Przemiany społeczno-kulturowe, rozwój technologiczny, konsumpcjonizm oraz przeformułowanie hierarchii wartości może generować zagrożenia dla młodych ludzi. Pedagodzy, nauczyciele i rodzice borykają się z wieloma trudnościami, dylematami oraz wyzwaniami wychowawczymi. Autorki monografii prezentują bardzo cenne, ale niedoceniane dotąd rozwiązanie - relaksacyjne metody oddziaływań pedagogicznych.
Publikacja zawiera konspekty zajęć, które można wykorzystać m.in. w szkołach, przedszkolach, świetlicach, placówkach resocjalizacyjnych i opiekuńczo-wychowawczych oraz podczas indywidualnej pracy w domu. Autorskie warsztaty dedykowane są dzieciom, młodzieży, a także osobom dorosłym. Mają zróżnicowany charakter: pierwszy typ stanowią ćwiczenia z relaksacji neuromięśniowej fizycznie aktywnej, drugi rodzaj jest ukierunkowany na wypracowanie obrony przed stresorami, pozostałe konspekty dotyczą dystansowania się od stresorów.
Przygotowane propozycje uwzględniają zarówno potrzeby i możliwości adresatów, jak i warunki oraz zasoby instytucji wychowawczych i edukacyjnych. Stanowią gotowy „przepis” do realizacji konkretnych oddziaływań w grupie uczniów/wychowanków, a także w pracy indywidualnej.
Darmowy fragment publikacji:
Gabriela Dobińska, Angelika Cieślikowska-Ryczko – Uniwersytet Łódzki
Wydział Nauk o Wychowaniu, Pracownia Pedagogiki Specjalnej
91-433 Łódź, ul. Smugowa 10/12
RECENZENT
Małgorzata Michel
REDAKTOR INICJUJĄCY
Monika Borowczyk
OPRACOWANIE REDAKCYJNE
Zuzanna Hejniak
SKŁAD I ŁAMANIE
AGENT PR
RYSUNKI
Miłosz Cieślikowski-Ryczko
KOREKTA TECHNICZNA
Leonora Gralka
PROJEKT OKŁADKI
Katarzyna Turkowska
Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/ArturVerkhovetskiy
© Copyright by Authors, Łódź 2019
© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2019
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie I. W.08592.18.0.K
Ark. wyd. 9,0; ark. druk. 10,75
ISBN 978-83-8142-407-3
e-ISBN 978-83-8142-408-0
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
tel. (42) 665 58 63
SpiS treści
Wstęp .........................................................................................................
9
Część i. wprowadzenie do problematyki
1. Stres, reakcja stresowa (źródła i konsekwencje) ............................... 15
1.1. Wyjaśnienie terminologiczne pojęcia stresu .......................... 15
1.2. Rodzaje stresu i strategie radzenia sobie ze stresem ............. 18
1.3. Style radzenia sobie ze stresem ................................................ 22
1.4. Przyczyny stresu. Klasyfikacja stresorów ................................ 26
2. Relaks i relaksacja (alternatywne metody samowychowania i samo-
doskonalenia) .............................................................................................. 31
2.1. Pojęcie relaksu i relaksacji. Wstęp ........................................... 31
2.2. Korzyści płynące z relaksu ........................................................ 32
2.3. Techniki i metody relaksacyjne ................................................ 34
2.3.1. Historyczny rys relaksacji: procedura „relaksacji progre-
sywnej” E. Jacobsona i „trening autogenny” J.H. Schultza 35
2.3.2. Praca z oddechem w redukcji nadmiernego stresu ..... 36
2.3.3. Metody oparte na doznaniach zmysłowych ............... 38
2.3.4. Relaks orientalny: medytacja, kontemplacja i wizuali -
zacja ...................................................................................... ... 45
2.3.5. Geloterapia – śmiech to zdrowie .................................. 49
Część ii. trening
Wstęp do warsztatów .............................................................................. 55
Ćwiczenia typu I („twarde”) ................................................................. 59
Konspekt 1 ................................................................................................ 59
Ćwiczenie 1. Odkształcona butelka ................................................. 59
Ćwiczenie 2. Zapieczona butelka ..................................................... 59
Ćwiczenie 3. Ja jako butelka .............................................................. 61
Ćwiczenie 4. Butelka w lustrze w parach ........................................ 62
Ćwiczenie 5. Ciecz w butelce ............................................................ 62
6
Spis treści
Ćwiczenie 6. Jaką ty jesteś cieczą? .................................................... 63
Ćwiczenie 7. Kryjówka ...................................................................... 64
Konspekt 2. Drzewo................................................................................ 66
Ćwiczenie 1. Liść na wietrze ............................................................. 66
Ćwiczenie 2. Witalność ..................................................................... 66
Ćwiczenie 3. Zapach drzewa ............................................................. 67
Ćwiczenie 4. Mistyczna kraina ......................................................... 67
Ćwiczenie 5. Jakim jestem drzewem? .............................................. 69
Ćwiczenie 6. Cztery pory roku ......................................................... 69
Ćwiczenie 7. Jakim ty jesteś drzewem? ........................................... 71
Konspekt 3. Krzesło ................................................................................ 72
Ćwiczenie 1. Wprowadzenie w temat .............................................. 72
Ćwiczenie 2. Równoważnia grupowa .............................................. 74
Ćwiczenie 3. Samodzielna równoważnia ........................................ 75
Ćwiczenie 4. Rozluźnianie ................................................................ 76
Ćwiczenia typu II („sensoryczne”) ...................................................... 81
Konspekt 4. Notatnik ............................................................................. 81
Ćwiczenie 1. Wirująca gazeta ........................................................... 81
Ćwiczenie 2. Galimatias .................................................................... 82
Ćwiczenie 3. Uliczna gazeta .............................................................. 82
Ćwiczenie 4. Papierowy krąg ............................................................ 83
Ćwiczenie 5. Książka emocji ............................................................. 84
Ćwiczenie 6. Redaktor ....................................................................... 84
Konspekt 5. Pudełko czekoladek ......................................................... 85
Ćwiczenie 1. Koło fortuny ................................................................. 85
Ćwiczenie 2. Ulubiony smak czekoladki ......................................... 86
Ćwiczenie 3. Fabryka czekoladek ..................................................... 86
Ćwiczenie 4. Ja jako czekoladka ....................................................... 87
Ćwiczenie 5. Bombonierka ............................................................... 87
Ćwiczenie 5a. Książka kucharska ..................................................... 88
Ćwiczenie 6. Smaki świata ................................................................ 88
Ćwiczenie 7. Spróbuj mnie................................................................ 89
Konspekt 6. Parasol ................................................................................ 89
Ćwiczenie 1. Rozkładanie parasolki ................................................ 90
Ćwiczenie 2. Wirujący parasol ......................................................... 90
Ćwiczenie 3. Pada deszcz .................................................................. 90
Ćwiczenie 4. Kropla deszczu............................................................. 91
Ćwiczenie 5. Projektant ..................................................................... 92
Ćwiczenie 6. Wykałaczka .................................................................. 92
Spis treści
7
Ćwiczenia typu III („miękkie”) ............................................................ 95
Konspekt 7. Płaszcz ................................................................................ 95
Ćwiczenie 1. Wywoływanie wietrznej pogody – ćwiczenie odde -
chowe ...................................................................................................... 96
Ćwiczenie 2. Koci płaszcz ................................................................. 96
Ćwiczenie 3. Bajka o krawcu ............................................................ 97
Ćwiczenie 4. Łaty na płaszczu .......................................................... 98
Ćwiczenie 5. Okrywanie płaszczem ................................................. 102
Konspekt 8. Gąbka .................................................................................. 102
Ćwiczenie 1. Oddech oczyszczający ................................................ 103
Ćwiczenie 2. Gąbka chłonie .............................................................. 104
Ćwiczenie 3. Wyciskanie gąbki ......................................................... 104
Ćwiczenie 4. Gąbka chłonie II .......................................................... 108
Konspekt 9. Torba ................................................................................... 111
Ćwiczenie 1. Dociążenie.................................................................... 112
Ćwiczenie 2. Podróżnik ..................................................................... 113
Ćwiczenie 3. Haiku lekkości ............................................................. 114
Ćwiczenie 4. Lekkie pozycje i koan ................................................. 114
Treningi indywidualne ........................................................................... 117
Ćwiczenie: 10 głasków ....................................................................... 118
Ćwiczenie: smakosz ........................................................................... 119
Ćwiczenie: magiczny piasek.............................................................. 120
Ćwiczenie: odkrywca ......................................................................... 120
Ćwiczenie: ogrody mandali .............................................................. 121
Ćwiczenie: bukiet bodźców .............................................................. 122
Ćwiczenie: stopklatka (oczyszczanie umysłu) ................................ 123
Ćwiczenie: joga na dobry dzień........................................................ 123
Ćwiczenie: wyobraź sobie ................................................................. 131
Ćwiczenie: latający dywan ................................................................ 131
Ćwiczenie: gimnastyka statyczna ..................................................... 136
Ćwiczenie: lustro ................................................................................ 137
Ćwiczenie: kołyska ............................................................................. 138
Ćwiczenie: masażyki jeżyki ............................................................... 139
Ćwiczenie: bazgrołek ......................................................................... 140
Ćwiczenie: żelka ................................................................................. 141
Bank bajek. Elementy biblioterapii w oddziaływaniach relaksa-
cyjnych....................................................................................................... 143
Zakończenie ............................................................................................. 155
Bibliografia ............................................................................................... 157
Załączniki ................................................................................................. 161
Wstęp
Obowiązujące we współczesnym świecie „normy, tenden-
cje i mody” wymuszają na człowieku permanentne nadążanie za
zmianami w obliczu fast life. Szybkie – a nawet pospieszne – tempo
życia, nieograniczone możliwości rozwoju, doskonalenia, wzboga-
cania kompetencji, kwalifikacji oraz wielowymiarowość doświad-
czania świata niosą ze sobą niejednoznaczne konsekwencje. Mo-
tywują i paraliżują, popędzają i wprawiają w kompleks „wiecznego
zacofania”. Nadmiar wrażeń (bodźców i ofert) mających swe źró-
dła m.in. w społeczeństwie, kulturze i technologii dekoncentru-
je oraz rozprasza. Niemożność spełnienia wszystkich oczekiwań
może skutkować złym samopoczuciem, które jest silnie sprzężone
ze stresem. Współczesne społeczeństwo skupione na antycypacji
przyszłości zatraca teraźniejszość. Przemiany społeczno-kulturo-
we, niedościgniony rozwój technologiczny, konsumpcjonizm oraz
przeformułowanie hierarchii wartości może generować zagrożenia
dla młodych ludzi. Pedagodzy, nauczyciele, a także rodzice zako-
rzenieni w rzeczywistości wychowawczej borykają się z wieloma
trudnościami, dylematami oraz wyzwaniami tej codzienności.
W poszukiwaniu właściwych rozwiązań sięgają po rozmaite kon-
cepcje, metody i narzędzia swoich oddziaływań. Nasza publikacja
jest jedną z odpowiedzi na te poszukiwania. Doświadczenie – za-
równo w pracy badawczej jak i w praktyce pedagogicznej (praca
z młodzieżą niedostosowaną społecznie) – pozwoliło stworzyć pu-
blikację opartą na relaksacyjnych metodach oddziaływań wycho-
wawczych. Założyłyśmy, że relaksacja jest bardzo ważnym, ale nie-
stety niedocenianym i pomijanym obszarem w oddziaływaniach
pedagogicznych. Higiena psychiczna niejako kłóci się z obecnie
pożądanym stylem życia – cenioną odpornością (często ponad siły
i możliwości), wytrwałością czy wszechobecną rywalizacją.
10
Wstęp
Książka składa się z dwóch podstawowych części: teoretycz-
nej oraz praktycznej. Rozdziały teoretyczne zawierają wyjaśnienie
terminologiczne podstawowych pojęć związanych: 1) ze stresem
(etiologią, typologią, skutkami chronicznego stresu) oraz 2) re-
laksem (procesem relaksacji, walorami wynikającymi z regular-
nego odprężania się, ostatecznie, stanowią zbiorowy opistechnik
relaksacyjnych utrwalonych w piśmiennictwie psychologicznym
i pedagogicznym). Zaproponowany wstęp teoretyczny ma na celu
wzbogacenie profesjonalnej wiedzy pedagogów oraz – z drugiej
strony – umożliwenie rodzicom poznanie i zrozumienie specyfiki
omawianych zagadnień.
Druga, praktyczna część to zbiór konspektów zajęć, które można
zrealizować m.in. w szkołach, przedszkolach, świetlicach, placów-
kach resocjalizacyjnych, opiekuńczo-wychowawczych oraz innych
instytucjach, a także w indywidualnej pracy w domu rodzinnym.
Autorskie warsztaty przeznaczone są dla dzieci, młodzieży, a nawet
osób dorosłych. Przygotowane propozycje uwzględniają zarówno
potrzeby i możliwości adresatów, jak i warunki oraz zasoby instytu-
cji wychowawczych i edukacyjnych (przestrzenne, czasowe, osobo-
we). Zawarte propozycje stanowią „przepis” na realizację konkret-
nych oddziaływań w grupie uczniów/wychowanków oraz w pracy
indywidualnej. Konspekty zostały skatalogowane ze względu na
cel, obejmując ponadto inspiracje metodyczne, które stanowią bazę
opracowanych ćwiczeń. Propozycje z pierwszego katalogu osa-
dzają się na relaksacji neuromięśniowej fizycznie aktywnej. Mają
najbardziej dynamiczny charakter spośród wszystkich propozycji.
Drugi typ warsztatów jest zorientowany na wypracowanie obrony
przed stresorami, a proponowane działania oparte są głównie na
wizualizacjach oraz stymulacji sensorycznej. Ostatni katalog kon-
spektów jest skoncentrowany na dystansowaniu się do stresorów.
Proponowane warsztaty mają najmniej dynamiczny charakter,
uczestnicy pracują przeważnie samodzielnie, podejmując próbę
zmierzenia się ze stresem poprzez autorefleksję i kontemplację.
Celem nadrzędnym wszystkich propozycji jest osiągnięcie przez
uczestników dobrego samopoczucia, samoakceptacji, podwyższe-
nie motywacji do działania, a także uwolnienie się od negatywnych
skutków długotrwałego stresu. Relaksacja w tym wydaniu angażuje
ciało i umysł uczestnika warsztatów, dając mu szansę na poprawę
własnej kondycji psychofizycznej. Konspekty zawierają pełną in-
strukcję (wizualną oraz opisową) wraz z tekstami stymulacyjnymi/
bajkami relaksacyjnymi. Dodatkowym ułatwieniem w realizacji
Wstęp
11
treningów są tzw. wskazówki metodyczne oraz załączniki, które
z powodzeniem można wykorzystywać w ramach poszczególnych
ćwiczeń. Szczególnie cenny wydaje się „Bank bajek”, tj. inspirator
do budowania własnych konspektów. Naszym celem było stwo-
rzenie przejrzystego i twórczego zestawu warsztatów o atrakcyjnej,
niekonwencjonalnej tematyce oraz zróżnicowanych poziomach
trudności i dominujących metodach pracy.
Relaksacja to proces mający na celu ogólne rozluźnienie ciała
i umysłu oraz uwolnienie go od napięć psychofizycznych. Prezen-
towane zestawy ćwiczeń zakładają stymulację potencjału, wzno-
szenie świadomości oraz motywacji. Holistyczne odprężenie psy-
chofizyczne uczestnika warsztatu stanowi fundament do podjęcia
dalszej współpracy (zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży zagrożo-
nej niedostosowaniem społecznym). Prawidłowo i rzetelnie pro-
wadzone zajęcia z zakresu relaksacji z uczniem/wychowankiem,
szczególnie przejawiającym zachowania trudne, niezgodne z obo-
wiązującymi w społeczeństwie normami, może stanowić uzupeł-
nienie diagnozy oraz bazę do projektowania dalszych oddziaływań
wychowawczych i profilaktycznych. Zawarte w konspektach ćwi-
czenia stanowią autorską propozycję opartą na doświadczeniach
praktycznych, teorii relaksu i relaksacji oraz własnej inwencji
twórczej. Propozycje te mogą być elastycznie dostosowywane do
preferencji uczestników i prowadzącego. Są wstępem do dalszych
dyskusji i pomysłów rozwoju oraz promowania właściwych nawy-
ków wśród dzieci i młodzieży.
CZĘŚĆ I
Wprowadzenie do problematyki
1. StreS, reAKcJA StreSOWA
(ŹrÓDŁA i KONSeKWeNcJe)
1.
1.1. WyJAśNieNie termiNOlOgiczNe pOJęciA StreSu
Pojęcie stresu budzi zainteresowanie przedstawicieli różnych
dyscyplin naukowych. Efektem badań nad kategorią „radzenia
sobie ze stresem” są liczne koncepcje objaśniające proces reduk-
cji napięcia. Należy zwrócić uwagę, że pojęcie stresu przestało
być jedynie terminem dyskursu naukowego, stając się potocznym
określeniem oceniającym nasze samopoczucie. Prekursorem teo-
rii stresu był Hans Selye, który zakładał, że organizm reaguje na
szkodliwe czynniki w formie ogólnego zespołu przystosowawcze-
go. Analizując reakcję stresową, zwrócił uwagę, że wywołuje ona
szereg nieswoistych zmian endokrynologicznych oraz biologicz-
nych. W konsekwencji niewłaściwy przebieg zespołu przystoso-
wania może skutkować poważnymi zaburzeniami w organizmie
człowieka. Stres można zdefiniować również jako efekt dynamicz-
nego niedopasowania uwarunkowań środowiskowych i zachowań
jednostki. Z interakcyjnego punktu widzenia nie same okoliczności
powstania stresu są negatywne w skutkach, ale asocjacja konkret-
nej sytuacji oraz właściwości indywidualne warunkujące przebieg
reakcji stresowych1.
Janusz Reykowski traktuje stres jako zespół czynników zakłó-
cających i utrudniających aktywność zadaniową. Wyszczególnia
trzy typy reakcji na stres, w tym pierwszy – adaptacyjny, utożsa-
miany z mobilizacją oraz pozytywnym działaniem rozwiązującym
problem. Kolejny wyodrębniony typ to tzw. obronny, który niejako
1 J. Borkowski, Radzenie sobie ze stresem a poczucie tożsamości, Warszawa
2001, s. 15–16.
16
CZĘŚĆ I. WproWadZenIe do problematykI
zmusza do podjęcia ucieczki od sytuacji stresującej lub wpływa na
odwlekanie decyzji o podjęciu działań. Ostatni typ – destrukcyjny,
niebezpieczny dla zdrowia człowieka, wywołuje zaburzenia poznaw-
cze, które w znaczny sposób zakłócają równowagę emocjonalną2.
W literaturze przedmiotu możemy wyróżnić trzy koncepcje
stresu. Podział opiera się na zasadniczych źródłach:
1) skoncentrowany na bodźcach, sytuacji zewnętrznej;
2) skoncentrowany na korelacji z reakcją człowieka, szczególnie
emocjonalną, wyzwalającą silne przeżycia;
3) skoncentrowany na relacji zewnętrznych czynników z indywi-
dulanymi właściwościami człowieka3.
W psychologicznym podejściu zakłada się, że stres to ekstre-
malny stan organizmu, oparty na interakcji człowieka z otocze-
niem, skutkujący zakłóceniem procesów przystosowawczych.
Budzi potencjalne zagrożenie, postrzegane w sposób zsubiekty-
wizowany4.
Kategoria stresu jest nieustannie otwartą przestrzenią do eks-
ploracji. Pomimo różnorodnych podejść, badacze zgadzają się
w stwierdzeniu, że stres ma „dwie twarze”. Z jednej strony zaburza
równowagę organizmu i wyrywa człowieka z poczucia codzienne-
go komfortu, z drugiej potrafi wpływać mobilizująco i pobudzać
do podjęcia działania. Stres wywołuje w społeczeństwie często pe-
joratywne skojarzenia związane z napięciem, dyskomfortem, zde-
nerwowaniem oraz niepokojem.
W kontekście podjętej pracy wyróżniono trzy konteksty „wy-
stępowania stresu i odpowiedzi na stres”. W szczególności skon-
centrowano się na sytuacji dziecka w środowisku szkolnym,
odczuwaniu stresu w okresie adolescencji, a także reakcjach stre-
sowych ujawniających się w warunkach izolacji społecznej i po-
czuciu wykluczenia społecznego.
Już Wincenty Okoń zauważył, że stres szkolny „pojawia się
u młodzieży pod wpływem typowych dla współczesnego syste-
mu szkolnego stresorów, jak jednostronne metody nauczania,
wielogodzinne zachowywanie ciszy na lekcjach, stałe domaganie
się wysokich osiągnięć, częste klasówki i kontrole wywołujące
lęk […]. Stres szkolny prowadzi do nawarstwiania się obciążeń
2 J. Reykowski, Funkcjonowanie osobowości w warunkach stresu psychologicz-
nego, Warszawa 1966, s. 22.
3 I. Heszen, H. Sęk, Psychologia zdrowia, Warszawa 2007, s. 143.
4 R.S. Lazarus, S. Folkman, Stress, Appraisal, and Coping, New York 1984.
1. Stres, reakcja stresowa (źródła i konsekwencje)
17
psychicznych i fizycznych”5. Skutki długotrwałego napięcia, a tak-
że niewłaściwe radzenie sobie ze stresem, mogą prowadzić do de-
stabilizacji i zaburzenia rozwoju.
Ewa Marynowicz-Hetka zwraca uwagę na dychotomię w po-
dejściu do kategorii rozwoju, którą powinno się postrzegać w dwu
wymiarach. Z jednej strony o rozwoju mówimy w momencie gdy
następuje (ilościowy) przyrost zmian, z drugiej zaś należy zauwa-
żyć istotę jakościowych przemian. Są one możliwe dzięki świado-
mej aktywności człowieka, ponadto polegają na optymalizowaniu
oraz udoskonalaniu istniejącego stanu. Sensem rozwoju są zmia-
ny prowadzące do intensyfikowania efektywności funkcjonowa-
nia człowieka na wszystkich płaszczyznach życia6.
Kategoria optymalnego rozwoju jest ściśle sprzężona z procesem
wychowania. Młody człowiek kształtujący swoją tożsamość jest na-
rażony na niepowodzenia, które wyzwalają silne reakcje emocjonal-
ne, dlatego wymaga wyjątkowej uwagi i holistycznego traktowania,
a wszystkie planowane działania pedagogiczne powinny być prze-
myślane i przede wszystkim zrównoważone. Przełomowe momenty
powiązane z rozwojem biologicznym, społecznym oraz kulturowym
doprowadzają do tworzenia hierarchii wartości, które stanowią ka-
tegorię integracji człowieka ze społeczeństwem. Długotrwałe i dy-
namiczne zmiany wpisane w każdą sferę życia skutkują utratą po-
czucia bezpieczeństwa, powodując zagubienie i niepewność7.
Okres dorastania jest silnie związany z odczuwaniem stresu
i długotrwałym destabilizującym napięciem. Jest to efekt m.in. za-
chodzących zmian hormonalnych, które towarzyszą okresowi doj-
rzewania. Poddając analizie rzeczywistość wychowawczą, zauważa
się, że kategoria stresu i relaksacji jest mało eksplorowana w kon-
tekście pedagogiki. W sytuacji przeciążenia organizmu oraz zanie-
chania neutralizacji napięć istnieje niebezpieczeństwo pojawienia
się swoistej, niepożądanej reakcji redukcji stresu zależnej od indy-
widualnych właściwości człowieka, tym samym takie zachowania
są trudne do przewidzenia i przeciwdziałania.
Irena Heszen oraz Halina Sęk zwracają uwagę na niedostatki
w traktowaniu stresu jako reakcji wewnętrznej, ponieważ istotą stresu
5 W. Okoń, Stres, [w:] Słownik pedagogiczny, Warszawa 2007, s. 371–372.
6 E. Marynowicz-Hetka, Kategoria pomocy w rozwoju – analiza z punktu wi-
dzenia pedagogiki społecznej, [w:] Rozwój i jego wspieranie w perspektywie nauk
o człowieku – teoria i rozwiązania praktyczne, red. K. Baranowicz, A. Sobczak,
M. Znajmiecka-Sikora, Łódź 2010, s. 10–11.
7 M. Herbert, Rozwój społeczny ucznia, Gdańsk 2004, s. 11–14.
18
CZĘŚĆ I. WproWadZenIe do problematykI
psychologicznego jest przypisywanie przez człowieka znaczenia
bodźcom lub sytuacji stresującej. Stres nie jest postrzegany jako auto-
matyczna odpowiedź organizmu na działanie niebezpiecznych bodź-
ców biologicznych. Współcześnie pojęcie stresu dotyczy określonej
specyfiki relacji predyspozycji człowieka z narzuconymi jej wyma -
ganiami. Istotą tej relacji jest zaburzenie równowagi między
wymaganiami a zasobami i możliwościami ich spełnienia8.
Podsumowując, wyjaśnienie terminologiczne pojęcia stresu
ukazuje rozmaitość podejść w rozumieniu oraz interpretowaniu
omawianego terminu. Stres jest bardzo często utożsamiany z okre-
śleniami, które odzwierciedlają indywidualne reakcje człowieka na
napięcie. Obserwując rzeczywistość społeczną, nie trudno zauważyć,
że stres jest integralną częścią życia ludzkiego. Szczególnie w obsza-
rze działań edukacyjno-wychowawczych należy wziąć pod rozwagę
istotę radzenia sobie ze stresem, umiejętności wyciszenia oraz świa-
domości swoistych reakcji stresowych. W okresie dorastania i inten-
syfikowania swojej obecności w społeczeństwie niezmiernie istotna
jest pomoc oraz wsparcie nauczycieli i pedagogów poprzez tworze-
nie uczniom przestrzeni do wyciszenia, relaksu, refleksji mających
na celu harmonijny i prawidłowy rozwój młodych ludzi.
1.2. rODzAJe StreSu i StrAtegie rADzeNiA SObie ze
StreSem
Pojęcie stresu jest trudne do jednoznacznego określenia, dla-
tego w literaturze można odnaleźć wiele odmiennych modeli oraz
sposobów podejścia do specyfiki stresu oraz strategii radzenia so-
bie z napięciem. Na gruncie psychologii wyróżnia się dwa pod-
stawowe typy stresu, które często są ze sobą sprzężone i występują
równocześnie pod wpływem stresorów. Selye, autor teorii stresu,
zakładał, że organizm pod wpływem dostarczonego bodźca streso-
gennego reaguje niespecyficznymi zmianami. Stereotypowe reakcje
nie są tożsame z natężeniem czy wielkością zmian pojawiających
się u każdego człowieka. W momencie pojawienia się bodźca, zo-
staje on przechwycony przez drogi nerwowe sensoryczne. Wówczas
następuje pobudzenie organizmu tj. przeniesienie do kory mózgo-
wej z jednoczesnym przekazaniem pewnej części pobudzenia do
układu limbicznego, który odpowiada za mechanizmy zachowania
8 I. Heszen, H. Sęk, Psychologia zdrowia…, s. 144.
Pobierz darmowy fragment (pdf)