Darmowy fragment publikacji:
UMOWY
W OBROCIE
GOSPODARCZYM
3. WYDANIE
redakcja naukowa
Andrzej Koch
Jacek Napierała
Maciej Gutowski, Andrzej Janiak
Andrzej Koch, Jacek Napierała
Aurelia Nowicka, Adam Olejniczak
Marcin Orlicki, Jakub Pokrzywniak
Rafał Sikorski, Tomasz Sokołowski
Tomasz Sójka, Feliks Zedler
Warszawa 2013
Stan prawny na 1 marca 2013 r.
Wydawca
Monika Pawłowska
Redaktor prowadzący
Joanna Cybulska
Opracowanie redakcyjne
Agnieszka Bąk
Łamanie
JustLuk Łukasz Drzewiecki, Justyna Szumieł, Jan Drzewiecki
Poszczególne rozdziały napisali:
pierwszy – dr hab. Adam Olejniczak
drugi – dr hab. Aurelia Nowicka
trzeci – prof. dr hab. Jacek Napierała
czwarty – dr hab. Tomasz Sokołowski
piąty – dr hab. Maciej Gutowski
szósty, siódmy – prof. dr hab. Jacek Napierała
ósmy, dziewiąty – prof. dr hab. Andrzej Koch
dziesiąty, jedenasty – prof. dr hab. Jacek Napierała
dwunasty – dr hab. Marcin Orlicki
trzynasty – dr Jakub Pokrzywniak
czternasty – prof. dr hab. Jacek Napierała
piętnasty, szesnasty – prof. dr hab. Andrzej Koch
siedemnasty – dr hab. Andrzej Janiak
osiemnasty – prof. dr hab. Andrzej Koch
dziewiętnasty – dr hab. Tomasz Sójka
dwudziesty, dwudziesty pierwszy – dr Rafał Sikorski
dwudziesty drugi – prof. dr hab. Feliks Zedler
© Copyright by Wolters Kluwer Polska SA, 2013
ISBN: 978-83-264-4163-9
3. wydanie
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska SA
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
księgarnia internetowa www.profi nfo.pl
SpiS treści
Wykaz skrótów
Rozdział pierwszy
Umowy gospodarcze. Część ogólna
I. Uwagi wstępne
II. Swoboda umów gospodarczych
III. Zawarcie umowy gospodarczej
IV. Charakter prawny czynności przygotowujących zawarcie umowy
V. Wzorce umów
VI. Wykonanie umów handlowych
VII. Przedawnienie roszczeń
Literatura
Rozdział drugi
Umowy handlowe w obrocie transgranicznym: problematyka kolizyjnoprawna
i jurysdykcyjna
I. Zagadnienia wstępne
1. Zakres przedmiotowy
2. Źródła prawa prywatnego międzynarodowego w polskim porządku
prawnym
2.1. Ustawodawstwo polskie
2.2. Akty prawne Unii Europejskiej
2.3. Umowy międzynarodowe (bilateralne i multilateralne)
II. Wybrane zagadnienia ogólne prawa prywatnego międzynarodowego
1. Kwalifikacja pojęć występujących w przepisach prawa prywatnego
międzynarodowego
2. Odesłanie
3. Klauzula porządku publicznego (ordre public, public policy)
4. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie
III. Prawo właściwe dla zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych
osób fizycznych
1. Regulacja ogólna
2. Regulacje szczególne
IV. Prawo właściwe dla osób prawnych
V. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych
17
21
21
21
24
29
40
45
50
53
55
55
55
56
56
57
58
59
59
60
60
61
64
64
65
66
68
5
1. Uwagi wstępne
2. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według rozporządzenia Rzym I
2.1. Przedmiotowy zakres zastosowania
2.2. Swoboda wyboru prawa
2.3. Prawo właściwe w przypadku braku wyboru prawa
– regulacja ogólna
2.4. Regulacje szczególne
2.4.1. Umowy przewozu
2.4.2. Umowy konsumenckie
2.4.3. Umowy ubezpieczenia
75
76
77
77
80
81
81
82
82
3. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według konwencji rzymskiej 83
4. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według ustawy – Prawo
2.5.1. Porozumienie stron i ważność materialna umowy
2.5.2. Zakres statutu kontraktowego
2.5.3. Przelew wierzytelności oraz subrogacja umowna
2.5. Niektóre inne regulacje kolizyjnoprawne
prywatne międzynarodowe z 1965 r. (wzmianka)
VI. Prawo właściwe dla formy umów zobowiązaniowych
1. Uwagi wstępne
2. Ważność formalna umów zobowiązaniowych według rozporządzenia
3. Forma umów zobowiązaniowych według konwencji rzymskiej
VII. Prawo właściwe dla przedawnienia roszczeń wynikających z zobowiązań
Rzym I
umownych
68
70
70
74
85
86
86
87
88
89
89
89
90
93
96
98
99
VIII. Jurysdykcja, uznawanie i wykonywanie orzeczeń
1. Ustawodawstwo polskie
2. Prawo Unii Europejskiej i umowy międzynarodowe
2.1. Jurysdykcja sądów państw członkowskich Unii Europejskiej
według rozporządzenia 44/2001
2.2. Uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądowych
(informacje podstawowe)
2.3. Wykonywanie zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (wzmianka)
Literatura
1. Umowa sprzedaży towarów
2. Siedziba przedsiębiorcy
Rozdział trzeci
Umowa międzynarodowej sprzedaży towarów
100
I. Wprowadzenie
100
II. Zastosowanie konwencji o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów 100
101
102
102
102
102
102
103
2.1. Treść oferty
2.2. Cofnięcie i odwołanie oferty
III. Zawarcie umowy międzynarodowej sprzedaży towarów
1. Uwaga ogólna
2. Oferta
6
V. Naruszenie zobowiązania jako przesłanka odpowiedzialności
VI. Zakres odpowiedzialności
1. Żądanie wykonania zobowiązania
2. Obniżenie ceny
3. Odsetki
4. Odstąpienie od umowy
5. Odszkodowanie
Literatura
Rozdział czwarty
Umowa o roboty budowlane
I. Podstawy prawne
II. Kwalifikacja prawna umowy
1. Nazwa i definicja umowy
2. Charakter umowy
3. Strony umowy
3.1. Inwestor
3.2. Wykonawca
3.3. Podwykonawca
3.4. Wielkie organizacje budowlane
3.5. Deweloper
III. Zawarcie umowy
IV. Treść umowy i sytuacja prawna stron
1. Obowiązki inwestora
IV. Źródła treści stosunku zobowiązaniowego
3. Reakcje adresata oferty
3.1. Odrzucenie oferty
3.2. Zmiany treści oferty
3.3. Milczenie adresata oferty
1. Treść umowy
2. Postanowienia konwencji
3. Prawo krajowe
4. Zwyczaje i praktyki handlowe
5. Dyrektywy interpretacyjne
1.1. Przygotowanie robót budowlanych
1.2. Współdziałanie przy wykonywaniu budynku
1.3. Zakończenie budowy i odebranie obiektu
2. Obowiązki wykonawcy
2.1. Zabezpieczenie terenu budowy
2.2. Wykonanie obiektu
2.3. Oddanie do użytku wybudowanego obiektu budowlanego
3. Zapłata wynagrodzenia
3.1. Określenie wysokości wynagrodzenia
3.2. Wynagrodzenie kosztorysowe
3.3. Wynagrodzenie ryczałtowe
103
103
104
104
104
105
105
106
107
107
108
109
109
110
110
111
111
114
117
117
117
117
118
118
118
119
119
119
120
121
121
122
122
122
123
123
123
123
124
124
124
125
125
7
V. Zakończenie umowy
1. Odstąpienie od umowy
1.1. Odstąpienie z określonych powodów
1.2. Odstąpienie bez podania powodów
VI. Odpowiedzialność stron
1. Odpowiedzialność za wady
1.1. Wadliwe wskazówki, materiały lub urządzenia
1.2. Wadliwość obiektu budowlanego
1.3. Rękojmia
VII. Przedawnienie roszczeń
VIII. Gwarancja zapłaty za roboty budowlane
1. Koszty gwarancji zapłaty
2. Sposoby gwarancji zapłaty
3. Prawo odstąpienia wobec braku gwarancji zapłaty
Literatura
I. Wprowadzenie
II. Essentialia negotii umowy leasingu
Rozdział piąty
Umowa leasingu
III. Wykonanie umowy leasingu
IV. Opcja leasingowa
V. Inne zagadnienia
Literatura
Rozdział szósty
Umowa agencyjna
I. Podstawa prawna
II. Zawarcie umowy
1. Strony umowy
2. Forma umowy
3. Treść umowy
3.1. Essentialia negotii
3.2. Accidentalia negotii
III. Wykonywanie zobowiązania
1. Umocowanie agenta
2. Obowiązek lojalności
3. Obowiązki współdziałania przy wykonywaniu umowy agencji
4. Prowizja agenta
4.1. Prowizja jako postać wynagrodzenia
4.2. Wysokość prowizji
4.3. Rodzaje prowizji
4.3.1. Prowizja zwykła
4.3.2. Prowizja jako sankcja naruszenia prawa wyłączności
4.3.3. Prowizja od umowy zawartej po rozwiązaniu umowy
agencyjnej
8
126
126
126
126
127
127
127
128
128
129
129
130
130
131
132
133
133
134
135
139
140
140
142
142
142
142
143
143
143
144
145
145
146
146
146
146
147
148
148
148
148
4.3.4. Prowizja del credere
4.4. Nabycie prawa do prowizji
IV. Wygaśnięcie stosunku prawnego agencji
1. Wypowiedzenie umowy
1.1. Wypowiedzenie z zachowaniem terminów
1.2. Wypowiedzenie bez zachowania terminów wypowiedzenia
1.3. Skutki wypowiedzenia
1.3.1. Odszkodowanie
1.3.2. Wypowiedzenie a ograniczenie działalności konkurencyjnej
2. Obowiązek zapłaty świadczenia wyrównawczego
Literatura
Rozdział siódmy
Umowa komisu
I. Treść umowy komisu
II. Komis kupna
1. Relacja między komisantem a sprzedawcą
2. Relacja między komisantem a komitentem
2.1. Sytuacja prawna komisanta
2.2. Sytuacja prawna komitenta
III. Komis sprzedaży
1. Relacja między komisantem a komitentem
2. Relacja między komisantem a kupującym
2.1. Nabycie własności rzeczy przez kupującego
2.2. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej
przez komisanta
2.2.1. Reguła ogólna
2.2.2. Uwolnienie komisanta od odpowiedzialności
3. Relacja między komitentem a kupującym
Literatura
Rozdział ósmy
Umowa dealerska (wyłącznej koncesji handlowej, dystrybucji wyłącznej)
Literatura
Rozdział dziewiąty
Umowa franchisingowa
Literatura
I. Założenia i cele gospodarcze
II. Definicja i charakterystyka umowy franchisingowej
Rozdział dziesiąty
Umowa przewozu rzeczy
I. Źródła
II. Umowa przewozu
1. Zawarcie umowy przewozu
148
149
149
149
149
150
150
150
150
151
152
153
153
154
154
154
154
155
156
156
157
157
157
157
157
159
159
160
163
164
164
165
168
169
169
170
170
9
2. Strony umowy
3. Treść umowy
III. Wykonywanie umowy przewozu
1. Obowiązki przewoźnika
2. Obowiązki wysyłającego
3. Prawa i obowiązki odbiorcy
IV. Odpowiedzialność przewoźnika za szkody transportowe
1. Szkody transportowe
2. Okoliczności uwalniające przewoźnika od odpowiedzialności
3. Odszkodowanie
Literatura
I. Wprowadzenie
II. Usługi spedycyjne
Rozdział jedenasty
Umowa spedycji
III. Obowiązki stron umowy
IV. Odpowiedzialność kontraktowa spedytora
V. Zabezpieczenie i przedawnienie roszczeń
Literatura
Rozdział dwunasty
Umowa ubezpieczenia
I. Istota i kwalifikacja prawna umowy ubezpieczenia
1. Pojęcie umowy ubezpieczenia
2. Zdarzenie losowe i wypadek ubezpieczeniowy
3. Interes ubezpieczeniowy
4. Umowa jako źródło stosunku prawnego ubezpieczenia
5. Inne cechy umowy ubezpieczenia
II. Zawarcie umowy ubezpieczenia
1. Oferta zawarcia umowy ubezpieczenia i jej przyjęcie
1.1. Ofertowy tryb zawarcia umowy ubezpieczenia
1.2. Procedura zawierania umowy ubezpieczenia w przypadku
wprowadzenia przez zakład ubezpieczeń zmian w ofercie
2. Zawarcie umowy ubezpieczenia w innych trybach
3. Obowiązki ubezpieczyciela przy zawieraniu umowy
4. Zawarcie umowy ubezpieczenia a rozpoczęcie świadczenia ochrony
ubezpieczeniowej
5. Obowiązek ubezpieczenia
III. Strony umowy ubezpieczenia i podmioty związane ze stosunkiem
prawnym ubezpieczenia
1. Ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń)
2. Ubezpieczający
3. Inne podmioty związane ze stosunkiem prawnym ubezpieczenia
3.1. Ubezpieczony
170
171
171
171
173
173
174
174
175
176
176
178
178
178
180
181
182
183
184
184
184
185
186
187
187
189
189
189
190
190
191
192
192
194
194
195
195
195
3.2. Uposażony
3.3. Poszkodowany w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej
IV. Świadczenia ubezpieczyciela
1. Świadczenie ochrony ubezpieczeniowej
1.1. Wartość ubezpieczeniowa
1.2. Suma ubezpieczenia
1.3. Nadubezpieczenie i niedoubezpieczenie. Systemy odpowiedzialności
zakładu ubezpieczeń. Ubezpieczenie podwójne
1.4. Franszyzy: integralna i redukcyjna. Udział własny
2. Świadczenie pieniężne ubezpieczyciela
2.1. Świadczenie pieniężne w ubezpieczeniach osobowych
2.2. Świadczenie pieniężne w ubezpieczeniach majątkowych
2.3. Termin spełnienia świadczenia pieniężnego.
Przedawnienie roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela
V. Świadczenie ubezpieczającego – zapłata składki ubezpieczeniowej
1. Uwagi ogólne
2. Zmiana wysokości składki w czasie stosunku prawnego ubezpieczenia
VI. Powinności ubezpieczającego
1. Pojęcie powinności
2. Wybrane powinności nałożone na ubezpieczającego przez ustawę
VII. Zakończenie stosunku prawnego ubezpieczenia
1. Odstąpienie od umowy ubezpieczenia i jej wypowiedzenie. Spełnienie
świadczeń jako przyczyna wygaśnięcia stosunku prawnego ubezpieczenia
2. Unicestwienie przedmiotu ochrony ubezpieczeniowej
Literatura
Rozdział trzynasty
Umowy zawierane przez brokera ubezpieczeniowego
I. Uwagi wstępne
II. Pośrednictwo ubezpieczeniowe
1. Pojęcie pośrednictwa
2. Typologie pośrednictwa
3. Pośrednictwo ubezpieczeniowe
III. Umowa brokerska
1. Pojęcie umowy brokerskiej
2. Strony umowy
3. Specyfika umowy brokerskiej – mechanizm wynagradzania brokera
4. Obowiązki brokera ubezpieczeniowego
4.1. Obowiązek podjęcia starań o zawarcie umowy ubezpieczenia
4.2. Obowiązek udzielenia rekomendacji
4.3. Obowiązek lojalności
4.4. Obowiązek stosowania się do wskazówek ubezpieczającego
4.5. Obowiązek zachowania tajemnicy
4.6. Klauzula del credere
5. Obowiązki zleceniodawcy brokera ubezpieczeniowego
5.1. Obowiązek współdziałania
197
198
198
198
199
199
200
201
202
202
202
204
204
204
205
206
206
207
209
209
210
211
213
213
214
214
214
215
217
217
218
218
220
220
221
221
221
221
222
222
222
11
5.2. Obowiązek zapłaty wynagrodzenia brokerowi ubezpieczeniowemu
w razie odmowy zawarcia lub w razie niewykonania umowy
ubezpieczenia
5.3. Obowiązek zachowania wyłączności
6. Możliwość zawarcia jednostronnie zobowiązującej umowy brokerskiej
7. Kwalifikacja prawna umowy brokerskiej
IV. Porozumienie prowizyjne
1. Dopuszczalność zawierania porozumień prowizyjnych
2. Zawarcie porozumienia prowizyjnego
3. Obowiązki ubezpieczyciela
4. Kwalifikacja prawna porozumienia prowizyjnego
V. Powiązanie pomiędzy umową brokerską a porozumieniem prowizyjnym
Literatura
I. Podstawa prawna
II. Kwalifikacja umowy składu
Rozdział czternasty
Umowa składu
III. Obowiązki stron umowy składu
1. Obowiązek pieczy nad rzeczą
2. Obowiązek konserwacji
3. Obowiązek udostępnienia składającemu pomieszczeń składowych
4. Obowiązki ochrony interesu składającego
4.1. Obowiązek zawiadamiania składającego
4.2. Obowiązek ubezpieczenia rzeczy
4.3. Obowiązek zabezpieczenia praw składającego
5. Obowiązek zwrotu składowanej rzeczy
6. Obowiązek wydania pokwitowania
7. Obowiązek zapłaty wynagrodzenia
IV. Odpowiedzialność przedsiębiorcy składowego
V. Wygaśnięcie, zabezpieczenie i przedawnienie roszczeń
Literatura
Rozdział piętnasty
Spółka cywilna
I. Konstrukcja prawna i zastosowanie spółki cywilnej – charakterystyka ogólna
II. Umowa spółki cywilnej
1. Obligacyjny stosunek spółki cywilnej
2. Wspólny cel gospodarczy
3. Obowiązek działania wspólników
4. Obowiązek wniesienia wkładów
5. Wielkość wkładów
III. Stosunki wewnętrzne i zewnętrzne spółki cywilnej
IV. Majątek spółki (wspólny majątek wspólników)
V. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki
VI. Reprezentowanie spółki w stosunkach zewnętrznych
223
224
224
225
226
226
227
227
228
229
229
231
231
232
234
234
235
236
236
236
236
236
237
237
237
238
238
239
241
241
242
242
243
244
245
246
247
248
249
250
12
VII. Prowadzenie spraw spółki
VIII. Pozostałe prawa i obowiązki wspólników
1. Prawa majątkowe
2. Prawo do podziału i wypłaty zysku
3. Uprawnienie do otrzymania części majątku w przypadku wystąpienia
4. Uprawnienia do otrzymania części majątku w przypadku rozwiązania
ze spółki
spółki
5. Obowiązki majątkowe
IX. Zmiana umowy spółki i jej składu osobowego
1. Zmiana postanowień umowy
2. Zmiana składu osobowego spółki
X. Rozwiązanie spółki
Literatura
Rozdział szesnasty
Umowa spółki cichej
Literatura
Rozdział siedemnasty
Czynności bankowe
I. Zagadnienia ogólne
1. Istota działalności bankowej
2. Pojęcie banku
3. Pojęcia pokrewne
4. Nadzór nad działalnością bankową
5. Bank jako przedsiębiorca
6. Reglamentacja działalności bankowej
7. Ochrona nazwy „bank” i „kasa”
8. Uprzywilejowana pozycja banków
9. Pojęcie i rodzaje czynności bankowych
10. Monopol banków na świadczenie niektórych usług finansowych
10.1. Uwagi ogólne
10.2. Bezwzględna wyłączność banków w zakresie przyjmowania
10.3. Wyłączność banków w dziedzinie kreacji pieniądza
10.4. Wątpliwy monopol banków w dziedzinie kredytowania
10.5. Nieskuteczność zakazu udzielania kredytów przez podmioty
depozytów
niebankowe
10.6. Sankcje cywilne za naruszenie wyłączności usługowej banków
II. Rachunki bankowe
1. Wieloznaczność pojęcia rachunku bankowego
2. Przymus posiadania rachunku bankowego
3. Rodzaje rachunków bankowych
4. Prawna charakterystyka umowy rachunku bankowego
252
254
254
254
256
257
257
258
258
258
259
260
261
263
265
265
265
266
266
268
268
269
269
270
272
274
274
274
275
276
277
278
279
279
279
282
284
13
5. Treść umowy
5.1. Elementy podstawowe
5.2. Elementy dodatkowe
5.3. Oprocentowanie środków na rachunku
5.4. Termin zwrotu
5.5. Prawny charakter debetu
5.6. Ograniczenie swobody dysponowania środkami na rachunku
5.7. Tajemnica bankowa
6. Odpowiedzialność stron
7. Zakończenie stosunku rachunku bankowego
III. Rozliczenia pieniężne
1. Zasady wykonywania zobowiązań pieniężnych
2. Źródła regulacji rozliczeń przeprowadzanych za pośrednictwem banków
3. Zasady przeprowadzania rozliczeń za pośrednictwem banków
4. Formy rozliczeń za pośrednictwem banków lub innych dostawców
usług płatniczych
4.1. Uwagi ogólne
4.2. Płatność gotówkowa
4.3. Czek gotówkowy
4.4. Czek rozrachunkowy
4.5. Polecenie przelewu
4.6. Polecenie zapłaty
4.7. Karty płatnicze
4.8. Akredytywa
5. Miejsce i data zapłaty w rozliczeniach bezgotówkowych
6. Odpowiedzialność za nieterminowe lub nieprawidłowe
przeprowadzenie rozliczenia
IV. Czynności o charakterze kredytowym
1. Umowa kredytu bankowego
1.1. Nazwa
1.2. Definicja ustawowa
1.3. Strony umowy
1.4. Zdolność kredytowa
1.5. Prawne zabezpieczenie spłaty kredytu
1.6. Istota umowy
1.7. Celowość kredytu
1.8. Oddanie do dyspozycji, wykorzystanie i spłata kredytu
1.9. Oprocentowanie kredytu
1.10. Obniżenie kwoty kredytu lub wypowiedzenie umowy
1.11. Odpowiedzialność stron
2. Pożyczka bankowa
2.1. Uwagi ogólne
2.2. Przedmiot i sposób wydania pożyczki pieniężnej
2.3. Zasadnicze obowiązki stron
2.4. Odstąpienie od umowy
14
286
286
286
287
289
289
290
291
292
294
294
294
296
297
298
298
298
299
299
300
300
301
304
305
307
308
308
308
309
310
310
311
312
313
314
315
317
317
319
319
319
320
320
2.5. Cel pożyczki
2.6. Odpłatność i terminowość pożyczki bankowej
2.7. Odpowiedzialność stron
3. Kredyt bankowy a pożyczka bankowa
Literatura
I. Pojęcie i charakterystyka ogólna
II. Funkcja gospodarcza i sposób realizacji gwarancji
Rozdział osiemnasty
Umowa gwarancji bankowej
III. Płaszczyzny posługiwania się zabezpieczeniem gwarancyjnym
IV. Umowa jako źródło stosunku gwarancji bankowej
V. Treść umowy gwarancji bankowej
VI. Właściwości umowy i stosunku gwarancji bankowej
VII. Aktualizacja powinności zapłaty
VIII. Przyczyny wygaśnięcia zobowiązania gwarancji bankowej
Literatura
Rozdział dziewiętnasty
Umowy związane z obrotem instrumentami finansowymi na rynku kapitałowym
I. Pojęcie rynku kapitałowego
II. Umowy związane z obrotem pierwotnym i pierwszą ofertą publiczną
papierów wartościowych (underwriting)
1. Umowa o oferowanie instrumentów finansowych
2. Umowa o subemisję inwestycyjną
3. Umowa o subemisję usługową
III. Umowy związane z wtórnym obrotem papierami wartościowymi
1. Umowa o wykonywanie zleceń nabycia lub zbycia instrumentów
finansowych
Literatura
2. Umowa o zarządzanie portfelem instrumentów finansowych
Rozdział dwudziesty
Umowy licencyjne o korzystanie z elektronicznych baz danych
I. Wprowadzenie
II. Bazy danych jako dobro chronione za pośrednictwem praw własności
III. Charakterystyka umowy licencyjnej o korzystanie z elektronicznych
intelektualnej
baz danych
IV. Prawa i obowiązki stron umowy licencyjnej
1. Obowiązki licencjodawcy
1.1. Obowiązek zapewnienia dostępu do bazy danych
1.2. Obowiązek udostępniania zawartości o określonych właściwościach
1.3. Pozostałe obowiązki licencjodawcy
2. Obowiązki licencjobiorcy
321
321
321
322
324
326
326
327
328
328
329
330
331
332
333
334
334
336
337
342
346
349
349
353
357
359
359
360
363
364
364
364
364
366
367
15
2.1. Obowiązek korzystania z bazy danych w sposób określony
2.2. Dopuszczalność kontraktowego ograniczania tzw. dozwolonego
w umowie
użytku
2.3. Obowiązek zapłaty opłat licencyjnych
2.4. Inne obowiązki licencjobiorcy
V. Odpowiedzialność za nienależyte wykonanie zobowiązania
1. Odpowiedzialność licencjodawcy
2. Odpowiedzialność licencjobiorcy
VI. Zakończenie stosunku licencji
1. Wypowiedzenie umowy licencyjnej
2. Obowiązki stron po ustaniu umowy licencyjnej
3. Prawo właściwe
Literatura
Rozdział dwudziesty pierwszy
Umowy dotyczące oprogramowania
I. Wprowadzenie
II. Umowy licencyjne o korzystanie z programów standardowych
– wybrane zagadnienia
III. Umowy o stworzenie, wdrożenie oraz korzystanie z oprogramowania
IV. Aktualizacja i serwisowanie oprogramowania, wsparcie dla użytkowników
V. Umowa o przechowanie kodu oprogramowania
VI. Prawo właściwe dla umów dotyczących oprogramowania
Literatura
Rozdział dwudziesty drugi
Zapis na sąd polubowny
sądu polubownego
I. Uwagi wprowadzające
II. Zakres spraw, które mogą być poddane pod rozstrzygnięcie
III. Charakter prawny zapisu na sąd polubowny
IV. Typologia zapisów na sąd polubowny
V. Forma zapisu na sąd polubowny
VI. Treść zapisu na sąd polubowny
1. Treść obligatoryjna
2. Treść fakultatywna
VII. Pełnomocnictwo do zawarcia zapisu na sąd polubowny
VIII. Ważność i skuteczność zapisu na sąd polubowny
IX. Wygaśnięcie (utrata mocy) zapisu na sąd polubowny
X. Zakres związania zapisem na sąd polubowny
Literatura
16
367
369
370
371
372
372
374
375
375
377
377
379
380
380
381
386
393
394
396
397
399
399
402
403
404
405
406
406
406
408
409
409
410
411
k.c.
k.h.
k.k.
k.m.
k.p.c.
k.s.h.
k.z.
Wykaz skrótóW
akty prawne
– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16,
poz. 93 z późn. zm.)
– rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca
1934 r. – Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553
z późn. zm.)
– ustawa z dnia 18 września 2001 r. – Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U.
z 2009 r. Nr 217, poz. 1689 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych
(Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.)
– rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października
1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.)
Konstytucja RP – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
konwencja
brukselska
konwencja
rzymska
konwencja
wiedeńska
konwencja
z Lugano
(Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
– Konwencja o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń
w sprawach cywilnych i handlowych z 1968 r. (tekst skonsolidowa‑
ny: Dz. Urz. WE C 27 z 26.01.1998, s. 1)
– Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwar‑
ta do podpisu w Rzymie w dniu 19 czerwca 1980 r. (Dz. U. z 2008 r.
Nr 10, poz. 57; tekst skonsolidowany: Dz. Urz. UE C 334 z 30.12.2005,
s. 1)
– Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej
sprzedaży towarów, sporządzona w Wiedniu dnia 11 kwietnia 1980 r.
(Dz. U. z 1997 r. Nr 45, poz. 286 ze sprost.)
– Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych
w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzona w Lugano dnia
16 września 1988 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132)
p.p.m. z 1965 r. – ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. – Prawo prywatne międzynarodo‑
we (Dz. U. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.)
17
– ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe
(Dz. U. Nr 80, poz. 432)
– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks
cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrew‑
nych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U.
z 2012 r. poz. 1376 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U.
z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U.
z 2012 r. poz. 933 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe (tekst jedn.:
Dz. U. z 2012 r. poz. 1173 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze
(tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1112 z późn. zm.)
rozporządzenie – rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r.
44/2001
w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wy‑
konywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. WE L 12
z 16.01.2001, s. 1)
rozporządzenie – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008
Rzym I
z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowią‑
zań umownych (Rzym I), (Dz. Urz. UE L 177 z 04.07.2008, s. 6)
rozporządzenie – rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady
Rzym II
z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań
pozaumownych (Rzym II), (Dz. Urz. UE L 199 z 31.07.2007, s. 40)
– Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowa‑
p.p.m.
p.w.k.c.
pr. aut.
pr. bank.
pr. bud.
pr. lot.
pr. przew.
pr. up. i n.
TFUE
TUE
TWE
u.d.u.
u.o.b.d.
u.o.i.f.
u.o.p.n.
u.p.u.
u.s.d.g.
18
na: Dz. Urz. UE C 326 z 26.10.2012, s. 47)
– Traktat o Unii Europejskiej, sporządzony w Maastricht dnia 7 lutego
1992 r. (wersja skonsolidowana: Dz. Urz. UE C 326 z 26.10.2012, s. 13)
– Traktat z dnia 25 marca 1957 r. ustanawiający Wspólnotę Europejską
(Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 z późn. zm.); od dnia 1 grudnia
2009 r. nosi nazwę Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
– ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst
jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. Nr 128,
poz. 1402 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi
(tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 16 września 2011 r. o ochronie praw nabywcy lokalu
mieszkalnego lub domu jednorodzinnego (Dz. U. Nr 232, poz. 1377)
– ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym
(Dz. U. Nr 124, poz. 1154 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej
(tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.)
u.u.o.
u.w.l.
– ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych,
Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biu‑
rze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152
z późn. zm.)
– ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U.
z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapitałowym
ustawa
o nadzorze
ustawa o obrocie – ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi
(Dz. U. Nr 183, poz. 1537 z późn. zm.)
(tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384 z późn. zm.)
ustawa o ofercie – ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wpro‑
wadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego syste‑
mu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r.
Nr 185, poz. 1439 z późn. zm.)
Periodyki
Biul. Bank.
Biul. SAKa
CPH
Dz. U.
Dz. Urz. UE
Dz. Urz. WE
GSP
KPP
KSP
Mon. Praw.
NP
ONSA
ONSAiWSA
OSA
OSN
OSNC
OSNC‑ZD
OSNKW
OSNP
OSP
OSPiKA
OTK
OTK‑A
– Biuletyn Bankowy
– Orzecznictwo Sądu Administracyjnego w Katowicach i sądów okrę‑
gowych. Biuletyn
– Czasopismo Prawno ‑Historyczne
– Dziennik Ustaw
– Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
– Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich
– Gdańskie Studia Prawnicze
– Kwartalnik Prawa Prywatnego
– Krakowskie Studia Prawnicze
– Monitor Prawniczy
– Nowe Prawo
– Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
– Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich
sądów administracyjnych
– Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna. Zbiór Dodatkowy
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecz‑
nych i Spraw Publicznych
– Orzecznictwo Sądów Polskich
– Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A
19
PiP
POP
PPH
PPHZ
PPP
Pr. Bank.
Pr. Gosp.
Pr. Sp.
Prok. i Pr.
Prz. Pod.
Prz. Sąd.
PUG
R. Pr.
RPEiS
SC
SIS
SP
TPP
Zb. Orz.
ZNUJ PWiOWI – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalaz‑
– Państwo i Prawo
– Przegląd Orzecznictwa Podatkowego
– Przegląd Prawa Handlowego
– Problemy Prawne Handlu Zagranicznego
– Przegląd Prawa Publicznego
– Prawo Bankowe
– Prawo Gospodarcze
– Prawo Spółek
– Prokuratura i Prawo
– Przegląd Podatkowy
– Przegląd Sądowy
– Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
– Radca Prawny
– Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
– Studia Cywilistyczne
– Studia Iuridica Silesiana
– Studia Prawnicze
– Transformacje Prawa Prywatnego
– Zbiór Orzeczeń
czości i Ochrony Własności Intelektualnej
Inne
– Europejski Trybunał Sprawiedliwości (obecnie Trybunał Sprawied‑
liwości Unii Europejskiej)
– Główna Komisja Arbitrażowa
– Komisja Nadzoru Finansowego
– System Informacji Prawnej LEX
– numer boczny
– Narodowy Bank Polski
– Naczelny Sąd Administracyjny
– ogólne warunki ubezpieczenia
– Sąd Apelacyjny
– Sąd Najwyższy
– Trybunał Konstytucyjny
– Unia Europejska
– Zrzeszenie Prawników Polskich
ETS
GKA
KNF
LEX
nb
NBP
NSA
o.w.u.
SA
SN
TK
UE
ZPP
20
Adam Olejniczak
Rozdział pierwszy
Umowy goSpodarcze. część ogólna
i. Uwagi wstępne
cechy umów
handlowych
Analiza prawa kontraktów dokonywana jest w ramach części ogól‑
nej prawa cywilnego oraz prawa zobowiązań. Dotyczy ona również materii
umów handlowych. Jednak specyfika tych umów powoduje, że pewne za‑
gadnienia wymagają szerszej charakterystyki, uwzględniającej szczególne
uwarunkowania obrotu gospodarczego.
Do najistotniejszych cech wyróżniających umowy handlowe doktryna
zalicza:
1) długoterminowy charakter kontraktów, co wobec zmieniających się
warunków ekonomicznych rodzi konieczność stosowania klauzul do‑
stosowawczych bądź odwołania się do ingerencji sądu w ramach klau‑
zuli rebus sic stantibus;
2) standaryzację umów, która wyraża się w dążeniu do ujednolicania praw
i obowiązków kontrahentów określonego typu umowy, w szczególności
przez ograniczenie indywidualnego negocjowania wielu postanowień
umownych i posłużenie się w tym miejscu wzorcami umów;
3) znaczny zakres swobody kontraktowania; z uwagi na zawodowy cha‑
rakter działalności podmiotów granice swobody umów wyznaczają szer‑
sze pole działania kontrahentom;
4) podwyższony standard w zakresie wykonywania umów, czyli obowią‑
zek zachowania szczególnej staranności uwzględniającej profesjonalny
charakter działania.
ii. Swoboda umów gospodarczych
Zasada swobody umów należy do podstawowych elementów prawa kon‑
traktów. Podmioty prawa cywilnego mają kompetencję do kształtowania wią‑
żących je stosunków obligacyjnych drogą zgodnych oświadczeń woli. Swobo‑
da kontraktowania znalazła swój normatywny wyraz w art. 3531 k.c. Zgodnie
z jego brzmieniem „strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny
według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właści‑
pojęcie
21
swoboda
zawarcia umowy
swoboda
kształtowania
treści umowy
granice
swobody umów
wości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”. Za‑
sada swobody umów dotyczy wszelkich kontraktów obligacyjnych, ma więc
znaczenie powszechne i obejmuje także umowy w obrocie gospodarczym.
Przez swobodę kontraktowania rozumie się swobodę w zakresie zawar‑
cia umowy oraz kształtowania jej treści.
Swoboda zawarcia umowy to nie tylko możliwość podjęcia – według
własnego uznania – decyzji o zawarciu albo niezawieraniu umowy, ale także
możliwość wyboru odpowiedniego kontrahenta. Oba elementy są równie
istotne, zwłaszcza jeżeli odnotujemy występujący niegdyś w ramach obrotu
między jednostkami gospodarki uspołecznionej obowiązek zawarcia umo‑
wy, i to z określonym podmiotem.
W literaturze dominuje pogląd, że możliwość wyboru formy umowy
jest także przejawem swobody kontraktowania. Należy jednak podzielić sta‑
nowisko, które nie traktuje dowolności formy kontraktowania jako elementu
swobody umów1. Dopuszczalność złożenia oświadczenia woli „przez każ‑
de zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny”
(art. 60 k.c.), stanowi regułę prawa cywilnego daleko wykraczającą poza ob‑
szar prawa kontraktów. Zasada swobody umów nie jest więc prawnym źród‑
łem możliwości kontrahentów w zakresie formy umowy. Nie można także
uznać, że przepisy o szczególnych formach czynności prawnych ograniczają
wolność tworzenia stosunków prawnych. Bez względu na kształt regulacji
prawnej w zakresie formy umowy kontrahenci zachowują niczym nieumniej‑
szoną kompetencję do kreowania, zmiany lub rozwiązania stosunku praw‑
nego drogą konsensu.
Swoboda kształtowania treści umowy oznacza, że kontrahenci, określa‑
jąc w umowie swoje prawa i obowiązki, mogą przyjąć rozwiązania ujęte w nor‑
matywnych typach umów, ale mogą także dokonać ich modyfikacji albo cał‑
kowicie od nich odstąpić. W zakresie umów obligacyjnych nie występuje więc
związanie oznaczonym normatywnie modelem kontraktu, ale istnieje możli‑
wość dostosowania wiążących kontrahentów postanowień umowy do ich po‑
trzeb. Zależnie od okoliczności, według swego uznania, kontrahenci mogą po‑
służyć się oznaczonym w kodeksie cywilnym lub innych ustawach typem
umowy obligacyjnej, jak sprzedaż lub kredyt. Jednak mogą także zawrzeć umo‑
wę o treści niestypizowanej (umowę nienazwaną), jak umowa franchisingu lub
factoringu. Właśnie zasada swobody umów daje podstawę do rozwoju prawa
kontraktów, zwłaszcza przez tworzenie nowych umów handlowych.
Wolność kontraktowania nie oznacza przyznania kompetencji niczym
nieograniczonej. Granice swobody umów określa art. 3531 k.c. Stanowią je:
właściwość (natura) stosunku, ustawa i zasady współżycia społecznego.
Treść i cel umowy nie mogą być sprzeczne z właściwością (naturą) sto-
sunku. Oznacza to nałożenie na strony zawierające umowę obowiązku takie‑
go zachowania, które respektuje charakterystyczne cechy każdego stosunku
zobowiązaniowego lub swoiste cechy pewnych rodzajów zobowiązań.
1 Por. Z. Radwański, Teoria umów, Warszawa 1977, s. 101–103; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zo-
bowiązania – część ogólna, Warszawa 2012, nb 343.
22
Zważywszy na ogólne właściwości zobowiązań, kontrahenci nie mogą
naruszać interesów osób trzecich – umowa obligacyjna wiąże tylko jej stro‑
ny; zobowiązania mają charakter względny. Także żaden z kontrahentów
nie może uzyskać kompetencji do jednostronnego, dowolnego oznaczenia
obowiązków stron umowy – istotę umowy stanowi konsens, dzięki które‑
mu możliwe jest realizowanie interesów wszystkich stron umowy. Natomiast
swoistość natury zobowiązań starannego działania wyklucza możliwość,
aby umowa zobowiązywała dłużnika do osiągnięcia określonego wyniku,
np. umowa zlecenia zawarta przez właściciela lokalu z przedsiębiorcą pro‑
wadzącym agencję obrotu nieruchomościami nie może nakładać na dłużni‑
ka (przedsiębiorcę) obowiązku sprzedaży lokalu, lecz wyłącznie obowiązek
podjęcia starań o sprzedaż lokalu. Także właściwości umowy darowizny czy‑
nią niemożliwym zastrzeżenie odpłatności po stronie darczyńcy w ramach
tego stosunku prawnego.
Przy rozstrzyganiu przypadków wątpliwych należy opowiedzieć się za
szeroką interpretacją zakresu swobody umów, zwłaszcza w odniesieniu do
obrotu profesjonalnego. Dlatego trafny jest pogląd Sądu Najwyższego wy‑
powiedziany w kontekście kształtowania umowy gwarancji bankowej, że
swoboda kontraktowania określona w art. 3531 k.c. obejmuje możliwość kre‑
owania czynności abstrakcyjnych2.
Umowy nie mogą być sprzeczne z ustawą. Nie jest dopuszczalne za‑
warcie kontraktu sprzecznego z bezwzględnie stosowalnymi lub semiimpe‑
ratywnymi normami prawa. Granice swobody umów wyznaczają nie tylko
normy zawarte w przepisach prawa cywilnego, ale także w Konstytucji RP
lub np. prawie karnym, prawie administracyjnym czy prawie pracy. Należy
zwłaszcza zauważyć rozwój prawa konsumenckiego, które najczęściej przy
pomocy norm semiimperatywnych chroni interesy słabszej strony obrotu
gospodarczego. Celem zapewnienia efektywnego i uczciwego gospodaro‑
wania środkami publicznymi swobodę umów limitują ustawy regulujące
kontraktowanie przez państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne,
np. ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst
jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm.), ustawa z dnia 21 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102,
poz. 651 z późn. zm.) lub ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodaro‑
waniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r.
poz. 1187 z późn. zm.).
Do podstawowych ograniczeń swobody umów w zakresie prawa han‑
dlowego należy zaliczyć zamknięty katalog typów spółek handlowych. Za‑
sada numerus clausus nie pozwala kreować innych spółek handlowych poza
określonymi ustawą (por. art. 1 § 2 k.s.h.). W wielu wypadkach ustawa limituje
wolność wyboru formy prowadzenia działalności gospodarczej albo zastrzega
określone sfery działania wyłącznie dla oznaczonych podmiotów. Przykładowo
art. 87–88 k.s.h. wskazują krąg podmiotów, które mogą zawrzeć umowę spółki
2 Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 28 kwietnia 1995 r., III CZP 166/94,
OSNC 1995, nr 10, poz. 135.
23
partnerskiej, art. 12 pr. bank. ustala, że wyłączną strukturę organizacyjną dla
banku stanowią: bank państwowy, bank spółdzielczy albo spółka akcyjna, na‑
tomiast w art. 5 pr. bank. określono wyłączną kompetencję banków w zakresie
dokonywania czynności bankowych. Poważne ograniczenia swobody zawiera‑
nia umów handlowych mają swoje źródło w wielu przepisach prawa ochrony
konkurencji, prawa ochrony własności intelektualnej, prawa bankowego, prawa
dewizowego, prawa papierów wartościowych czy prawa ubezpieczeniowego.
Trzecim kryterium delimitującym swobodę umów są zasady współży-
cia społecznego, czyli powszechnie akceptowane normy moralne. W zakre‑
sie prawa kontraktów strony umów obowiązane są kierować się zasadami
słuszności kontraktowej. Są to powszechnie akceptowane reguły przyzwo‑
itego zachowania wobec kontrahenta: przestrzegania „dobrych obyczajów”,
„zasad uczciwego obrotu”, „rzetelnego postępowania”, „lojalności i zaufania”.
Za sprzeczne z tymi regułami uznaje się zachowania niemoralne, często pro‑
wadzące do określenia w kontrakcie wzajemnym rażąco nierównoważnie
sytuacji prawnej stron. W ramach stosunków handlowych szczególne zna‑
czenie mają reguły uczciwości i rzetelności kupieckiej, której wymaga się od
przedsiębiorcy, profesjonalisty na rynku.
W wielu wypadkach uznanie przez judykaturę i doktrynę określonego
zachowania za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego stanowiło im‑
puls dla ustawodawcy. Przykładem jest zmiana przepisów prawa bankowe‑
go uniemożliwiająca dowolne, jednostronne kształtowanie przez bank opro‑
centowania w trakcie obowiązywania umowy kredytu (art. 76 pr. bank.) lub
sformułowanie w kodeksie cywilnym reguły interpretacyjnej zawierającej
katalog typowych klauzul, które w razie wątpliwości należy uznać za niedo‑
zwolone postanowienia umowne (art. 3853 k.c.).
Sankcją za przekroczenie granic swobody umów jest z reguły nie-
ważność czynności prawnej w całości lub części (art. 58 k.c.). Jednak prze‑
pisy szczególne mogą przewidywać odmienne konsekwencje naruszenia
zasad kontraktowania. W prawie handlowym taką sytuację przewiduje
np. art. 21 k.s.h. Jeżeli umowa spółki została zawarta sprzecznie z postano‑
wieniami kodeksu spółek handlowych, wówczas sąd rejestrowy może orzec
o rozwiązaniu spółki (art. 21 § 1 pkt 2–4), a jeżeli od chwili wpisu spółki do re‑
jestru upłynęło 5 lat – nawet rozwiązanie spółki nie jest możliwe (art. 21 § 4)3.
iii. zawarcie umowy gospodarczej
pojęcie
Zawarcie umowy jest podstawowym instrumentem kształtowania sto‑
sunków handlowych. Umowa zostaje zawarta, gdy strony osiągną porozu‑
mienie (konsens) co do skutków prawnych, które zamierzają wywołać. Do‑
3 Bezwzględna nieważność czynności prawnej, a taką przewiduje art. 58 k.c., oznacza, że czyn‑
ność nie wywołuje żadnych skutków prawnych, i to od chwili jej dokonania (ex tunc) – por. szerzej
M. Gutowski, Nieważność czynności prawnej, Warszawa 2012, s. 369 i n. Treść art. 21 k.s.h. uchyla ową
moc wsteczną nieważności umowy spółki.
24
forma umowy
chodzi do tego przez złożenie zgodnych oświadczeń woli przez wszystkie
strony umowy, w formie i w sposób zależny wyłącznie od uznania stron umo‑
wy, jeżeli ustawodawca nie formułuje w tym względzie szczególnych wyma‑
gań (art. 60 k.c.).
Forma umowy uregulowana została w przepisach art. 73–81 k.c., które
zawierają niewielkie modyfikacje w przedmiocie zawarcia umowy w obrocie
gospodarczym. Pierwszą określa art. 74 § 3 k.c., który wyłącza w stosunkach
między przedsiębiorcami stosowanie przepisów o formie pisemnej przewi-
dzianej dla celów dowodowych. Oznacza to, że dla umów zawieranych mię‑
dzy przedsiębiorcami nie istnieje obowiązek zachowania zwykłej formy pi‑
semnej wówczas, gdy przepisy prawne co prawda zastrzegają taki wymóg
dla danego typu czynności, ale nie określają skutków jego niedopełnienia,
np. przy zawieraniu umowy dostawy (art. 606 k.c.), umowy o roboty budow‑
lane (art. 648 k.c.) czy umowy pożyczki (art. 720 § 2 k.c.). Jeżeli jednak obo‑
wiązek zachowania zwykłej formy pisemnej ma swoje źródło w umowie stron
(np. klauzula w umowie przedwstępnej o takiej formie dla umowy przyrze‑
kanej), to umowa zawarta między przedsiębiorcami bez zachowania tej for‑
my nie będzie skuteczna (art. 76 zdanie pierwsze k.c.). Skoro bowiem prze‑
pisów o formie pisemnej zastrzeżonej dla celów dowodowych nie stosuje się
do czynności w stosunkach między przedsiębiorcami (art. 74 § 3 k.c.), to nie
znajdzie tu zastosowania szczególna regulacja ujęta w art. 76 zdanie dru‑
gie k.c., a tym samym umowa dojdzie do skutku tylko przy zachowaniu
umownie zastrzeżonej formy.
Celem ustalenia wymaganej przez ustawodawcę formy dla określonej
czynności prawnej często konieczne jest uwzględnienie kilku przepisów
prawnych. Przykładowo umowa zbycia przedsiębiorstwa wymaga dla swej
ważności formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym (art. 751
§ 1 k.c.). Jednak konieczne będzie zachowanie formy aktu notarialnego, je‑
żeli taka umowa miałaby przenieść własność nieruchomości, która wchodzi
w skład owego przedsiębiorstwa (art. 158 w zw. z art. 751 § 4 k.c.). Podob‑
nie zawarcie umowy spółki cywilnej lub jej zmiana są możliwe w zwykłej
formie pisemnej (art. 860 w zw. z art. 77 § 1 k.c.). Jednak jeżeli składnikiem
wspólnego majątku wspólników spółki cywilnej jest nieruchomość, to przy‑
stąpienie nowego wspólnika do spółki cywilnej wymaga zachowania formy
aktu notarialnego, ponieważ konsekwencją tej umowy będzie transfer czę‑
ści prawa własności nieruchomości (art. 158 k.c.)4. Natomiast wypowiedze‑
nie udziału wspólnika w spółce cywilnej, gdy majątek wspólny obejmuje
nieruchomość, nie wymaga aktu notarialnego. Z uwagi na regulację praw‑
ną zawartą w art. 77 § 3 k.c. wystarczyłaby forma pisemna zwykła dla wy‑
powiedzenia umowy spółki cywilnej, jednak konieczność dokonania wpisu
w księdze wieczystej zmiany właściciela nieruchomości, wynikłej z takie‑
go oświadczenia wspólnika powoduje, że należy zachować formę pisemną
z podpisem notarialnie poświadczonym (art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
4 Por. uchwałę SN z dnia 9 lutego 2007 r., III CZP 164/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 5, z glosą apro‑
bującą Z. Kuniewicza, Prz. Sąd. 2009, nr 4, s. 120 i n.
25
poświadczenie
zawarcia umowy
sposoby
zawarcia umowy
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1361 z późn. zm.)5.
W obrocie gospodarczym, jeżeli kontrakt nie przyjmuje formy pisemnej,
dość często stosowaną praktyką jest dokonywanie pisemnie poświadczeń
zawarcia umowy. Różni je od zawarcia umowy w formie pisemnej w szcze‑
gólności to, że mają one charakter jednostronny. Poświadczenie jest oświad‑
czeniem jednej strony, w postaci pisemnej, złożonym drugiej stronie, zawie‑
rającym potwierdzenie zawarcia między stronami umowy o treści określonej
w tym dokumencie. Kodeks cywilny reguluje w art. 771 konsekwencje takie‑
go poświadczenia zawarcia umowy między przedsiębiorcami, stanowiąc, że
strony wiąże umowa o treści określonej w piśmie potwierdzającym. Skutek
ten powstanie, jeżeli spełnione są trzy przesłanki:
– przedsiębiorca dokonuje potwierdzenia w piśmie skierowanym do dru‑
giej strony niezwłocznie po zawarciu umowy,
– pismo to nie zawiera zmian lub uzupełnień istotnie zmieniających treść
umowy,
– druga strona niezwłocznie na piśmie nie sprzeciwiła się przesłanemu
jej poświadczeniu.
Powyższa regulacja ma na celu wprowadzenie pewnej elastyczności
i ułatwień w obrocie między profesjonalistami. Nawet bowiem gdy poświad‑
czenie zawiera drobne, nieznaczne modyfikacje w stosunku do treści pier‑
wotnej umowy, dojdzie do skutku kontrakt, na którego treść milcząco wyra‑
ziła zgodę druga strona.
Sposoby kontraktowania reguluje kodeks cywilny w art. 66–721, wy‑
różniając cztery odmienne tryby zawarcia umowy: drogą oferty, aukcji, prze‑
targu oraz negocjacji. Jednak w trakcie procedury kontraktowania możliwe
jest posłużenie się elementami różnych sposobów. Podmiot składający ofertę
może przystąpić do rokowań z kilkoma adresatami oferty, przy czym do za‑
warcia umowy może dojść drogą negocjacji albo wskutek przyjęcia kontro‑
ferty, złożonej przez jednego z partnerów rokowań. Także tryb przetargowy
lub aukcyjny mogą nie doprowadzić do zamierzonego rezultatu, a do zawar‑
cia umowy dojdzie dopiero w wyniku negocjacji z jednym z uczestników au‑
kcji lub przetargu. Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące sposobów kontrak‑
towania formułują reguły, które pozwalają ocenić skuteczność zachowań
uczestników obrotu cywilnoprawnego, zależnie od wybranej przez nich dro‑
gi dojścia do porozumienia. Zawarcie umowy handlowej podlega ogólnej
regulacji cywilnoprawnej w zakresie procedury kontraktowania. Jednak
kodeks określa także pewne szczególne reguły, które dotyczą ofertowego try‑
bu kontraktowania i znajdują zastosowanie wyłącznie w przypadkach zawie‑
rania umowy między przedsiębiorcami. Poniższe uwagi wskazują te właśnie,
szczególne dla obrotu handlowego, uregulowania odnoszące się do zawarcia
umowy drogą oferty.
5 Por. uchwałę 7 sędziów SN z dnia 10 czerwca 2011 r., III CZP 135/10, OSNC 2011, nr 12,
poz. 128, LEX nr 846022, z glosą aprobującą G. Wolaka, Mon. Praw. 2012, nr 2, s. 97–104.
26
Jedną z właściwości oferty w polskim prawie jest jej wiążący charakter.
Skutkiem złożenia oferty jest powstanie takiego stanu, że przyjęcie oferty
przez oblata doprowadza do zawarcia umowy o treści ujętej w ofercie. Jedno‑
cześnie jest regułą, że oferta składana indywidualnie oznaczonemu adresato‑
wi ma charakter nieodwołalny, co oznacza, że nie jest dopuszczalne uchylenie
jej konsekwencji przez złożenie nowego oświadczenia przez oferenta. Przepis
art. 662 k.c. wprowadza jednak odstępstwo w tym właśnie przedmiocie i do‑
puszcza w stosunkach między przedsiębiorcami możliwość odwołania ofer-
ty, o ile spełnione zostały warunki określone tym przepisem. Oferent może
odwołać ofertę przed zawarciem umowy, jeżeli:
1) z treści oferty nie wynika, że jest ona nieodwołalna,
2) w treści oferty nie określono terminu jej przyjęcia,
3) oświadczenie odwołujące oferent złożył drugiej stronie przed wysła‑
niem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty.
Forma odwołania jest dowolna. Ciężar dowodu, że odwołanie nastąpiło
w terminie, spoczywa na oferencie. Odwołanie powoduje ustanie skutków
złożenia oferty, która przestaje wiązać. Odwoływalność oferty, wprowadzo‑
na przez ustawodawcę dla uelastycznienia obrotu gospodarczego, oznaczać
może w wielu przypadkach dość ograniczoną trwałość ofert składanych
w stosunkach między przedsiębiorcami.
Zawarcie umowy drogą oferty następuje wówczas, gdy adresat przyjmie
ofertę w ten sposób, że wyraża pełną aprobatę dla treści umowy zapropono‑
wanej przez oferenta. Złożenie oferty i jej przyjęcie urzeczywistnia więc zasa‑
dę „lustrzanego odbicia”. W obrocie handlowym uważa się, że reguła ta jest
zbyt sztywna i dlatego w stosunkach między przedsiębiorcami ustawodawca
dopuszcza odstępstwo, określając w art. 681 k.c. tzw. modyfikujące przyjęcie
oferty. Polega ono na możliwości przyjęcia oferty przez udzielenie odpowiedzi
na nią „z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień niezmieniających istotnie
treści oferty”. Proponowane modyfikacje mogą dotyczyć dowolnych składni‑
ków oferty, w tym także postanowień określających istotne elementy umowy
(np. essentialia negotii), o ile nie zmieniają istotnie (tj. zasadniczo, poważnie) ofer‑
ty. Ocena musi być dokonywana odrębnie dla konkretnego przypadku (ad casu)
i bardzo trudno ustalić jakieś ogólne jej zasady. Należy jedynie uznać, że ocena
istotności uzupełnień lub zmian dokonanych przez adresata oferty powinna
uwzględniać zwłaszcza sytuację prawną i ekonomiczną oferenta. Konieczne
jest określenie, w jakim stopniu modyfikuje ona zakres praw i obowiązków
tego podmiotu, w jakiej mierze wpływa na interes gospodarczy strony.
Odpowiedź adresata oferty zawierająca takie nieistotne zastrzeżenia lub
uzupełnienia nie zawsze oznacza zawarcie umowy. Zgodnie z brzmieniem
przepisu art. 681 § 2 k.c. do modyfikującego przyjęcia oferty nie dochodzi
i umowa nie zostaje zawarta, jeżeli:
1) oferent w treści oferty stwierdził, że może być ona przyjęta jedynie bez
2) oferent po otrzymaniu odpowiedzi niezwłocznie sprzeciwił się włącze‑
zastrzeżeń,
niu zastrzeżeń do umowy,
27
modyfikacyjne
przyjęcie oferty
milczenie
adresata oferty
3) oblat w odpowiedzi na ofertę uzależnił jej przyjęcie od zgody oferenta na
włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymał.
Innym odstępstwem od ogólnych zasad zawierania umów jest w przy‑
padku obrotu handlowego szczególne uregulowanie konsekwencji prawnych
bierności adresata oferty. Ogólna reguła prawa kontraktów przyjmuje, że mil-
czenie podmiotu, do którego skierowana została oferta, wyraża brak zainte‑
resowania propozycją zawarcia umowy i nie prowadzi do zmiany jego sytua‑
cji prawnej. Jednak kontrahenci mogą umówić się inaczej. Dopuszczalne jest
– w ramach swobody umów – przypisanie biernemu zachowaniu określonego
znaczenia prawnego, np. ustalenie w umowie ramowej, że milczenie strony
w odpowiedzi na złożoną ofertę zawarcia umowy wykonawczej oznacza jej
przyjęcie. Oczywiście oferent nie może jednostronnie narzucić tych zasad
oblatowi, np. wysyłając mu towar i twierdząc, że jeżeli go nie odeśle w okre‑
ślonym terminie, to proponowana umowa zostaje zawarta6.
Istotny wyjątek od tych zasad określa art. 682 k.c., dopuszczając – w ogra‑
niczonym zakresie – możliwość uznania milczenia za dorozumiane oświad‑
czenie woli oblata. Jeżeli przedsiębiorca otrzyma ofertę zawarcia umowy
w ramach swej działalności od osoby, z którą pozostaje w stałych stosun‑
kach gospodarczych, wówczas umowa zostaje zawarta również w braku
niezwłocznej odpowiedzi przedsiębiorcy na ofertę. Ta szczególna regulacja
prawna jest przejawem dążenia ustawodawcy do odformalizowania czyn‑
ności zawarcia umowy w ściśle określonym przypadku: zawierania umo‑
wy przez kontrahentów współpracujących ze sobą w obrocie handlowym
w sposób trwały. Przepis określa następujące przesłanki uznania milczenia
za oświadczenie woli oblata:
– adresatem oferty musi być przedsiębiorca,
– oferta obejmuje propozycję zawarcia umowy w zakresie działalności
gospodarczej adresata oferty,
– oferent i adresat oferty pozostają w stałych stosunkach gospodarczych;
nie chodzi o jakiekolwiek stosunki, np. towarzyskie, ale o trwałą współ‑
pracę, która musi mieć charakter handlowy, dążyć do osiągania korzyści
ekonomicznych.
Należy podkreślić znaczenie tego przepisu dla obrotu handlowego, zwa‑
żywszy, że oblatem musi być przedsiębiorca pozostający w stałych stosunkach
gospodarczych z oferentem, który złożył ofertę „w ramach działalności” ob‑
lata. Dotyczy więc zazwyczaj stałych dostawców, odbiorców czy kooperan‑
tów. Przepis nie wymaga jednak, aby oferentem był przedsiębiorca7. Norma
wyrażona w art. 682 k.c. ma charakter względnie obowiązujący i kontrahenci
mogą w drodze zgodnych oświadczeń woli uchylić jej zastosowanie w łączą‑
cych ich stosunkach umownych.
6 W obrocie konsumenckim nieskuteczność takich działań expressis verbis określa art. 15 ustawy
z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę
wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1225).
7 Inaczej M. Jasiakiewicz (w:) System prawa handlowego, t. 5, Prawo umów handlowych, pod
red. S. Włodyki, Warszawa 2006, s. 181.
28
elektroniczna
postać oferty
Na zakończenie charakterystyki sposobów zawarcia umowy gospodar‑
czej należy uczynić uwagę dotyczącą kontraktowania drogą elektroniczną.
W art. 661 k.c. ustawodawca wprowadził pewne rozwiązania prawne, które
znajdują zastosowanie do przypadków użycia drogi elektronicznej do zawar‑
cia umowy, z wyłączeniem zawierania umów za pomocą poczty elektronicz-
nej czy innych technik, gdy propozycja jest adresowana do indywidualnie
oznaczonej osoby. Zgodnie z tym przepisem:
1) oferta złożona w postaci elektronicznej wiąże składającego tylko wów‑
czas, gdy druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie (art. 661
§ 1 i 4 zdanie pierwsze k.c.);
2) przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej, a także przed‑
siębiorca zapraszający drugą stronę do rozpoczęcia negocjacji, składania
ofert albo do zawarcia umowy w inny sposób jest obowiązany przed za‑
warciem umowy udzielić drugiej stronie, w sposób jednoznaczny i zro‑
zumiały, określonych ustawą informacji o:
– czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia
umowy,
oferty,
– skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania
– zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania
przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy,
– metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i kory‑
gowaniu błędów we wprowadzanych danych, które przedsiębiorca
jest obowiązany udostępnić drugiej stronie,
– językach, w których umowa może być zawarta,
– kodeksach etycznych, które stosuje przedsiębiorca, i ich dostępności
w postaci elektronicznej (art. 661 § 2 i 3 k.c.).
W obrocie handlowym, w odróżnieniu od innych stosunków, powyższe
postanowienia art. 661 k.c. dotyczące zawarcia umowy drogą elektroniczną
mają charakter względnie wiążący. Jeżeli strony tak postanowią, nie stosuje
się ich w stosunkach między przedsiębiorcami (art. 661 § 4 zdanie drugie k.c.).
Oznacza to, że w stosunkach handlowych przedsiębiorcy mogą postanowić,
iż reguły te nie znajdą do nich zastosowania.
iV. charakter prawny czynności przygotowujących
zawarcie umowy
Problematyka zawarcia umowy, poza określeniem sposobów zawarcia
umowy, obejmuje także kwestie przygotowania umowy, a więc wypracowa‑
nia – nieraz bardzo żmudnego – jej treści i formy oraz doprowadzenia do
kształtu umożliwiającego objęcie treści umowy konsensem stron. Zagadnie‑
nie to jest szczególnie istotne w obrocie handlowym, gdzie obok umów adhe‑
zyjnych, w których przedsiębiorca posługuje się wzorcem umowy, zawierane
przygotowanie
umowy
29
są przecież kontrakty oryginalne, w którym treść umowy zostaje ustalona
i sformułowana przez strony ad casu. Ta technika kontraktowania dotyczy
zwłaszcza złożonych i ryzykownych transakcji, angażujących znaczne środki
finansowe, umów długoterminowych, kontraktów wielostronnych, często ze‑
społów umów, wymagających uprzedniego rozwiązania wielu komplikacji
o charakterze ekonomicznym, technicznym i prawnym. Przedsięwzięcia takie
wymagają gruntownego przygotowania, co znajduje także swój wyraz w pro‑
cesie negocjacyjnym. Zawarcie kontraktu rzadko ma miejsce nagle, sponta‑
nicznie, a współdziałanie stron nie ogranicza się do prostej wymiany oświad‑
czeń woli. Przed ich złożeniem strony przedstawiają sobie wzajemnie określone
propozycje, badają je, dyskutują nad elementami składowymi przyszłej umo‑
wy, aby osiągnąć porozumienie zapewniające ochronę ich interesów.
Na proces przygotowania takiej umowy składa się zazwyczaj wiele dzia‑
łań. Nie są to wyłącznie dyskusje między przyszłymi stronami kontraktu nad
jego treścią. Często następuje wymiana posiadanych informacji, listów i oświad‑
czeń zawierających określenie – w sposób mniej lub bardziej konkretny – zamia‑
rów stron. Dochodzi do podpisania dokumentów, w których strony podejmu‑
ją pewne zobowiązania o węższym (np. utrzymanie tajemnicy negocjacji) lub
szerszym zakresie (np. zobowiązanie do zawarcia umowy o określonej treści).
Czynności przygotowawcze najczęściej nie ograniczają się do porozumienia
w sprawie warunków uzgodnienia w przyszłości kontraktu definitywnego,
lecz – chociaż w bardzo różnym stopniu – oznaczają prawa i obowiązki kon‑
trahentów przyszłej umowy. Podejmowane są także czynności u władz admi‑
nistracyjnych (np. w sprawie uzyskania stosownych zezwoleń), a nawet pewne
czynności związane z realizacją transakcji (np. w sferze obsługi finansowej).
Wszystkie one rodzą pytania o znaczenie prawne działań podejmowanych
przez negocjatorów przed zawarciem właściwej umowy. Szczególne praktyczne
znaczenie ma kwestia odpowiedzialności negocjujących stron za zerwanie ro‑
kowań bądź doprowadzenie do zawarcia umowy dotkniętej wadą, czyli odpo‑
wiedzialność z tytułu culpae in contrahendo (winy w kontraktowaniu). Jej kształt
jest w przypadku złożonych negocjacji uzależniony od charakteru prawnego,
jaki przypiszemy czynnościom podejmowanym przez strony pertraktacji.
Niektóre z działań podejmowanych przez kontrahentów mogą podle‑
gać ocenie według reguły interpretacyjnej zawartej w art. 71 k.c. Ogłosze-
nie, reklama, katalog, cennik czy inna informacja skierowana pośrednio lub
bezpośrednio do partnera rokowań mogą być wiążące wyłącznie wówczas,
gdy spełniają warunki, jakie dla oferty formułuje art. 66 k.c. W przeciwnym
wypadku stanowią tylko uzupełnienie przekazywanych sobie informacji.
Strony prowadzą rokowania na własne ryzyko. Kontrahenci starają się
ograniczyć niebezpieczeństwa związane z tym przedłużającym się stanem
niepewności i instrumentem, po który nieraz sięgają, są listy intencyjne. Do‑
kument nazywany listem intencyjnym lub deklaracją intencji8 może powstać
z inicjatywy jednej lub obu stron. Może być to zwykły list handlowy, skiero‑
8 Na oznaczenie takich dokumentów używa się w międzynarodowej praktyce handlowej wie‑
lu terminów, jak np. letter of understanding, heads of agreement, protocol d’accord.
30
listy intencyjne
wany do partnera w rokowaniach, na którym umieszczono akcept adresata.
Może dojść do wymiany korespondencji, tworzącej porozumienie między
negocjatorami. Spotkać można również wspólnie wypracowany dokument,
sporządzony na wzór umowy, zawierający tekst porozumienia oraz podpisy
obu negocjatorów. Można przyjąć, że listem intencyjnym jest przedumowny
dokument pisemny, odzwierciedlający z
Pobierz darmowy fragment (pdf)