Darmowy fragment publikacji:
Dom jako ostoja
Por.
Hasło: Autobiografizm – Żal po stracie dziecka (str. 15-17);
Hasło: Autobiografizm – Wspomnienia wojenne (str. 17-19);
Hasło: Bohaterstwo – Bohater czasu wojny (str. 20-22), Bohater wielkich
powstań (str. 22-23).
Pomocne lektury:
► Antek i Katarynka B. Prus,
► Janko Muzykant H. Sienkiewicz,
► Mała księżniczka F. H. Burnett,
► Ten obcy I. Jurgielewiczowa,
► Nasza szkapa M. Konopnicka.
DOM
Motyw domu można odnaleźć w wielu utworach literackich. Raz stano
wi ostoję dla człowieka i najwyższą wartość, związaną ściśle z rodzi
ną i ideałami tam wpojonymi. Innym razem jest miejscem przeklętym,
z którego chce się uciec. Bywa także czymś nieosiągalnym, czymś,
o czym się marzy i pragnie najbardziej na świecie. Dzieje się tak w wy
padku tych bohaterów, którzy nigdy nie zaznali jego ciepła.
1. DOM JAKO OSTOJA
Biblia
W przypowieści O synu marnotrawnym to właśnie na łono rodziny powraca
młodszy syn, który roztrwonił otrzymany od ojca majątek i został bez środków
do życia. Dom to dla niego symbol dostatku, spokoju, szczęścia i miłości. Miej-
sce, gdzie zawsze może wrócić i gdzie przyjmą go z radością.
Mitologia grecka
Według mitologii greckiej, boginią domowego ogniska jest Hestia. W starożyt-
ności ogniowi przypisuje się moc łączenia ludzi swoim ciepłym i bezpiecznym
- 53 -
DOM
kręgiem. Zabiera się go wszędzie ze sobą, mówi się o jego boskiej sile i uznaje
za symbol domu i rodziny. W mitologii rzymskiej za domowe ognisko odpo-
wiada Westa.
Pan Tadeusz Adam Mickiewicz
Mickiewiczowski dworek w Soplicowie stanowi ostoję wszystkiego, co
polskie. Poeta przedstawia w nim wspaniały ród szlachecki, który kultywu-
je ostatnie polskie zwyczaje, tj. obrządek grzybobrania, polowania czy na-
wet balu zaczynającego się od tradycyjnego poloneza, w którym pary tańczą
w określonym porządku, zaś biesiadnicy zasiadają do stołu w wyznaczonej ko-
lejności. Soplicowo pełni tu rolę „centrum ojczyzny”, na życie mieszkańców
wpływ mają nie tylko tzw. wzorzec polskości, lecz także historia i naturalny
cykl pór roku. Przedstawiciele starszego pokolenia szlachty nieustannie zma-
gają się z upływem czasu, chcąc ocalić wszystko, co polskie, a co odchodzi już
w przeszłość.
W tym dworku każdy czuje się jak w domu: Zosia, która z powodu braku rodzi-
ców wychowuje się w Soplicowie, Tadeusz, którego Jacek Soplica oddał pod
opiekę swojemu bratu Sędziemu, wszyscy goście i przyjezdni, a nawet służba
traktowana jest tu z należytym szacunkiem.
Ziele na kraterze Melchior Wańkowicz
Powieść ma charakter autobiograficzny, opowiada bowiem o życiu osobistym
pisarza i jego rodziny. Często nazywa się ją wręcz pieśnią na cześć domu. Boha-
terami utworu są najbliżsi autora – rodzina, przyjaciele, zwierzęta i przedmioty
związane z domem. Sam dom Wańkowicz nazywa Domeczkiem. Jest on dla
niego niezwykle ważny, budowany był przecież z myślą o najbliższych. Sta-
nowi dla nich azyl w najtrudniejszych chwilach, symbol trwałości i miłości ro-
dzinnej. W powieści można dostrzec znaczący kontrast między czasami przed-
wojennymi a powojennymi. Przed wojną w Domeczku dominowały radość
i zabawa, zaś po wojnie szczęście zostaje zakłócone śmiercią jednej z córek
pisarza. Warto jednak przywołać obraz tego domu, opowiadając o szczęśliwej
rodzinie. Wańkowicz ukazuje naprawdę kochających się ludzi i dom pełen cie-
pła. Członkowie rodziny troszczą się o siebie i spędzają razem dużo czasu. Dom
przepełnia sympatyczna atmosfera, funkcjonują zabawne przezwiska – Tata to
King, mama – Królik, a dziewczynki – Don Kichot i Sancho Pansa (lub Struś
i Tirliporek). Rodzice dbają o solidne wykształcenie dzieci, wpajają im pozy-
tywne wartości, uczą także zaradności w życiu.
- 54 -
Dom przyjazny
Hobbit, czyli tam i z powrotem John Ronald Reuel Tolkien
W Bag End sielskie życie prowadzą wszystkie hobbity. Miejsce to dla nich
równie ważne, co magiczne. Rzadko się stąd ruszają, żyją otoczeni najbliższy-
mi i nawet nie marzą o dalekich wyprawach czy podróżach. Prowadzą życie
osiadłe i trudno im się dziwić. Domy w Bag End mają wszystko, czego po-
trzeba szczęśliwej rodzinie. Są dla nich ostoją i jedną wielką spiżarnią, gdyż
nie można zapominać, że hobbity uwielbiają jeść. Dom to dla nich wartość
nadrzędna – miejsce, gdzie czują się bezpieczne i szczęśliwe. Dla Bilba staje się
celem w powrocie z podróży. Pragnie do niego wrócić, a myśl o ciepłym łóżku
i smakołykach czekających w spiżarni dodaje mu sił. W powieści Tolkiena dom
to symbol bezpieczeństwa, spokoju, stabilizacji21, choć też pewnej stagnacji22,
a nawet nudy spowodowanej rutyną23. Bilbo Baggins to typowy domator. Nie-
chętnie wyrusza w podróż, bowiem lęka się niewiadomego, które czeka w od-
ległej krainie. Wędrówka pozwala mu jeszcze bardziej docenić, jaką wartością
jest rodzinne gniazdo.
2. DOM PRZYJAZNY
Jeżycjada Małgorzata Musierowicz
Przyjaznym domem, który lubią odwiedzać goście, jest dom Borejków z cy-
klu powieści Małgorzaty Musierowicz. Każdy znajdzie tam zawsze miejsce dla
siebie, ciepłą herbatę, poczęstunek oraz gotowych do rozmowy mieszkańców.
Przyjaciele i znajomi Borejków często ich odwiedzają, bowiem ten dom przy-
ciąga do siebie swoim nastrojem, zwyczajnością i gościnnością. Otoczony jest
jakąś magią, którą może wytworzyć tylko kochająca siebie i świat rodzina.
Harry Potter i komnata tajemnic Joanne K. Rowling
Przyjaznym dla gości i swoich mieszkańców domem jest Nora w Harrym Potte-
rze i komnacie tajemnic oraz innych książkach z całego cyklu o małym czaro-
dzieju. Mimo ubóstwa Weasleyowie chętnie witają gości. Chociaż ich twierdza
nie należy do najpiękniejszych, Harry odnajduje w niej to, czego brakowało mu
u Dursleyów: przyjaźń i bezpieczeństwo, zaś u pani Weasley matczyną miłość
i opiekę.
21 Stabilizacja – utrwalenie, zrównoważenie czegoś.
22 Stagnacja – brak postępu, działania, zastój, bezruch, martwota.
23 Rutyna – biegłość, wprawa, postępowanie według schematów.
- 55 -
DOM
3. DOM UBOGI
Most Jerzy Szaniawski
Do domu swojego ukochanego przybywa studentka archeologii Helena. Tomasz
nie zapraszał jej, gdyż bał się, że dziewczynie nie spodoba się ubogi dom jego
ojca. Helena przyjeżdża bez zaproszenia. Nie przeszkadza jej, że nie zastała
luksusów, lecz biedę. Kiedyś był to bogaty zajazd, a raczej „przewóz”, gdy oj-
ciec Tomasza przewoził łodzią podróżnych na drugi brzeg rzeki. Po wybudowa-
niu mostu przewoźnik jest niepotrzebny, nikt już nie korzysta z jego usług, więc
i dom zbiedniał. Dach tak przecieka, że w kuchni stoi woda i nie pomaga już
nawet łatanie dziur, gdyż co jakiś czas powstają nowe w kolejnych miejscach.
Wszystko jest zaniedbane i tynk odpada ze ścian, na których wiszą poczerniałe
obrazki. Również sprzęty domowe noszą widoczne ślady zużycia. Wszystko
jest stare i opiera się nowoczesności.
Patrz wyżej:
► Jeżycjada M. Musierowicz,
► Harry Potter i komnata tajemnic J. K. Rowling.
4. DOM ZAMOŻNY
Dom dzienny, dom nocny Olga Tokarczuk
Budując dom dla córki, Michał wkłada w niego dużo pracy, czasu i pieniędzy.
Chce, by w przyszłości niczego jej nie brakowało. Misia pomaga urządzać po-
koje i kuchnię, wybiera drogie i piękne kafle na piec. Meble robi dla nich na
zamówienie stary Boski, natomiast z miasta jest wielki stojący zegar, kredens
pokojowy i okrągły dębowy stół z rzeźbionymi nogami. Nikt w okolicy nie ma
tak pięknego domu i sam dziedzic przyjeżdża go obejrzeć. Wokół domu Mi-
chał sadzi drzewa owocowe. Wśród nich kosztele, drzewo rodzące owoce, które
skusiły Ewę. Tym samym Tokarczuk daje do zrozumienia, że dla Misi ten dom
i jego okolice są swoistym rajem.
Patrz niżej:
► Żona modna I. Krasicki,
► Pan Tadeusz A. Mickiewicz,
► Dolina Issy Cz. Miłosz.
- 56 -
Dom jako budynek
5. DOM JAKO BUDYNEK
Żona modna Ignacy Krasicki
Metamorfozę przechodzi wiejski dom Piotra, bohatera satyry Ignacego Kra-
sickiego. Nowa żona urządza go w miejskim stylu francuskim. Krzywi się na
porządki w nim zastane: nie podoba jej się, że bawialnia połączona jest z ja-
dalnią, że nie ma w nim osobnych pomieszczeń do spania, strojów, książek,
muzyki, zabaw i dla panien pokojowych. Z izby stołowej wyrzuca belki, na
suficie umieszcza obraz Wenery, pozłaca sypialnię, gabinet „od stroju” ozdabia
gipsowymi rzeźbami, wyrzuca z półek lekarstwa i konfitury, a na ich miejsce
ustawia książki. Na marmurowym stole stoi teraz globus, a w kredensie porce-
lana. Nowa gospodyni zmienia także ogród. Każe wyrwać bukszpan i ligustr
(niemczyzna), a zamiast nich posadzić gaiki cyprysowe, zarządza też zbudowa-
nie domku pustelnika. W ogrodzie pojawiają się także strumyki mruczące po
kamykach i holenderskie wanny. W dwa tygodnie dom i ogród Piotra nabierają
francuskiego wyglądu. Niestety, podczas uroczystego balu wszystko niszczy
pożar i niepocieszony Piotr udaje się z piękną Filis do miasta.
Pan Tadeusz Adam Mickiewicz
Mickiewiczowskie Soplicowo stoi nad brzegiem ruczaju, wśród pól na niewiel-
kim pagórku. Otacza je brzozowy gaj, na którego tle biel dworku wydaje się
razić w oczy. Dom jest niewielki, ale schludny i piękny. Otwarta brama syg-
nalizuje gościom, że zawsze są tu mile widziani. Wszystkie sprzęty są tam od
lat: wielki kredens, zegar grający Mazurka Dąbrowskiego oraz obrazy znanych
artystów. Dorosłemu Tadeuszowi wydają się już nie tak wielkie i piękne jak
w dzieciństwie. Tylko jego pokój, w którym obecnie mieszka Zosia, wyglą-
da inaczej, tak samo widok za oknem, gdzie teraz znajduje się mały ogródek
z wypielęgnowanymi grządkami i płotkiem.
Most Jerzy Szaniawski
Szaniawski dokładnie opisuje rodzinny dom architekta Tomasza, który w prze-
szłości był czymś w rodzaju karczmy czy zajazdu. Zbierali się w nim podróżni
czekający na przeprawę przez rzekę. W tym celu dom był wyposażony w wielki
kominek, przy którym ogrzewali się w czasie niepogody, ladę i kredens, by móc
coś zjeść i pokoje gościnne, gdy zachodziła potrzeba noclegu. Okno wychodzi
na rzekę, co umożliwiało obserwowanie pracy przewoźnika.
Dom ten jest zbudowany bardzo solidnie, co widać już od pierwszej chwili. Jed-
nak dawna zamożność ustępuje zniszczeniu, biedzie i opuszczeniu. Ściany stają
- 57 -
DOM
się zadymione, pokrywają je liczne zacieki i odpadający gdzieniegdzie tynk.
Dawna poczekalnia zmienia się w jadalnię, świetlicę i pracownię mieszkańców.
Dolina Issy Czesław Miłosz
Opisany w Dolinie Issy dom Tomaszka stoi nad sadzawką. Prowadzi do niego
lipowa aleja, a z tyłu rośnie sad i agawy. Przykrywa go spadzisty dach, który
wygląda, jakby miał go zaraz przygnieść. Dzikie winogrona oplatają białe ścia-
ny, okna i kolumienki na ganku. Z tyłu jest dobudowane skrzydło, do którego
wszyscy przenoszą się na zimę – tam bowiem nie dociera wilgoć. Kołyska To-
maszka stoi zawsze w starej części domu, tak by budził go śpiew ptaków za
oknem.
Chłopiec najbardziej lubi wielką spiżarnię, bo tam znajduje smakołyki poukła-
dane na licznych półkach sięgających sufitu. Często też odwiedza pomieszcze-
nie obok kuchni (tzw. garderobę), gdzie bije się masło i suszy sery.
My, dzieci z dworca Zoo Christiane F.
Ze wsi do miasta przenosi się sześcioletnia Christiane z rodzicami. Od jakiegoś
czasu mama pakuje ich rzeczy, cieszy się na myśl o nowym domu, opowiada,
jakie piękne meble sobie kupią. Mieszkanie w Berlinie ma sześć wielkich po-
koi, z których tylko trzy są umeblowane, w dziecinnym stoi kredens z zabaw-
kami i dwa łóżka, w sypialni rodziców jedno łóżko, a w największym wersalka
i parę krzeseł. Reszta jest przeznaczona na biuro matrymonialne, które rodzice
chcą otworzyć. Z ich planów jednak nic nie wychodzi, więc muszą przenieść
się do mniejszego mieszkania w biedniejszej dzielnicy Gropiusstadt. Jest to ty-
powe blokowisko, które tylko z daleka pięknie wygląda. Z bliska prezentuje się
już dużo gorzej: wszędzie czuć smród moczu – szczególnie na klatkach, gdzie
załatwiają się dzieci. Mała Christiane rozumie dlaczego – winda zjeżdża tak
długo, że dziewczynka nie może zdążyć do domowej toalety. Podobny problem
mają zapewne także inni mali mieszkańcy wieżowców.
Dom dzienny, dom nocny Olga Tokarczuk
Dwa lata Michał buduje dom dla swojej córki Misi. Fundamenty są wykopane
w idealny kwadrat, a każda ściana odpowiada jednej z czterech stron świata.
Tokarczuk dokładnie opisuje ten budynek mający cztery piwnice, z których jed-
na będzie kuchnią letnią, druga schowkiem na nie wiadomo co, trzecia pralnią
i komórką na ziemniaki, a czwarta, pod nimi, na lód. Parter ze swoimi pokoja-
mi, kuchnią z piecem z błękitnych kafli i mosiężnymi okuciami stanowi krąg
pomieszczeń. Po otwarciu wszystkich drzwi można chodzić w kółko. Na piętrze
- 58 -
Dom jako siedziba wartości
kolejne pokoje czekają na wykończenie. Okna strychu wychodzą na cztery stro-
ny świata. Dom zwieńcza dach, tak samo piękny jak dach pałacu. Pod oknami
Michał sadzi drzewa owocowe, z których ma powstać sad.
6. DOM JAKO SIEDZIBA WARTOŚCI
Kamienie na szaniec Aleksander Kamiński
Domy Alka i Rudego to miejsca, w których istnieją warunki dające możność
zdrowego rozwoju psychicznego i fizycznego rodzicom i dzieciom, panuje har-
monia wśród członków rodziny, wysoki poziom kulturalny i przyjemna atmo-
sfera. Ojcowie biorą czynny udział w życiu społecznym, natomiast matki to
kobiety życzliwe i mądre. Dzięki wyniesionym z domu wartościom chłopcy po-
trafią walczyć za słuszne ideały. Autor zaznacza, że to właśnie dom tak ukształ-
tował ich charaktery, że zasłynęli swoimi bohaterskimi czynami.
W domu Kossaków Magdalena Samozwaniec
W opisywanym przez autorkę Domu Babci mieszka przyjaciel wszystkich ży-
wych stworzeń – Wojciech Kossak ze swoją rodziną. Babcia Kossakowa sta-
nowi wielki autorytet dla wszystkich domowników, jest szanowana i to do niej
czuje się respekt. Mama z kolei pochodzi z zamożnego szlacheckiego dworu
i marzy o awansie społecznym dla swoich dzieci – w jej mniemaniu jest nim
kariera artystyczna. Wie, że jej pociechy wyrosną na niezwykłych ludzi: Maria
(Pawlikowska-Jasnorzewska) na pewno na kogoś wielkiego, Jerzy na malarza
jak jego ojciec i dziadek, a z Magdaleny także „coś” będzie. Z domu o tak
wielkich tradycjach nie sposób wyjść w świat bez wykształconych wartości
i ideałów.
Por.
Hasło: Rodzina (str. 173-176).
Pomocne lektury:
► Ania z Zielonego Wzgórza L. M. Montgomery,
► Tajemniczy ogród F. H. Burnett.
- 59 -
DROGA
DROGA
Motyw drogi (podróży, wędrówki, tułaczki) jest bardzo często wykorzy
stywany przez pisarzy. Bohaterowie wyruszają w świat z rozmaitych
powodów – szukają czegoś lub kogoś, uciekają przed złem lub chcą
zdobyć życiowe doświadczenie.
1. WĘDRÓWKA
Biblia
W Starym Testamencie naród wybrany wędruje do ziemi obiecanej. Celem tej
męczącej i trwającej 40 lat wędrówki jest kraina Kanaan, gdzie Izraelici mają być
wolni, opływać w dostatek i swobodnie wyznawać wiarę w jedynego Boga.
Mitologia grecka
Orfeusz, z miłości do utraconej Eurydyki, decyduje się na wyprawę do Hadesu.
Zstępuje w ogromną pieczarę, idącą do wnętrza ziemi. Wędruje po mrocznym
podziemiu, przepływa łodzią Charona przez Styks, a odzyskawszy ukochaną,
kroczy przed nią ciemnymi ścieżkami ku ziemskiej jasności.
Bohaterką, która ma za sobą doświadczenie drogi, jest także Demeter. Wędrując
po świecie, poszukuje porwanej córki, która złamała zakaz zrywania narcyzów
i za karę trafiła do Hadesu.
Boska komedia Dante Alighieri
W czasie wędrówki po zaświatach Dante odwiedza trzy miejsca, do których
trafiają ludzie po śmierci – Piekło, Czyściec i Niebo. Jego przewodnikiem jest
najpierw Wergiliusz, a potem zmarła ukochana Dantego – Beatrycze. To wę-
drówka, która niesie ze sobą wiele nauk i przestróg. Uświadamia bowiem, co
w życiu ludzkim jest naprawdę istotne.
Kwiatki świętego Franciszka
Bohater jest człowiekiem pełnym ciepła i miłości. Jego drogę życiową wypełnia
nauczanie innych i sławienie piękna otaczającej ich przyrody. Dzieli się wiedzą
o bożej doskonałości, uczy szacunku i miłości dla każdej żywej istoty. Dla św.
Franciszka wędrówka ma przede wszystkim wymiar duchowego doskonalenia.
- 60 -
Pobierz darmowy fragment (pdf)