Darmowy fragment publikacji:
c u d a n a t u r y , k u l t u r y i s z t u k i
Skarby
UNESCO
SpiS treści
europa
5
azja
185
ameryka północna
i środkowa
309
ameryka południowa
357
australia
377
afryka
391
WStĘp
Idea opracowania listy najcenniejszych na świe-
cie obiektów przyrodniczych i kulturowych na-
rodziła się na początku lat siedemdziesiątych
XX w. Podstawę działań w tym zakresie stano-
wi konwencja UNESCO dotycząca Światowego
Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego, któ-
rej tekst został przyjęty na XVII sesji Konfe-
rencji Generalnej UNESCO w 1972 r. w Paryżu.
Pięć lat później odbyła się pierwsza sesja Ko-
mitetu Światowego Dziedzictwa, który rozpo-
czął tworzenie Listy Światowego Dziedzictwa
Kulturalnego i Przyrodniczego. W 1978 r. w Wa-
szyngtonie dokonano wpisu pierwszych dwuna-
stu obiektów, wśród których znalazły się aż dwa
miejsca z naszego kraju – zespół staromiejski
Krakowa i kopalnia soli w Wieliczce.
Miejsca wpisane na listę muszą spełniać przynaj-
mniej jedno z kilku ściśle określonych kryteriów.
Jeśli chodzi o obiekty kulturowe, powinny one:
I.
stanowić wybitne dzieło twórczego geniu-
szu człowieka; lub
II. ukazywać znaczącą wymianę wartości, za-
chodzącą w danym okresie czasu lub na
danym obszarze kulturowym świata w dzie-
dzinie rozwoju architektury lub techniki,
sztuk monumentalnych, urbanistyki lub
projektowania krajobrazu; lub
III. nieść unikalne lub co najmniej wyjątkowe
świadectwo tradycji kulturowej lub cywili-
zacji wciąż żywej bądź już nieistniejącej; lub
IV. być wybitnym przykładem typu budowli,
zespołu architektonicznego, zespołu obiek-
tów techniki lub krajobrazu, który ilustruje
znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości; lub
V. być wybitnym przykładem tradycyjnego
osadnictwa, tradycyjnego sposobu użytko-
wania lądu lub morza, reprezentatywnego
dla danej kultury (kultur); lub obrazującym
interakcję człowieka ze środowiskiem,
szczególnie jeżeli [dane dobro] stało się
podatne na zagrożenia wskutek nieodwra-
calnych zmian; lub
VI. być powiązane w sposób bezpośredni lub
materialny z wydarzeniami lub żywymi tra-
dycjami, ideami, wierzeniami, dziełami ar-
tystycznymi lub literackimi o wyjątkowym
uniwersalnym znaczeniu (to ostatnie stosu-
je się na ogół łącznie z innymi kryteriami).
Na Liście Światowego Dziedzictwa umieszczane
są także całe miasta: zarówno niezamieszka-
ne (na przykład meksykańskie Palenque i Teo-
tihuacán), jak i zabytkowe (na przykład Trogir
w Chorwacji czy Lubeka w Niemczech), a na-
wet XX-wieczne (takie jak izraelski Tel Awiw).
Zasadniczo na liście mogą się znaleźć wyłącz-
nie obiekty autentyczne, choć w wyjątkowych
przypadkach dopuszcza się rekonstrukcje (przy-
kładem może być warszawska starówka).
Osobne kryteria odnoszą się do obiektów przy-
rodniczych, wśród których mogą znaleźć się
pomniki przyrody, formacje geologiczne, sie-
dliska zagrożonych gatunków roślin i zwierząt
oraz szczególnie cenne dla nauki lub wyróż-
niające się urodą krajobrazu obszary natural-
ne. Powinny one:
VII. obejmować najbardziej niezwykłe zjawiska
przyrodnicze lub obszary o wyjątkowym na-
turalnym pięknie i znaczeniu estetycznym;
lub
VIII. stanowić wyjątkowe przykłady reprezenta-
tywne dla głównych etapów historii Ziemi,
włączając świadectwa rozwijającego się na
niej życia; trwających procesów geologicz-
nych istotnych w tworzeniu rzeźby terenu,
bądź form geomorfologicznych lub fizjogra-
ficznych o dużym znaczeniu; lub
IX. stanowić wyjątkowe przykłady reprezenta-
tywne dla trwających procesów ekologicz-
nych i biologicznych istotnych w ewolucji
i rozwoju ekosystemów oraz zespołów
zwierzęcych i roślinnych lądowych, słod-
kowodnych, nadbrzeżnych i morskich; lub
X. obejmować siedliska naturalne najbardziej
reprezentatywne i najważniejsze dla ochro-
ny in situ różnorodności biologicznej, włą-
czając te, w których występują zagrożone
gatunki o wyjątkowej uniwersalnej war-
tości z punktu widzenia nauki lub ochrony
przyrody.
4
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
5
europa
6
a L b a n I a
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
a L b a n I a
Butrint
południowa albania, przy granicy z Grecją.
K III, 1992, 1999
Otoczony bujną roślinnością Butrinti, po-
łożony w wysokich górach na wschodnich
rubieżach kraju, to ważna pamiątka staro-
żytnego dziedzictwa kulturowego Albanii.
Miasto zostało założone jako grecka ko-
lonia, następnie było rzymskim ośrodkiem
i siedzibą biskupstwa – do naszych czasów
przetrwały pozostałości wszystkich okre-
sów jego historii. Butrint wyrósł jako przy-
stanek na ważnych szlakach handlowych,
a L b a n I a
Berat i Gjirokastra
południe albanii, 250 km na południe od tirany.
K III, IV, 2005, 2008
Położone w środkowej części Albanii miasta
Berat i Gjirokastra (Dżirokastra) zaliczane
są do unikatowych przykładów architektu-
ry okresu osmańskiego. W Beracie, w któ-
rym przez wieki współistniały obok siebie
różne religie i narodowości, zachował się
zamek (Kala) z XIII w., choć pierwszy obiekt
w tym miejscu został wzniesiony już w IV
stuleciu. Do naszych czasów przetrwało
a w okresie rozkwitu, który przypadł na IV
stulecie p.n.e., było ważnym centrum mor-
skim i handlowym świata starożytnego.
Świadczą o tym potężne fortyfikacje, akro-
pol i amfiteatr na półtora tysiąca widzów.
Podczas prac wykopaliskowych odnalezio-
no liczne naczynia i rzeźby, m.in. tzw. Bogi-
nię z Butrintu, uosabiającą ideał kobiecego
piękna tamtego okresu.
także kilka średniowiecznych kościołów
bizantyjskich z cennymi ikonami i malowi-
dłami ściennymi. W Gjirokastrze na szcze-
gólną uwagę zasługują rzadko spotykane
dwukondygnacyjne domy z XVII w. z dacha-
mi wykończonymi szarymi dachówkami,
bazar, XVIII-wieczny meczet i dwa kościo-
ły z tego samego okresu.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
a u s T r I a
7
a n D o r a
Dolina Madridu-perafita-claror
południowa andora, pireneje.
K V, 2004
Dolina lodowcowa Madridu-Perafita-Cla-
ror w Pirenejach to jedyny obiekt na Liście
Unesco leżący w granicach Andory. Malow-
niczy górski krajobraz regionu urozmaicają
urwiste klify i wielkie otwarte przestrzenie
pastwisk. Wśród zabytków architektury
wyróżniają się pofabryczne budynki (po-
zostałości po dawnej eksploatacji różno-
rodnych bogactw mineralnych), kamienne
wioski, polne drogi wyłożone kamieniami
oraz pola terasowe. Na przykładzie zmian
zachodzących w krajobrazie regionu moż-
na prześledzić rozwój wysokogórskiej kul-
tury i cywilizacji.
8
a u s T r I a
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
a u s T r I a
Historyczne centrum Grazu i zamek eggenberg
południowo-wschodnia austria, nad rzeką mura, 155 km od wiednia.
K II, IV, 1999, 2010
Graz – stolica Styrii położona u podnóża Alp
Styryjskich, jest drugim po Wiedniu naj-
większym miastem w Austrii. Nazwa po-
chodzi od słowiańskiego słowa Gradec,
oznaczającego małą twierdzę. Rozkwit
ośrodka przypadł na czasy panowania Habs-
burgów. Stare miasto łączy harmonijne na-
stępujące po sobie style architektoniczne
– od gotyku aż po czasy współczesne.
Wśród najcenniejszych zabytków należy
wyróżnić późnogotycką katedrę św. Idzie-
go z barokowymi dekoracjami i pięknymi
witrażami, mauzoleum cesarza Ferdynan-
da II (pocz. XVII w.), renesansowy Landhaus
(XVI w.) oraz arsenał (XVII w.) z historyczną
kolekcją broni. Na Górze Zamkowej znaj-
dują się ruiny zamku z dwiema zachowa-
nymi wieżami.
Zamek Eggenberg jest najsłynniejszym
pałacem barokowym w Styrii, a jego ar-
chitektura ilustruje zmiany zachodzące
w kulturze kraju na przestrzeni wieków.
a u s T r I a
Krajobraz kulturalny Hallstatt-Dachstein/Salzkammergut
środkowa austria, 75 km na południe od salzburga.
K III, IV, 1997
Salzkammergut, malowniczo położony gó-
rzysty region na pograniczu Górnej Austrii,
Styrii i Salzburga, składa się głównie z gór
porozdzielanych jeziorami – jest ich tam po-
nad 30, m.in. Attersee, Traunsee, Mondsee,
Wolfgangsee i Jezioro Halsztackie. Charak-
teryzuje je duża głębokość i przejrzystość
wody. Najwyższy szczyt – Hoher Dachste-
in – znajduje się na południu, w regionie
Dachstein, i osiąga wysokość 2995 m n.p.m.
Eksploatację złóż solnych w tym regionie
rozpoczęto już w czasach prehistorycznych
(Hallstatt, Bad Aussee, Bad Ischl). Wpływy
z wydobycia zapewniły dobrobyt i dyna-
miczny rozwój tych terenów, a także sztuki
i architektury, co najwyraźniej jest widocz-
ne w zabudowie Hallstatt, najważniejszego
miasteczka regionu. Można tam zwiedzić
zabytkową kopalnię soli z VIII w. p.n.e. oraz
ciekawe stanowiska archeologiczne.
Fotolia
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
a u s T r I a
9
a u s T r I a
Krajobraz kulturalny Jeziora Nezyderskiego (Fertő-tó)
wpis transgraniczny: wschodnia austria, północno-zachodnie węgry, u podnóża Gór litawskich, 55 km na południowy wschód od wiednia.
K V, 2001
Płytkie bezodpływowe jezioro zwane wie-
deńskim morzem znajduje się na wysokości
115 m n.p.m. Zajmuje powierzchnię około
350 km2, jego długość wynosi 36 km, a sze-
rokość 6–14 km. Powierzchnia zbiornika
i jego głębokość ulegają ciągłym zmianom,
a w starych dokumentach można znaleźć
informacje, że jezioro niejednokrotnie cał-
kiem wysychało. Zasilane jest m.in. przez
wody opadowe, małą rzekę i prawdopodob-
nie podziemne źródła, a zostało uformowa-
ne kilka milionów lat temu jako pozostałość
lodowca dunajskiego. Brzegi porasta trzci-
na pospolita, która zapewnia ptakom schro-
nienie, ale także jest wykorzystywana jako
surowiec dla przemysłu celulozowego. Re-
gion ma także istotne znaczenie kulturowe
dzięki bogatej architekturze osad usytu-
owanych nad jeziorem oraz monumental-
nych XVIII-wiecznych pałaców węgierskich
władców.
a u s T r I a
Krajobraz kulturalny Wachau
wschodnia austria, wzdłuż doliny dunaju, 60 km na zachód od wiednia.
K II, IV, 2000
Jeden z najstarszych regionów kulturowych
w Austrii rozpościera się około 40 km w dół
rzeki Dunaj, od miasta Melk aż do Krems
an der Donau. Średniowieczny krajobraz,
który jest świadectwem rozwoju regionu
od czasów prehistorycznych, wyróżnia się
unikatowymi walorami widokowymi: ar-
chitektonicznymi (ruiny, klasztory, zamki),
urbanistycznymi (miasta i miasteczka) oraz
rolniczymi. Obszar doliny porastają lasy, a na
łagodnych wzgórzach uprawia się winoro-
śle. Dolina Wachau jest źródłem najbardziej
cenionego austriackiego wina – rieslinga –
wytwarzanego z winororośli porastających
malownicze terasy. Wśród najciekawszych
zabytków należy wyróżnić m.in. gotycki
klasztor Benedyktynów w mieście Melk,
słynący z biblioteki oraz sali marmurowej
z freskami, klasztor Benedyktynów w Göt-
tweig z imponującymi schodami cesarski-
mi – zwany austriackim Monte Cassino, co
zawdzięcza swojemu położeniu.
Fotolia
a u s T r I a
Linia kolejowa przez Semmering
wschodnia austria (dolna austria), powiat neunkirchen.
K II, IV, 1998
Przełęcz Semmering w Alpach Wschodnich,
usytuowana na wysokości 985 m n.p.m., łą-
czy Kotlinę Wiedeńską z doliną rzeki Mürz.
W latach 1848–1854 powstała tam pierwsza
kolej górska w Europie. Linia wiedzie przez
malowniczy krajobraz i łączy Dolną Austrię
ze Styrią. Pod Semmering, 86 m poniżej
szczytu, zbudowano specjalny tunel długi
na 1430 m. Maksymalne nachylenie torów
wynosi 2,5 , a całkowita długość linii 41 km.
Konstrukcje podpór zbudowano głownie
z kamienia, ale są też inne elementy, któ-
re powstały z cegieł, m.in. łuki wiaduktów.
Dzięki wysokim standardom konstrukcyj-
nym tuneli, wiaduktów oraz prac budow-
lanych, linia kolejowa funkcjonuje do dziś
i jest jednym z najciekawszych osiągnięć
technologicznych.
10
a u s T r I a
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
a u s T r I a
prehistoryczne osady palowe
wpis transgraniczny: austria, francja, niemcy, słowenia, szwajcaria oraz włochy.
K IV, V, 2011
Osady palowe w Alpach i ich najbliższej oko-
licy to 111 obiektów z epoki brązu, które
powstały w latach 5000–500 p.n.e., m.in.
na obszarach podmokłych, brzegach je-
zior oraz rzek. Palafity, czyli prehistoryczne
budynki na palach, były stawiane na po-
mostach metodą zrębową. Niektóre z nich
miały ściany plecionkowe, ich dachy kryto
słomą, trzciną lub korą. Spośród wszyst-
kich obiektów aż 56 znajduje się na terenie
Szwajcarii, w okolicach jezior Zuryskiego
i Bodeńskiego. Dzięki właściwościom kon-
serwującym wody dobrze zachowały się
m.in. przedmioty drewniane oraz tkaniny.
Materiały z tych miejsc dostarczyły wielu
informacji, które umożliwiły rekonstruk-
cję życia codziennego osadników w epoce
brązu i neolitu.
a u s T r I a
Zabytkowe centrum Salzburga
północno-zachodnia austria, nad rzeką salzach.
K II, IV, VI, 1996
Malownicze miasto Salzburg znajduje się
w Alpach Salzburskich. Dzięki wyjątkowe-
mu połączeniu wspaniałego alpejskiego
krajobrazu z bogactwem architektonicz-
nym uznawane jest za jedno z najpiękniej-
szych miejsc w Austrii, a także w Europie.
Starówka to urocze wąskie uliczki usytu-
owane pomiędzy skalnymi ścianami wzgó-
rza i korytem rzeki Salzach, m.in. słynna
Getreidegasse, gdzie urodził się i dorastał
Wolfgang Amadeusz Mozart. Miasto prze-
szło wielką przemianę za sprawą arcybisku-
pa Wolfa Dietricha von Raitenaua, który
chciał upodobnić Salzburg do Rzymu i ka-
zał wyburzyć kilkaset średniowiecznych
kamienic, a na ich miejscu postawić bu-
dowle w stylu rzymskim. W wyniku tego
powstały szerokie place, wieże kościelne
oraz fontanny.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
a u s T r I a
11
a u s T r I a
pałac i ogrody Schönbrunn
północno-wschodnia austria, kotlina wiedeńska, nad rzeką dunaj.
K I, IV, 1996
W Wiedniu, na południowy zachód od cen-
trum, u podnóża Lasu Wiedeńskiego, na
terenie dzielnicy Hietzing usytuowany jest
wspaniały zespół pałacowo-parkowy. Pa-
łac powstał w latach 1696–1701, w czasach
panowania cesarza Józefa I, według projek-
tu J.B. Fischera von Erlacha, i pełnił funkcję
letniej rezydencji Habsburgów. W okazałej
budowli w stylu barokowym z rokokowymi
dekoracjami zgromadzono liczne arcydzieła
sztuki zdobniczej. Rezydencja obecny baro-
kowy wygląd zawdzięcza Marii Teresie. Te-
ren wokół pałacu to ogród o charakterze
francuskim, w którym znajduje się palmiar-
nia, na wzgórzu wzniesiona jest glorieta, na-
tomiast poniżej stoi fontanna z Neptunem.
W skład kompleksu wchodzą także ogród
zoologiczny i ogromny ogrodowy labirynt.
a u s T r I a
Zabytkowe centrum Wiednia
północno-wschodnia austria, nad rzeką dunaj, u podnóża lasu wiedeńskiego.
K II, IV, VI, 2001
Wiedeń zaliczany jest do najważniejszych
ośrodków kultury w Europie. Tutaj tworzyli
m.in. Wolfgang Amadeusz Mozart i Ludwig
van Beethoven. Najstarsza część miasta
rozpościera się wzdłuż rzeki, w większo-
ści na prawym brzegu, na miejscu rzym-
skiego osiedla i średniowiecznego miasta.
W historycznym centrum znajdują się za-
bytki różnych stylów architektonicznych.
Do najważniejszych zaliczyć można kate-
drę św. Stefana (XII, XIV–XVI w.) z dobrze
zachowaną późnoromańską Bramą Olbrzy-
mów, wspaniałe pałace: Hofburg (dawna
cesarska rezydencja; XIII–XIX w.), Schön-
brunn, belweder (zespół pałacowo-ogro-
dowy z pierwszej połowy XVIII w.). Wśród
kościołów na uwagę zasługuje, m.in. ro-
mański kościół św. Ruprechta (XI–XIII w.)
i wczesnogotycka świątynia św. Michała
(XIII–XIV w.). Wiedeń to także europejska
stolica muzyki.
12
b e L G I a
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
b e L G I a
cztery windy na Kanale centralnym wraz z otoczeniem:
La Louvière i Le roeulx (Hainaut)
środkowa Belgia, 17 km na wschód od miasta mons.
K III, IV, 1998
La Louvière już w XIV w. było centrum wy-
dobycia węgla kamiennego. Znajdują się
tam cztery windy hydrauliczne, które po-
wstały w związku z dużą różnicą w wyso-
kości, a także małą ilością wody na Kanale
Centralnym. Zamiast śluz wybudowano
cztery obiekty wykorzystywane do prze-
noszenia statków z różnych poziomów ka-
nałów. Pierwsza winda pokonuje różnicę
wysokości wynoszącą 15,4 m, natomiast
trzy pozostałe – 16,93 m. Razem z kanałem
i powiązanych z nimi obiektami tworzą spój-
ny i bardzo dobrze zachowany XIX-wiecz-
ny krajobraz przemysłowy. Spośród ośmiu
wind zbudowanych pod koniec XIX w. i na
początku XX w. tylko cztery przetrwały
w oryginalnym stanie i są wykorzystywa-
ne do dziś.
b e L G I a
Domy beginek we Flandrii
północna Belgia, nad morzem północnym.
K II, III, IV, 1998
Beginki tworzyły największy ruch religij-
no-społeczny kobiet w średniowieczu. Do
stowarzyszenia przystępowały przeważnie
dziewice bądź wdowy, które chciały oddać
się Bogu bez składania ślubów zakon-
nych. Na początku przyjmowano głównie
szlachcianki lub kobiety pochodzące z bo-
gatych domów patrycjuszowskich. Pierw-
sze wspólnoty zostały założone we Flandrii
w XII w. Nazwa pochodzi prawdopodobnie
od szarego koloru fartuchów noszonych
przez kobiety. Beginki zakładały zamknięte
wspólnoty, które zaspokajały ich potrze-
by duchowe oraz materialne. Często pra-
cowały charytatywnie i utrzymywały się
z własnej pracy. Ich domy tworzą zespoły
architektoniczne, w skład których wcho-
dzą budynki mieszkalne, kościoły, zabudo-
wania gospodarcze, szpitale oraz tereny
zielone. Kompleksy były wznoszone w sty-
lu charakterystycznym dla flamandzkiego
regionu i są ważnym świadectwem trady-
cji beginek.
b e L G I a
Dom, pracownie i muzeum rodów plantin
i Moretus w antwerpii
północna Belgia, przy granicy z Holandią, nad rzeką skaldą, 40 km na północ od Brukseli.
K II, III, 2005
W Antwerpii – jednym z trzech wiodących
miast w rozwoju techniki druku, obok Pa-
ryża i Wenecji – znajduje się muzeum Plan-
tin-Moretus. Nazwa pochodzi od nazwiska
Christophe’a Plantina – słynnego wydaw-
cy, drukarza i introligatora. Oficyna wydaw-
nicza była uważana za jedną z najbardziej
twórczych w XVI-wiecznej Europie. Znaj-
dują się tam m.in. dawne urządzenia dru-
karskie, biblioteka, archiwa, cenne zbiory
dzieł sztuki, w tym obraz Petera Paula Ru-
bensa. Zabytek jest także cenny ze względu
na jego wartość architektoniczną. Gwał-
towny rozwój miasta od 1500 r. sprzyjał
rewolucji w technologii druku. W poło-
wie XVI w. w Antwerpii pracowało około
140 drukarzy, wydawców oraz sprzedaw-
ców. Miasto stało się centrum rynku wy-
dawniczego dla wszystkich regionów
położonych na północ od Alp.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
b e L G I a
13
b e L G I a
Główne ośrodki górnicze Walonii
południowa Belgia, na południe od regionu flandrii, na północny wschód od francji.
K II, IV, 2012
Region Walonii zajmuje 55 obszaru Belgii.
W skład kompleksu górniczego wchodzą
cztery ośrodki – Grand-Hornu, Bois-du-Luc,
Bois du Cazier i Blegny-Mine – tworzące
pas o długości 170 km i szerokości 3–15 km,
ciągnący się ze wschodu na zachód. Znaj-
dują się tam bardzo dobrze zachowane
kopalnie z początku XIX w. i drugiej poło-
wy XX w. W Bois-du-Luc można zobaczyć
budynki wzniesione w latach 1838–1909,
a także XVII-wieczną kopalnię, zaliczaną do
najstarszych europejskich obiektów tego
rodzaju. Spośród walońskich kopalń cztery
ośrodki zachowały w większości oryginalną
strukturę i zabudowę. W XIX w. region był
centrum rewolucji przemysłowej w konty-
nentalnej Europie. Powstało tu wiele ru-
chów wolnościowych i socjalistycznych,
a także dochodziło do licznych strajków
robotniczych.
b e L G I a
Główne rezydencje miejskie Victora Horty
Bruksela, środkowa część Belgii, nad rzeką senne.
K I, II, IV, 2000
Victor Horta (1861–1947) jest uznawany za
głównego twórcę stylu art nouveau i za
najwybitniejszego secesyjnego architek-
ta w Europie. Wiedzę zdobywał w Ganda-
wie i Brukseli. Zaprojektowane przez niego
cztery budynki są zaliczane do najbardziej
niezwykłych dzieł z końca XIX w. Hôtel Tas-
sela (1892–1893) to pierwsza budowla Horty
utrzymana w stylu secesyjnym, z neogo-
tyckimi i neorokokowymi elementami.
Pozostałe budowle – Hôtel Solvay, Hôtel
van Eetvelde oraz dom i atelier architekta
– również reprezentują bogaty i elegancki
styl. Belgijski projektant wprowadził nowe
rozwiązania funkcjonalne i konstrukcyjne,
np. do wytworzenia elementów konstrukcyj-
nych i dekoracyjnych wykorzystywał szkło
i żelazo. Budowle charakteryzują się skrom-
ną dekoracją ornamentalną, m.in. falistymi,
płynnymi liniami i motywami roślinnymi.
b e L G I a
Katedra w tournai
zachodnia Belgia, nad rzeką skaldą, 8 km do granicy z francją.
K II, IV, 2000
Już w I w. p.n.e. miasto było ważnym
rzymskim centrum administracyjnym
i wojskowym. Chrześcijaństwo zostało
sprowadzone przez St. Piata na przeło-
mie III i IV w., ale dopiero z V w., prawdopo-
dobnie w czasach panowania Chlodwiga I,
króla Franków, powstało biskupstwo. Ka-
tedra Notre-Dame, najpiękniejszy tego
typu obiekt w Belgii, została zbudowana
w pierwszej połowie XII w., po pożarze, któ-
ry zniszczył kompleks budynków biskupich
w połowie IX w. Obiekt znajduje się w cen-
trum starego miasta. Wyróżnia się olbrzy-
mią romańską nawą, bogactwem rzeźb na
kapitelach kolumn, a także transeptem
z imponującymi wieżami w stylu gotyc-
kim. Chór powstał w XIII w. i jest przykładem
architektury gotyckiej. Katedralna wieża –
beffroi – jest zaliczana do najstarszych ta-
kich budowli istniejących na terenie kraju.
14
b e L G I a
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
b e L G I a
La Grand place w Brukseli
środkowa część Belgii, nad rzeką senne.
K II, IV, 198
Bruksela jest stolicą Belgii oraz Unii Euro-
pejskiej. W historycznym centrum, u wy-
lotu siedmiu ulic znajduje się nieregularny
Wielki Plac (La Grand Place). W skład kom-
pleksu architektonicznego usytuowanego
przy placu wchodzą m.in. Dom Królewski,
gotycki ratusz oraz pałac z XVI w. – na jego
terenie jest obecnie muzeum miejskie. Ba-
rokowy charakter placu powstał w efek-
cie odbudowy po wielkich zniszczeniach, do
których doszło podczas oblężenia Brukseli
w 1695 r. przez wojska króla Francji – Ludwi-
ka XIV. Szalejące pożary zniszczyły starą za-
budowę. Ratusz natomiast powstał w złotej
epoce Niderlandów, w czasach panowania
burgundzkiej linii Walezjuszów (1402 r.). Wie-
ża ratuszowa ma wysokość 91 m i ozdobiona
jest posągiem Archanioła Michała. La Grand-
-Place konkuruje z wenecką Piazza San Mar-
co o tytuł najpiękniejszego placu w Europie.
b e L G I a
Miejskie wieże strażnicze Belgii i Francji
Belgia – flandria i walonia, północna francja.
K II IV, 1999, 2005
Wpis w 1999 r. dotyczył 32 obiektów znajdu-
jących się na terenie Belgii. W 2005 r. został
rozszerzony poprzez dodanie 23 wież straż-
niczych usytuowanaych po stronie francu-
skiej oraz jednego obiektu z Belgii. Obecnie
wpis obejmuje 56 obiektów.
Beffrois były wznoszone na przestrzeni XI–
XVII w. w różnych stylach – od romańskiego,
gotyckiego przez renesansowy aż do baro-
kowego. W innych częściach Europy, m.in.
miastach włoskich i niemieckich budowano
wtedy ratusze, natomiast na terenie Bel-
gii i Francji powstawały beffrois – wolno
stojące wieże strażnicze z dzwonem miej-
skim. Najczęściej umiejscowione w rogu
czworobocznego dziedzińca, w niedalekiej
odległości od ratusza i hal targowych. Miej-
skie wieże strażnicze początkowo symboli-
zowały swobody obywatelskie, z upływem
czasu świadczyły o rozwoju i dobrobycie
europejskiego miasta.
b e L G I a
Neolityczne kopalnie krzemienia
w Spiennes (Mons)
zachodnia Belgia, 6 km na południowy wschód od mons.
K I, III, IV, 2000
Neolityczne kopalnie w Spiennes znajdu-
ją się na obszarze ponad 100 ha. Są naj-
większym i najlepiej znanym skupiskiem
prehistorycznych kopalń krzemienia na te-
renie Europy. W 1867 r. podczas budowy
linii kolejowej została przecięta część pła-
skowyżu i odkryto głębokie szyby, a tak-
że podziemne wyrobiska kopalni. Wkrótce
rozpoczęły się systematyczne prace arche-
ologiczne. Kopalnie, użytkowane w okresie
4300–2200 p.n.e., są ciekawym przykła-
dem zmian w metodach wydobycia krze-
mienia – dokumentują przejście pomiędzy
odkrywkowym a podziemnym sposobem
eksploatacji. Ówcześni mieszkańcy tworzyli
narzędzia z kości i z obrobionego kamienia,
a prace wydobywcze były prowadzone przy
użyciu m.in. krzemiennych kilofów.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
b e L G I a
15
b e L G I a
pałac Stocleta w Brukseli
środkowa część Belgii, nad rzeką senne.
K I, II, 2009
Prywatna posiadłość w Brukseli powstała
na zlecenie bankiera i kolekcjonera Adol-
phe’a Stocleta. Projekt przygotował słyn-
ny architekt Josef Hoffmann, uważany za
jednego z głównych przedstawicieli au-
striackiego modernizmu. Budowa obiektu
rozpoczęła się w 1905 r., a w 1911 r. został
ukończony dom oraz ogród. We wnętrzu
pałacu znajdują się bogate dekoracje, m.in.
prace Gustawa Klimta i Kolomana Mosera.
W konstrukcji rezydencji widoczna jest kon-
cepcja Gesamtkunstwerk, polegająca na
harmonijnym połączeniu architektury,
rzeźby, malarstwa, a także sztuki zdob-
niczej. Dom Stocleta był inspiracją dla ar-
chitektów w Belgii oraz w innych krajach.
Zaliczany jest do wybitnych osiągnięć wie-
deńskiej secesji, a także do najpiękniejszych
prywatnych budowli mieszkalnych z XX w,
zwiastujących nadejście nowego nurtu.
b e L G I a
Zabytkowe centrum Brugii
północno-zachodnia Belgia, zachodnia flandria, 16 km na południe od portu zeebrugge.
K II, IV, VI, 2000
Brugia jest ważnym portem śródlądowym
połączonym z Morzem Północnym siecią
kanałów. Od VII w. istniała jako munici-
pium Brugense. Rozkwit miasta przypadł na
okres XIII–XV w. W tamtym okresie Brugia
była jednym z najważniejszych miast han-
dlowych północnej Europy. Jest to jeden
z najlepiej zachowanych ośrodków z zabu-
dową średniowieczną w zachodniej Europie.
Wywodzi się stąd słynna szkoła flamandz-
ka malarzy stosujących techniki olejne.
Gotycka architektura śródmieścia, dawne
kanały otoczone starymi domami z kamie-
nia, liczne mostki – pozostały niezmienione
do obecnych czasów. Wśród najciekaw-
szych zabytków warto wyróżnić m.in. XII-
-wieczną gotycką bazylikę Świętej Krwi,
w której jest przechowywany relikwiarz
z krwią Chrystusa.
16
b I a Ł o r u Ś
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
b I a Ł o r u Ś
architektoniczny, rezydencjonalny i kulturowy
zespół rodu radziwiłłów w Nieświeżu
środkowa Białoruś, obwód miński, 50 km na wschód od miasta Baranowicze.
K II, IV, VI, 2005
Zespół zamkowy był siedzibą rodu Radzi-
wiłłów (XVI–XX w.). Kompleks składa się
z zamku oraz jezuickiego kościoła Bożego
Ciała. Był kolebką nowych pomysłów, opie-
rających się na zachodnich tradycjach i wy-
warł duży wpływ na rozwój architektury
w środkowej Europie oraz Rosji. Zamek,
zbudowany z połączonych ze sobą jedno-
litych budowli otaczających sześciobocz-
ny dziedziniec, jest skierowany z zachodu
na wschód. Narożniki wzmocniono cztere-
ma ośmiokątnymi wieżami. We wschodniej
części miasta, naprzeciwko ulicy prowa-
dzącej do zamku, wznosi się kościół za-
projektowany przez architekta Jana Marię
Bernardoniego. Świątynia jest otoczo-
na XVIII-wiecznym murem. Wewnątrz
można podziwiać ołtarz Świętego Krzy-
ża wykonany przez weneckich rzeźbiarzy.
W podziemiach kościoła znajduje się kryp-
ta z trumnami 72 członków rodziny Radzi-
wiłłów.
b I a Ł o r u Ś
puszcza Białowieska
wpis transgraniczny: zachodnia Białoruś, nad rzekami narew i leśna; wschodnia polska.
N VII, 1979, 1992
Puszcza Białowieska znajduje się po obu
stronach granicy polsko-białoruskiej. Łącz-
na powierzchnia wynosi ponad 150 tysię-
cy ha, a po stronie białoruskiej znajduje się
około 87,5 tysięcy ha. W krajobrazie domi-
nują lasy, które stanowią 96 powierzchni
i mają charakter pierwotny. W przeważają-
cej części są to grądy i bory. Niektóre drze-
wa są bardzo stare, liczą od 350 do 600 lat.
Puszcza przetrwała w stanie nienaruszo-
nym, ponieważ przez wieki była chronio-
nym królewskim terenem łowieckim. Na jej
terenie zamieszkuje ponad 12 tysięcy ga-
tunków zwierząt, a wśród nich największy
ssak lądowy – żubr, który jest symbolem
Białowieskiego Parku Narodowego. Zwie-
rzę, kiedyś pospolite, obecnie jest pod ści-
słą ochroną.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
b I a Ł o r u Ś
17
b I a Ł o r u Ś
południk Struvego
wpis transgraniczny: Białoruś, estonia, finlandia, litwa, łotwa, mołdawia, norwegia, rosja, szwecja, ukraina.
K II, IV, VI, 2005
Łańcuch punktów triangulacyjnych został
wyznaczony przez astronoma Friedricha
Georga Wilhelma von Struve’a w latach
1816–1852. Był on pierwszą osobą, która zro-
biła precyzyjne pomiary odcinka południka.
Południk Struvego ciągnie się na długości
ponad 2820 km, od Hammerfest w północ-
nej części Norwegii aż do Morza Czarnego.
Oprócz Białorusi przebiega jeszcze przez
dziewięć krajów. Przedsięwzięcie pomogło
uzyskać dokładne dane dotyczące kształ-
tu i wymiarów Ziemi. Dzieło Struvego jest
przykładem bezkonfliktowej współpracy
naukowców oraz władz poszczególnych
krajów. Pierwotnie łuk był wyznaczony
przez 258 trójkątów, z 265 głównymi punk-
tami pomiarowymi. Na Liście Światowego
Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego
UNESCO znajdują się oryginalne 34 punk-
ty pomiarowe, zaznaczone w terenie jako
żelazny krzyż, obelisk itp.
b I a Ł o r u Ś
Zespół zamkowy w Mirze
środkowa Białoruś, 50 km na północny wschód od miasta Baranowicze.
K II, IV, 2000
Pierwsze wzmianki o mieście Mir pojawi-
ły się w 1395 r. Teren, na którym znajduje
się zamek, ma długą historię politycznej
konfrontacji i przenikania się kultur, co od-
zwierciedla się w wyglądzie zespołu zamko-
wego. Region – w geograficznym centrum
Europy – był usytuowany na skrzyżowaniu
najważniejszych dróg handlowych, a tak-
że stanowił centrum europejskich, jak
i światowych konfliktów zbrojnych. Bu-
dowa zamku w stylu gotyckim rozpoczęła
się w XV w., zapoczątkowana przez Jerzego
Illinicza. Pod koniec XVI w. warownia była
rozbudowana przez Radziwiłłów. W archi-
tekturze obiektu widoczne są również nur-
ty renesansowy i barokowy. Mury zespłu
tworzą czworobok wzmocniony kilkoma
wieżam. W czasach napoleońskich zamek
był zniszczony, a odrestaurowano go do-
piero pod koniec XIX w.
18
b o Ś n I a I H e r c e G o W I n a
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
b o Ś n I a I H e r c e G o W I n a
Dzielnica Starego Mostu w Mostarze
południowa Bośnia i Hercegowina, nad neretwą, 80 km na południowy zachód od sarajewa.
K VI, 2005
Pierwsza wzmianka o mieście pojawiała się
w 1452 r. W XVI w. Mostar stał się tureckim
miastem garnizonowym. W 1566 r. Turcy
zastąpili drewniany most nad rzeką Nere-
twą kamienną konstrukcją. Stad też po-
chodzi nazwa miasta: mostar w języku
serbsko-chorwackim oznacza most. Ka-
mienny obiekt ma jeden łuk o szerokości
27 m i jest osiągnięciem otomańskiej inży-
nierii. W listopadzie 1993 r., podczas wojny
bałkańskiej, został zniszczony przez bo-
śniacką artylerię. Wraz z otaczającymi bu-
dowlami odnowiono go w 2004 r. Razem ze
starym miastem są świadectwem pogodze-
nia Wschodu z Zachodem, a także katolic-
kich Chorwatów z prawosławnymi Serbami.
b o Ś n I a I H e r c e G o W I n a
Most Mehmeda paszy Sokolovicia w Wiszegradzie
wschodnia część Bośni i Hercegowiny, nad rzeką driną.
K II, IV, 2007
Most na górskiej rzece Drinie powstał w la-
tach 1571–1577 na zlecenie Mehmeda Paszy
Sokolovicia – wielkiego wezyra tureckiego,
żyjącego w latach 1505–1579. Wybudowa-
ny został według projektu tureckiego in-
żyniera Mimara Kocę Sinana, nadwornego
architekta czterech kolejnych sułtanów.
Długość konstrukcji, która składa się z 11 łu-
ków zbudowanych z kamienia (o rozpiętości
od 11 do 15 m), wynosi 179,5 m. Jest to im-
ponujący przykład architektury cesarstwa
otomańskiego. Obiekt znajduje się w stra-
tegicznym punkcie wymiany kultury po-
między Bałkanami, centrum otomańskim
i światem śródziemnomorskim, a także po-
między chrześcijaństwem a islamem. Solid-
nie zbudowany most był uszkodzony m.in.
przez powodzie (w 1896 r. zostały zniszczo-
ne balustrady), a także podczas I i II wojny
światowej. Został zrekonstruowany na po-
czątku 1950 r.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
b u Ł G a r I a
19
b u Ł G a r I a
cerkiew Bojańska w Sofii
wschodnia Bułgaria, 10 km na południowy zachód od centrum sofii, nad lewym dopływem
rzeki iskyr.
K II, III, 1979
W Sofii – stolicy i największym mieście Buł-
garii, w dzielnicy Bojana znajduje się wspa-
niale zachowana cerkiew prawosławna,
która jest zabytkiem sztuki średniowiecz-
nej w Europie Wschodniej. Budowana była
w trzech etapach: pierwsza część powsta-
ła pod koniec X w. i na początku XI w., dru-
ga w połowie XIII w., natomiast trzecia
w połowie XIX w. We wnętrzu znajdują się
malowidła ścienne pochodzące z okresu
XI–XV w. Największą wartość mają freski
z 1259 r., przedstawiające sceny religijne
oraz portrety fundatorów cerkwi – Kałojana
i jego żony Desisławy. Przetrwały także por-
trety cara Konstantyna Asen Tichego oraz
carycy Ireny. Malowidła, a w szczególności
bogate w detale portrety, są przykładem
średniowiecznego malarstwa na Bałkanach.
b u Ł G a r I a
Grobowiec tracki w Kazanłyku
środkowa Bułgaria, u południowego podnóża Bałkanów, 33 km na północ od starej zagory.
K I, III, IV, 1979
Kazanłyk, położony w malowniczej Doli-
nie Róż, słynie z wyrobu olejku różanego,
który jest używany jako składnik per-
fum. Miasto zostało założone na początku
XV w. W jego północnej części znajduje się
murowany tracki grobowiec – przypadko-
wo odkryty w 1944 r., pochodzący z czasów
hellenistycznych (IV–III w. p.n.e.). Składa
się z głównej okrągłej komory grobowej
i prowadzącego do niej wąskiego korytarza.
Komora ozdobiona jest malowidłami ścien-
nymi w stylu grecko-trackim, przedstawia-
jącymi m.in. kulturę i obrzędy pogrzebowe
z czasów hellenistycznych. Grobowiec znaj-
duje się na terenie nekropolii liczącej ponad
500 obiektów, leżącej w pobliżu starożyt-
nego trackiego miasta – Seutopolis, stoli-
cy króla trackiego Seutesa III.
b u Ł G a r I a
Grobowiec tracki w Swesztari
północno-wschodnia Bułgaria, obwód razgrad, 150 km od warny.
K I, III, 1985
W 1982 r., w pobliżu miasta Swesztari zo-
stał odkryty grobowiec trackiego wodza
plemienia Getów, pochodzący z okresu
IV/III w. p.n.e. Jego konstrukcja dokumen-
tuje sposób tworzenia starożytnych bu-
dowli sakralnych. Grobowiec składa się
z przedsionka i trzech komór grobowych.
Charakteryzuje się niezwykłą dekoracją
architektoniczną z polichromowanych ka-
riatyd pół-ludzkich i pół-roślinnych. Gro-
bowiec ma także inne formy dekoracyjne,
m.in. malowidła ścienne, przedstawiają-
cego jeźdźca na koniu lub lunetę. Postacie
dziesięciu kobiet – wykonane w technice
wypukłego reliefu – znajdują się na ścia-
nach centralnej komory. Grobowiec jest
przykładem kultury trackiego plemienia
Getów.
20
b u Ł G a r I a
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
b u Ł G a r I a
Jeździec z Madary
północno-wschodnia Bułgaria, w okręgu szumen, o 70 km na wschód od warny.
K I, III, 1979
Wieś Madara, w pobliżu miasta Szumen,
słynie z reliefu skalnego, tzw. jeźdźca z Ma-
dary. Jest to jedyny zabytek tego rodzaju
w Europie. Średniowieczna rzeźba zosta-
ła wykuta w pionowej 100-metrowej skale
na wysokości 23 m nad ziemią. Przedsta-
wia jeźdźca na koniu i podążającego za nim
psa; jeździec przeszywa włócznią lwa, który
leży pod przednimi kopytami konia. Scena
jest symbolem triumfu, a rzeźba powstała
prawdopodobnie w VII–VIII w., w okresie pa-
nowania chana Terwela. Umieszczona obok
inskrypcja opisuje czyny władców bułgar-
skich (Terwela, Kormisosza oraz Omurta-
ga) i istotne wydarzenia z VIII/IX w. Jeździec
z Madary jest przykładem bułgarskiej sztu-
ki średniowiecznej o dużym znaczeniu hi-
storcznym.
b u Ł G a r I a
park Narodowy pirinu
południowo-zachodnia Bułgaria, pomiędzy rzekami struma i mesta.
N VII, VIII, IX, 1983, 2010
Nazwa masywu Pirin pochodzi od słowiań-
skiego boga piorunów Peruna. Park Na-
rodowy Pirinu, usytuowany na wysokości
1008–2915 m n.p.m., to teren krasowy. Po-
czątkowo zajmował powierzchnię 27 ty-
sięcy ha, obecnie – ponad 40 tysięcy ha.
Niewątpliwą ozdobą tego rejonu jest naj-
wyższy szczyt – Wichren (2915 m n.p.m.).
Liczne jeziora są charakterystyczne dla po-
lodowcowego krajobrazu. W najwyższym
piętrze gór znajdują się formy rzeźby alpej-
skiej – cyrki, żłoby lodowcowe, lasy liścia-
ste i iglaste, powyżej 2000 m n.p.m. są m.in.
zarośla jałowca i kosodrzewiny, łąki, u pod-
nóża natomiast liczne źródła mineralne
(cieplice) oraz piaskowce Piramidy Melnic-
kie. Na terenie parku występuje 1315 gatun-
ków roślin wysokogórskich, rośnie także
182 gatunków ziół. Żyje tu 2091 gatunków
bezkręgowych, 247 kręgowców – w tym:
sześć gatunków ryb, osiem gatunków pła-
zów, 11 gatunków gadów, 177 gatunków
ptaków i 45 ssaków (m.in. kozice, jelenie,
niedźwiedzie, wilki).
b u Ł G a r I a
rezerwat przyrody Srebyrna
północna Bułgaria, w pobliżu rzeki dunaj, 15 km na zachód od miasta silistra.
N IV, 1983
Rezerwat przyrody Srebyrna obejmuje
słodkowodne jezioro Srebyrna, oraz ota-
czające go okolice, m.in. pas lasów wzdłuż
rzeki Dunaj. Obszar chroniony rozpościera
się na powierzchni około 600 ha. Brzegi ma-
lowniczego jeziora Srebyrna, o powierzch-
ni około 2 km2 i głębokości wahającej się
pomiędzy 1 a 3 m, porasta roślinność szu-
warowa. W rezerwacie występuje ponad
100 gatunków ptaków, wiele z nich to ga-
tunki rzadko spotykane bądź zagrożone
wyginięciem. Wśród nich 80 gatunków
znajduje tam schronienie podczas migracji
między Europą a Afryką. Do najbardziej in-
teresujących okazów można zaliczyć, m.in.
pelikany kędzierzawe, czaple białe i purpu-
rowe, ibisy kasztanowate oraz ślepowro-
ny. Rosną tu także gatunki cennych roślin.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
b u Ł G a r I a
21
b u Ł G a r I a
rilski Monastyr
południowo-zachodnia Bułgaria, 120 km na południe od sofii.
K VI, 1983
Pośrodku iglastego lasu wysokich gór ma-
sywu Riła, na wysokości 1147 m n.p.m. znaj-
duje się monastyr założony w X w. przez
pustelnika Iwana z Riły (876–946 r.) – ka-
nonizowanego przez kościół prawosław-
ny. Cela i grób założyciela są miejscami
świętymi i zostały przekształcone w ze-
spół sakralny. Obecny wygląd klasztoru
pochodzi z okresu bułgarskiego odrodzenia
narodowego w XIX w. Kompleks jest oto-
czony wysokimi (24 m) i grubym (2 m) mu-
rami, które nadają mu charakter fortecy.
W centrum monastyru znajduje się cerkiew
pod wezwaniem Świętej Bogurodzicy – bo-
gato zdobiona, chętnie odwiedzana przez
pielgrzymów z całej Europy, oraz baszta
Chrelina z XIV w. Do budowy świątyni wy-
korzystano biały i czarny marmur, który na-
daje obiektowi wyjątkowy charakter. Rilski
Monastyr jest symbolem bułgarskiego opo-
ru przeciwko tureckiemu okupantowi oraz
świadomości narodowej.
b u Ł G a r I a
Zabytkowe miasto Nesebyr
wschodnia Bułgaria, okręg Burgas, nad morzem czarnym.
K III, IV, 1983
Na małym i skalistym półwyspie, który po-
łączony jest z lądem wąskim przesmykiem,
znajduje się miasto Nesebyr zaliczane do
grupy najstarszych miast Europy. Założo-
ne zostało przez Traków około 1000 r. p.n.e.
Do 1934 r. nazywało się Mesemwrija. Po-
czątkowo była to osada tracka, później (od
VI w. p.n.e.) Nesebyr przeszedł we władanie
greckie. Wąskie brukowane uliczki, kamien-
ne i drewniane domy są charakterystycznym
elementem architektury miasta. Ruiny po-
chodzą głównie z okresu hellenistycznego,
widoczne są również pozostałości po obwa-
rowaniach. Można także podziwiać liczne,
ale częściowo zrujnowane, bogato dekoro-
wane cerkwie. Wśród budowli wyróżnia się,
m.in. Stara Metropolia (V–VII w.), cerkwie: św.
Jana Chrzciciela (X w.), Pantokratora (XIV w.),
a także domy (XVIII–XIX w.) akropol, świą-
tynia Appolina, agora i tracki mur obronny.
b u Ł G a r I a
Zespół cerkwi wykutych w skale w iwanowie
północno-wschodnia Bułgaria, 22 km na południe od miasta ruse, nad rzeką rusenski łom.
K II, III, 1979
W pobliżu miasteczka Iwanowo, w malow-
niczej dolinie Rusenskiego Łomu znajduje
się zespół cerkwi, kaplic i klasztorów wyku-
tych w skale, zamieszkiwanych przez mni-
chów od XIII w. We wnętrzu, na wapiennych
ścianach i sklepieniach znajdują się freski.
W szczytowym okresie rozwoju w Iwanowie
istniało prawdopodobnie około 40 skalnych
cerkwi oraz 300 innych obiektów sakral-
nych. W wyniku erozyjnego działania rzeki,
a także najazdu Turków osmańskich pod-
czas okupacji kraju, liczne malowidła zo-
stały zniszczone. Zespół skalnych cerkwi
jest słynny dzięki zachowanym w pięciu
kościołach freskom. Są one cennym przy-
kładem bułgarskiej sztuki średniowiecznej.
Najlepiej zachowaną świątynią jest cerkiew
Bogurodzicy, gdzie na ścianach i suficie na-
malowano sceny Męki Chrystusa. Malowi-
dła pochodzą z XII–XIV w.
22
c H o r W a cJ a
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
c H o r W a c J a
Katedra św. Jakuba w Szybeniku
chorwacja, środkowa dalmacja, przy ujściu rzeki krka do morza adriatyckiego, 80 km na połu-
dnie od miejscowości zadar.
K I, II, IV, 2000
Szybenik jest malowniczo usytuowanym
historycznym miastem, w pobliżu Parku
Narodowego Krka. W centrum znajduje
się katedra św. Jakuba, która jest najwięk-
szym kościołem na świecie, zbudowanym
tylko przy użyciu kamienia. Budowa roz-
poczęła się w 1431 r., a zakończyła dopie-
ro w 1536 r. Katedra była wznoszona pod
okiem Juraja Matejeva Dalmatinaca (au-
tora m.in. baptysterium, zakrystii, rzeźb
Piotra i Pawła oraz aniołów). W związku
z długim czasem budowy, w pracach nad
świątynią brali udział również inni architek-
ci. Również z tego powodu katedra łączy
w sobie różne style, m.in. gotycki i rene-
sansowy. Dookoła świątyni umieszczono
rzeźby, które przedstawiają mieszczan ży-
jących w XV w. Są one cenne ze względu
na realizm – uwidaczniają różne emocje,
jak np. strach lub zdziwienie.
c H o r W a c J a
park Narodowy Jezior plitwickich
środkowa chorwacja, 150 km od zagrzebia.
N II, III, 1979, 2000
Park Narodowy Jezior Plitwickich powołano
w 1949 r. Jego teren obejmuje powierzchnię
29 685 km2. Na obszarze parku znajduje się
16 jezior krasowych, usytuowanych w po-
łudniowej części gór Kapela, na wysokości
503–639 m n.p.m., wchodzących w skład
Gór Dynarskich. Największe jezioro – Ko-
zjak – ma powierzchnię 80 ha i głębokość
49,5 m. Jeziora Plitwickie słyną z wyra-
zistych kolorów wody – od lazurowych,
zielonych, szarych do błękitnych. Ich ko-
lor zmienia się w zależności od zawartości
minerałów i organizmów, a także od kąta
padania promieni słonecznych. W parku
można również podziwiać liczne wodospa-
dy, z najwyższym Plitwica o wysokości 78 m
na czele, a także jaskinie i piękne bukowe
lasy zamieszkiwane przez m.in. niedźwie-
dzie, wilki, sarny i rzadko spotykane ga-
tunki ptaków.
c H o r W a c J a
równina Stari Grad
wyspa Hvar na morzu adriatyckim, pomiędzy wyspami Brač i korčula.
K I, II, III, V, 2008
Hvar jest najdłuższą wyspą na Morzu Adria-
tyckim. Jej powierzchnia wynosi 300 km2,
a długość 69 km. Najwyższym szczytem
jest Mont Sveti Nikola, który wznosi się na
wysokość 626 m n.p.m. W południowo-za-
chodniej części kamienistej wyspy znajdu-
je się malownicze miasteczko – Stari Grad
– położone w uroczej zatoce, otoczonej
wzgórzami, w miejscu, gdzie dawniej stała
latarnia morska. Krajobraz kulturowy wy-
spy Hvar prawie nie zmienił się od czasów
założenia kolonii przez Greków jońskich
w IV w. p.n.e. Na wyspie przetrwały ruiny
starożytnych murów i antycznych budyn-
ków gospodarczych. W urodzajnej dolinie
były posadzone winorośle oraz drzewka
oliwne, których uprawą mieszkańcy tych
terenów zajmują się także współcześnie.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
c H o r W a cJ a
23
c H o r W a c J a
Stare miasto w Dubrowniku
południowo-wschodnia chorwacja, dalmacja, nad morzem adriatyckim, u podnóża Gór dynarskich.
K I, III, IV, 1994
Dubrownik – położony na skalistym pół-
wyspie, nazywany perłą Adriatyku – praw-
dopodobnie został założony w 614 r. jako
Ragusium (później włoska Raguza) przez
rzymskich uciekinierów z Epidaurusu. Mia-
sto pozostawało pod władzą Bizancjum,
Wenecji i Węgier. Jego rozkwit gospodar-
czy i kulturalny przypadł na XV–XVII w. Mury
obronne o długości 1940 m i wysokości
25 m, wzniesione w XVI w., otaczają więk-
szą część starówki. Pomimo potężnego
trzęsienia ziemi w 1667 r. przetrwały licz-
ne renesansowe i gotyckie zabytki, m.in.
późnogotycki pałac Rektorów (XV w.) oraz
gotycko-renesansowy pałac Sponza wznie-
siony w XVI w. Wśród zabytków barokowych
wyróżnia się kościół Sv. Vlaha (1707–1715).
Stare miasto jest malowniczym labiryntem
utworzonym przez wąskie i kręte uliczki
wyłożone wypolerowanymi białymi kost-
kami wapienia.
c H o r W a c J a
Zabytkowe centrum Splitu
wraz z pałacem Dioklecjana
dalmacja, nad morzem adriatyckim.
K II, III, IV, 1979
Split, jeden z głównych ośrodków Dalmacji,
z dużym portem osłoniętym od strony mo-
rza wyspą Brač, jest znany ze względu na
słynną budowlę – pałac Dioklecjana, który
stanowi centrum starego miasta. Zabytek
jest największym i najlepiej zachowanym
przykładem rzymskiej architektury pała-
cowej. Reprezentuje przejściowy styl pół
grecki i pół bizantyjski. Budowla powsta-
ła na zlecenie rzymskiego cesarza Diokle-
cjana w latach 295–305 n.e. Zajmowała
powierzchnię prawie czterech hektarów
i była połączeniem rezydencji z rzymskim
obozem warownym. Zabudowę pod ką-
tem prostym przecinały dwie ulice, a cały
kompleks był otoczony murami obronny-
mi z 16 wieżami (zachowały się trzy) i czte-
rema wejściami. Mury miały 2 m grubości,
od strony morza wznosiły się na wysokość
22 m, natomiast od strony północnej osią-
gały 18 m. W obrębie pałacu rozwinęło się
z czasem miasto – Split. Do najbardziej re-
prezentacyjnych miejsc zalicza się perystyl
(dziedziniec) oraz westybul, czyli wejście do
apartamentów, a także Złotą Bramę i ruiny
komnat cesarskich.
24
c H o r W a cJ a
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
c H o r W a c J a
Zabytkowe miasto trogir
środkowa dalmacja, nad morzem adriatyckim, 20 km na zachód od splitu.
K II, IV, 1997
Trogir, malownicze miasto na wyspie, która
znajduje się pomiędzy stałym lądem a wy-
spą Čiovo, potocznie jest nazywany małą
Wenecją. Miasto zostało założone w IV/
III w. p.n.e. przez Greków i nazywało się
wówczas Tragurion. Pozostawało pod pa-
nowaniem rzymskim, bizantyjskim oraz pod
władzą Chorwacji, Węgier, Wenecji i Au-
strii. Największy rozkwit Trogiru przypadł
na czas panowania weneckiego. Do sta-
rego miasta wchodzi się przez Bramę Lą-
dową. Wśród najcenniejszych zabytków
należy wymienić romańską katedrę Sv. Lo-
vre (św. Wawrzyńca) z XIII–XV w. z pięknie
zdobionym portalem oraz elementami go-
tyckimi i renesansowymi, m.in. baptyste-
rium, a także najstarszy kościół św. Barbary
zbudowany w stylu romańskim w IX–XI w.,
oraz renesansowe pałace Čipiko i Stafilo.
c H o r W a c J a
Zespół bazylikalny eufrazjana w poreču
półwysep istria, nad morzem adriatyckim, około 90 km od miasta rijeka.
K II, III, IV, 1997
Miasto usytuowane na niskim i wąskim pół-
wyspie szczyci się wczesnobizantyjską ka-
tedrą zbudowaną w VI w. w czasach biskupa
Eufrazjana i cesarza Justyniana I Wielkiego.
Świątynia powstała na miejscu wcześniej-
szej bazyliki z V w. Wnętrze trójnawowej
budowli oraz fasadę pokrywają piękne mo-
zaiki datowane na III w. Są to najlepiej za-
chowane elementy sztuki bizantyjskiej
w Chorwacji. Mozaika nad absydą przed-
stawia Apostołów z Jezusem, natomiast
środkowa prezentuje biskupa Eufrazjana
trzymającego model bazyliki oraz Maryję
z Jezusem na kolanach. Jest to jedno z naj-
piękniejszych świadectw sztuki śródziem-
nomorskiej.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
c y P r
25
c y P r
Zabytki archeologiczne w regionie pafos
południowo-zachodnie wybrzeże cypru.
K III, VI, 1980
Pafos uważane jest za miejsce wyjątko-
we ze względu na bezpośredni związek
z tradycją kultu Afrodyty, bogini miłości.
Znajduje się tam m.in. świątynia Afrodyty
oraz cenne, najlepiej na świecie zachowa-
ne rzymskie mozaiki posadzkowe, które
przedstawiają sceny z mitologii greckiej.
Na tym samym terenie znajdują się tak-
że ślady dawnej kultury chrześcijańskiej.
Można zobaczyć tam np. miejsce, w któ-
rym podobno biczowano apostoła Pawła
za głoszenie ewangelii. Na całym obsza-
rze Pafos znajduje się wiele pozostałości
dawnych kultur w postaci mniej lub lepiej
zachowanych ruin budynków, zamków, te-
atrów, miejsc pochówku i fortyfikacji.
c y P r
Malowane kościoły w regionie troodos
centrum zachodniej strony cypru, dystrykt limassol.
K II, III, IV, 2001
Zespół dziesięciu kościołów i klasztorów,
które są uważane za wspaniały przykład
architektury bizantyjskiej, ozdobionych
cennymi freskami, został wpisany na Li-
stę UNESCO w 2001 r. Najstarsze z kościo-
łów powstały w XI w., jednak freski nie
zawsze są datowane na okres budowy ko-
ścioła, np. kościół Agios Ionannis Lampa-
distis pochodzi z XI w., natomiast zdobiące
go freski nawet z XV w. Zarówno badacze,
jak i turyści doceniają wyjątkowe piękno
tych budowli oparte na harmonijnym połą-
czeniu prostoty formy oraz kunsztowności
dekoracji i malowideł znajdujących się we-
wnątrz świątyń. Malownicze wiejskie ko-
ściółki kontrastują z dużymi kompleksami
klasztornymi (np. św. Jana Lampadistisa)
wtopionymi w pejzaż majestatycznych gór
Troodos, stanowiąc o wyjątkowości zabyt-
ków tego regionu.
c y P r
Stanowisko neolityczne chirokitia
południowe wybrzeże cypru, w środkowej części wyspy, dystrykt larnaka.
K II, III, IV, 1998
O istnieniu wysoko rozwiniętej osady rolni-
czej mieszkańców Cypru z okresu 4 tys. lat
p.n.e. świadczy stanowisko archeologiczne,
na którego terenie odnaleziono liczne na-
rzędzia rolnicze, a także fragmenty prymi-
tywnej broni przeznaczonej do polowania
na zwierzęta. Ciekawostką są groby znaj-
dujące się pod podłogami ówczesnych do-
mów. Przypuszcza się, że osada była bardzo
ważnym punktem łączącym budzącą się do
życia kulturę europejską z kulturami nad-
chodzącymi z terenów obecnego kontynen-
tu azjatyckiego. Zlokalizowana na wyspie
osada utrzymywała ważną pozycję w ów-
czesnym świecie – według archeologów
Chirokitia była jedną z największych zna-
nych obecnie osad neolitycznych. Ruiny
są świadectwem ewolucji społeczeństw
tego regionu.
26
c Z a r n o G Ó r a
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
c Z a r n o G Ó r a
Kotor – region przyrodniczy i kulturowo-historyczny
południowo-zachodnia czarnogóra, 50 km na południe od miasta nikšić.
K I, II, III, IV, 1997
W południowo-zachodniej Czarnogórze,
u podnóża masywu Lovćen, leży Kotor,
bardzo dobrze zachowane zabytkowe mia-
sto portowe nad Morzem Adriatyckim,
usytuowane w rozległej górskiej zatoce
o nazwie Boka Kotorska. Początek jego
historii sięga IX w. Pierwotnie miasto było
pod władzą Bizancjum, następnie Serbii,
Wenecji, a także Austrii. Wśród najważ-
niejszych zabytków należy wyróżnić ro-
mański kościół Sv. Tripuna (dawna katedra,
z XII–XVII w.) – największą i najpiękniejszą
budowlę Kotoru, kościół Sv. Luki (XII w.)
– początkowo była to świątynia katolic-
ka, w XVII w. przekształcona w cerkiew,
a także XVII-wieczną wieżę zegarową. Sta-
re miasto jest otoczone średniowiecznymi
murami o długości około 4,5 km i maksy-
malnej wysokości 20 m. Zabytki reprezen-
tują różne style architektoniczne, m.in.:
romański, gotycki, renesansowy i baro-
kowy. W 1979 r. w wyniku trzęsienia ziemi
miasto uległo zniszczeniu, ale w większo-
ści zostało odbudowane.
c Z a r n o G Ó r a
park Narodowy Durmitor
masyw w Górach dynarskich.
N VII, VIII, IX, 1980, 2000
Malowniczy park narodowy, o powierzchni
33 tysięcy ha, otoczony jest głębokimi do-
linami źródłowych rzek Driny – Piwy i Tary.
Na terenie gór Durmitor, ukształtowanych
przez lodowiec, znajduje się 15 szczytów
wznoszących się powyżej 2000 m n.p.m.
Najwyższy jest Bobotov Kuk, który osią-
ga wysokość 2522 m n.p.m. W gęstych so-
snowych lasach rozsianych jest mnóstwo
czystych jezior polodowcowych z licz-
ną roślinnością endemiczną. Teren parku
przecinają górskie strumienie, są tu tak-
że podziemne rzeki i jaskinie. Ze względu
na geograficzne położenie i różnice w wy-
sokościach region leży na styku klimatów
śródziemnomorskiego i morskiego, a efekt
przenikania różnych mas powietrza jest wi-
doczny w wyjątkowej liczbie gatunków flory
i fauny. W parku żyją m.in. niedźwiedzie bru-
natne, wilki, dziki oraz orły, a w rzekach i je-
ziorach m.in. ryby z rodziny łososiowatych.
Rzeka Tara to jedna z ostatnich dzikich rzek
w Europie, charakteryzująca się niezwykle
czystą wodą. Znajdujący się na terenie par-
ku przełom to najgłębszy w Europie kanion
(1300 m głębokości), którego brzegi są spię-
te zabytkowym mostem o imponujących
rozmiarach.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
c Z e c H y
27
c Z e c H y
Dzielnica żydowska
i bazylika św. prokopa w třebiču
południowo-wschodnie czechy, 60 km na wschód od Brna.
K II, III, 2003
Zespół dzielnicy żydowskiej, starego cmen-
tarza żydowskiego oraz bazyliki św. Pro-
kopa w Třebiču to symbol współistnienia
kultur chrześcijańskiej i żydowskiej od cza-
sów średniowiecznych po XX stulecie. Ro-
mańsko-gotycka bazylika św. Prokopa
z początku XIII w. kompleksu klasztorne-
go benedyktynów to cenne świadectwo
oddziaływania w regionie spuścizny archi-
tektonicznej zachodniej Europy. W żydow-
skiej dzielnicy – Židy – stoją 123 domy i dwie
synagogi. Zachował się również kirkut.
c Z e c H y
Historyczne centrum miasta Český Krumlov
południowe czechy, 180 km na południe od pragi.
K IV, 1992
Český Krumlov na liście turystycznych hi-
tów naszych południowych sąsiadów zaj-
muje miejsce drugie, tuż po Pradze. Na skale
wyrastającej nad starówką pyszni się dum-
nie drugi pod względem wielkości czeski
zamek. Dzieje miasta sięgają XIII w., kie-
dy u stóp warowni zaczęły pojawiać się
pierwsze domy. W ciągu siedmiu wieków
zamek miał sześciu właścicieli, a osada
u jego stóp rozwijała się niespiesznie, nie
mając wielkomiejskich ambicji. Szczęśli-
wie los oszczędzał Český Krumlov, który
z licznych dziejowych zawieruch wycho-
dził obronną ręką. Dzięki temu dziś moż-
na wybrać się na spacer średniowiecznymi
uliczkami i zaułkami albo podziwiać zabyt-
ki: bajkowe kamienice z podcieniami wokół
rynku, XVI-wieczny ratusz, XIV-wieczny ko-
ściół św. Wita czy dom Kaplanka obok kate-
dry, zbudowany na początku XVI w.
Przez kilka miesięcy w mieście mieszkał
Egon Schiele – najwybitniejszy obok Klim-
ta przedstawiciel secesji (stąd pochodzi-
ła jego matka). Powstałe tu dzieła można
oglądać w poświęconym artyście muzeum.
Na zamku koniecznie trzeba obejrzeć pięk-
ną salę balową, a także ogrody.
28
c Z e c H y
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
c Z e c H y
Historyczne centrum pragi
środkowe czechy; 300 km na północny zachód od wiednia.
K II, IV, VI, 1992
Najpiękniejsze miasto Europy od lat nie-
zmiennie zachwyca i rozkochuje w sobie
kolejne pokolenia.
Sercem Złotej Pragi jest stare miasto,
a najważniejszym na nim miejscem – Sta-
romiejski Rynek. Prowadzi do niego ul. Ce-
letná – ulubione miejsce spacerów prażan.
Najsłynniejszą atrakcją rynku jest ratusz
z niezwykłym XV-wiecznym zegarem
astronomicznym Orloj, który co godzina
oferuje niezwykły spektakl: paradę figurek
dwunastu apostołów oraz Śmierci, Próżno-
ści, Turka i Żyda.
Obowiązkowym punktem pobytu w Pradze
jest romantyczna przechadzka, najlepiej
o zmierzchu, po najsłynniejszym moście
w Czechach. XIV-wieczny most Karola to
dziś przede wszystkim deptak, na którym
się odpoczywa, spotyka z przyjaciółmi i ro-
mansuje. W pobliżu kryje się wyspa Kempa
– urokliwy zakątek, którego czar docenia-
ją nie tylko zakochani. Będąc w Pradze, ko-
niecznie trzeba zobaczyć niezwykłą Złotą
Uliczkę, na której niegdyś mieszkali al-
chemicy, a następnie wybrać się na spa-
cer śladami tajemniczych praskich legend,
na przykład tej o olbrzymie Golemie, które-
go duch nadal unosi się nad nastrojowym
żydowskim Josefovem. Warto też wybrać
się na spacer śladami Fraza Kafki i oczywi-
ście dzielnego wojaka Szwejka.
c Z e c H y
Historyczne centrum
miasta telč
południowe czech, 100 km na zachód od Brna.
K I, IV, 1992
Początki historii miasta sięgają XIII w., kie-
dy na wzgórzu stanęły pierwsze drewnia-
ne domy. Pod koniec XIV w. pożar zniszczył
większą część zabudowy Telča. Do odbu-
dowany miasta zastosowano budulec ka-
mienny, dodatkowo nowy gród otoczono
murami, a system obronny wzmocniono
siecią sztucznych stawów. Oprócz malow-
niczego zamku gotyckiego, którego obecny
kształt otrzymał pod końca XV w., po prze-
budowie wcześniejszej twierdzy, cennym
zespołem architektonicznym jest urokliwy
rynek otoczony malowniczymi renesanso-
wymi kamienicami.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
c Z e c H y
29
c Z e c H y
Kolumna św. trójcy w ołomuńcu
wschodnie czechy, 100 km na południowy zachód od ostrawy.
K I, IV, 2000
Kolumna została wzniesiona na początku
XVIII w. ku czci Świętej Trójcy, jako wotum
za zwalczenie epidemii w Ołomuńcu. Jest
to najwybitniejszy przykład tego typu bu-
dowli dziękczynnej, charakterystycznej dla
Europy Środkowej. Monument, który osią-
ga 35 m wysokości, reprezentuje regional-
ny styl, zwany „barokiem ołomunieckim”.
Kolumna została ozdobiona kilkoma wspa-
niałymi rzeźbami religijnymi dłuta znane-
go artysty morawskiego Ondrieja Zahnera.
c Z e c H y
Krajobraz kulturowy Lednice-Valtice
południowo-wschodnie czechy, 50 km na południe od Brna.
K I, II, IV, 1996
Krajobraz kulturowy Lednice-Valtice, który
rozpościera się na Morawach na obszarze
200 km², to jedno z największych założeń
parkowo-pałacowych w Europie. Kompleks
powstał w wyniku przekształcenia przez ro-
dzinę Lichtensteinów wiejskich posiadło-
ści w urzekający zespół architektoniczny.
Przez 300 latach na południowych Mora-
wach pracowano nad systemem sztucz-
nych stawów, stylizowano romantyczne
ruiny, a nawet wybudowano wysoki na 60 m
minaret, który stanowi popularny punkt wi-
dokowy. Dzięki mozolnej pracy architek-
tów, m.in. Johanna Bernharda Fischera von
Erlacha, wyszukany barokowy, klasycy-
styczny i neogotycki styl pałaców w Ledni-
cach i Valticach wtapia się płynnie w ogrody
i parki, których projekt został opracowany
według romantycznej koncepcji angielskiej
sztuki pejzażowej. Kompleks bywa nazywa-
ny ogrodem Europy.
c Z e c H y
Kutná Hora – stare miasto z kościołem
św. Barbary i katedra Mariacka
w dzielnicy Sedlec
środkowe czechy, nad rzeką Vrchlice, 65 km na wschód od pragi.
K II, IV, 1995
Kutná Hora, od XIV do XVIII w. drugie po
Pradze miasto Czech, wzbogaciła się na
srebrze. Kiedy w XVIII w. cenny kruszec się
skończył, a kopalnie opustoszały, bańka
dobrobytu pękła. Po czasach świetności
pozostał jednak trwały ślad – zabytkowa
starówka i przedmieście Sedlec. Zachwyca-
jący kościół św. Barbary, patronki górników,
został ufundowany przez pracowników ko-
palni. Budowę rozpoczęto pod koniec XIV w.,
a zakończono 500 lat później. To jeden z naj-
ciekawszych przykładów gotyku w Euro-
pie. Disnejowskiego charakteru nadają mu
liczne przypory, pinakle, sterczyny i gar-
gulce. Całości kompozycji dopełniają trzy
kopuły. Pięcionawowe wnętrze jest wyso-
kie – w najwyższym punkcie nawy głównej
osiąga 30 m – i przestronne, a ornamenty
na sklepieniach wyszły spod ręki prawdzi-
wego mistrza. Neogotycki ołtarz główny
wykonano na przełomie XIX i XX w.
Na malowniczej starówce co krok natrafia
się na urocze pamiątki przeszłości: kościół
św. Jakuba z przełomu XIV i XV w., Dwór
Włoski z XIII w., XV-wieczną Kamienną Fon-
tannę na Rejskovom náměstí, dům U Mar-
morů przy ulicy Šultysovej czy XV-wieczny
Kamenný dům przy ul. Radnickiej.
30
c Z e c H y
E u r o p a s k a r b y u n e s c o
c Z e c H y
ogrody i zamek w Kromieryżu
wschodnie czechy, 65 km na północny wschód od Brna.
K II, IV, 1998
Zamek i ogrody kwiatowe w Kromieryżu
to wyjątkowe założenie parkowo-pałaco-
we utworzone w latach 1665–1675 z inicja-
tywy biskupa ołomunieckiego Karla II von
Liechtenstein-Kastelkor. Projektantami
tego niezwykłego przedsięwzięcia byli Fi-
libert Luchese oraz Giovanni Pietro Tenalla.
W centralnym punkcie ogrodów wzniesio-
no ośmioboczną rotundę ozdobioną kom-
binacją stiuków i malowideł o tematyce
mitologicznej. Najważniejszym obiektem
kompleksu jest 224-metrowa galeria ko-
lumn ozdobiona 46 rzeźbami przedstawiają-
cymi postaci z mitologii greckiej i rzymskiej.
Niestety, zespół ogrodowy nie zachował się
w całości, jednak wraz z zamkiem stanowi
wzorcowy przykład środkowoeuropejskiej
rezydencji barokowej.
c Z e c H y
Sanktuarium pielgrzymkowe św. Jana Nepomucena Zelená Hora
wschodnie czechy, morawy, 150 km na południowy wschód od pragi.
K IV, 1994
Na wzgórzu Zelená Hora na Morawach,
w mieście Zdziar nad Sazawą, wznosi się
kościół pielgrzymkowy zbudowany ku czci
św. Jana Nepomucena. Gotycko-barokowa
budowla z początku XVIII w. to najbardziej
oryginalne dzieło architekta Jana Błażeja
Santiniego, w którym zostały połączone
na pozór bardzo odległe style. To wybitne
dzieło charakteryzuje się motywem prze-
wodnim w postaci liczby pięć, co miało
symbolizować pięć gwiazd, które się uka-
zały nad głową Jana Nepomucena w chwili
jego śmierci. Konstrukcja świątyni została
oparta na planie pięcioramiennej gwiazdy,
zaprojektowano pięć wejść i pięć ołtarzy,
a ołtarz główny ozdobiono pięcioma figu-
rami aniołów oraz pięcioma gwiazdami.
s k a r b y u n e s c o E u r o p a
c Z e c H y
31
c Z e c H y
Wieś Holaszowice
południowe czechy, 20 km na zachód od czeskich Budziejowic.
K II, IV, 1998
Pierwsze ślady osadnictwa na terenie cze-
skiej wsi Holaszowice pochodzą z neolitu.
Na przełomie IX i X w. osiedlili się tu Słowia-
nie. Pierwsza wzmianka w dokumentach
o miejscowości pochodzi z 1263 r. Pod koniec
XIII w. król Wacław II przekazał wieś klasz-
torowi Cystersów, który sprawował pieczę
nad miejscowością do połowy XIX w. W cza-
sach panowania zakonników powstała cha-
rakterystyczna późnobarokowa zabudowa
Holaszowic, która stanowi dobrze zacho-
wany przykład tradycyjnej wioski z Euro-
py Środkowej. Architektura Holaszowic to
przede wszystkim liczne, typowe dla tego
Pobierz darmowy fragment (pdf)