Darmowy fragment publikacji:
LESZEK BEDNARSKI
ARKADIUSZ URBANEK
samobójcza –
perspektywa kryminalistyczna i pedagogiczna
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2012
Recenzenci:
prof. dr hab. n. med. Barbara Świątek
dr hab., prof. WŚ Irena Pospiszyl
Redakcja wydawnicza:
Radosław Doboszewski
Projekt okładki:
Ewa Beniak-Haremska
Opracowanie typograficzne:
Andrzej Augustyński
Wydanie publikacji zostało dofinansowane przez
Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego
ISBN 978-83-7850-058-2
Oficyna Wydawnicza „Impuls”
30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5
tel.: (12) 422-41-80, fax: (12) 422-59-47
www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl
Wydanie I, Kraków 2012
L. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 Spis treści
9 Wstęp
Część I
statystyczna zjawiska
17 Samobójstwo jako śmierć gwałtowna – analiza
27
Niejednoznaczne okoliczności śmierci gwałtownej
człowieka
ślady kryminalistyczne
Ślady daktyloskopijne
Ślady mechanoskopijne
Ślady użycia broni palnej
Ślady traseologiczne stóp i pojazdów
Ślady biologiczne
Klasyfikacja śladów kryminalistycznych
Wykorzystywanie termoskopii i termografii
w kryminalistyce
Mikroślady
31 Źródła i środki dowodowe w kryminalistyce –
37
37
44
47
50
54
56
58
58
60
61 W poszukiwaniu dowodów, czyli kryminalistyczne
61
63
69
Podstawowa terminologia kryminalistyki
Procedura oględzin jako droga do wyjaśnienia okoliczności
Cele i zadania oględzin jako procedury kryminalistycznej
Ślady fonoskopijne
Ślady osmologiczne
aspekty czynności oględzinowych
śmierci
L. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 6
śmierci
człowieka
75 Poszukiwanie śladów wyjaśniających okoliczności śmierci
78
Penetracja miejsca jako procedura poszukiwania śladów
79
Oględziny zwłok jako źródło informacji o okolicznościach
80
Oględziny podłoża
82
Oględziny w pomieszczeniach i na wolnej przestrzeni
86
Oględziny miejsca ujawnienia zwłok w przypadku
powieszenia
92
Oględziny obrażeń na zwłokach
104
111
Próby identyfikacji zwłok z wykorzystaniem opisu odzieży
112
Sposoby dokumentowania procedur oględzin miejsca i zwłok
Identyfikacja zwłok z uwzględnieniem indywidualnych
cech charakterystycznych
Część II
rekonstrukcyjnych
117 Metodologiczne założenia prowadzonych badań
117
120
124
Perspektywy badań jakościowych nad zachowaniami
Cele i problemy badań zawarte w hermeneutycznej analizie
Zastosowanie metody kategoryzowania przynależności
do analizy treści listów
suicydalnymi
tekstów
127 Klasyfikacja tematyczna listów pożegnalnych samobójców
127
129
132
134
135
138
170
Obszary semantyczne w eksploracji treści listu pożegnalnego
Badania nad listem pożegnalnym jako tekstem wypowiedzi
Metodyczne aspekty prowadzenia analizy tematycznej
Klasyfikacja tematyczna listów pożegnalnych
stanowiących zgromadzony materiał źródłowy
Listy pożegnalne o charakterze informacyjnym
Listy pożegnalne o charakterze testamentalnym
Agresywne i prowokacyjne treści w listach
pożegnalnych
listów pożegnalnych
Spis treściL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 7
próba syntezy replikacyjnej
189 Interpretacje sytuacji osobistej i społecznej samobójców –
191
196
201
207 Rekonstruowanie kategoryzacji w wypowiedzi
Rekonstruowanie stylu opisu obrazu siebie
Rekonstruowanie reprezentowanych poglądów na własną
przyszłość
Rekonstruowanie poglądów na otoczenie społeczne
pożegnalnej
221 Zakończenie
227 Bibliografia
235 Aneks
247 Spis rycin
251 Spis tabel
252 Spis wykresów i schematów
Spis treściL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 Wstęp
Śmierć gwałtowna zawsze zwraca szczególną uwagę opinii publicz-
nej, ale przede wszystkim organów ścigania. Do śmierci tej dochodzi
wówczas, gdy na cały ustrój lub ważne dla życia układy bądź narządy
zadziałały szkodliwe czynniki zewnętrzne, wywołując uraz, którego natężenie
powoduje przekroczenie granic wytrzymałości lub adaptacji danego ustroju,
ponad możliwości zachowania życia w zmienionych warunkach. Działanie
czynników zewnętrznych może być efektem urazu: mechanicznego, cieplnego,
elektrycznego, chemicznego, wywołanego promieniowaniem jonizującym lub,
ogólnie, wstrząsorodnym czy też zaburzającym mechanizmy bioregulacyjne
(T. Marcinkowski 2010, s. 266). W tym przypadku zaistniałe czynniki ze-
wnętrzne jednak zadają gwałt czynnościom ustrojowym organizmu człowieka,
powodując ich przerwanie lub zahamowanie. Złożone i interdyscyplinarne za-
gadnienia dotyczące ustalenia okoliczności śmierci powodują, że istotne będzie
wyjaśnienie w tym momencie przewodniego zamysłu niniejszej książki. Otóż
najczęściej spotykanym sposobem zejścia śmiertelnego samobójców w Polsce
jest powieszenie. Osoba decydująca się na taką śmierć samobójczą wybiera miej-
sca pozbawione ludzi i czyni to w zupełnej samotności. Podobnie jest w przy-
padku innych sposobów dokonywania zamachu na własne życie; zdecydowanie
częściej samobójcy działają w odosobnieniu. Stąd też w pierwszej części niniej-
szego opracowania chcielibyśmy zwrócić uwagę na istotne elementy związane
z samobójstwem rozumianym jako śmierć gwałtowna.
Podejmowane przez organy ścigania ustalenia w ramach czynności opera-
cyjno-procesowych wokół przyczyny i okoliczności śmierci człowieka stanowią
podstawowe zadanie organów ścigania. Z tymi działaniami łączy się kolejny
ważny problem, ponieważ to właśnie oględziny, jako procedura kryminalistycz-
na, stanowią zbiór najistotniejszych czynności procesowych i kryminalistycz-
nych. Oględziny miejsca ujawnienia zwłok, ekspertyzy czy próby identyfikacji
zmarłej osoby mają podstawowe znaczenie dla całego procesu dowodowego
i, w konsekwencji, wykrywczego sprawcy śmierci. Są to istotne kwestie również
w przypadku śmierci samobójczej, gdyż jej okoliczności zawsze stanowią przy-
czynek do prowadzenia procedur oględzinowych. W pierwszej części książki
zostaną skrupulatnie wyjaśnione kluczowe problemy tych procedur i trudności,
z jakimi policjanci czy prokuratorzy mogą się spotykać.
L. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 10
Wiodąca rola oględzin w systemie czynności procesowo-kryminalistycz-
nych wynika nie tylko z potencjalnej rangi dowodowej zabezpieczanych śladów
materialnych. Należy podkreślić, że czynności, a szczególnie oględziny miejsca
zdarzenia i znajdujących się tam zwłok bardzo często są pierwszą czynnością
dowodową w danej sprawie. W postępowaniu mają doniosłą funkcję wykryw-
czą, od nich bowiem często zależy powodzenie całego procesu rekonstrukcji
okoliczności śmierci człowieka, zarówno samobójczej, jak i wywołanej udziałem
osób trzecich. Z tym zagadnieniem wiąże się poruszana przez nas kolejna kwe-
stia, a mianowicie wstępna ocena zaistniałego zdarzenia. Należy unikać dokony-
wania założeń wstępnych, szczególnie w kwestii śmierci samobójczej, ponieważ
może to spowodować niedokładność i zawężenie zakresu prowadzonych oglę-
dzin kryminalistycznych. Jeżeli z góry uzna się zdarzenie za samobójstwo lub
nieszczęśliwy wypadek, to po rozpoczęciu oględzin może pojawić się tendencja
do pomijania śladów oraz pobieżnego ich zabezpieczania i dokumentowania.
Efektem tego będzie niewykrycie faktycznego sprawcy zabójstwa lub jego unie-
winnienie przez sąd wobec braku rzetelnych dowodów winy.
Przyjmując wersję samobójstwa, należy zachować dużą ostrożność, gdyż
sprawcy często w różny sposób stwarzają jego pozory. Tu także ważną rolę
spełnia analiza sposobu działania. Za samobójstwem mogą przemawiać listy
pożegnalne, które samobójcy nieraz pozostawiają po sobie (J. Nelken 1982,
s. 107). Jednak zbyt pochopne uznanie tej pisemnej deklaracji może prowadzić
do pomyłki (J. Gurgul 1995, s. 45), gdy np. sprawca zabójstwa pozostawi przy
zwłokach sfałszowany list pożegnalny. W toku śledztwa powinny więc zostać
sprawdzone wszystkie racjonalne możliwe wersje dotyczące spowodowania
śmierci (J. Nelken 1982, s. 106). Złożoność postępowania przy ocenie śmierci
samobójczej nie zwalnia od obowiązku wnikliwej analizy i sprawdzenia charak-
teru zdarzenia, niekiedy w znacznie szerszym kontekście (J. Gurgul 1995, s. 45).
Nie wynik sekcji zwłok ma tutaj decydujące znaczenie, lecz dokładne oględziny
miejsca ich znalezienia, które mogą wykazać więcej szczegółów przemawiają-
cych za charakterem śmierci niż sama tylko sekcja zwłok (B. Popielski, J. Kobiela
1972, s. 398). W aspektach kryminalistycznej metodyki działania należy zatem
postawić pytania: Od czego rozpocząć proces wykrywczy? Jak zgromadzić ma-
teriał dowodowy? O tym traktuje pierwsza część niniejszej książki.
Kwintesencją poruszanych problemów jest nasze dążenie, aby w pierwszej
części publikacji zwrócić Czytelnikom szczególną uwagę na umiejętności po-
zyskiwania i przetwarzania informacji w toku procedur wyjaśniających oko-
liczności śmierci człowieka. Taka wiedza pozwala na właściwe ukierunkowanie
śledztwa i sprawia, że zabezpieczone dowody rzeczowe mówią o tym zdarzeniu
tak jak świadkowie, chociaż było ono zdarzeniem bez świadków.
Druga część książki ma inny charakter niż dotąd zarysowane zagadnienia
kryminalistyczne. Odmienna jakość problemowa wynika z innej perspektywy,
z której ponownie próbujemy spojrzeć na skomplikowaną sytuację, jaką jest
samobójstwo. W tym momencie samobójstwo przestaje dla nas stanowić zda-
rzenie, które wymaga gruntownej i metodycznej egzemplifikacji. Samobójstwo
WstępL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 11
zaczyna nabierać odmiennego charakteru problemowego, gdyż staje się życiową
sytuacją, do której człowiek dojrzewa, którą próbuje opisywać innym ludziom,
a przede wszystkim głęboko przeżywa. W tym aspekcie samobójstwo domaga
się nie tylko zabezpieczenia śladów i weryfikacji hipotez, ale wręcz odwrotnie,
domaga się od badacza podążania za osobistym opisem sytuacji życia, wymaga
rekonstrukcji bardzo subiektywnych przeżyć.
Jakkolwiek w początkowych rozważaniach samobójstwo zostało opisane
z punktu widzenia procedur kryminalistycznych, to na kolejnym poziomie eks-
ploracji warto pójść głębiej i dalej niż zabezpieczenie śladów. Pojawia się nowa
droga eksploracji śmierci samobójczej, a jej celem jest nie tylko rekonstruowa-
nie okoliczności zgonu, ale próba dokonania rekonstrukcji przeżyć i ocen sytua-
cji życia człowieka, który staje w obliczu samounicestwienia. Dlatego w drugiej
części książki koncentrujemy się na przeprowadzeniu gruntownej analizy inter-
pretacyjnej. Obiektami prowadzonych analiz stały się listy pożegnalne samo-
bójców, a ich przekaz został potraktowany jako swoisty, niepowtarzalny tekst
wypowiedzi. Unikatowość listu pożegnalnego jest zdeterminowana niepowta-
rzalnością i wyjątkowością sytuacji życiowej człowieka, która go przytłacza
i o której w tym liście chce „krzyczeć”. Dodatkowo, na poziomie analizy treści,
obok przekazu listu pożegnalnego dołączone zostaną wypowiedzi innych osób,
świadków ostatnich dni życia człowieka. W ten sposób analiza materiału źród-
łowego będzie miała dwa etapy: pierwszy etap koncentruje się na prezentacji
i wstępnej analizie zawartości listu, drugi zaś to głęboka analiza treści przekazu
połączona z uzupełniającymi ją informacjami zgromadzonymi z zapisów wypo-
wiedzi innych osób.
List pożegnalny może być rozstrzygany w kilku aspektach: dla bliskich
zmarłego staje się przesłaniem, niekiedy testamentem lub oskarżycielskim wy-
rzutem. Z punktu widzenia kryminalistyki staje się materiałem dowodowym,
wokół którego prowadzone są czynności uzasadniające jego autentyczność.
W naszych zamierzeniach badawczych listy pożegnalne samobójców występują
jako specyficzny tekst wypowiedzi człowieka. Nawet jeżeli jego emocje, stan
psychicznego rozbicia czy depresja modyfikują jakość tej wypowiedzi, to nadal
treść listu pożegnalnego jest jednym z najbardziej osobistych tekstów, z jakim
badacz może się zetknąć. Dlatego zakładamy, że przeprowadzona eksploracja
tej treści wypowiedzi i wynikające z niej wnioski mają znaczenie dla wiedzy
z zakresu pedagogiki społecznej, resocjalizacyjnej. Są to badania wzbogacające
wiedzę o patologiach społecznych, a także wnoszące wiele treści do rozumienia
kierunków profilaktyki zachowań szkodliwych. W tym względzie rekonstruk-
cja sytuacji człowieka, który dojrzewa do pozbawienia siebie życia, zmierza do
poszukiwania podobieństw przypadków. Kierując się zasadą metodologicznej
replikacji, poszukujemy podobieństw wypowiedzi i używanych opisów, które
ujawniają treści poszczególnych listów pożegnalnych. Poszukujemy podo-
bieństw zakotwiczonych w subiektywnej interpretacji i sądach zakomunikowa-
nych przez ludzi w różnym wieku, pochodzących z różnych środowisk, których
łączy tylko jedna sytuacja: gotowość i determinacja do samounicestwienia.
WstępL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 12
Brunon Hołyst określa wręcz samobójstwo jako zachowanie człowieka będące
„[...] wynikiem determinacji wewnętrznej, bez wątpliwości” (1983, cyt. za: I. Po-
spiszyl 2008, s. 94).
Jaki jest cel zaplanowanych przez nas jakościowych badań hermeneutycz-
nych? Otóż zakładamy, że odkrycie podobieństw w tekstach listów może mieć
znaczenie dla wzbogacenia wiedzy o profilaktyce zachowań suicydalnych. Uwa-
żamy, że wnioski z tych badań będą przede wszystkim wzbogacały wiedzę na-
uczycieli, pracowników socjalnych, kuratorów czy policjantów, ponieważ na co
dzień rozmawiają oni z ludźmi znajdującymi się często na rozstaju dróg własne-
go życia. Naturalnie, wchodzą w głębsze relacje interpersonalne, odbierają syg-
nały o bólu, jaki noszą w sobie przyszli samobójcy. Próba rekonstrukcji obrazu
życia może być pomocna, aby uwrażliwiać na sygnały, które inni wysyłają. Jeżeli
w toku prowadzonych badań nad tekstem wypowiedzi pożegnalnej faktycznie
uda się odczytać podobne pola semantyczne, wówczas będą one właśnie częścią
wiedzy pedagogicznej ukierunkowanej na wczesną interwencję. W wielu przy-
padkach taka interwencja może się rozpoczynać od uchwycenia niepokojących
wypowiedzi. Jest to niejako próba wyjścia naprzeciw wołaniu, które bardzo
często można wyczytać z treści listów samobójców. Uważają oni, że inni ludzie
nie rozumieją ich przeżyć i doświadczeń, a będąc głusi na wysyłane sygnały, nie
potrafią im pomóc. Poszukiwane przez nas podobieństwa w sposobach opisy-
wania siebie i własnego życia dostarczą informacji o tym, jak nauczyciele czy
szeroko rozumiane służby socjalne mogą uczyć się słuchania nastawionego na
określone sygnały.
Ponadto odkrywanie sposobów postrzegania siebie i opisywanie osobistych
doświadczeń samobójców, a szczególnie młodzieży, może stać się przesłanką do
wprowadzania konkretnych tematów lekcji wychowawczych. Ich celem powin-
no być stworzenie okazji do wypowiedzi o osobistych odczuciach i wyrażenia
własnych opinii, a zakresu tych tematów mogą dostarczać badania poświęcone
sytuacjom trudnym. Wstępny ogląd zgromadzonego materiału źródłowego
ukazuje, jak często właśnie skumulowanie negatywnych emocji i bezradność
wobec bólu egzystencjalnego staje się podłożem zniekształconego odczuwania,
myślenia i działania samobójcy. Niniejsza publikacja stanowi więc próbę uka-
zania sytuacji człowieka znajdującego się w krytycznym dlań momencie życia.
Dlatego w znacznej mierze interesuje nas osobisty styl komunikowania o tym,
co przeżywa, a wypowiedź zawarta w liście pożegnalnym stanowi wyjątkową
drogę poznania i rekonstrukcji.
W pierwszej części niniejszej książki podjęliśmy problem śmierci człowieka
analizowany z punktu widzenia kryminalistyki, w drugiej zaś części zajęliśmy
się próbą rekonstrukcji sytuacji poprzedzającej zamach samobójczy. W tym celu
analizie poddajemy autentyczne zapisy listów samobójców, a także materiał uzu-
pełniający zgromadzony w poszczególnych postępowaniach, czyli wypowiedzi
rodziny zmarłego, znajomych czy nauczycieli. Na pierwszym etapie rozważań
przeplatają się niejako naturalnie różne wątki, ponieważ równocześnie odwo-
łujemy się do przykładów dotyczących zarówno zabójstw, jak i samobójstw. Jest
WstępL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 13
to zabieg z góry zamierzony, a przemawiają za nim trzy ważne cele, które sobie
stawiamy. Pierwszym z nich jest chęć ukazania rozległej problematyki proce-
dur kryminalistycznych; adresujemy te informacje do policjantów, prawników,
antropologów, pasjonatów kryminalistyki. Drugim celem jest chęć ukazania,
jak trudno jednoznacznie orzekać o przyczynie śmierci, balansując między
zbrodnią zabójstwa a popełnieniem samobójstwa. Mimo że areną naszego zain-
teresowania jest śmierć samobójcza, to nie sposób oddzielić tych dwóch nurtów
rozważań. To właśnie omówienie zagadnień procedur i metodyki kryminalisty-
ki ma na celu ukazanie Czytelnikom, jak wiele trudności przysparza zweryfiko-
wanie wątpliwości, czy przyczyną śmierci człowieka była zbrodnia zabójstwa,
czy raczej samobójstwo. Trzecim celem jest chęć przekazania bogatego mate-
riału poglądowego poświęconego praktyce kryminalistycznej, który zdecydo-
wanie rozrasta się wówczas, gdy ukazujemy zdarzenia wynikające z działania
zbrodniczego i samounicestwienia. Pierwsza część opracowania ma na celu
wprowadzenie Czytelnika w złożoną materię okoliczności śmierci samobójczej.
Opracowanie pierwszej części monografii utrzymane zostało w charakterze
informacyjnym, porządkującym terminologię, a także poglądowym, aby jed-
nocześnie stanowiło swoistą podbudowę jakościowej analizy poszczególnych
historii śmierci samobójczych. Analiza jakościowa i rekonstrukcja zdarzeń po-
przedzających samobójczą śmierć człowieka stała się głównym zamierzeniem
badawczym w drugiej części opracowania.
WstępL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 CZĘŚĆ I
L. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 Samobójstwo jako śmierć
gwałtowna – analiza
statystyczna zjawiska
W przypadku śmierci gwałtownej utracone zostaje dobro społecz-
nie najwyższe – życie ludzkie. To tragiczne zdarzenie wymaga
wszechstronnego wyjaśnienia we wszystkich możliwych przy-
padkach, a nie tylko w tych, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jest skut-
kiem przestępstwa (B. Hołyst 1982, s. 646).
Mówiąc o zjawisku śmierci, medycyna sądowa wyróżnia następujące jej ro-
dzaje:
1) śmierć naturalna (czyli śmierć fizjologiczna) – jest związana z naturalnym
zużyciem sił zapasowych ustroju człowieka. Występuje stosunkowo rzadko, jako
tzw. uwiąd starczy, bez ewidentnej choroby któregoś układu lub narządu;
2) śmierć z przyczyn chorobowych (samoistnych) – jest skutkiem różno-
rodnych procesów chorobowych: zapalnych, zwyrodnieniowych, rozrostowych
(nowotworowych) itp. Ten rodzaj śmierci jest głównym przedmiotem zaintere-
sowania medycyny i lekarzy; większość zgonów z przyczyn chorobowych nastę-
puje po długotrwale przebiegających chorobach;
3) śmierć gwałtowna – następstwo działania różnorakich czynników ze-
wnętrznych, które doprowadziły do zaburzeń funkcji ważnych dla życia narzą-
dów; nie ma znaczenia, jaki czynnik sprawczy (uraz mechaniczny, uduszenie
gwałtowne, zatrucie itp.) powoduje zgon.
Podstawowym przedmiotem zainteresowania medycyny, a zwłaszcza
tanatologii1 sądowo-lekarskiej, jest śmierć gwałtowna. W każdym przypadku
rozpoznanie zgonu gwałtownego należy kwalifikować jako nieszczęśliwy wy-
padek, samobójstwo lub zabójstwo (A. Jakliński, Z. Marek 1996, s. 101–102).
Koncentrując się na zagadnieniach samobójstwa, warto omówić problematykę
śmierci gwałtownej, ponieważ niewątpliwie towarzyszy samounicestwieniu.
Jednak warto w tym momencie zwrócić uwagę, że pojęcie śmierci gwałtownej
jest równocześnie kojarzone z zabójstwem. Używane w medycynie sądowej
1 Tanatologia – nauka badająca przyczyny śmierci i związane z nią zjawiska zachodzące w orga-
nizmie; ma zastosowanie w medycynie sądowej (Słownik wyrazów obcych 2002, s. 1089).
L. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 18
określenie „uduszenie gwałtowne” odnosi się do wszystkich przypadków śmier-
ci gwałtownej spowodowanej niedostaniem się tlenu atmosferycznego do płuc.
Najczęściej jest wynikiem bezpośredniego działania czynnika mechanicznego,
chociaż nie tylko. Zgony spowodowane nagłym brakiem dostatecznej ilości tle-
nu w otoczeniu człowieka zalicza się ze względów praktycznych także do tej
grupy. W zależności od tego, jaki konkretny czynnik wywołuje brak dostępu
tlenu do pęcherzyków płucnych, a także jakie okoliczności temu towarzyszą,
rozróżnia się następujące rodzaje uduszenia gwałtownego:
1) zagardlenie, którego istotą jest mechaniczny ucisk narządów szyi. Biorąc
pod uwagę mechanizm powodujący ucisk na szyję, wyróżnia się następu-
jące typy zagardlenia:
– powieszenie – ucisk na szyję wywiera pętla, siła ją zaciskająca to masa
zwisającego ciała;
– zadzierzgnięcie – ucisk na szyję wywiera pętla, siła ją zaciskająca to
siła ręki;
– zadławienie – ręka ludzka bezpośrednio uciska szyję, rzadziej jest to
realizowane inną częścią ciała (np. nogą, kolanem);
2) zamknięcie otworów nosowych i jamy ustnej lub zatkanie dróg oddecho-
wych przez ciało obce;
3) uniemożliwienie wykonywania ruchów oddechowych niezbędnych do
wymiany gazowej w płucach. Przyczyną takiego stanu może być zarówno
porażenie mięśni oddechowych (np. w wyniku zatrucia kurarą) lub ich
toniczny skurcz (np. w przypadku zatrucia strychniną)2, jak i zewnętrz-
ny ucisk mechaniczny na klatkę piersiową powodujący jej unierucho-
mienie. Zazwyczaj dochodzi do tego w przypadku zasypania człowieka
(np. gruzem, ziemią, lawiną śniegową lub piaskową) albo przygniecenia
przedmiotami o znacznej masie (np. częścią pojazdu);
4) brak tlenu w otoczeniu lub odcięcie dopływu tlenu z powietrza, brak
tlenu w atmosferze (np. na dużych wysokościach), uduszenie człowieka
w zamkniętej, ciasnej przestrzeni, przysypanie sypką masą, zgon w po-
mieszczeniach, w których tlen został zastąpiony innym gazem, z reguły
cięższym od tlenu (np. dwutlenkiem węgla);
5) utonięcie, polegające na zatkaniu dróg oddechowych płynem, z reguły
wodą (S. Raszeja, W. Nasiłowski, J. Markiewicz 1993, s. 124).
Jak pokazują dane statystyczne (tab. 1), w Polsce co roku ponad pięć tysięcy
osób usiłuje odebrać sobie życie, z czego ponad cztery tysiące targnięć na życie
kończy się zgonem (skuteczność ok. 75 ).
2 Kurara – wyciąg z kory pędów i korzeni południowoamerykańskich lian (m.in. kulczyby), za-
wierający trujące alkaloidy, używany pierwotnie przez Indian do zatruwania strzał, stosowany
jako składnik leków zwiotczających mięśnie. Liana – roślina o bardzo długich, cienkich i zdrew-
niałych pędach, wijąca się lub czepiająca innych roślin, rosnąca głównie w lasach tropikalnych.
Kulczyba – krzew, liana lub drzewo, o drobnych rurkowatych kwiatach i owocach z dużymi
nasionami zawierającymi u niektórych gatunków silnie trujące alkaloidy (m.in. strychninę),
rosnące w strefie międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej. Skurcz toniczny to skurcz związa-
ny z napięciem mięśni lub tkanek (Słownik wyrazów obcych 2010, s. 710, 706, 741, 1263).
Część IL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 19
Tab. 1. Liczba zamachów samobójczych w Polsce zakończonych zgonem
w okresie 5 lat
Rok
2010
2009
2008
2007
2006
Liczba zamachów
ogółem
Liczba zamachów
zakończonych zgonem
5456
5913
5237
4658
5152
4084
4384
3964
3530
4090
74,9
74,1
75,7
75,8
79,4
Źródło: www.statystyka.policja.pl.
Najwięcej zamachów na swoje życie dokonują ludzie dorośli w wieku 45–59
lat – ok. 600 zamachów samobójczych rocznie. Następnym niebezpiecznym
okresem jest wiek 20–44 lata – ponad 450 targnięć na życie rocznie. Niepokojąca
jest także statystyka prób podejmowanych samobójstw wśród młodzieży mię-
dzy 15 a 19 rokiem życia – ponad 300 prób samobójczych rocznie (tab. 2). Liczba
zamachów samobójczych wśród dzieci do 9 roku życia jest niewielka, podobnie
jak w innych krajach (K. Derevic i in. 2006, s. 427); są to wypadki incydentalne,
ale niestety, i one się zdarzają.
Tab. 2. Wiek osób podejmujących próby samobójcze
Wiek
9 lat i mniej
2007
3
46
344
456
414
359
372
399
531
501
389
239
186
156
110
68
52
36
2008
1
53
362
476
495
421
375
436
556
610
505
288
197
161
127
93
50
31
2009
0
49
356
538
493
462
543
462
653
721
609
345
219
153
120
85
60
45
2010
0
42
317
469
493
472
453
454
520
660
573
363
209
147
113
89
57
35
10–14
15–19
20–24
25–29
30–34
35–39
40–44
45–49
50–54
55–59
60–64
65–69
70–74
75–79
80–84
2006
2
48
345
489
428
396
401
460
637
591
444
238
203
168
132
89
36
45
Źródło: www.statystyka.policja.pl.
wiek nieustalony
85 i więcej
Samobójstwo jako śmierć gwałtowna...L. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 20
Najczęściej stosowanym sposobem samounicestwienia czy próby samo-
bójczej jest powieszenie się – ponad 70 osób usiłujących popełnić samobój-
stwo wybiera ten sposób. Najwięcej osób usiłowało pozbawić się życia przez
powieszenie w 2009 roku. W 2010 zanotowano spadek wyboru tego sposobu
pozbawienia się życia w porównaniu z 2009 rokiem, lecz wzrost w porównaniu
z latami 2006–2008 (tab. 3).
Tab. 3. Najczęściej stosowane sposoby popełnienia samobójstwa
Sposób popełnienia zamachu
Powieszenie się
Rzucenie się z wysokości
Inny sposób
Zażycie środków nasennych
Inne samookaleczenie
Uszkodzenie układu
krwionośnego
Rzucenie się pod pojazd
Utopienie się
Zastrzelenie się
Zatrucie gazem
Zażycie trucizny
Źródło: www.statystyka.policja.pl.
Rok
2005
2006 2007 2008 2009 2010
4221 3798 3348 3801 4265 3973
400
323
302
230
214
188
136
191
408
352
199
227
366
252
187
116
343
211
198
155
361
275
190
184
108
128
97
52
43
22
140
96
104
36
31
26
126
83
104
38
29
23
160
82
91
41
24
28
156
81
108
46
41
30
154
103
88
44
38
26
Tab. 4. Miejsce popełnienia zamachu samobójczego w latach 2006–2010
Miejsce
Mieszkanie
Pomieszczenia
zabudowań gospo-
darczych
Piwnice i strychy
Obszar parku i lasu
2006
2119
925
638
424
Źródło: www.statystyka.policja.pl.
2007
1891
808
572
405
Rok
2008
2135
977
638
440
2009
2406
1057
704
493
2010
2272
776
659
425
Część IL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 Wykres 1. Miejsce popełnienia zamachu samobójczego w latach 2006–2010
21
2 500
2 000
1 500
1 000
500
0
2006
2007
2008
2009
2010
Mieszkanie
Pomieszczenia zabudowań
gospodarczych
Piwnice i strychy
Obszar parku i lasu
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KGP (www.statystyka.policja.pl).
W analizowanym okresie zamachy samobójcze najczęściej popełniane były
w mieszkaniach, pomieszczeniach zabudowań gospodarczych oraz w piwni-
cach i na strychach.
Tab. 5. Główne przyczyny zamachów samobójczych w latach 2006–2010
(źródłem zamachu może być więcej niż jedna przyczyna)
Przyczyna
1
Choroba psy-
chiczna
Nieporozumienia
rodzinne
Choroba przewle-
kła
Zawód miłosny
Warunki ekono-
miczne
Nagła utrata źró-
deł utrzymania
Śmierć bliskiej
osoby
2006
2
2007
3
841
571
305
256
294
94
96
767
543
281
320
202
56
80
Rok
2008
4
835
671
319
371
256
76
84
2009
5
2010
6
817
777
321
365
377
124
102
765
679
304
331
348
104
85
Samobójstwo jako śmierć gwałtowna...L. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 22
Tab. 5. Główne przyczyny... cd.
2
63
26
3
0
1
Problemy szkolne
Trwałe kalectwo
Chory na AIDS
Niepożądana
ciąża
Popełnienie prze-
stępstwa/wykro-
czenia
Źródło: www.statystyka.policja.pl.
b.d.
3
48
13
1
5
4
53
22
6
5
5
38
29
3
5
b.d.
b.d.
b.d.
6
30
27
0
3
55
Z analizy danych zawartych w tab. 5 wynika, że do głównych przyczyn tar-
gnięcia się na życie należą: choroba psychiczna, nieporozumienia rodzinne, cho-
roba przewlekła, zawód miłosny i warunki ekonomiczne. Zatrważająco wzrasta
liczba osób decydujących się odebrać sobie życie z przyczyn ekonomicznych
oraz z powodu nagłej utraty źródeł utrzymania.
Tab. 6. Główne przyczyny zamachów samobójczych według płci w latach
2006–2010
Przyczyny
zamachów
Płeć
Choroba
psychiczna
Nieporozumie-
nia rodzinne
Choroba
przewlekła
Zawód miłosny mężczyźni
mężczyźni
kobiety
mężczyźni
kobiety
mężczyźni
kobiety
kobiety
mężczyźni
kobiety
mężczyźni
Warunki eko-
nomiczne
Nagła utrata
źródeł
utrzymania
Śmierć bliskiej
osoby
Problemy
szkolne
Trwałe
kalectwo
Chory na AIDS mężczyźni
kobiety
mężczyźni
kobiety
mężczyźni
kobiety
mężczyźni
kobiety
kobiety
2006
557
284
460
111
241
64
210
46
249
45
82
12
70
26
36
27
22
4
0
3
2007
518
249
425
118
231
50
271
49
161
41
48
8
61
19
32
16
11
2
0
1
Rok
2008
553
282
536
135
249
70
283
88
207
49
68
8
54
30
28
25
17
5
4
2
2009
569
248
629
148
269
52
303
62
308
69
118
6
72
30
25
13
26
3
3
0
2010
500
265
555
124
255
49
282
49
281
67
91
13
64
21
19
11
22
5
0
0
Część IL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 23
0
0
b.d.
b.d.
1
4
b.d.
b.d.
1
4
b.d.
b.d.
2
3
b.d.
b.d.
1
2
52
3
mężczyźni
kobiety
mężczyźni
Niepożądana
ciąża
Popełnienie
przestępstwa/
wykroczenia
Źródło: www.statystyka.policja.pl.
kobiety
Dane przedstawione w tabeli 6 informują, że niezależnie od przyczyn
(z wyjątkiem niepożądanej ciąży) zdecydowanie więcej mężczyzn niż kobiet
podejmuje zamachy samobójcze. W porównaniu z latami ubiegłymi istotnie
wzrasta liczba kobiet targających się na własne życie z powodu pogarszających
się warunków ekonomicznych oraz nagłej utraty źródeł utrzymania.
Tab. 7. Stan cywilny osób dokonujących zamachy samobójcze w latach
2006–2010
Stan cywilny
Żonaty/zamężna
Kawaler/panna
Rozwiedziony/a
Wdowiec/wdowa
Konkubinat
Separacja
Brak danych
Źródło: www.statystyka.policja.pl.
2006
2156
1664
314
339
183
49
447
2007
1916
1537
295
272
178
46
414
Rok
2008
2175
1703
344
310
208
51
446
2009
2491
1862
378
340
227
53
562
2010
2294
1750
349
247
222
41
462
Samobójstwo jako śmierć gwałtowna...L. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 24
Wykres 2. Stan cywilny osób dokonujących zamachy samobójcze w latach
2006–2010
2 500
2 000
1 500
1 000
500
0
2006
2007
2008
2009
2010
Żonaty, zamężna
Kawaler, panna
Rozwiedziony/a
Wdowiec, wdowa
Konkubinat
Separacja
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KGP (www.statystyka.policja.pl).
Analiza stanu cywilnego osób dokonujących zamachy samobójcze poka-
zuje, iż w analizowanym okresie statystycznie najwięcej prób samobójczych
podejmowały osoby będące w związku małżeńskim, a następnie kawalerowie
i panny oraz rozwiedzieni. Najmniej prób samobójczych zanotowano wśród
osób będących w separacji i konkubinacie.
Tab. 8. Wykształcenie osób podejmujących zamachy samobójcze w latach
2006–2010
Wykształcenie
2006
2007
860
850
388
102
Zasadnicze
zawodowe
Podstawowe
Średnie
Wyższe
Podstawowe
niepełne
Brak informacji
o wykształceniu
Źródło: www.statystyka.policja.pl.
99
49
726
708
336
89
90
46
Rok
2008
735
804
348
92
84
51
2009
2010
735
756
371
101
78
53
645
635
388
90
60
41
Część IL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 Wykres 3. Wykształcenie osób podejmujących zamachy samobójcze w latach
2006–2010
25
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Zasadnicze zawodowe
Podstawowe
Średnie
Wyższe
Podstawowe niepełne
2006
2007
2008
2009
2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KGP (www.statystyka.policja.pl).
Analiza pokazuje, że zamachy samobójcze są odwrotnie skorelowane z po-
ziomem wykształcenia podejmujących je osób. W analizowanym okresie najwię-
cej osób, które targnęły się na życie, miało wykształcenie zasadnicze zawodowe
oraz podstawowe, a najmniej osoby o wykształceniu wyższym, średnim i niepeł-
nym podstawowym.
Tab. 9. Stan świadomości osób podejmujących zamachy samobójcze w latach
2006–2010
Stan świadomości
2006
1120
Pod wpływem
alkoholu
Trzeźwi
Pod wpływem
substancji psycho-
tropowych
Pod wpływem in-
nych środków
Nie ustalono
Źródło: www.statystyka.policja.pl.
3291
669
54
37
2007
1069
644
41
30
Rok
2008
1255
605
53
41
2009
1453
668
44
44
2010
1341
592
32
47
2897
3310
3733
3472
Samobójstwo jako śmierć gwałtowna...L. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 26
Wykres 4. Stan świadomości osób podejmujących zamachy samobójcze
w latach 2006–2010
1 600
1 400
1 200
1 000
800
600
400
200
0
2006
2007
2008
2009
2010
Pod wpływem alkoholu
Trzeźwi
Pod wpływem substancji
psychotropowych
Pod wpływem innych
środków
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KGP (www.statystyka.policja.pl).
Analiza danych pokazuje, że najwięcej prób samobójczych podjęły osoby
będące pod wpływem alkoholu. Liczba ich znacznie wzrasta, począwszy od 2009
roku, w porównaniu z latami ubiegłymi. O ponad połowę mniej targnięć na życie
popełniły osoby w stanie trzeźwości; najmniej osób podejmowało próby samo-
bójcze, będąc pod wpływem substancji psychotropowych i innych środków.
Tab. 10. Źródło utrzymania osób podejmujących zamachy samobójcze w latach
2006–2010
Źródło
utrzymania
2006
1180
1049
Praca
Renta, emerytu-
ra, alimenty
Na utrzymaniu
innej osoby
Bez stałego źród-
ła utrzymania
Zasiłek dla bezro-
botnych
Brak danych
Źródło: www.statystyka.policja.pl.
1469
2007
1102
903
690
515
45
1403
Rok
2008
1266
1008
708
580
49
1626
2009
1409
1050
757
681
54
1964
2010
1246
886
723
625
55
1921
804
607
43
Część IL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 27
W analizowanym okresie potencjalny samobójca to głównie osoba, której
źródłem utrzymania były dochody z pracy oraz emerytura lub renta. Staty-
stycznie mniej osób popełniających zamachy samobójcze to osoby będące na
utrzymaniu innej osoby oraz bezrobotne. Najrzadziej odbierały sobie życie oso-
by pozostające na zasiłku dla bezrobotnych.
Niejednoznaczne okoliczności
śmierci gwałtownej człowieka
Dokonując kryminalistycznej analizy problematyki, zajmujemy się kwe-
stią zabezpieczania śladów i konstruowania materiału dowodowego,
opisujemy założenia i trudności w wykonywaniu procedur oględzin miejsc
i zwłok, analizujemy próby identyfikacji zmarłych osób. Wokół tych tematów
rozrasta się wiele pobocznych wątków związanych z teorią i pragmatyką kry-
minalistyki, które zilustrujemy przykładami konkretnych zdarzeń. Reasumu-
jąc, nasze rozważania na tym poziomie koncentrują się na omówieniu sytuacji
śmierci człowieka, analizowanej w świetle trudnych, ale jakże interesujących
procedur rozwiązywania swoistej zagadki śmierci. Dla potwierdzenia naszych
założeń o równoczesnym omówieniu zagadnień zbrodni i samobójstwa waż-
ne znaczenie ma poniższy przykład. Warto w tym miejscu zastanowić się nad
skomplikowaną drogą, na końcu której jest odpowiedź na pytanie: Czy przy-
czyną śmierci była zbrodnia zabójstwa czy samounicestwienie? Jest to również
przykład, którym chcielibyśmy zainteresować Czytelnika, ponieważ ukazuje
doniosłą rolę procedur kryminalistycznych. W czasie trwania oględzin zwłok
nie należy niczego lekceważyć, nie wolno pominąć żadnego szczegółu. Dlate-
go można założyć, że w praktyce kryminalistycznej nie funkcjonuje termin
„bezwartościowy ślad”. Ma on hipotetyczną wartość aż do chwili, gdy racjonal-
ne przyczyny nie wyeliminują go jako nieprzydatnego w dalszych badaniach.
Nie można jedynie ograniczać się do wykrycia tego, co najczęściej spotyka się
w trakcie oględzin miejsca w przypadku znalezienia zwłok, lecz dążyć zawsze
do wykrycia faktów, których dotychczas nie spotkano na tym miejscu. Na po-
czątku często wydaje się, że zdarzenie będące przedmiotem wyjaśniania jest
proste, lecz w toku dalszych wyjaśnień okoliczności przyczyn zejścia śmiertel-
nego staje się wysoce skomplikowane (J. Gurgul 1977, s. 80–81).
Dla zobrazowania tego stwierdzenia posłużyć może poniższy przykład.
W miejscowości M., w jednym z zabudowań gospodarczych (w chlewie) znale-
ziono wiszące zwłoki mężczyzny, właściciela gospodarstwa. Zwłoki przed przy-
byciem grupy operacyjno-dochodzeniowej policji zostały odcięte. W wyniku
przeprowadzonych oględzin ustalono następujący stan faktyczny (zapis z mate-
riału źródłowego, z uwzględnieniem używanej terminologii):
Samobójstwo jako śmierć gwałtowna...L. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 28
Zwłoki znajdujące się w budynku gospodarczym były ułożone w pozycji
na plechach. Spodnie były spuszczone poniżej krocza, podbrzusze, bielizna
i ubranie od strony wewnętrznej obficie zakrwawione. Pod brodą głębokie
pasmowate starcie naskórka szerokości 1 cm, rozpoczynające się pod krawę-
dzią prawej połowy żuchwy. Od tego miejsca pasmo (będące sztywną częścią
bruzdy wisielczej) biegnie w lewo i nieznacznie w dół, przechodzi między
brodą a kością gnykową na lewą połowę szyi. Wgłębienie to (z wyraźnymi od-
wzorowaniami zwojów sznura widocznymi podczas oględzin na miejscu zgo-
nu) przebiega prawie równolegle do krawędzi lewej połowy żuchwy, znikając
mniej więcej w okolicy jej końca (miękka część bruzdy wisielczej). Obok głowy
denata leży kawałek pętli wisielczej, na jej końcu widoczne były ślady przecię-
cia ostrym narzędziem. Drugi kawałek pętli, również ze śladami przecięcia,
wisiał zawiązany podwójnym węzłem na haku „broniaku” wbitym w drewnia-
ną belkę stropową na wysokości 2,8 m. W okolicy lewego podżebrza i dołka
podsercowego – osełkowata rana wielkości 26 × 8 mm, o równych brzegach,
drążąca w głąb jamy brzusznej. W odległości 3 cm od opisywanej rany, ku stro-
nie zewnętrznej ciała, lekko skośnie, powierzchowne nacięcie skóry długości
4 cm, leżące 3 cm poniżej rany głównej. Na prawej stronie nadbrzusza, 7 cm
od linii środkowej ciała i 6 cm od prawego łuku żebrowego, mała ranka o wy-
miarach 2 × 1 mm. W prawo od niej podobnie ułożone cztery powierzchowne
ranki o wymiarach 2 × 3 mm. Członek (poprawne pojęcie medyczne – prącie)
wraz z napletkiem odcięty na wysokości około 2 cm od nasady, skóra przy
nasadzie ponacinana w kilku miejscach. Brakującej części członka nie znale-
ziono, szczegółowe oględziny członka wykazały brak żołędzi, zaś w obrębie
nasady grzbietu członka, poprzeczną poziomą ranę długości 7,5 cm o brze-
gach z kilkoma niewielkimi ząbkami. Po rozpreparowaniu rany stwierdzono,
że w ujściu jej kanału głównego, od strony jamy brzusznej, znajduje się zardze-
wiała igła do szycia, długości 5,2 cm. Igła ostrym końcem przebija w dwóch
miejscach ściankę jelita cienkiego, przylegającego do rany i przytwierdza je do
niej. W kątnicy jelita grubego znajdowało się około 100 cm sześciennych pły-
nu, koloru żółtego o zapachu nafty lub nafty z dodatkiem rozpuszczalnika (nie
zawarto w aktach ekspertyzy chemicznej płynu) (L. Wroński 1974, s. 125–131).
W toku czynności wyjaśniających ustalono jedynie, że zmarły pracował
jako magazynier materiałów pędnych w PKS i mógł mieć kontakt z tego typu
substancjami. Z wypowiedzi jego przełożonych i współpracowników wynikało,
że mężczyzna często nadużywał alkoholu, a nawet przychodził do pracy w sta-
nie nietrzeźwości oraz pił w czasie pracy. Ostatecznie nie ustalono, skąd opisy-
wany płyn pochodził i w jaki sposób znalazł się w organizmie mężczyzny. Nie
odniesiono się również do kwestii punktu zaczepienia pętli, który znajdował się
na znacznej wysokości 2,8 m – w materiale źródłowym nie podano informacji,
w jaki sposób ta osoba zaczepiła sznur na tej wysokości. Z dodatkowych wy-
jaśnień kolegów z pracy i znajomych ustalono, że zmarły często skarżył się, iż
„[...] przykrzy mu się życie, nie ma dla kogo żyć”, szczególnie z uwagi na śmierć
żony przed trzema laty.
Sytuacja zastana na miejscu zdarzenia i w początkowej fazie jej wyjaś-
niania niewątpliwie budziła wiele wątpliwości co do tego, jaki przebieg miało
zdarzenie i co było przyczyną zgonu. Tym samym warto zwrócić uwagę na
Część IL. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012 29
niejednoznaczność oceny zdarzenia pod kątem zabójstwa lub samobójstwa. Nad-
to sam opis ran i ich umiejscowienia zawarty w zgromadzonym materiale nie
jest skrupulatny i powoduje dodatkowe pytania, np. o rozumienie umiejscowie-
nia nasady prącia i ocenę ran na ciele, zakładając, że są efektem samookaleczenia
lub ran zadanych przez osoby trzecie. Powyższy przypadek mimo wielu uchybień
w tym opisie został opisany właśnie po to, aby ukazać, jak wiele czynników nale-
ży uwzględniać w ocenie materiału źródłowego. Należy zaakcentować znaczenie
precyzji oceny i interpretacji, jakiej wymaga zabezpieczanie śladów i wysuwanie
z nich logicznych wniosków. Na wiele z wątpliwości nie możemy odpowiedzieć
z perspektywy czasu, bazując na zgromadzonym materiale źródłowym. Nato-
miast wysuwane zastrzeżenia do jego jakości i metodyki postępowania wskazują
jednoznacznie na trudności w zakresie zabezpieczania dowodów i uzasadniają
konieczność ciągłego podwyższania kompetencji osób, które wykonują oglę-
dziny i ekspertyzy, bo od ich wnikliwości, od zabezpieczenia szczegółów zależy
trafna hipoteza dotycząca rekonstrukcji zdarzeń.
Uwzględniając przeprowadzoną analizę całości zebranych materiałów
(oględziny miejsca zdarzenia, oględziny zewnętrzne zwłok oraz ich sekcja)
w powyższym zdarzeniu, wydano końcową opinię. Uznano, że przyczyną śmier-
ci było powieszenie się, natomiast usytuowanie ran w lewym i prawym nad-
brzuszu oraz okaleczenie członka uznano za obrażenia charakterystyczne dla
samookaleczenia ciała, chociaż nie udzielono odpowiedzi na wszystkie rodzące
się wątpliwości interpretacyjne. Analizowane zagadnienia świadczą niewątpli-
wie o tym, że oględziny to czynność trudna i nieschematyczna. Opis przypadku
potwierdza wcześniej wyrażoną tezę, że czynności winny zawsze być podpo-
rządkowane konkretnemu rodzajowi zdarzenia, co więcej, sytuacji zastanej na
miejscu w ramach tego zdarzenia.
Samobójstwo jako śmierć gwałtowna...L. Bednarski, A. Urbanek, Śmierć samobójcza, Kraków 2012 ISBN: 978-83-7850-058-2, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012
Pobierz darmowy fragment (pdf)