Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00852 010800 16960553 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Skarby UNESCO - ebook/pdf
Skarby UNESCO - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 449
Wydawca: SBM Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7845-691-9 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> przewodniki >> podróże
Porównaj ceny (książka, ebook (-8%), audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO umieszczane są zarówno konkretne zabytki, jak i całe miasta: niezamieszkane, zabytkowe, a nawet XX-wieczne. Zasadniczo na Liście mogą się znaleźć wyłącznie obiekty autentyczne, choć w wyjątkowych przypadkach dopuszcza się rekonstrukcje. Osobne kryteria odnoszą się do obiektów przyrodniczych, wśród których mogą znaleźć się pomniki przyrody, formacje geologiczne, siedliska zagrożonych gatunków roślin i zwierząt oraz szczególnie cenne dla nauki lub wyróżniające się urodą krajobrazu obszary naturalne.
Doskonałe fotografie wzbogacone informacjami o każdym z obiektów wpisanych na Listę UNESCO przybliżają Czytelnikom skarby architektoniczne i przyrodnicze, jakie kryją się na sześciu kontynentach.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

c u d a n a t u r y , k u l t u r y i s z t u k i Skarby UNESCO SpiS treści europa 5 azja 185 ameryka północna i środkowa 309 ameryka południowa 357 australia 377 afryka 391 WStĘp Idea opracowania listy najcenniejszych na świe- cie obiektów przyrodniczych i kulturowych na- rodziła się na początku lat siedemdziesiątych XX w. Podstawę działań w tym zakresie stano- wi konwencja UNESCO dotycząca Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego, któ- rej tekst został przyjęty na XVII sesji Konfe- rencji Generalnej UNESCO w 1972 r. w Paryżu. Pięć lat później odbyła się pierwsza sesja Ko- mitetu Światowego Dziedzictwa, który rozpo- czął tworzenie Listy Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego. W 1978 r. w Wa- szyngtonie dokonano wpisu pierwszych dwuna- stu obiektów, wśród których znalazły się aż dwa miejsca z naszego kraju – zespół staromiejski Krakowa i kopalnia soli w Wieliczce. Miejsca wpisane na listę muszą spełniać przynaj- mniej jedno z kilku ściśle określonych kryteriów. Jeśli chodzi o obiekty kulturowe, powinny one: I. stanowić wybitne dzieło twórczego geniu- szu człowieka; lub II. ukazywać znaczącą wymianę wartości, za- chodzącą w danym okresie czasu lub na danym obszarze kulturowym świata w dzie- dzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk monumentalnych, urbanistyki lub projektowania krajobrazu; lub III. nieść unikalne lub co najmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub cywili- zacji wciąż żywej bądź już nieistniejącej; lub IV. być wybitnym przykładem typu budowli, zespołu architektonicznego, zespołu obiek- tów techniki lub krajobrazu, który ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości; lub V. być wybitnym przykładem tradycyjnego osadnictwa, tradycyjnego sposobu użytko- wania lądu lub morza, reprezentatywnego dla danej kultury (kultur); lub obrazującym interakcję człowieka ze środowiskiem, szczególnie jeżeli [dane dobro] stało się podatne na zagrożenia wskutek nieodwra- calnych zmian; lub VI. być powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tra- dycjami, ideami, wierzeniami, dziełami ar- tystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu (to ostatnie stosu- je się na ogół łącznie z innymi kryteriami). Na Liście Światowego Dziedzictwa umieszczane są także całe miasta: zarówno niezamieszka- ne (na przykład meksykańskie Palenque i Teo- tihuacán), jak i zabytkowe (na przykład Trogir w Chorwacji czy Lubeka w Niemczech), a na- wet XX-wieczne (takie jak izraelski Tel Awiw). Zasadniczo na liście mogą się znaleźć wyłącz- nie obiekty autentyczne, choć w wyjątkowych przypadkach dopuszcza się rekonstrukcje (przy- kładem może być warszawska starówka). Osobne kryteria odnoszą się do obiektów przy- rodniczych, wśród których mogą znaleźć się pomniki przyrody, formacje geologiczne, sie- dliska zagrożonych gatunków roślin i zwierząt oraz szczególnie cenne dla nauki lub wyróż- niające się urodą krajobrazu obszary natural- ne. Powinny one: VII. obejmować najbardziej niezwykłe zjawiska przyrodnicze lub obszary o wyjątkowym na- turalnym pięknie i znaczeniu estetycznym; lub VIII. stanowić wyjątkowe przykłady reprezenta- tywne dla głównych etapów historii Ziemi, włączając świadectwa rozwijającego się na niej życia; trwających procesów geologicz- nych istotnych w tworzeniu rzeźby terenu, bądź form geomorfologicznych lub fizjogra- ficznych o dużym znaczeniu; lub IX. stanowić wyjątkowe przykłady reprezenta- tywne dla trwających procesów ekologicz- nych i biologicznych istotnych w ewolucji i rozwoju ekosystemów oraz zespołów zwierzęcych i roślinnych lądowych, słod- kowodnych, nadbrzeżnych i morskich; lub X. obejmować siedliska naturalne najbardziej reprezentatywne i najważniejsze dla ochro- ny in situ różnorodności biologicznej, włą- czając te, w których występują zagrożone gatunki o wyjątkowej uniwersalnej war- tości z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody. 4 E u r o p a  s k a r b y u n e s c o s k a r b y u n e s c o  E u r o p a 5 europa 6 a L b a n I a E u r o p a  s k a r b y u n e s c o a L b a n I a Butrint południowa albania, przy granicy z Grecją. K III, 1992, 1999 Otoczony bujną roślinnością Butrinti, po- łożony w wysokich górach na wschodnich rubieżach kraju, to ważna pamiątka staro- żytnego dziedzictwa kulturowego Albanii. Miasto zostało założone jako grecka ko- lonia, następnie było rzymskim ośrodkiem i siedzibą biskupstwa – do naszych czasów przetrwały pozostałości wszystkich okre- sów jego historii. Butrint wyrósł jako przy- stanek na ważnych szlakach handlowych, a L b a n I a Berat i Gjirokastra południe albanii, 250 km na południe od tirany. K III, IV, 2005, 2008 Położone w środkowej części Albanii miasta Berat i Gjirokastra (Dżirokastra) zaliczane są do unikatowych przykładów architektu- ry okresu osmańskiego. W Beracie, w któ- rym przez wieki współistniały obok siebie różne religie i narodowości, zachował się zamek (Kala) z XIII w., choć pierwszy obiekt w tym miejscu został wzniesiony już w IV stuleciu. Do naszych czasów przetrwało a w okresie rozkwitu, który przypadł na IV stulecie p.n.e., było ważnym centrum mor- skim i handlowym świata starożytnego. Świadczą o tym potężne fortyfikacje, akro- pol i amfiteatr na półtora tysiąca widzów. Podczas prac wykopaliskowych odnalezio- no liczne naczynia i rzeźby, m.in. tzw. Bogi- nię z Butrintu, uosabiającą ideał kobiecego piękna tamtego okresu. także kilka średniowiecznych kościołów bizantyjskich z cennymi ikonami i malowi- dłami ściennymi. W Gjirokastrze na szcze- gólną uwagę zasługują rzadko spotykane dwukondygnacyjne domy z XVII w. z dacha- mi wykończonymi szarymi dachówkami, bazar, XVIII-wieczny meczet i dwa kościo- ły z tego samego okresu. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a a u s T r I a 7 a n D o r a Dolina Madridu-perafita-claror południowa andora, pireneje. K V, 2004 Dolina lodowcowa Madridu-Perafita-Cla- ror w Pirenejach to jedyny obiekt na Liście Unesco leżący w granicach Andory. Malow- niczy górski krajobraz regionu urozmaicają urwiste klify i wielkie otwarte przestrzenie pastwisk. Wśród zabytków architektury wyróżniają się pofabryczne budynki (po- zostałości po dawnej eksploatacji różno- rodnych bogactw mineralnych), kamienne wioski, polne drogi wyłożone kamieniami oraz pola terasowe. Na przykładzie zmian zachodzących w krajobrazie regionu moż- na prześledzić rozwój wysokogórskiej kul- tury i cywilizacji. 8 a u s T r I a E u r o p a  s k a r b y u n e s c o a u s T r I a Historyczne centrum Grazu i zamek eggenberg południowo-wschodnia austria, nad rzeką mura, 155 km od wiednia. K II, IV, 1999, 2010 Graz – stolica Styrii położona u podnóża Alp Styryjskich, jest drugim po Wiedniu naj- większym miastem w Austrii. Nazwa po- chodzi od słowiańskiego słowa Gradec, oznaczającego małą twierdzę. Rozkwit ośrodka przypadł na czasy panowania Habs- burgów. Stare miasto łączy harmonijne na- stępujące po sobie style architektoniczne – od gotyku aż po czasy współczesne. Wśród najcenniejszych zabytków należy wyróżnić późnogotycką katedrę św. Idzie- go z barokowymi dekoracjami i pięknymi witrażami, mauzoleum cesarza Ferdynan- da II (pocz. XVII w.), renesansowy Landhaus (XVI w.) oraz arsenał (XVII w.) z historyczną kolekcją broni. Na Górze Zamkowej znaj- dują się ruiny zamku z dwiema zachowa- nymi wieżami. Zamek Eggenberg jest najsłynniejszym pałacem barokowym w Styrii, a jego ar- chitektura ilustruje zmiany zachodzące w kulturze kraju na przestrzeni wieków. a u s T r I a Krajobraz kulturalny Hallstatt-Dachstein/Salzkammergut środkowa austria, 75 km na południe od salzburga. K III, IV, 1997 Salzkammergut, malowniczo położony gó- rzysty region na pograniczu Górnej Austrii, Styrii i Salzburga, składa się głównie z gór porozdzielanych jeziorami – jest ich tam po- nad 30, m.in. Attersee, Traunsee, Mondsee, Wolfgangsee i Jezioro Halsztackie. Charak- teryzuje je duża głębokość i przejrzystość wody. Najwyższy szczyt – Hoher Dachste- in – znajduje się na południu, w regionie Dachstein, i osiąga wysokość 2995 m n.p.m. Eksploatację złóż solnych w tym regionie rozpoczęto już w czasach prehistorycznych (Hallstatt, Bad Aussee, Bad Ischl). Wpływy z wydobycia zapewniły dobrobyt i dyna- miczny rozwój tych terenów, a także sztuki i architektury, co najwyraźniej jest widocz- ne w zabudowie Hallstatt, najważniejszego miasteczka regionu. Można tam zwiedzić zabytkową kopalnię soli z VIII w. p.n.e. oraz ciekawe stanowiska archeologiczne. Fotolia s k a r b y u n e s c o  E u r o p a a u s T r I a 9 a u s T r I a Krajobraz kulturalny Jeziora Nezyderskiego (Fertő-tó) wpis transgraniczny: wschodnia austria, północno-zachodnie węgry, u podnóża Gór litawskich, 55 km na południowy wschód od wiednia. K V, 2001 Płytkie bezodpływowe jezioro zwane wie- deńskim morzem znajduje się na wysokości 115 m n.p.m. Zajmuje powierzchnię około 350 km2, jego długość wynosi 36 km, a sze- rokość 6–14 km. Powierzchnia zbiornika i jego głębokość ulegają ciągłym zmianom, a w starych dokumentach można znaleźć informacje, że jezioro niejednokrotnie cał- kiem wysychało. Zasilane jest m.in. przez wody opadowe, małą rzekę i prawdopodob- nie podziemne źródła, a zostało uformowa- ne kilka milionów lat temu jako pozostałość lodowca dunajskiego. Brzegi porasta trzci- na pospolita, która zapewnia ptakom schro- nienie, ale także jest wykorzystywana jako surowiec dla przemysłu celulozowego. Re- gion ma także istotne znaczenie kulturowe dzięki bogatej architekturze osad usytu- owanych nad jeziorem oraz monumental- nych XVIII-wiecznych pałaców węgierskich władców. a u s T r I a Krajobraz kulturalny Wachau wschodnia austria, wzdłuż doliny dunaju, 60 km na zachód od wiednia. K II, IV, 2000 Jeden z najstarszych regionów kulturowych w Austrii rozpościera się około 40 km w dół rzeki Dunaj, od miasta Melk aż do Krems an der Donau. Średniowieczny krajobraz, który jest świadectwem rozwoju regionu od czasów prehistorycznych, wyróżnia się unikatowymi walorami widokowymi: ar- chitektonicznymi (ruiny, klasztory, zamki), urbanistycznymi (miasta i miasteczka) oraz rolniczymi. Obszar doliny porastają lasy, a na łagodnych wzgórzach uprawia się winoro- śle. Dolina Wachau jest źródłem najbardziej cenionego austriackiego wina – rieslinga – wytwarzanego z winororośli porastających malownicze terasy. Wśród najciekawszych zabytków należy wyróżnić m.in. gotycki klasztor Benedyktynów w mieście Melk, słynący z biblioteki oraz sali marmurowej z freskami, klasztor Benedyktynów w Göt- tweig z imponującymi schodami cesarski- mi – zwany austriackim Monte Cassino, co zawdzięcza swojemu położeniu. Fotolia a u s T r I a Linia kolejowa przez Semmering wschodnia austria (dolna austria), powiat neunkirchen. K II, IV, 1998 Przełęcz Semmering w Alpach Wschodnich, usytuowana na wysokości 985 m n.p.m., łą- czy Kotlinę Wiedeńską z doliną rzeki Mürz. W latach 1848–1854 powstała tam pierwsza kolej górska w Europie. Linia wiedzie przez malowniczy krajobraz i łączy Dolną Austrię ze Styrią. Pod Semmering, 86 m poniżej szczytu, zbudowano specjalny tunel długi na 1430 m. Maksymalne nachylenie torów wynosi 2,5 , a całkowita długość linii 41 km. Konstrukcje podpór zbudowano głownie z kamienia, ale są też inne elementy, któ- re powstały z cegieł, m.in. łuki wiaduktów. Dzięki wysokim standardom konstrukcyj- nym tuneli, wiaduktów oraz prac budow- lanych, linia kolejowa funkcjonuje do dziś i jest jednym z najciekawszych osiągnięć technologicznych. 10 a u s T r I a E u r o p a  s k a r b y u n e s c o a u s T r I a prehistoryczne osady palowe wpis transgraniczny: austria, francja, niemcy, słowenia, szwajcaria oraz włochy. K IV, V, 2011 Osady palowe w Alpach i ich najbliższej oko- licy to 111 obiektów z epoki brązu, które powstały w latach 5000–500 p.n.e., m.in. na obszarach podmokłych, brzegach je- zior oraz rzek. Palafity, czyli prehistoryczne budynki na palach, były stawiane na po- mostach metodą zrębową. Niektóre z nich miały ściany plecionkowe, ich dachy kryto słomą, trzciną lub korą. Spośród wszyst- kich obiektów aż 56 znajduje się na terenie Szwajcarii, w okolicach jezior Zuryskiego i Bodeńskiego. Dzięki właściwościom kon- serwującym wody dobrze zachowały się m.in. przedmioty drewniane oraz tkaniny. Materiały z tych miejsc dostarczyły wielu informacji, które umożliwiły rekonstruk- cję życia codziennego osadników w epoce brązu i neolitu. a u s T r I a Zabytkowe centrum Salzburga północno-zachodnia austria, nad rzeką salzach. K II, IV, VI, 1996 Malownicze miasto Salzburg znajduje się w Alpach Salzburskich. Dzięki wyjątkowe- mu połączeniu wspaniałego alpejskiego krajobrazu z bogactwem architektonicz- nym uznawane jest za jedno z najpiękniej- szych miejsc w Austrii, a także w Europie. Starówka to urocze wąskie uliczki usytu- owane pomiędzy skalnymi ścianami wzgó- rza i korytem rzeki Salzach, m.in. słynna Getreidegasse, gdzie urodził się i dorastał Wolfgang Amadeusz Mozart. Miasto prze- szło wielką przemianę za sprawą arcybisku- pa Wolfa Dietricha von Raitenaua, który chciał upodobnić Salzburg do Rzymu i ka- zał wyburzyć kilkaset średniowiecznych kamienic, a na ich miejscu postawić bu- dowle w stylu rzymskim. W wyniku tego powstały szerokie place, wieże kościelne oraz fontanny. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a a u s T r I a 11 a u s T r I a pałac i ogrody Schönbrunn północno-wschodnia austria, kotlina wiedeńska, nad rzeką dunaj. K I, IV, 1996 W Wiedniu, na południowy zachód od cen- trum, u podnóża Lasu Wiedeńskiego, na terenie dzielnicy Hietzing usytuowany jest wspaniały zespół pałacowo-parkowy. Pa- łac powstał w latach 1696–1701, w czasach panowania cesarza Józefa I, według projek- tu J.B. Fischera von Erlacha, i pełnił funkcję letniej rezydencji Habsburgów. W okazałej budowli w stylu barokowym z rokokowymi dekoracjami zgromadzono liczne arcydzieła sztuki zdobniczej. Rezydencja obecny baro- kowy wygląd zawdzięcza Marii Teresie. Te- ren wokół pałacu to ogród o charakterze francuskim, w którym znajduje się palmiar- nia, na wzgórzu wzniesiona jest glorieta, na- tomiast poniżej stoi fontanna z Neptunem. W skład kompleksu wchodzą także ogród zoologiczny i ogromny ogrodowy labirynt. a u s T r I a Zabytkowe centrum Wiednia północno-wschodnia austria, nad rzeką dunaj, u podnóża lasu wiedeńskiego. K II, IV, VI, 2001 Wiedeń zaliczany jest do najważniejszych ośrodków kultury w Europie. Tutaj tworzyli m.in. Wolfgang Amadeusz Mozart i Ludwig van Beethoven. Najstarsza część miasta rozpościera się wzdłuż rzeki, w większo- ści na prawym brzegu, na miejscu rzym- skiego osiedla i średniowiecznego miasta. W historycznym centrum znajdują się za- bytki różnych stylów architektonicznych. Do najważniejszych zaliczyć można kate- drę św. Stefana (XII, XIV–XVI w.) z dobrze zachowaną późnoromańską Bramą Olbrzy- mów, wspaniałe pałace: Hofburg (dawna cesarska rezydencja; XIII–XIX w.), Schön- brunn, belweder (zespół pałacowo-ogro- dowy z pierwszej połowy XVIII w.). Wśród kościołów na uwagę zasługuje, m.in. ro- mański kościół św. Ruprechta (XI–XIII w.) i wczesnogotycka świątynia św. Michała (XIII–XIV w.). Wiedeń to także europejska stolica muzyki. 12 b e L G I a E u r o p a  s k a r b y u n e s c o b e L G I a cztery windy na Kanale centralnym wraz z otoczeniem: La Louvière i Le roeulx (Hainaut) środkowa Belgia, 17 km na wschód od miasta mons. K III, IV, 1998 La Louvière już w XIV w. było centrum wy- dobycia węgla kamiennego. Znajdują się tam cztery windy hydrauliczne, które po- wstały w związku z dużą różnicą w wyso- kości, a także małą ilością wody na Kanale Centralnym. Zamiast śluz wybudowano cztery obiekty wykorzystywane do prze- noszenia statków z różnych poziomów ka- nałów. Pierwsza winda pokonuje różnicę wysokości wynoszącą 15,4 m, natomiast trzy pozostałe – 16,93 m. Razem z kanałem i powiązanych z nimi obiektami tworzą spój- ny i bardzo dobrze zachowany XIX-wiecz- ny krajobraz przemysłowy. Spośród ośmiu wind zbudowanych pod koniec XIX w. i na początku XX w. tylko cztery przetrwały w oryginalnym stanie i są wykorzystywa- ne do dziś. b e L G I a Domy beginek we Flandrii północna Belgia, nad morzem północnym. K II, III, IV, 1998 Beginki tworzyły największy ruch religij- no-społeczny kobiet w średniowieczu. Do stowarzyszenia przystępowały przeważnie dziewice bądź wdowy, które chciały oddać się Bogu bez składania ślubów zakon- nych. Na początku przyjmowano głównie szlachcianki lub kobiety pochodzące z bo- gatych domów patrycjuszowskich. Pierw- sze wspólnoty zostały założone we Flandrii w XII w. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od szarego koloru fartuchów noszonych przez kobiety. Beginki zakładały zamknięte wspólnoty, które zaspokajały ich potrze- by duchowe oraz materialne. Często pra- cowały charytatywnie i utrzymywały się z własnej pracy. Ich domy tworzą zespoły architektoniczne, w skład których wcho- dzą budynki mieszkalne, kościoły, zabudo- wania gospodarcze, szpitale oraz tereny zielone. Kompleksy były wznoszone w sty- lu charakterystycznym dla flamandzkiego regionu i są ważnym świadectwem trady- cji beginek. b e L G I a Dom, pracownie i muzeum rodów plantin i Moretus w antwerpii północna Belgia, przy granicy z Holandią, nad rzeką skaldą, 40 km na północ od Brukseli. K II, III, 2005 W Antwerpii – jednym z trzech wiodących miast w rozwoju techniki druku, obok Pa- ryża i Wenecji – znajduje się muzeum Plan- tin-Moretus. Nazwa pochodzi od nazwiska Christophe’a Plantina – słynnego wydaw- cy, drukarza i introligatora. Oficyna wydaw- nicza była uważana za jedną z najbardziej twórczych w XVI-wiecznej Europie. Znaj- dują się tam m.in. dawne urządzenia dru- karskie, biblioteka, archiwa, cenne zbiory dzieł sztuki, w tym obraz Petera Paula Ru- bensa. Zabytek jest także cenny ze względu na jego wartość architektoniczną. Gwał- towny rozwój miasta od 1500 r. sprzyjał rewolucji w technologii druku. W poło- wie XVI w. w Antwerpii pracowało około 140 drukarzy, wydawców oraz sprzedaw- ców. Miasto stało się centrum rynku wy- dawniczego dla wszystkich regionów położonych na północ od Alp. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a b e L G I a 13 b e L G I a Główne ośrodki górnicze Walonii południowa Belgia, na południe od regionu flandrii, na północny wschód od francji. K II, IV, 2012 Region Walonii zajmuje 55 obszaru Belgii. W skład kompleksu górniczego wchodzą cztery ośrodki – Grand-Hornu, Bois-du-Luc, Bois du Cazier i Blegny-Mine – tworzące pas o długości 170 km i szerokości 3–15 km, ciągnący się ze wschodu na zachód. Znaj- dują się tam bardzo dobrze zachowane kopalnie z początku XIX w. i drugiej poło- wy XX w. W Bois-du-Luc można zobaczyć budynki wzniesione w latach 1838–1909, a także XVII-wieczną kopalnię, zaliczaną do najstarszych europejskich obiektów tego rodzaju. Spośród walońskich kopalń cztery ośrodki zachowały w większości oryginalną strukturę i zabudowę. W XIX w. region był centrum rewolucji przemysłowej w konty- nentalnej Europie. Powstało tu wiele ru- chów wolnościowych i socjalistycznych, a także dochodziło do licznych strajków robotniczych. b e L G I a Główne rezydencje miejskie Victora Horty Bruksela, środkowa część Belgii, nad rzeką senne. K I, II, IV, 2000 Victor Horta (1861–1947) jest uznawany za głównego twórcę stylu art nouveau i za najwybitniejszego secesyjnego architek- ta w Europie. Wiedzę zdobywał w Ganda- wie i Brukseli. Zaprojektowane przez niego cztery budynki są zaliczane do najbardziej niezwykłych dzieł z końca XIX w. Hôtel Tas- sela (1892–1893) to pierwsza budowla Horty utrzymana w stylu secesyjnym, z neogo- tyckimi i neorokokowymi elementami. Pozostałe budowle – Hôtel Solvay, Hôtel van Eetvelde oraz dom i atelier architekta – również reprezentują bogaty i elegancki styl. Belgijski projektant wprowadził nowe rozwiązania funkcjonalne i konstrukcyjne, np. do wytworzenia elementów konstrukcyj- nych i dekoracyjnych wykorzystywał szkło i żelazo. Budowle charakteryzują się skrom- ną dekoracją ornamentalną, m.in. falistymi, płynnymi liniami i motywami roślinnymi. b e L G I a Katedra w tournai zachodnia Belgia, nad rzeką skaldą, 8 km do granicy z francją. K II, IV, 2000 Już w I w. p.n.e. miasto było ważnym rzymskim centrum administracyjnym i wojskowym. Chrześcijaństwo zostało sprowadzone przez St. Piata na przeło- mie III i IV w., ale dopiero z V w., prawdopo- dobnie w czasach panowania Chlodwiga I, króla Franków, powstało biskupstwo. Ka- tedra Notre-Dame, najpiękniejszy tego typu obiekt w Belgii, została zbudowana w pierwszej połowie XII w., po pożarze, któ- ry zniszczył kompleks budynków biskupich w połowie IX w. Obiekt znajduje się w cen- trum starego miasta. Wyróżnia się olbrzy- mią romańską nawą, bogactwem rzeźb na kapitelach kolumn, a także transeptem z imponującymi wieżami w stylu gotyc- kim. Chór powstał w XIII w. i jest przykładem architektury gotyckiej. Katedralna wieża – beffroi – jest zaliczana do najstarszych ta- kich budowli istniejących na terenie kraju. 14 b e L G I a E u r o p a  s k a r b y u n e s c o b e L G I a La Grand place w Brukseli środkowa część Belgii, nad rzeką senne. K II, IV, 198 Bruksela jest stolicą Belgii oraz Unii Euro- pejskiej. W historycznym centrum, u wy- lotu siedmiu ulic znajduje się nieregularny Wielki Plac (La Grand Place). W skład kom- pleksu architektonicznego usytuowanego przy placu wchodzą m.in. Dom Królewski, gotycki ratusz oraz pałac z XVI w. – na jego terenie jest obecnie muzeum miejskie. Ba- rokowy charakter placu powstał w efek- cie odbudowy po wielkich zniszczeniach, do których doszło podczas oblężenia Brukseli w 1695 r. przez wojska króla Francji – Ludwi- ka XIV. Szalejące pożary zniszczyły starą za- budowę. Ratusz natomiast powstał w złotej epoce Niderlandów, w czasach panowania burgundzkiej linii Walezjuszów (1402 r.). Wie- ża ratuszowa ma wysokość 91 m i ozdobiona jest posągiem Archanioła Michała. La Grand- -Place konkuruje z wenecką Piazza San Mar- co o tytuł najpiękniejszego placu w Europie. b e L G I a Miejskie wieże strażnicze Belgii i Francji Belgia – flandria i walonia, północna francja. K II IV, 1999, 2005 Wpis w 1999 r. dotyczył 32 obiektów znajdu- jących się na terenie Belgii. W 2005 r. został rozszerzony poprzez dodanie 23 wież straż- niczych usytuowanaych po stronie francu- skiej oraz jednego obiektu z Belgii. Obecnie wpis obejmuje 56 obiektów. Beffrois były wznoszone na przestrzeni XI– XVII w. w różnych stylach – od romańskiego, gotyckiego przez renesansowy aż do baro- kowego. W innych częściach Europy, m.in. miastach włoskich i niemieckich budowano wtedy ratusze, natomiast na terenie Bel- gii i Francji powstawały beffrois – wolno stojące wieże strażnicze z dzwonem miej- skim. Najczęściej umiejscowione w rogu czworobocznego dziedzińca, w niedalekiej odległości od ratusza i hal targowych. Miej- skie wieże strażnicze początkowo symboli- zowały swobody obywatelskie, z upływem czasu świadczyły o rozwoju i dobrobycie europejskiego miasta. b e L G I a Neolityczne kopalnie krzemienia w Spiennes (Mons) zachodnia Belgia, 6 km na południowy wschód od mons. K I, III, IV, 2000 Neolityczne kopalnie w Spiennes znajdu- ją się na obszarze ponad 100 ha. Są naj- większym i najlepiej znanym skupiskiem prehistorycznych kopalń krzemienia na te- renie Europy. W 1867 r. podczas budowy linii kolejowej została przecięta część pła- skowyżu i odkryto głębokie szyby, a tak- że podziemne wyrobiska kopalni. Wkrótce rozpoczęły się systematyczne prace arche- ologiczne. Kopalnie, użytkowane w okresie 4300–2200 p.n.e., są ciekawym przykła- dem zmian w metodach wydobycia krze- mienia – dokumentują przejście pomiędzy odkrywkowym a podziemnym sposobem eksploatacji. Ówcześni mieszkańcy tworzyli narzędzia z kości i z obrobionego kamienia, a prace wydobywcze były prowadzone przy użyciu m.in. krzemiennych kilofów. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a b e L G I a 15 b e L G I a pałac Stocleta w Brukseli środkowa część Belgii, nad rzeką senne. K I, II, 2009 Prywatna posiadłość w Brukseli powstała na zlecenie bankiera i kolekcjonera Adol- phe’a Stocleta. Projekt przygotował słyn- ny architekt Josef Hoffmann, uważany za jednego z głównych przedstawicieli au- striackiego modernizmu. Budowa obiektu rozpoczęła się w 1905 r., a w 1911 r. został ukończony dom oraz ogród. We wnętrzu pałacu znajdują się bogate dekoracje, m.in. prace Gustawa Klimta i Kolomana Mosera. W konstrukcji rezydencji widoczna jest kon- cepcja Gesamtkunstwerk, polegająca na harmonijnym połączeniu architektury, rzeźby, malarstwa, a także sztuki zdob- niczej. Dom Stocleta był inspiracją dla ar- chitektów w Belgii oraz w innych krajach. Zaliczany jest do wybitnych osiągnięć wie- deńskiej secesji, a także do najpiękniejszych prywatnych budowli mieszkalnych z XX w, zwiastujących nadejście nowego nurtu. b e L G I a Zabytkowe centrum Brugii północno-zachodnia Belgia, zachodnia flandria, 16 km na południe od portu zeebrugge. K II, IV, VI, 2000 Brugia jest ważnym portem śródlądowym połączonym z Morzem Północnym siecią kanałów. Od VII w. istniała jako munici- pium Brugense. Rozkwit miasta przypadł na okres XIII–XV w. W tamtym okresie Brugia była jednym z najważniejszych miast han- dlowych północnej Europy. Jest to jeden z najlepiej zachowanych ośrodków z zabu- dową średniowieczną w zachodniej Europie. Wywodzi się stąd słynna szkoła flamandz- ka malarzy stosujących techniki olejne. Gotycka architektura śródmieścia, dawne kanały otoczone starymi domami z kamie- nia, liczne mostki – pozostały niezmienione do obecnych czasów. Wśród najciekaw- szych zabytków warto wyróżnić m.in. XII- -wieczną gotycką bazylikę Świętej Krwi, w której jest przechowywany relikwiarz z krwią Chrystusa. 16 b I a Ł o r u Ś E u r o p a  s k a r b y u n e s c o b I a Ł o r u Ś architektoniczny, rezydencjonalny i kulturowy zespół rodu radziwiłłów w Nieświeżu środkowa Białoruś, obwód miński, 50 km na wschód od miasta Baranowicze. K II, IV, VI, 2005 Zespół zamkowy był siedzibą rodu Radzi- wiłłów (XVI–XX w.). Kompleks składa się z zamku oraz jezuickiego kościoła Bożego Ciała. Był kolebką nowych pomysłów, opie- rających się na zachodnich tradycjach i wy- warł duży wpływ na rozwój architektury w środkowej Europie oraz Rosji. Zamek, zbudowany z połączonych ze sobą jedno- litych budowli otaczających sześciobocz- ny dziedziniec, jest skierowany z zachodu na wschód. Narożniki wzmocniono cztere- ma ośmiokątnymi wieżami. We wschodniej części miasta, naprzeciwko ulicy prowa- dzącej do zamku, wznosi się kościół za- projektowany przez architekta Jana Marię Bernardoniego. Świątynia jest otoczo- na XVIII-wiecznym murem. Wewnątrz można podziwiać ołtarz Świętego Krzy- ża wykonany przez weneckich rzeźbiarzy. W podziemiach kościoła znajduje się kryp- ta z trumnami 72 członków rodziny Radzi- wiłłów. b I a Ł o r u Ś puszcza Białowieska wpis transgraniczny: zachodnia Białoruś, nad rzekami narew i leśna; wschodnia polska. N VII, 1979, 1992 Puszcza Białowieska znajduje się po obu stronach granicy polsko-białoruskiej. Łącz- na powierzchnia wynosi ponad 150 tysię- cy ha, a po stronie białoruskiej znajduje się około 87,5 tysięcy ha. W krajobrazie domi- nują lasy, które stanowią 96 powierzchni i mają charakter pierwotny. W przeważają- cej części są to grądy i bory. Niektóre drze- wa są bardzo stare, liczą od 350 do 600 lat. Puszcza przetrwała w stanie nienaruszo- nym, ponieważ przez wieki była chronio- nym królewskim terenem łowieckim. Na jej terenie zamieszkuje ponad 12 tysięcy ga- tunków zwierząt, a wśród nich największy ssak lądowy – żubr, który jest symbolem Białowieskiego Parku Narodowego. Zwie- rzę, kiedyś pospolite, obecnie jest pod ści- słą ochroną. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a b I a Ł o r u Ś 17 b I a Ł o r u Ś południk Struvego wpis transgraniczny: Białoruś, estonia, finlandia, litwa, łotwa, mołdawia, norwegia, rosja, szwecja, ukraina. K II, IV, VI, 2005 Łańcuch punktów triangulacyjnych został wyznaczony przez astronoma Friedricha Georga Wilhelma von Struve’a w latach 1816–1852. Był on pierwszą osobą, która zro- biła precyzyjne pomiary odcinka południka. Południk Struvego ciągnie się na długości ponad 2820 km, od Hammerfest w północ- nej części Norwegii aż do Morza Czarnego. Oprócz Białorusi przebiega jeszcze przez dziewięć krajów. Przedsięwzięcie pomogło uzyskać dokładne dane dotyczące kształ- tu i wymiarów Ziemi. Dzieło Struvego jest przykładem bezkonfliktowej współpracy naukowców oraz władz poszczególnych krajów. Pierwotnie łuk był wyznaczony przez 258 trójkątów, z 265 głównymi punk- tami pomiarowymi. Na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO znajdują się oryginalne 34 punk- ty pomiarowe, zaznaczone w terenie jako żelazny krzyż, obelisk itp. b I a Ł o r u Ś Zespół zamkowy w Mirze środkowa Białoruś, 50 km na północny wschód od miasta Baranowicze. K II, IV, 2000 Pierwsze wzmianki o mieście Mir pojawi- ły się w 1395 r. Teren, na którym znajduje się zamek, ma długą historię politycznej konfrontacji i przenikania się kultur, co od- zwierciedla się w wyglądzie zespołu zamko- wego. Region – w geograficznym centrum Europy – był usytuowany na skrzyżowaniu najważniejszych dróg handlowych, a tak- że stanowił centrum europejskich, jak i światowych konfliktów zbrojnych. Bu- dowa zamku w stylu gotyckim rozpoczęła się w XV w., zapoczątkowana przez Jerzego Illinicza. Pod koniec XVI w. warownia była rozbudowana przez Radziwiłłów. W archi- tekturze obiektu widoczne są również nur- ty renesansowy i barokowy. Mury zespłu tworzą czworobok wzmocniony kilkoma wieżam. W czasach napoleońskich zamek był zniszczony, a odrestaurowano go do- piero pod koniec XIX w. 18 b o Ś n I a I H e r c e G o W I n a E u r o p a  s k a r b y u n e s c o b o Ś n I a I H e r c e G o W I n a Dzielnica Starego Mostu w Mostarze południowa Bośnia i Hercegowina, nad neretwą, 80 km na południowy zachód od sarajewa. K VI, 2005 Pierwsza wzmianka o mieście pojawiała się w 1452 r. W XVI w. Mostar stał się tureckim miastem garnizonowym. W 1566 r. Turcy zastąpili drewniany most nad rzeką Nere- twą kamienną konstrukcją. Stad też po- chodzi nazwa miasta: mostar w języku serbsko-chorwackim oznacza most. Ka- mienny obiekt ma jeden łuk o szerokości 27 m i jest osiągnięciem otomańskiej inży- nierii. W listopadzie 1993 r., podczas wojny bałkańskiej, został zniszczony przez bo- śniacką artylerię. Wraz z otaczającymi bu- dowlami odnowiono go w 2004 r. Razem ze starym miastem są świadectwem pogodze- nia Wschodu z Zachodem, a także katolic- kich Chorwatów z prawosławnymi Serbami. b o Ś n I a I H e r c e G o W I n a Most Mehmeda paszy Sokolovicia w Wiszegradzie wschodnia część Bośni i Hercegowiny, nad rzeką driną. K II, IV, 2007 Most na górskiej rzece Drinie powstał w la- tach 1571–1577 na zlecenie Mehmeda Paszy Sokolovicia – wielkiego wezyra tureckiego, żyjącego w latach 1505–1579. Wybudowa- ny został według projektu tureckiego in- żyniera Mimara Kocę Sinana, nadwornego architekta czterech kolejnych sułtanów. Długość konstrukcji, która składa się z 11 łu- ków zbudowanych z kamienia (o rozpiętości od 11 do 15 m), wynosi 179,5 m. Jest to im- ponujący przykład architektury cesarstwa otomańskiego. Obiekt znajduje się w stra- tegicznym punkcie wymiany kultury po- między Bałkanami, centrum otomańskim i światem śródziemnomorskim, a także po- między chrześcijaństwem a islamem. Solid- nie zbudowany most był uszkodzony m.in. przez powodzie (w 1896 r. zostały zniszczo- ne balustrady), a także podczas I i II wojny światowej. Został zrekonstruowany na po- czątku 1950 r. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a b u Ł G a r I a 19 b u Ł G a r I a cerkiew Bojańska w Sofii wschodnia Bułgaria, 10 km na południowy zachód od centrum sofii, nad lewym dopływem rzeki iskyr. K II, III, 1979 W Sofii – stolicy i największym mieście Buł- garii, w dzielnicy Bojana znajduje się wspa- niale zachowana cerkiew prawosławna, która jest zabytkiem sztuki średniowiecz- nej w Europie Wschodniej. Budowana była w trzech etapach: pierwsza część powsta- ła pod koniec X w. i na początku XI w., dru- ga w połowie XIII w., natomiast trzecia w połowie XIX w. We wnętrzu znajdują się malowidła ścienne pochodzące z okresu XI–XV w. Największą wartość mają freski z 1259 r., przedstawiające sceny religijne oraz portrety fundatorów cerkwi – Kałojana i jego żony Desisławy. Przetrwały także por- trety cara Konstantyna Asen Tichego oraz carycy Ireny. Malowidła, a w szczególności bogate w detale portrety, są przykładem średniowiecznego malarstwa na Bałkanach. b u Ł G a r I a Grobowiec tracki w Kazanłyku środkowa Bułgaria, u południowego podnóża Bałkanów, 33 km na północ od starej zagory. K I, III, IV, 1979 Kazanłyk, położony w malowniczej Doli- nie Róż, słynie z wyrobu olejku różanego, który jest używany jako składnik per- fum. Miasto zostało założone na początku XV w. W jego północnej części znajduje się murowany tracki grobowiec – przypadko- wo odkryty w 1944 r., pochodzący z czasów hellenistycznych (IV–III w. p.n.e.). Składa się z głównej okrągłej komory grobowej i prowadzącego do niej wąskiego korytarza. Komora ozdobiona jest malowidłami ścien- nymi w stylu grecko-trackim, przedstawia- jącymi m.in. kulturę i obrzędy pogrzebowe z czasów hellenistycznych. Grobowiec znaj- duje się na terenie nekropolii liczącej ponad 500 obiektów, leżącej w pobliżu starożyt- nego trackiego miasta – Seutopolis, stoli- cy króla trackiego Seutesa III. b u Ł G a r I a Grobowiec tracki w Swesztari północno-wschodnia Bułgaria, obwód razgrad, 150 km od warny. K I, III, 1985 W 1982 r., w pobliżu miasta Swesztari zo- stał odkryty grobowiec trackiego wodza plemienia Getów, pochodzący z okresu IV/III w. p.n.e. Jego konstrukcja dokumen- tuje sposób tworzenia starożytnych bu- dowli sakralnych. Grobowiec składa się z przedsionka i trzech komór grobowych. Charakteryzuje się niezwykłą dekoracją architektoniczną z polichromowanych ka- riatyd pół-ludzkich i pół-roślinnych. Gro- bowiec ma także inne formy dekoracyjne, m.in. malowidła ścienne, przedstawiają- cego jeźdźca na koniu lub lunetę. Postacie dziesięciu kobiet – wykonane w technice wypukłego reliefu – znajdują się na ścia- nach centralnej komory. Grobowiec jest przykładem kultury trackiego plemienia Getów. 20 b u Ł G a r I a E u r o p a  s k a r b y u n e s c o b u Ł G a r I a Jeździec z Madary północno-wschodnia Bułgaria, w okręgu szumen, o 70 km na wschód od warny. K I, III, 1979 Wieś Madara, w pobliżu miasta Szumen, słynie z reliefu skalnego, tzw. jeźdźca z Ma- dary. Jest to jedyny zabytek tego rodzaju w Europie. Średniowieczna rzeźba zosta- ła wykuta w pionowej 100-metrowej skale na wysokości 23 m nad ziemią. Przedsta- wia jeźdźca na koniu i podążającego za nim psa; jeździec przeszywa włócznią lwa, który leży pod przednimi kopytami konia. Scena jest symbolem triumfu, a rzeźba powstała prawdopodobnie w VII–VIII w., w okresie pa- nowania chana Terwela. Umieszczona obok inskrypcja opisuje czyny władców bułgar- skich (Terwela, Kormisosza oraz Omurta- ga) i istotne wydarzenia z VIII/IX w. Jeździec z Madary jest przykładem bułgarskiej sztu- ki średniowiecznej o dużym znaczeniu hi- storcznym. b u Ł G a r I a park Narodowy pirinu południowo-zachodnia Bułgaria, pomiędzy rzekami struma i mesta. N VII, VIII, IX, 1983, 2010 Nazwa masywu Pirin pochodzi od słowiań- skiego boga piorunów Peruna. Park Na- rodowy Pirinu, usytuowany na wysokości 1008–2915 m n.p.m., to teren krasowy. Po- czątkowo zajmował powierzchnię 27 ty- sięcy ha, obecnie – ponad 40 tysięcy ha. Niewątpliwą ozdobą tego rejonu jest naj- wyższy szczyt – Wichren (2915 m n.p.m.). Liczne jeziora są charakterystyczne dla po- lodowcowego krajobrazu. W najwyższym piętrze gór znajdują się formy rzeźby alpej- skiej – cyrki, żłoby lodowcowe, lasy liścia- ste i iglaste, powyżej 2000 m n.p.m. są m.in. zarośla jałowca i kosodrzewiny, łąki, u pod- nóża natomiast liczne źródła mineralne (cieplice) oraz piaskowce Piramidy Melnic- kie. Na terenie parku występuje 1315 gatun- ków roślin wysokogórskich, rośnie także 182 gatunków ziół. Żyje tu 2091 gatunków bezkręgowych, 247 kręgowców – w tym: sześć gatunków ryb, osiem gatunków pła- zów, 11 gatunków gadów, 177 gatunków ptaków i 45 ssaków (m.in. kozice, jelenie, niedźwiedzie, wilki). b u Ł G a r I a rezerwat przyrody Srebyrna północna Bułgaria, w pobliżu rzeki dunaj, 15 km na zachód od miasta silistra. N IV, 1983 Rezerwat przyrody Srebyrna obejmuje słodkowodne jezioro Srebyrna, oraz ota- czające go okolice, m.in. pas lasów wzdłuż rzeki Dunaj. Obszar chroniony rozpościera się na powierzchni około 600 ha. Brzegi ma- lowniczego jeziora Srebyrna, o powierzch- ni około 2 km2 i głębokości wahającej się pomiędzy 1 a 3 m, porasta roślinność szu- warowa. W rezerwacie występuje ponad 100 gatunków ptaków, wiele z nich to ga- tunki rzadko spotykane bądź zagrożone wyginięciem. Wśród nich 80 gatunków znajduje tam schronienie podczas migracji między Europą a Afryką. Do najbardziej in- teresujących okazów można zaliczyć, m.in. pelikany kędzierzawe, czaple białe i purpu- rowe, ibisy kasztanowate oraz ślepowro- ny. Rosną tu także gatunki cennych roślin. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a b u Ł G a r I a 21 b u Ł G a r I a rilski Monastyr południowo-zachodnia Bułgaria, 120 km na południe od sofii. K VI, 1983 Pośrodku iglastego lasu wysokich gór ma- sywu Riła, na wysokości 1147 m n.p.m. znaj- duje się monastyr założony w X w. przez pustelnika Iwana z Riły (876–946 r.) – ka- nonizowanego przez kościół prawosław- ny. Cela i grób założyciela są miejscami świętymi i zostały przekształcone w ze- spół sakralny. Obecny wygląd klasztoru pochodzi z okresu bułgarskiego odrodzenia narodowego w XIX w. Kompleks jest oto- czony wysokimi (24 m) i grubym (2 m) mu- rami, które nadają mu charakter fortecy. W centrum monastyru znajduje się cerkiew pod wezwaniem Świętej Bogurodzicy – bo- gato zdobiona, chętnie odwiedzana przez pielgrzymów z całej Europy, oraz baszta Chrelina z XIV w. Do budowy świątyni wy- korzystano biały i czarny marmur, który na- daje obiektowi wyjątkowy charakter. Rilski Monastyr jest symbolem bułgarskiego opo- ru przeciwko tureckiemu okupantowi oraz świadomości narodowej. b u Ł G a r I a Zabytkowe miasto Nesebyr wschodnia Bułgaria, okręg Burgas, nad morzem czarnym. K III, IV, 1983 Na małym i skalistym półwyspie, który po- łączony jest z lądem wąskim przesmykiem, znajduje się miasto Nesebyr zaliczane do grupy najstarszych miast Europy. Założo- ne zostało przez Traków około 1000 r. p.n.e. Do 1934 r. nazywało się Mesemwrija. Po- czątkowo była to osada tracka, później (od VI w. p.n.e.) Nesebyr przeszedł we władanie greckie. Wąskie brukowane uliczki, kamien- ne i drewniane domy są charakterystycznym elementem architektury miasta. Ruiny po- chodzą głównie z okresu hellenistycznego, widoczne są również pozostałości po obwa- rowaniach. Można także podziwiać liczne, ale częściowo zrujnowane, bogato dekoro- wane cerkwie. Wśród budowli wyróżnia się, m.in. Stara Metropolia (V–VII w.), cerkwie: św. Jana Chrzciciela (X w.), Pantokratora (XIV w.), a także domy (XVIII–XIX w.) akropol, świą- tynia Appolina, agora i tracki mur obronny. b u Ł G a r I a Zespół cerkwi wykutych w skale w iwanowie północno-wschodnia Bułgaria, 22 km na południe od miasta ruse, nad rzeką rusenski łom. K II, III, 1979 W pobliżu miasteczka Iwanowo, w malow- niczej dolinie Rusenskiego Łomu znajduje się zespół cerkwi, kaplic i klasztorów wyku- tych w skale, zamieszkiwanych przez mni- chów od XIII w. We wnętrzu, na wapiennych ścianach i sklepieniach znajdują się freski. W szczytowym okresie rozwoju w Iwanowie istniało prawdopodobnie około 40 skalnych cerkwi oraz 300 innych obiektów sakral- nych. W wyniku erozyjnego działania rzeki, a także najazdu Turków osmańskich pod- czas okupacji kraju, liczne malowidła zo- stały zniszczone. Zespół skalnych cerkwi jest słynny dzięki zachowanym w pięciu kościołach freskom. Są one cennym przy- kładem bułgarskiej sztuki średniowiecznej. Najlepiej zachowaną świątynią jest cerkiew Bogurodzicy, gdzie na ścianach i suficie na- malowano sceny Męki Chrystusa. Malowi- dła pochodzą z XII–XIV w. 22 c H o r W a cJ a E u r o p a  s k a r b y u n e s c o c H o r W a c J a Katedra św. Jakuba w Szybeniku chorwacja, środkowa dalmacja, przy ujściu rzeki krka do morza adriatyckiego, 80 km na połu- dnie od miejscowości zadar. K I, II, IV, 2000 Szybenik jest malowniczo usytuowanym historycznym miastem, w pobliżu Parku Narodowego Krka. W centrum znajduje się katedra św. Jakuba, która jest najwięk- szym kościołem na świecie, zbudowanym tylko przy użyciu kamienia. Budowa roz- poczęła się w 1431 r., a zakończyła dopie- ro w 1536 r. Katedra była wznoszona pod okiem Juraja Matejeva Dalmatinaca (au- tora m.in. baptysterium, zakrystii, rzeźb Piotra i Pawła oraz aniołów). W związku z długim czasem budowy, w pracach nad świątynią brali udział również inni architek- ci. Również z tego powodu katedra łączy w sobie różne style, m.in. gotycki i rene- sansowy. Dookoła świątyni umieszczono rzeźby, które przedstawiają mieszczan ży- jących w XV w. Są one cenne ze względu na realizm – uwidaczniają różne emocje, jak np. strach lub zdziwienie. c H o r W a c J a park Narodowy Jezior plitwickich środkowa chorwacja, 150 km od zagrzebia. N II, III, 1979, 2000 Park Narodowy Jezior Plitwickich powołano w 1949 r. Jego teren obejmuje powierzchnię 29 685 km2. Na obszarze parku znajduje się 16 jezior krasowych, usytuowanych w po- łudniowej części gór Kapela, na wysokości 503–639 m n.p.m., wchodzących w skład Gór Dynarskich. Największe jezioro – Ko- zjak – ma powierzchnię 80 ha i głębokość 49,5 m. Jeziora Plitwickie słyną z wyra- zistych kolorów wody – od lazurowych, zielonych, szarych do błękitnych. Ich ko- lor zmienia się w zależności od zawartości minerałów i organizmów, a także od kąta padania promieni słonecznych. W parku można również podziwiać liczne wodospa- dy, z najwyższym Plitwica o wysokości 78 m na czele, a także jaskinie i piękne bukowe lasy zamieszkiwane przez m.in. niedźwie- dzie, wilki, sarny i rzadko spotykane ga- tunki ptaków. c H o r W a c J a równina Stari Grad wyspa Hvar na morzu adriatyckim, pomiędzy wyspami Brač i korčula. K I, II, III, V, 2008 Hvar jest najdłuższą wyspą na Morzu Adria- tyckim. Jej powierzchnia wynosi 300 km2, a długość 69 km. Najwyższym szczytem jest Mont Sveti Nikola, który wznosi się na wysokość 626 m n.p.m. W południowo-za- chodniej części kamienistej wyspy znajdu- je się malownicze miasteczko – Stari Grad – położone w uroczej zatoce, otoczonej wzgórzami, w miejscu, gdzie dawniej stała latarnia morska. Krajobraz kulturowy wy- spy Hvar prawie nie zmienił się od czasów założenia kolonii przez Greków jońskich w IV w. p.n.e. Na wyspie przetrwały ruiny starożytnych murów i antycznych budyn- ków gospodarczych. W urodzajnej dolinie były posadzone winorośle oraz drzewka oliwne, których uprawą mieszkańcy tych terenów zajmują się także współcześnie. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a c H o r W a cJ a 23 c H o r W a c J a Stare miasto w Dubrowniku południowo-wschodnia chorwacja, dalmacja, nad morzem adriatyckim, u podnóża Gór dynarskich. K I, III, IV, 1994 Dubrownik – położony na skalistym pół- wyspie, nazywany perłą Adriatyku – praw- dopodobnie został założony w 614 r. jako Ragusium (później włoska Raguza) przez rzymskich uciekinierów z Epidaurusu. Mia- sto pozostawało pod władzą Bizancjum, Wenecji i Węgier. Jego rozkwit gospodar- czy i kulturalny przypadł na XV–XVII w. Mury obronne o długości 1940 m i wysokości 25 m, wzniesione w XVI w., otaczają więk- szą część starówki. Pomimo potężnego trzęsienia ziemi w 1667 r. przetrwały licz- ne renesansowe i gotyckie zabytki, m.in. późnogotycki pałac Rektorów (XV w.) oraz gotycko-renesansowy pałac Sponza wznie- siony w XVI w. Wśród zabytków barokowych wyróżnia się kościół Sv. Vlaha (1707–1715). Stare miasto jest malowniczym labiryntem utworzonym przez wąskie i kręte uliczki wyłożone wypolerowanymi białymi kost- kami wapienia. c H o r W a c J a Zabytkowe centrum Splitu wraz z pałacem Dioklecjana dalmacja, nad morzem adriatyckim. K II, III, IV, 1979 Split, jeden z głównych ośrodków Dalmacji, z dużym portem osłoniętym od strony mo- rza wyspą Brač, jest znany ze względu na słynną budowlę – pałac Dioklecjana, który stanowi centrum starego miasta. Zabytek jest największym i najlepiej zachowanym przykładem rzymskiej architektury pała- cowej. Reprezentuje przejściowy styl pół grecki i pół bizantyjski. Budowla powsta- ła na zlecenie rzymskiego cesarza Diokle- cjana w latach 295–305 n.e. Zajmowała powierzchnię prawie czterech hektarów i była połączeniem rezydencji z rzymskim obozem warownym. Zabudowę pod ką- tem prostym przecinały dwie ulice, a cały kompleks był otoczony murami obronny- mi z 16 wieżami (zachowały się trzy) i czte- rema wejściami. Mury miały 2 m grubości, od strony morza wznosiły się na wysokość 22 m, natomiast od strony północnej osią- gały 18 m. W obrębie pałacu rozwinęło się z czasem miasto – Split. Do najbardziej re- prezentacyjnych miejsc zalicza się perystyl (dziedziniec) oraz westybul, czyli wejście do apartamentów, a także Złotą Bramę i ruiny komnat cesarskich. 24 c H o r W a cJ a E u r o p a  s k a r b y u n e s c o c H o r W a c J a Zabytkowe miasto trogir środkowa dalmacja, nad morzem adriatyckim, 20 km na zachód od splitu. K II, IV, 1997 Trogir, malownicze miasto na wyspie, która znajduje się pomiędzy stałym lądem a wy- spą Čiovo, potocznie jest nazywany małą Wenecją. Miasto zostało założone w IV/ III w. p.n.e. przez Greków i nazywało się wówczas Tragurion. Pozostawało pod pa- nowaniem rzymskim, bizantyjskim oraz pod władzą Chorwacji, Węgier, Wenecji i Au- strii. Największy rozkwit Trogiru przypadł na czas panowania weneckiego. Do sta- rego miasta wchodzi się przez Bramę Lą- dową. Wśród najcenniejszych zabytków należy wymienić romańską katedrę Sv. Lo- vre (św. Wawrzyńca) z XIII–XV w. z pięknie zdobionym portalem oraz elementami go- tyckimi i renesansowymi, m.in. baptyste- rium, a także najstarszy kościół św. Barbary zbudowany w stylu romańskim w IX–XI w., oraz renesansowe pałace Čipiko i Stafilo. c H o r W a c J a Zespół bazylikalny eufrazjana w poreču półwysep istria, nad morzem adriatyckim, około 90 km od miasta rijeka. K II, III, IV, 1997 Miasto usytuowane na niskim i wąskim pół- wyspie szczyci się wczesnobizantyjską ka- tedrą zbudowaną w VI w. w czasach biskupa Eufrazjana i cesarza Justyniana I Wielkiego. Świątynia powstała na miejscu wcześniej- szej bazyliki z V w. Wnętrze trójnawowej budowli oraz fasadę pokrywają piękne mo- zaiki datowane na III w. Są to najlepiej za- chowane elementy sztuki bizantyjskiej w Chorwacji. Mozaika nad absydą przed- stawia Apostołów z Jezusem, natomiast środkowa prezentuje biskupa Eufrazjana trzymającego model bazyliki oraz Maryję z Jezusem na kolanach. Jest to jedno z naj- piękniejszych świadectw sztuki śródziem- nomorskiej. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a c y P r 25 c y P r Zabytki archeologiczne w regionie pafos południowo-zachodnie wybrzeże cypru. K III, VI, 1980 Pafos uważane jest za miejsce wyjątko- we ze względu na bezpośredni związek z tradycją kultu Afrodyty, bogini miłości. Znajduje się tam m.in. świątynia Afrodyty oraz cenne, najlepiej na świecie zachowa- ne rzymskie mozaiki posadzkowe, które przedstawiają sceny z mitologii greckiej. Na tym samym terenie znajdują się tak- że ślady dawnej kultury chrześcijańskiej. Można zobaczyć tam np. miejsce, w któ- rym podobno biczowano apostoła Pawła za głoszenie ewangelii. Na całym obsza- rze Pafos znajduje się wiele pozostałości dawnych kultur w postaci mniej lub lepiej zachowanych ruin budynków, zamków, te- atrów, miejsc pochówku i fortyfikacji. c y P r Malowane kościoły w regionie troodos centrum zachodniej strony cypru, dystrykt limassol. K II, III, IV, 2001 Zespół dziesięciu kościołów i klasztorów, które są uważane za wspaniały przykład architektury bizantyjskiej, ozdobionych cennymi freskami, został wpisany na Li- stę UNESCO w 2001 r. Najstarsze z kościo- łów powstały w XI w., jednak freski nie zawsze są datowane na okres budowy ko- ścioła, np. kościół Agios Ionannis Lampa- distis pochodzi z XI w., natomiast zdobiące go freski nawet z XV w. Zarówno badacze, jak i turyści doceniają wyjątkowe piękno tych budowli oparte na harmonijnym połą- czeniu prostoty formy oraz kunsztowności dekoracji i malowideł znajdujących się we- wnątrz świątyń. Malownicze wiejskie ko- ściółki kontrastują z dużymi kompleksami klasztornymi (np. św. Jana Lampadistisa) wtopionymi w pejzaż majestatycznych gór Troodos, stanowiąc o wyjątkowości zabyt- ków tego regionu. c y P r Stanowisko neolityczne chirokitia południowe wybrzeże cypru, w środkowej części wyspy, dystrykt larnaka. K II, III, IV, 1998 O istnieniu wysoko rozwiniętej osady rolni- czej mieszkańców Cypru z okresu 4 tys. lat p.n.e. świadczy stanowisko archeologiczne, na którego terenie odnaleziono liczne na- rzędzia rolnicze, a także fragmenty prymi- tywnej broni przeznaczonej do polowania na zwierzęta. Ciekawostką są groby znaj- dujące się pod podłogami ówczesnych do- mów. Przypuszcza się, że osada była bardzo ważnym punktem łączącym budzącą się do życia kulturę europejską z kulturami nad- chodzącymi z terenów obecnego kontynen- tu azjatyckiego. Zlokalizowana na wyspie osada utrzymywała ważną pozycję w ów- czesnym świecie – według archeologów Chirokitia była jedną z największych zna- nych obecnie osad neolitycznych. Ruiny są świadectwem ewolucji społeczeństw tego regionu. 26 c Z a r n o G Ó r a E u r o p a  s k a r b y u n e s c o c Z a r n o G Ó r a Kotor – region przyrodniczy i kulturowo-historyczny południowo-zachodnia czarnogóra, 50 km na południe od miasta nikšić. K I, II, III, IV, 1997 W południowo-zachodniej Czarnogórze, u podnóża masywu Lovćen, leży Kotor, bardzo dobrze zachowane zabytkowe mia- sto portowe nad Morzem Adriatyckim, usytuowane w rozległej górskiej zatoce o nazwie Boka Kotorska. Początek jego historii sięga IX w. Pierwotnie miasto było pod władzą Bizancjum, następnie Serbii, Wenecji, a także Austrii. Wśród najważ- niejszych zabytków należy wyróżnić ro- mański kościół Sv. Tripuna (dawna katedra, z XII–XVII w.) – największą i najpiękniejszą budowlę Kotoru, kościół Sv. Luki (XII w.) – początkowo była to świątynia katolic- ka, w XVII w. przekształcona w cerkiew, a także XVII-wieczną wieżę zegarową. Sta- re miasto jest otoczone średniowiecznymi murami o długości około 4,5 km i maksy- malnej wysokości 20 m. Zabytki reprezen- tują różne style architektoniczne, m.in.: romański, gotycki, renesansowy i baro- kowy. W 1979 r. w wyniku trzęsienia ziemi miasto uległo zniszczeniu, ale w większo- ści zostało odbudowane. c Z a r n o G Ó r a park Narodowy Durmitor masyw w Górach dynarskich. N VII, VIII, IX, 1980, 2000 Malowniczy park narodowy, o powierzchni 33 tysięcy ha, otoczony jest głębokimi do- linami źródłowych rzek Driny – Piwy i Tary. Na terenie gór Durmitor, ukształtowanych przez lodowiec, znajduje się 15 szczytów wznoszących się powyżej 2000 m n.p.m. Najwyższy jest Bobotov Kuk, który osią- ga wysokość 2522 m n.p.m. W gęstych so- snowych lasach rozsianych jest mnóstwo czystych jezior polodowcowych z licz- ną roślinnością endemiczną. Teren parku przecinają górskie strumienie, są tu tak- że podziemne rzeki i jaskinie. Ze względu na geograficzne położenie i różnice w wy- sokościach region leży na styku klimatów śródziemnomorskiego i morskiego, a efekt przenikania różnych mas powietrza jest wi- doczny w wyjątkowej liczbie gatunków flory i fauny. W parku żyją m.in. niedźwiedzie bru- natne, wilki, dziki oraz orły, a w rzekach i je- ziorach m.in. ryby z rodziny łososiowatych. Rzeka Tara to jedna z ostatnich dzikich rzek w Europie, charakteryzująca się niezwykle czystą wodą. Znajdujący się na terenie par- ku przełom to najgłębszy w Europie kanion (1300 m głębokości), którego brzegi są spię- te zabytkowym mostem o imponujących rozmiarach. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a c Z e c H y 27 c Z e c H y Dzielnica żydowska i bazylika św. prokopa w třebiču południowo-wschodnie czechy, 60 km na wschód od Brna. K II, III, 2003 Zespół dzielnicy żydowskiej, starego cmen- tarza żydowskiego oraz bazyliki św. Pro- kopa w Třebiču to symbol współistnienia kultur chrześcijańskiej i żydowskiej od cza- sów średniowiecznych po XX stulecie. Ro- mańsko-gotycka bazylika św. Prokopa z początku XIII w. kompleksu klasztorne- go benedyktynów to cenne świadectwo oddziaływania w regionie spuścizny archi- tektonicznej zachodniej Europy. W żydow- skiej dzielnicy – Židy – stoją 123 domy i dwie synagogi. Zachował się również kirkut. c Z e c H y Historyczne centrum miasta Český Krumlov południowe czechy, 180 km na południe od pragi. K IV, 1992 Český Krumlov na liście turystycznych hi- tów naszych południowych sąsiadów zaj- muje miejsce drugie, tuż po Pradze. Na skale wyrastającej nad starówką pyszni się dum- nie drugi pod względem wielkości czeski zamek. Dzieje miasta sięgają XIII w., kie- dy u stóp warowni zaczęły pojawiać się pierwsze domy. W ciągu siedmiu wieków zamek miał sześciu właścicieli, a osada u jego stóp rozwijała się niespiesznie, nie mając wielkomiejskich ambicji. Szczęśli- wie los oszczędzał Český Krumlov, który z licznych dziejowych zawieruch wycho- dził obronną ręką. Dzięki temu dziś moż- na wybrać się na spacer średniowiecznymi uliczkami i zaułkami albo podziwiać zabyt- ki: bajkowe kamienice z podcieniami wokół rynku, XVI-wieczny ratusz, XIV-wieczny ko- ściół św. Wita czy dom Kaplanka obok kate- dry, zbudowany na początku XVI w. Przez kilka miesięcy w mieście mieszkał Egon Schiele – najwybitniejszy obok Klim- ta przedstawiciel secesji (stąd pochodzi- ła jego matka). Powstałe tu dzieła można oglądać w poświęconym artyście muzeum. Na zamku koniecznie trzeba obejrzeć pięk- ną salę balową, a także ogrody. 28 c Z e c H y E u r o p a  s k a r b y u n e s c o c Z e c H y Historyczne centrum pragi środkowe czechy; 300 km na północny zachód od wiednia. K II, IV, VI, 1992 Najpiękniejsze miasto Europy od lat nie- zmiennie zachwyca i rozkochuje w sobie kolejne pokolenia. Sercem Złotej Pragi jest stare miasto, a najważniejszym na nim miejscem – Sta- romiejski Rynek. Prowadzi do niego ul. Ce- letná – ulubione miejsce spacerów prażan. Najsłynniejszą atrakcją rynku jest ratusz z niezwykłym XV-wiecznym zegarem astronomicznym Orloj, który co godzina oferuje niezwykły spektakl: paradę figurek dwunastu apostołów oraz Śmierci, Próżno- ści, Turka i Żyda. Obowiązkowym punktem pobytu w Pradze jest romantyczna przechadzka, najlepiej o zmierzchu, po najsłynniejszym moście w Czechach. XIV-wieczny most Karola to dziś przede wszystkim deptak, na którym się odpoczywa, spotyka z przyjaciółmi i ro- mansuje. W pobliżu kryje się wyspa Kempa – urokliwy zakątek, którego czar docenia- ją nie tylko zakochani. Będąc w Pradze, ko- niecznie trzeba zobaczyć niezwykłą Złotą Uliczkę, na której niegdyś mieszkali al- chemicy, a następnie wybrać się na spa- cer śladami tajemniczych praskich legend, na przykład tej o olbrzymie Golemie, które- go duch nadal unosi się nad nastrojowym żydowskim Josefovem. Warto też wybrać się na spacer śladami Fraza Kafki i oczywi- ście dzielnego wojaka Szwejka. c Z e c H y Historyczne centrum miasta telč południowe czech, 100 km na zachód od Brna. K I, IV, 1992 Początki historii miasta sięgają XIII w., kie- dy na wzgórzu stanęły pierwsze drewnia- ne domy. Pod koniec XIV w. pożar zniszczył większą część zabudowy Telča. Do odbu- dowany miasta zastosowano budulec ka- mienny, dodatkowo nowy gród otoczono murami, a system obronny wzmocniono siecią sztucznych stawów. Oprócz malow- niczego zamku gotyckiego, którego obecny kształt otrzymał pod końca XV w., po prze- budowie wcześniejszej twierdzy, cennym zespołem architektonicznym jest urokliwy rynek otoczony malowniczymi renesanso- wymi kamienicami. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a c Z e c H y 29 c Z e c H y Kolumna św. trójcy w ołomuńcu wschodnie czechy, 100 km na południowy zachód od ostrawy. K I, IV, 2000 Kolumna została wzniesiona na początku XVIII w. ku czci Świętej Trójcy, jako wotum za zwalczenie epidemii w Ołomuńcu. Jest to najwybitniejszy przykład tego typu bu- dowli dziękczynnej, charakterystycznej dla Europy Środkowej. Monument, który osią- ga 35 m wysokości, reprezentuje regional- ny styl, zwany „barokiem ołomunieckim”. Kolumna została ozdobiona kilkoma wspa- niałymi rzeźbami religijnymi dłuta znane- go artysty morawskiego Ondrieja Zahnera. c Z e c H y Krajobraz kulturowy Lednice-Valtice południowo-wschodnie czechy, 50 km na południe od Brna. K I, II, IV, 1996 Krajobraz kulturowy Lednice-Valtice, który rozpościera się na Morawach na obszarze 200 km², to jedno z największych założeń parkowo-pałacowych w Europie. Kompleks powstał w wyniku przekształcenia przez ro- dzinę Lichtensteinów wiejskich posiadło- ści w urzekający zespół architektoniczny. Przez 300 latach na południowych Mora- wach pracowano nad systemem sztucz- nych stawów, stylizowano romantyczne ruiny, a nawet wybudowano wysoki na 60 m minaret, który stanowi popularny punkt wi- dokowy. Dzięki mozolnej pracy architek- tów, m.in. Johanna Bernharda Fischera von Erlacha, wyszukany barokowy, klasycy- styczny i neogotycki styl pałaców w Ledni- cach i Valticach wtapia się płynnie w ogrody i parki, których projekt został opracowany według romantycznej koncepcji angielskiej sztuki pejzażowej. Kompleks bywa nazywa- ny ogrodem Europy. c Z e c H y Kutná Hora – stare miasto z kościołem św. Barbary i katedra Mariacka w dzielnicy Sedlec środkowe czechy, nad rzeką Vrchlice, 65 km na wschód od pragi. K II, IV, 1995 Kutná Hora, od XIV do XVIII w. drugie po Pradze miasto Czech, wzbogaciła się na srebrze. Kiedy w XVIII w. cenny kruszec się skończył, a kopalnie opustoszały, bańka dobrobytu pękła. Po czasach świetności pozostał jednak trwały ślad – zabytkowa starówka i przedmieście Sedlec. Zachwyca- jący kościół św. Barbary, patronki górników, został ufundowany przez pracowników ko- palni. Budowę rozpoczęto pod koniec XIV w., a zakończono 500 lat później. To jeden z naj- ciekawszych przykładów gotyku w Euro- pie. Disnejowskiego charakteru nadają mu liczne przypory, pinakle, sterczyny i gar- gulce. Całości kompozycji dopełniają trzy kopuły. Pięcionawowe wnętrze jest wyso- kie – w najwyższym punkcie nawy głównej osiąga 30 m – i przestronne, a ornamenty na sklepieniach wyszły spod ręki prawdzi- wego mistrza. Neogotycki ołtarz główny wykonano na przełomie XIX i XX w. Na malowniczej starówce co krok natrafia się na urocze pamiątki przeszłości: kościół św. Jakuba z przełomu XIV i XV w., Dwór Włoski z XIII w., XV-wieczną Kamienną Fon- tannę na Rejskovom náměstí, dům U Mar- morů przy ulicy Šultysovej czy XV-wieczny Kamenný dům przy ul. Radnickiej. 30 c Z e c H y E u r o p a  s k a r b y u n e s c o c Z e c H y ogrody i zamek w Kromieryżu wschodnie czechy, 65 km na północny wschód od Brna. K II, IV, 1998 Zamek i ogrody kwiatowe w Kromieryżu to wyjątkowe założenie parkowo-pałaco- we utworzone w latach 1665–1675 z inicja- tywy biskupa ołomunieckiego Karla II von Liechtenstein-Kastelkor. Projektantami tego niezwykłego przedsięwzięcia byli Fi- libert Luchese oraz Giovanni Pietro Tenalla. W centralnym punkcie ogrodów wzniesio- no ośmioboczną rotundę ozdobioną kom- binacją stiuków i malowideł o tematyce mitologicznej. Najważniejszym obiektem kompleksu jest 224-metrowa galeria ko- lumn ozdobiona 46 rzeźbami przedstawiają- cymi postaci z mitologii greckiej i rzymskiej. Niestety, zespół ogrodowy nie zachował się w całości, jednak wraz z zamkiem stanowi wzorcowy przykład środkowoeuropejskiej rezydencji barokowej. c Z e c H y Sanktuarium pielgrzymkowe św. Jana Nepomucena Zelená Hora wschodnie czechy, morawy, 150 km na południowy wschód od pragi. K IV, 1994 Na wzgórzu Zelená Hora na Morawach, w mieście Zdziar nad Sazawą, wznosi się kościół pielgrzymkowy zbudowany ku czci św. Jana Nepomucena. Gotycko-barokowa budowla z początku XVIII w. to najbardziej oryginalne dzieło architekta Jana Błażeja Santiniego, w którym zostały połączone na pozór bardzo odległe style. To wybitne dzieło charakteryzuje się motywem prze- wodnim w postaci liczby pięć, co miało symbolizować pięć gwiazd, które się uka- zały nad głową Jana Nepomucena w chwili jego śmierci. Konstrukcja świątyni została oparta na planie pięcioramiennej gwiazdy, zaprojektowano pięć wejść i pięć ołtarzy, a ołtarz główny ozdobiono pięcioma figu- rami aniołów oraz pięcioma gwiazdami. s k a r b y u n e s c o  E u r o p a c Z e c H y 31 c Z e c H y Wieś Holaszowice południowe czechy, 20 km na zachód od czeskich Budziejowic. K II, IV, 1998 Pierwsze ślady osadnictwa na terenie cze- skiej wsi Holaszowice pochodzą z neolitu. Na przełomie IX i X w. osiedlili się tu Słowia- nie. Pierwsza wzmianka w dokumentach o miejscowości pochodzi z 1263 r. Pod koniec XIII w. król Wacław II przekazał wieś klasz- torowi Cystersów, który sprawował pieczę nad miejscowością do połowy XIX w. W cza- sach panowania zakonników powstała cha- rakterystyczna późnobarokowa zabudowa Holaszowic, która stanowi dobrze zacho- wany przykład tradycyjnej wioski z Euro- py Środkowej. Architektura Holaszowic to przede wszystkim liczne, typowe dla tego
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Skarby UNESCO
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: