Darmowy fragment publikacji:
Styl późny w muzyce,
literaturze i kulturze
3
NR 3523
Styl późny
w muzyce,
literaturze
i kulturze
Tom 3
pod redakcją
Eugeniusza Knapika
Agnieszki Woźniakowskiej
Wojciecha Stępnia
Jarosława Szurmana
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2016
Redaktor serii: Historia Literatur Obcych
Magdalena Wandzioch
Recenzenci
Paweł Frelik
Marcin Gmys
Marta Szoka
Spis treści
Wstęp 7
R o k s a na R a ł - Ni e m e c z e k
Problem schyłku w procesie przekształceń genologicznych. Teoretycznoliterackie
rozważania na temat polskiego klasycyzmu oświeceniowego 9
S ł awo m i r K ac z o r
Empire jako styl późny w perspektywie myśli filozoficznej Georga Wilhelma
Friedricha Hegla 26
S ta n i s ł aw Ko s z
Klavierstücke op. 118 Johannesa Brahmsa. Zbiór czy cykl? 38
Jo l a n ta S z u l a kows ka - Ku l aw i k
Francuski muzyczny symbolizm stylu późnego. L’esprit français w obrazie
dworskiej sztuki XV-wiecznej Burgundii i sztuki elit końca XIX wieku 50
Wo j c i e c h S t ę p i e ń
Trio d-moll op. 120 i ostatnia faza twórczości kameralnej Gabriela Fauré 78
I l o na D u l i s z
IV Symfonia op. 58 i poemat na organy solo In paradisum op. 61 Feliksa
Nowowiejskiego wobec różnych koncepcji stylu późnego w muzyce
100
Iwo na Św i d n i c ka
Stylistyczne przemiany twórczości Sergiusza Rachmaninowa
117
B o g u m i ł a M i ka
Między prawdą a mitem, czyli styl późny w muzyce Gustawa Mahlera
135
Da r i u s z P e s t ka
Oscar Wilde, James Joyce, Flann O’Brien. Różne oblicza schyłkowości
w procesie relatywizacji absolutu
149
A l i na M i t e k - D z i e m ba
Styl późny w służbie sztuki życia. O późnej poezji Davida Herberta Lawrence’a
168
M a r c i n Tr z ę s i o k
O kończeniu i rozpoczynaniu, czyli co się rodzi, gdy przemija postać świata
189
Noty o autorach
197
Wstęp
Styl późny w muzyce, literaturze i kulturze, tom trzeci, jest zapisem wykładów
wygłoszonych na konferencji, trwającej od 17 do 19 listopada 2014 roku, zorga-
nizowanej przez Instytut Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki Akademii
Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach oraz Instytut Kultur
i Literatur Anglojęzycznych Uniwersytetu Śląskiego. Było to już trzecie spotka-
nie z cyklu „styl późny”, które zgromadziło muzykologów, teoretyków muzyki,
literaturoznawców, historyków sztuki, kulturoznawców i filozofów. Tom drugi
został wydany w 2006 roku. Po upływie dziesięciu lat zagadnienia „późności”
i „schyłkowości” nie straciły na aktualności, czego najlepszym dowodem są
artykuły zawarte w niniejszej publikacji.
Tom trzeci zawiera artykuły dotyczące tematyki stylu późnego od XVIII wieku.
Otwiera go tekst Roksany Rał-Niemeczek, który stanowi próbę analizy najważ-
niejszych procesów genologicznych, jakie miały miejsce od czasów starożytności
aż po dobę klasycyzmu postanisławowskiego. Przedmiotem refleksji autorki są
polskie poetyki oświeceniowe Golańskiego, Dmochowskiego oraz Krasickiego.
W kręgu późnego oświecenia pozostaje także artykuł Sławomira Kaczora, do-
tyczący zagadnienia stylu późnego w perspektywie myśli filozoficznej Hegla.
Autor umiejscawia styl empire w kontekście całej epoki oraz myśli samego
filozofa. Stanisław Kosz pisze natomiast o Klavierstücke op. 118 spóźnionego
klasyka XIX wieku – Johannesa Brahmsa. W swoim artykule rozważa, jakie
przesłanki pozwalają wnioskować, że dzieło to powinno się traktować nie tyl-
ko jako zbiór, ale też jako cykl utworów, powiązanych wspólną ideą muzyczną.
Jolanta Szulakowska-Kulawik poświęca swój tekst porównaniu muzyki szko-
ły burgundzkiej XV wieku z twórczością francuskich kompozytorów końca
XIX wieku – Chaussona, Hahna, Ravela i Capleta. Poszukując wspólnych mia-
nowników pomiędzy dwiema odległymi epokami, autorka opiera się na teorii
8 W s t ę p
Gustawa R. Hockego o podobieństwie pomiędzy manieryzmem i surrealizmem
europejskim. Pozostając w kręgu muzyki francuskiej, Wojciech Stępień dokonuje
analizy Tria fortepianowego d-moll op. 120 Gabriela Fauré w kontekście późnych
dzieł kameralnych tego twórcy. Autor odkrywa jednorodność materiału tema-
tycznego kompozycji, wykorzystując analizę paradygmatyczną Jeana-Jacques’a
Nattieza oraz wykazuje podobieństwo struktur melodycznych Tria do chorału
gregoriańskiego. Dwa późne dzieła Feliksa Nowowiejskiego, IV Symfonię op. 58
i Poemat „In paradisum” op. 61, przybliża w swoim tekście Ilona Dulisz. Stara się
wykazać związek pomiędzy faktami z życia kompozytora oraz sytuacją histo-
ryczną w kontekście teorii stylu późnego Tomaszewskiego, Wallisa, Dahlhausa
oraz Adorna. Przedmiotem analizy Iwony Świdnickiej są przemiany stylistyczne
twórczości Sergiusza Rachmaninowa. Autorka odpiera zarzuty tych krytyków,
którzy oskarżają Rachmaninowa o eklektyzm, i przedstawia cechy stylu indywi-
dualnego tego twórcy, koncentrując się przede wszystkim na charakterystycznych
motywach: sygnatury, losu, Dies irae, dzwonu, na „akordzie rachmaninowskim”
oraz predylekcji kompozytora do określonego typu tonacji. Interesujący obraz
dzieł Gustawa Mahlera wyłania się z tekstu Bogumiły Miki. Bazując na koncepcji
„stylu późnego” sformułowanej przez Verę Micznik, autorka rewiduje stanowisko
często wykazywanej przez muzykologów „późności” muzyki tego kompozytora.
Wychodząc od analizy procesu relatywizacji absolutu, Dariusz Pestka śledzi zjawi-
sko stylu późnego w twórczości trzech pisarzy brytyjskich końca XIX i początku
XX wieku, Oscara Wilde’a, Jamesa Joyce’a oraz Flanna O’Briena. Ukazuje dzieła
tych twórców w opozycji do ówczesnych trendów, przedstawiając trzy odrębne
postawy artystyczne wobec zjawiska „schyłkowości”. Dopełniając wątek pisarzy
brytyjskich, Alina Mitek-Dziemba koncentruje się na analizie późnych dzieł po-
etyckich Davida Herberta Lawrence’a poprzez pryzmat estetyki egzystencji oraz
pracy Edwarda Saida On Late Style. Tom zamyka filozoficzny artykuł Marcina
Trzęsioka, który omawia retorykę dynamicznej statyczności, kreśląc perspektywę
nowego paradygmatu filozoficznego, rodzącego się w wyniku wyczerpania się
idei postępu i „historii ukierunkowanej”.
Zarówno w tomie trzecim, jak i czwartym staraliśmy się oddać interdyscy-
plinarny charakter konferencji, konfrontując tematykę ściśle muzyczną z per-
spektywą literacką, filozoficzną oraz ogólnokulturową. Mamy nadzieję, że obie
publikacje będą cennym wkładem w dyskusję na temat zjawiska „późności”
w kulturze i pomogą zrozumieć nowe tendencje pojawiające się we współczesnej
kulturze i sztuce, dając możliwość szerszego spojrzenia na nie przez pryzmat
poprzednich epok.
Redaktorzy
Noty o autorach
Roksana Rał-Niemeczek, mgr, doktorantka literaturoznawstwa na Uniwer-
sytecie Opolskim, uzyskała tytuł magistra na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu
Jagiellońskiego, po obronie pracy „Ewolucja gatunków literackich w klasycyzmie
oświeceniowym”. Ponadto absolwentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej
na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II. Jej zainteresowania naukowe kon-
centrują się wokół zagadnień estetycznych, przekształceń genologicznych oraz
literatury epok dawnych. Ostatnio opublikowała szkic Oświeceniowe reinterpreta-
cje antycznego autorytetu, zamieszczony w pokonferencyjnym zbiorze Autorytet.
Wartość czy fikcja? (2015), a także artykuły: Palimpsestowe cykle muzyczne w po-
ezji Jacka Dehnela (na podstawie tomu „Rubryki strat i zysków”) (w: Literatura
i muzyka w XX i XXI wieku, 2016) oraz Rozkosz w kontekście technik deskrypcji
kobiecego dekoltu. Rozwiązania wokół dawnej poezji erotycznej (w: Rozkosz
w kulturze, 2016). Od kilku lat zajmuje się krytyką literacką, współpracuje
z portalem „Salon Literacki”, publikowała teksty w „Gazecie Miechowskiej”,
„Redaktorze” oraz na portalu „Interia.pl”.
Sławomir Kaczor, mgr, absolwent historii i archiwistyki na Uniwersytecie
Śląskim (2012), obecnie słuchacz studiów podyplomowych tej uczelni na kierunku
pedagogika. W głównym kręgu jego zainteresowań znajduje się epoka napoleońska,
zwłaszcza w aspekcie kulturowym. Ponadto zajmuje się filozofią (Hegel, Tischner),
poezją, a także sztukami wizualnymi, w tym urbanistyką i architekturą, co przeja-
wia się we własnej twórczości oraz projektach (m.in. wystawa „W rytmie mojego
miasta. Miasto wyobrażone”, 2015, Bytom, Kraków). Współorganizator i czynny
uczestnik konferencji „Rok 1813. Bilans epoki napoleońskiej na Śląsku”. W 2014 roku
współorganizator cyklu spotkań „Z Historią na wesoło” oraz wystawy „Koszutka
– różne wymiary nowoczesności”. Bierze czynny udział w konferencjach
198
N o t y o a u t o r a c h
naukowych organizowanych przez uczelnie wyższe, a także instytucje kulturalne.
Jego publikacje pokonferencyjne oscylują wokół zagadnień związanych z epoką
napoleońską (specjalizacja), a także filozofii i religioznawstwa.
Stanisław Kosz, mgr, studia w zakresie teorii muzyki ukończył w 1977 roku
w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach, otrzymując dyplom
z wyróżnieniem na podstawie pracy magisterskiej „Technika dźwiękowa Oliviera
Messiaena w Vingt Regards sur L’Enfants Jésus”, napisanej pod kierunkiem prof.
Józefa Świdra. Od 1979 roku pracuje w Akademii Muzycznej w Katowicach,
prowadząc zajęcia m.in. z historii i literatury muzycznej oraz analizy muzycznej.
Uczestniczył w wielu krajowych sesjach i konferencjach teoretycznych, współ-
pracuje m.in. z Narodową Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia jako autor
komentarzy do programów koncertowych.
Jolanta Szulakowska-Kulawik, prof. dr hab., pracownik Akademii Mu-
zycznej w Katowicach (z tytułem profesora sztuk muzycznych od 2008 roku).
Doktor kulturoznawstwa (Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2015). W latach
1979–2004 związana z filią Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Stypendystka
Rządu Francuskiego w Paryżu, gdzie pracowała pod kierunkiem prof. François
Lesure’a. Absolwentka studiów podyplomowych w zakresie europeistyki na
Uniwersytecie Jagiellońskim (2013). Zajmuje się głównie problematyką ślą-
skiej kultury muzycznej XIX i XX wieku, muzyki francuskiej tego okresu oraz
form i analiz muzycznych. Ostatnio zakres swych zainteresowań rozszerzyła
o problemy sztuki i kultury europejskiej oraz zjawiska correspondance des artes.
Autorka dziesięciu książek – w tym: Polska kultura muzyczna na Śląsku Górnym
i Cieszyńskim w latach 1922–1939 (1994), Forma sonatowa w XIX wieku (1999),
Sérénité – humor – fantazja. Poetyka muzyki instrumentalnej Francisa Poulenca
(2000), Polski folklor muzyczny (2002), Józef Świder – muzyka, która czekała
na postmodernizm (2008), Katedry i góry w muzyce (2010) oraz około stu arty-
kułów naukowych, które ukazały się w periodykach polskich i zagranicznych.
Opublikowane rozprawy niejednokrotnie mają charakter pionierski.
Wojciech Stępień, dr, muzykolog, teoretyk muzyki i kompozytor. Uzyskał
dyplom z wyróżnieniem w dziedzinie teorii muzyki i kompozycji w Akademii
Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach; jego praca magisterska, na
temat muzyki Eugeniusza Knapika, zdobyła Grand Prix w XIV Ogólnopolskim
Konkursie Prac Magisterskich w Warszawie. Doktorat z muzykologii obronił na
Uniwersytecie w Helsinkach pod kierunkiem prof. Eero Tarastiego. Od 2011 roku
wykłada w Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach.
N o t y o a u t o r a c h
199
Aktywny członek Związku Kompozytorów Polskich oraz International Mu-
sic Signification Project. W 2014 roku był konsultantem wystawy „Niepokój
i poszukiwanie. Polscy i norwescy twórcy czasu przełomów” w Narodowym
Instytucie Fryderyka Chopina w Warszawie. Opublikował artykuły na temat
muzyki fińskiej i norweskiej w pismach takich jak: „Res Facta Nova”, „Studia
Musicologica Norvegica”, „Synteesi”, „Teoria Muzyki”. Autor książki The Sound
of Finnish Angels. Musical Signification in Five Instrumental Compositions by
Einojuhani Rautavaara (2011). Redaktor dwujęzycznej monografii Edvard Grieg
and His Times – Edward Grieg i jego czasy (2016).
Ilona Dulisz, dr, adiunkt w Instytucie Muzyki Uniwersytetu Warmińsko-Ma-
zurskiego w Olsztynie. Doktor sztuk muzycznych w zakresie kompozycji i teorii
muzyki, specjalność: teoria muzyki (Akademia Muzyczna im. K. Szymanowskiego
w Katowicach, 2008). Absolwentka muzykologii Uniwersytetu im. Adama Mic-
kiewicza w Poznaniu oraz germanistyki Uniwersytetu Gdańskiego. Ukończyła
Państwową Szkołę Muzyczną II stopnia im. Fryderyka Chopina w Poznaniu
w klasie śpiewu solowego. Tłumacz przysięgły języka niemieckiego. Zajmuje się
twórczością kompozytorską Feliksa Nowowiejskiego, kulturą i historią muzyki
Prus Wschodnich oraz wybranymi zagadnieniami muzyki współczesnej.
Iwona Świdnicka, dr, teoretyk muzyki, absolwentka Uniwersytetu Warmińsko-
Mazurskiego w Olsztynie, Akademii Muzycznej w Gdańsku, University of Min-
nesota w Stanach Zjednoczonych oraz Akademii Muzycznej im. Fryderyka Cho-
pina w Warszawie. Od 2012 roku adiunkt w Katedrze Teorii Muzyki na Wydziale
Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka
Chopina w Warszawie, a od 2015 roku członek Komisji Rewizyjnej Polskiego Towa-
rzystwa Analizy Muzycznej. Zajmuje się teorią muzyki, a w szczególności analizą
dzieła muzycznego w ujęciu interdyscyplinarnym oraz twórczością kompozytorów
XIX-wiecznych i współczesnych. Autorka haseł encyklopedycznych, książek
wydanych m.in. przez UMFC w Warszawie, Uniwersytet Adama Mickiewicza
w Poznaniu, Katolicki Uniwersytet Lubelski, SGEM w Wiedniu, Narodową
Akademię Muzyczną w Mińsku, artykułów w czasopismach i wydawnictwach
naukowych. W 2007 roku otrzymała nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.
Bogumiła Mika, dr hab., doktor habilitowany nauk humanistycznych w za-
kresie nauk o sztuce, specjalność: muzykologia (Uniwersytet Jagielloński, 2011).
Absolwentka Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach,
Wydziału Teorii Muzyki i Kompozycji. Doktor socjologii muzyki (Uniwersytet
200
N o t y o a u t o r a c h
Śląski w Katowicach, 1999). Zatrudniona jako adiunkt w Instytucie Muzyki
Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. W latach 2008–2016 prodziekan Wydziału
Artystycznego UŚ ds. naukowo-artystycznych. Zainteresowania badawcze skupia
na muzyce XX wieku, socjologii muzyki, semiotyce muzycznej. Autorka m.in.
książek: Krytyczny koneser czy naiwny konsument. Śląska publiczność muzyczna
u końca XX wieku (2000), Muzyka jako znak – w kontekście analizy paradygma-
tycznej (2007), Cytaty w muzyce polskiej XX wieku. Konteksty, fakty, interpretacje
(2008), a także wielu artykułów, opublikowanych w pracach zbiorowych lub na
łamach polskich i zagranicznych czasopism.
Dariusz Pestka, dr, adiunkt w Katedrze Filologii Angielskiej Uniwersytet
Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Zainteresowania naukowe: literatura
angielska i amerykańska, ze szczególnym uwzględnieniem takich nurtów
jak romantyzm, estetyzm, modernizm i postmodernizm; kultura brytyjska
i amerykańska, kultura popularna w kontekście postmodernizmu; rozwój
muzyki zarówno klasycznej, jak i tzw. popularnej w Anglii i USA. Ważniejsze
publikacje: Oscar Wilde – Between Aestheticism and Anticipation of Moder-
nism (1999), The Ultimate Expressiveness in Literature and Other Arts: From
the Post-Romantic to the Postmodernist (2008), Podążając za nowoczesnością:
od piękna do sublimacji (w: Komparatystyka między Mickiewiczem a dniem
dzisiejszym, red. Lidia Wiśniewska, 2013).
Alina Mitek-Dziemba, dr, adiunkt w Katedrze Literatury Porównawczej Uni-
wersytetu Śląskiego, absolwentka filologii angielskiej i filozofii w trybie Między-
wydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych. Tłumaczka dzieł filo-
zofów nurtu neopragmatystycznego (Richard Shusterman, Richard Rorty), autorka
wielu artykułów sytuujących się na pograniczu estetyki filozoficznej i literatury po-
równawczej. Opublikowała książkę Literatura i filozofia w poszukiwaniu sztuki życia.
Nietzsche, Wilde, Shusterman (2011). Współredaktorka antologii Drzewo Pozna-
nia. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach (2012), pierwszego w języku
polskim tomu esejów omawiającego tzw. zwrot postsekularny z perspektywy
poststrukturalistycznej. Współredagowała także dwujęzyczny zbiór esejów
Więzi wspólnoty. Literatura – religia – komparatystyka – The Ties of Community.
Literature, Religion, Comparative Studies (2013). W swoich badaniach koncen-
truje się na komparatystyce literackiej, ekokrytyce, studiach ludzko-zwierzęcych,
pragmatystycznie pojętej somaestetyce oraz myśli postsekularnej. W ostatnich
publikacjach podejmuje problemy związane z teologią zwierząt (studia na temat
poezji D.H. Lawrence’a).
N o t y o a u t o r a c h
201
Marcin Trzęsiok, dr hab., autor książek Krzywe zwierciadło proroka. Rzecz
o „Księżycowym Pierrocie” Arnolda Schoenberga (2000), Pieśni drzemią w każdej
rzeczy. Muzyka i estetyka wczesnego romantyzmu niemieckiego (w ramach Serii
Humanistycznej Monografii FNP, 2009), Dyptyk tragiczny. Muzyka i mit w „Królu
Edypie” i „Apollu” Igora Strawińskiego (2015). Publikował m.in. w czasopismach:
„Ruch muzyczny”, „Res Facta Nova”, „Tygodnik Powszechny”, „Zeszyty Literac-
kie”, „Glissando”, „Scontri”. Współpracuje z NOSPR (eseje, prelekcje), Polskim
Wydawnictwem Muzycznym (członek Rady Programowej), „Warszawską Je-
sienią” (prowadząc warsztaty krytyki muzycznej WJ). Członek redakcji „Res
Facta Nova”. Laureat Nagrody im. ks. prof. Hieronima Feichta oraz nagrody
honorowej Związku Kompozytorów Polskich. Zajmuje się humanistycznymi
wymiarami muzyki, zwłaszcza jej uwikłaniem w przemiany światopoglądowe
epoki pooświeceniowej.
Redakcja:
Anna U. Pilśniak
Projekt okładki i stron tytułowych:
Marek J. Piwko {mjp}
Korekta:
Lidia Szumigała
Łamanie:
Alicja Załęcka
Na okładce: fragment obrazu Wassilego Kandinskiego
Murnau z kościołem I (1910)
Copyright © 2016 by Städtische Galerie im Lenbachhaus
und Kunstbau München
Copyright © by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208‑6336
ISBN 978‑83‑8012‑880‑4
(wersja drukowana)
ISBN 978‑83‑8012‑881‑1
(wersja elektroniczna)
Wydawca:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12b, 40‑ 007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 12,6. Ark. wyd. 13,5.
Papier offset. kl. III, 90 g. Cena 20 zł (+VAT).
Druk i oprawa: „TOTEM.COM.PL Sp. z o. o.” Sp. K.
ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław
Pobierz darmowy fragment (pdf)