeństwo sprawowane
jest tylko w piątki Wielkiego Postu,
a jego tekst przystosowano do re-
form II Soboru Watykańskiego.
zaczyna
Nabożeństwo
się
o godz. 9.00 wystawieniem Naj-
świętszego Sakramentu oraz cało-
dzienną adoracją w kaplicy Męki
Pańskiej, o godz. 16.30 sprawowa-
na jest Msza św.
O godz. 17.00 na krużgankach
klasztornych bracia rozpoczynają
Procesję Jerozolimską do kaplicy
Męki Pańskiej. Po dojściu do kapli-
cy zatrzymują się na środku, przed
tzw. Latarnią, ozdobioną cztere-
ma obrazami przedstawiającymi
modlitwę Pana Jezusa w Ogrójcu,
Matkę Bożą Bolesną, św. Weronikę
i Pana Jezusa na krzyżu. Tam od-
prawiane jest nabożeństwo Pięt-
nastu Stopni Męki Pańskiej, któ-
re polega na rozważaniu piętnastu
scen („stopni”) związanych z męką
Chrystusa.
Bracia śpiewają refren: Me-
mento homo mori – „Pamiętaj
człowiecze na śmierć, a za grze-
chy pokutuj”. Twarze mają zakry-
te spiczastymi kapturami. Brat,
BAZYLIKA ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU68
członkowie
będący najdłużej w arcybractwie,
niesie krzyż. Dwaj najstarsi wie-
kiem
arcybractwa
niosą umieszczone na drewnia-
nych drzewcach czaszki mężczy-
zny i kobiety. W czasie śpiewania
psalmów pokutnych uczestnicy
nabożeństwa klęczą, a bracia leżą
krzyżem. Po odśpiewaniu Gorz-
kich żali i kazaniu pasyjnym nabo-
żeństwo kończy się ucałowaniem
relikwii Krzyża Świętego, a bracia
wracają krużgankami w procesji
do zakrystii.
Bractwo Matki Bożej Bole-
snej – w 1892 r., w kaplicy Mat-
ki Bożej Bolesnej, dokonano uro-
czystej, oficjalnej erekcji Bractwa
Siedmiu Boleści Najświętszej Ma-
ryi Panny, które przetrwało do dziś
pod nazwą Bractwo Matki Bożej
Bolesnej. Od powstania bractwa
wstąpiło do niego ponad 24,5 tys.
mężczyzn i kobiet, a w księgach
znajdujemy m.in. nazwiska: mat-
ki św. Maksymiliana Kolbe – Ma-
rianny Kolbe i bł. Anieli Salawy.
Znakiem wyróżniającym człon-
ków bractwa od innych wspólnot,
ruchów i stowarzyszeń są czerwo-
ne szarfy z wizerunkiem Bolesnej
Matki – Smętnej Dobrodziejki
Krakowa. Przyjęcie nowych sług
i służebnic bractwa odbywa się
w trzecie niedziele marca, czerw-
ca, września i grudnia – po uro-
czystych dróżkach Matki Bożej
Bolesnej, celebrowanych bezpo-
średnio po Mszy św. o godz. 16.30.
Chór Cecyliański został założo-
ny w 1923 r. Obecnie jest to chór mę-
ski. Można go posłuchać w bazylice
podczas niedzielnych Mszy św. lub
na specjalnych koncertach. Brał
udział w wielu ważnych uroczy-
stościach, m.in.:
sprowadzenia
zwłok Juliusza Słowackiego (1927),
400-lecia urodzin ks. Piotra Skargi
(1936), 25-lecia śmierci br. Alberta
(Adama Chmielowskiego) oraz po-
witania relikwii św. Andrzeja Bobo-
li (1938). Chór uczestniczył także
w pogrzebie Jacka Malczewskie-
go (1929) oraz śpiewał w pierwszą
rocznicę śmierci Karola Szymanow-
skiego (1938).
Trzeci Zakon Świętego Fran-
ciszka – w 1221 r. św. Franciszek
z Asyżu założył zakon dla ludzi
świeckich, pragnących żyć ducho-
wością franciszkańską. Do tego
zakonu należeli
ludzie wszyst-
kich stanów: chłopi, mieszczanie,
szlachta, rycerze i władcy, a także
kapłani diecezjalni, biskupi, kar-
dynałowie i papieże. Franciszkań-
ski Zakon Świeckich jest stowarzy-
szeniem, którego członkowie żyją
w świecie i uczestniczą w duchu
zakonu franciszkańskiego.
TYLKO TU
Dróżki ku czci Matki Bożej Bo-
lesnej: marzec – 3. niedziela, godz.
17.15; czerwiec – 3. niedziela,
godz. 17.15; wrzesień – 3. niedzie-
la, godz. 17.15; grudzień – 3. nie-
dziela, godz. 17.15.
Sakralny kraków69
OREMUS
Msze św. w niedziele i uroczystości:
6.30 (w kaplicy Matki Bożej),
8.00, 9.30, 11.00, 12.00 (z udzia-
łem Chóru Cecyliańskiego),
15.30 (w języku włoskim w nie-
dziele w kaplicy Matki Bożej),
16.30, 19.00.
Msze św. w dni powszednie:
6.00 (w kaplicy Matki Bo-
żej), 7.00 (w kaplicy Matki Bożej),
8.00 (w kaplicy Matki Bożej), 9.00
(w kaplicy Matki Bożej), 16.30,
18.00, 19.00 (w lipcu i sierpniu nie
ma Mszy o godz. 8.00).
Droga krzyżowa:
w okresie Wielkiego Postu co-
dziennie (z wyjątkiem piątków
i niedziel), ok. 17.05 (po Mszy
św. o 16.30).
W SIECI
www.franciszkanska.pl
ADRES
Klasztor i bazylika
Franciszkanów św. Franciszka
z Asyżu
pl. Wszystkich Świętych 5
31-004 Kraków
tel.: 12 422 53 76,
fax: 12 422 53 76, e-mail:
bazylika@franciszkanska.pl
Nabożeństwo Męki
Pań-
skiej z uczestnictwem Arcybrac-
twa Męki Pańskiej: piątki Wiel-
kiego Postu – ok. 17.05 (po Mszy
św. o 16.30).
Franciszkański Zakon Świec-
niedziela miesiąca,
kich:
Msza św. – godz. 16.30.
2.
Rycerstwo Niepokalanej (MI):
14. dnia każdego miesiąca, Msza
św. – godz. 16.30.
Arcybractwo Męki Pańskiej
– Bractwo Matki Bożej Bole-
snej: 3. niedziela miesiąca, Msza
św. – godz. 16.30.
Każdego 9. dnia miesiąca
o godz. 16.30 modlitwa o kanoni-
zację bł. Anieli Salawy.
BAZYLIKA ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU454
Spis treści
Wstęp ........................................................................................................... 5
Królewska katedra na Wawelu
pw. św. Stanisława BM i św. Wacława ................................................ 7
Bazylika Mariacka – kościół archiprezbiterialny
pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny ................................. 27
Sanktuarium Bożego Miłosierdzia .......................................................... 44
Kaplica klasztorna pw. św. Józefa ....................................................... 44
Bazylika Bożego Miłosierdzia ............................................................. 49
Bazylika św. Franciszka z Asyżu – Franciszkanie ................................... 55
Bazylika pw. Świętej Trójcy – Dominikanie ............................................ 70
Bazylika pw. św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa
i Męczennika – Paulini „Na Skałce” ................................................... 86
Bazylika Bożego Ciała
i klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich............................. 95
Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa – Jezuici .............................. 107
Bazylika pPw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
– Sanktuarium Matki Bożej Piaskowej – Karmelici „Na Piasku” ..... 118
Sanktuarium Krzyża Świętego
– kościół pw. Matki Bożej Wniebowziętej i św. Wacława
w Krakowie-Mogile – Cystersi ........................................................... 125
Bazylika św. Floriana .................................................................................. 132
Kolegiata Uniwersytecka św. Anny .......................................................... 137
Sanktuarium św. Jana Pawła II .................................................................. 152
Sanktuarium św. Kazimierza Królewicza ...............................................
– Franciszkanie (Reformaci) ............................................................... 159
Sanktuarium „Ecce Homo” św. Brata Alberta – Albertynki ................ 168
Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy – Redemptoryści ........ 173
Kościół św. Józefa – Bernardynki ............................................................. 179
Kościół św. Marka Ewangelisty ................................................................. 185
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła ............................................ 195
Kościół pw. św. Bernardyna ze Sieny
– Sanktuarium św. Szymona z Lipnicy – Bernardyni ...................... 205
Kościół św. Barbary – Jezuici .................................................................... 218
Kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny – Kapucyni ......... 228
Kościół pw. Matki Bożej Śnieżnej – Dominikanki „Na Gródku” ........ 235
Kościół pw. św. Tomasza Apostoła – Duchaczki .................................... 242
Kościół pw. św. Andrzeja – Klaryski ........................................................ 248
Kościół pw. św. Krzyża ............................................................................... 252
Kościół pw. św. Mikołaja ............................................................................ 257
Sakralny krakóws p i s t r e ś c i
455
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty – Prezentki ...... 261
Kościół pw. Przemienienia Pańskiego – Pijarzy ..................................... 266
Kościół pw. św. Wojciecha ......................................................................... 269
Kościół pw. św. Idziego – kościół filialny Dominikanów ...................... 272
Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa – Szarytki ...................... 277
Kościół pw. św. Wincentego à Paulo
– Sanktuarium Pana Jezusa Milatyńskiego
i Matki Bożej z Lourdes – Misjonarze ............................................... 282
Kościół pw. Nawrócenia św. Pawła Apostoła – Misjonarze .................. 286
Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej
– Augustianie i Augustianki................................................................ 290
Kościół pw. Trójcy Świętej – Bonifratrzy ................................................. 299
Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa – Sercanki ..................... 306
Kościół pw. Niepokalanego Serca Maryi – Felicjanki ............................ 313
Kościół pw. św. Franciszka Salezego – Wizytki ...................................... 318
Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
– Karmelici Bosi ................................................................................... 322
Kościół pw. św. Teresy i św. Jana od Krzyża – Karmelitanki Bose ....... 329
Kościół pw. Opieki św. Józefa – Karmelitanki Bose ............................... 333
Kościół św. Stanisława Kostki i św. Jana Bosko – Salezjanie ................. 336
Kościół rektoralny Salezjanów
pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych ........................................ 345
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Augustyna – Norbertanki ......... 347
Kościół pw. Najświętszego Salwatora ....................................................... 357
Kaplica pw. św. Małgorzaty (i Judyty) ................................................ 359
Kaplica pw. bł. Bronisławy .................................................................. 361
Kościół pw. św. Józefa ................................................................................. 363
Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
– Sanktuarium Matki Błogosławionego Macierzyństwa
– Sercanie ............................................................................................... 367
Kościół pw. Matki Bożej Królowej Polski (Arka Pana) ......................... 371
Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła
– Benedyktyni Tynieccy ...................................................................... 376
Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
– Kameduli na Srebrnej Górze ........................................................... 383
Inne kościoły i miejsca kultu w Krakowie ............................................... 388
Sanktuaria archidiecezji krakowskiej ....................................................... 407
Sakralne szlaki............................................................................................. 431
Bibliografia (wybór) ................................................................................... 436
Opracowanie ............................................................................................... 451
Fotografie ..................................................................................................... 452
Pobierz darmowy fragment (pdf)