Darmowy fragment publikacji:
Definicja i cele muzeum
Art. 1
Rozdział 1
PRZEPISY OGÓLNE
Art. 1. [Definicja i cele muzeum]
Muzeum jest jednostką organizacyjną nienastawioną na osiąganie
zysku, której celem jest gromadzenie i trwała ochrona dóbr natural-
nego i kulturalnego dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym
i niematerialnym, informowanie o wartościach i treściach gromadzo-
nych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki
i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwości poznawczej
i estetycznej oraz umożliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorów.
1. Komentowany przepis zawiera definicję legalną pojęcia „muzeum”.
W świetle tej definicji muzeum
1) jest:
a) jednostką organizacyjną,
b) nienastawioną na osiąganie zysku;
2) posiada cele takie jak:
a) gromadzenie i trwała ochrona dóbr naturalnego i kulturalnego dzie-
dzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym,
b) informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów,
c) upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury
polskiej oraz światowej,
d) kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej,
e) umożliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorów.
15
Art. 1
Rozdział 1. Przepisy ogólne
2. W rozumieniu u.o.m. przez muzeum należy rozumieć jednostkę
organizacyjną. Jest ono zatem definiowane przez ustawodawcę w katego-
riach podmiotowych, a nie przedmiotowych, co jest zbieżne zarówno ze
stanowiskiem Międzynarodowej Rady Muzeów (International Council
Of Museums – ICOM), jak i ze współczesnymi ujęciami słownikowymi.
Przykładowo1 Władysław Kopaliński w swoim Słowniku mitów i tra-
dycji kultury2 definiuje muzeum (z łac. museum – siedziba muz, akade-
mia; od gr. mouseion – świątynia muz) jako instytucję gromadzącą zbiory
różnych dziedzin sztuki, kultury, nauki, techniki3. W świetle Słownika
Języka Polskiego PWN muzeum to z kolei „instytucja gromadząca, prze-
chowująca i konserwująca zbiory z różnych dziedzin kultury, sztuki, nau-
ki lub techniki i udostępniająca je publiczności w formie wystaw”4. Taką
samą definicję zawiera Słownik wyrazów obcych PWN5.
Podobnie, w świetle art. 3 ust. 1 Statutu ICOM, muzeum jest instytu-
cją trwałą, o charakterze niedochodowym, służącą społeczeństwu i jego
rozwojowi, dostępną publicznie, która prowadzi badania nad świade-
ctwem ludzkiej działalności i otoczenia człowieka, gromadzi zbiory, kon-
1 Celowo ograniczam się tutaj do definicji „muzeum” traktowanego jako słowo występujące
w języku polskim.
2 W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2000, s. 720. Taką samą definicję
zawiera Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego – protokół
dostępu: http://www.slownik-online.pl/kopalinski.
3 Za twórcę pierwszego muzeum uznaje się papieża Sykstusa IV, który 14 grudnia 1471 r. „ofia-
rował ludowi rzymskiemu pomniki jego dawnej chwały i dawnej dzielności. Mała kolekcja starożyt-
ności rzymskich została przeniesiona na jego polecenie z Lateranu, gdzie stały one od stuleci przed
pałacem papieskim, na wzgórze kapitolińskie, które było siedzibą władz Miasta” – zob. K. Pomian,
Muzeum: kryteria sukcesu, Muzealnictwo 2009, nr 50, s. 57.
4 Protokół dostępu: http://sjp.pwn.pl.
5 Słownik wyrazów obcych PWN, red. J. Tokarski, Warszawa 1972, s. 498. W Encyklopedii PWN
w trzech tomach, Warszawa 1992, t. 2, s. 561, wskazuje się z kolei, że muzeum to „instytucja groma-
dząca eksponaty z różnych dziedzin kultury, sztuki, nauki, techniki; jej celem jest ich przechowa-
nie, konserwacja, nauk. opracowanie i upowszechnianie” – analogicznie: Encyklopedia powszechna
PWN, Warszawa 1975, t. 3, s. 202. Na marginesie, chcąc przybliżyć powszechne rozumienie poję-
cia muzeum, warto wskazać, że zgodnie z definicją Wikipedii muzeum to „instytucja powołana do
gromadzenia, badania oraz opieki nad obiektami posiadającymi pewną wartość historyczną bądź
artystyczną. W większych muzeach niewielka część z tych obiektów jest udostępniana publiczności
w postaci wystaw stałych lub czasowych, natomiast reszta jest przechowywana w specjalnie do tego
przystosowanych magazynach” – protokół dostępu: http://pl.wikipedia.org/wiki/Muzeum. Podob-
ną definicję, aczkolwiek określającą muzeum mianem miejsca publicznego a nie instytucji zawiera
Słownik wyrazów obcych Edupedii – protokół dostępu: http://www.edupedia.pl.
16
Definicja i cele muzeum
Art. 1
serwuje je i zabezpiecza, udostępnia je i wystawia, prowadzi działalność
edukacyjną i służy rozrywce6. Dodatkowo Kodeks etyki ICOM dla muze-
ów stanowi, że muzeum (museum) jest trwale istniejącą instytucją, nie-
nastawioną na osiąganie zysku, służącą społeczeństwu i jego rozwojo-
wi, otwartą dla publiczności, która pozyskuje, konserwuje, udostępnia
i wystawia w celu badawczym, edukacyjnym lub dla rozrywki materialne
i niematerialne świadectwa ludzi oraz ich środowiska7.
Również art. 45 u.o.d.8, który utracił moc z dniem 4 lutego 1997 r.,
posługiwał się podmiotową definicją muzeum, ujmowanego jako insty-
6 Jest to definicja sformułowana przez G.H. Rivière – zob. D. Folga -Januszewska, Muzea
w Polsce 1989–2008, Muzealnictwo 2009, nr 50, s. 18; D. Folga -Januszewska, Muzeum: definicja i po-
jęcie. Czym jest muzeum dzisiaj?, Muzealnictwo 2008, nr 49, s. 200; D. Folga -Januszewska, Muzea
w Polsce 1989–2008. Stan, zachodzące zmiany i kierunki rozwoju muzeów w Europie oraz rekomen-
dacje dla muzeów polskich, Warszawa, grudzień 2008 (Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa
Kultury i Dziedzictwa Narodowego jako jeden z Raportów o Stanie Kultury). Ewolucję definicji
muzeum przyjmowanej przez ICOM omawia A. Przyborowska -Klimczak w tekście Rola muzeów
w ochronie dziedzictwa kulturalnego w świetle dokumentów międzynarodowych (w:) Prawo muzeów,
red. J. Włodarski, K. Zeidler, Warszawa 2008, s. 12–128.
7 Zob. S. Waltoś, Kodeks etyki ICOM dla muzeów, Warszawa 2009, s. 31. W niniejszym komen-
tarzu konsekwentnie korzystano z tłumaczenia Kodeksu etyki ICOM dla muzeów zawartego w wyżej
wskazanym opracowaniu, ewentualne rozbieżności zaznaczając w przypisach.
8 Pierwotnie: ustawa o ochronie dóbr kultury i muzeach. Tytuł zmieniony przez art. 35
pkt 1 u.o.m. z dniem 4 lutego 1997 r. Tekst pierwotny: Dz. U. z 1962 r. Nr 10, poz. 48. J. Pruszyń-
ski podkreśla, że uregulowanie w u.o.d. (przed wejściem w życie u.o.m.) kwestii zarówno z zakre-
su ochrony dóbr kultury, jak i z zakresu muzealnictwa było rozwiązaniem dość kontrowersyjnym.
Wskazuje, iż „Twierdzenie, że przedmiotem jej [tj. u.o.d. – przyp. aut.] było zastąpienie «stosun-
kowo postępowych» przepisów rozporządzenia z 6 marca 1928 r. podyktowane faktem, że były on
«niewystarczające [gdyż – dop. aut.] nie obejmowały działalności muzeów», nie wydaje się zasad-
ne. W tym aspekcie była ona rozwiązaniem nowym, choć trudno uzasadnić jej celowość. Ustawa
z 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i o muzeach była raczej pretekstem dla unormowania
niektórych spraw muzealnictwa. Argumentacja, że przedmiotem działania muzeów są «dobra kul-
tury», była o tyle nietrafna, że idąc w tym kierunku należałoby tą samą ustawą uregulować proble-
matykę archiwów i bibliotek. Istnienie dwu odrębnych aktów prawnych nie powodowało koniecz-
ności tworzenia odrębnych organów zarządu, a organizacyjne połączenie na szczeblu centralnym
nie uzasadniało wspólnej regulacji prawnej. Mimo rozciągnięcia jej kompetencji na ruchome dobra
kultury «znajdujące się w muzeach» i szczegółowego określenia uprawnień organów – łączna re-
gulacja zagadnień całkowicie odrębnych nie zapewniała muzealiom szczególnej ani lepszej ochro-
ny niż pozostałym zabytkom. (…) Przepisy ustawy dotyczące muzeów, nadmiernie szczegółowe
w części organizacyjnej i nieścisłe w zakresie rzeczowym, trzeba uznać bardziej za przejaw polityki
prowadzonej przez resort niż wyraz prawnej ochrony zasobów zgromadzonych w muzeach państwo-
wych” – J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. 2, Kraków 2001,
s. 317–323. Ponowne wyodrębnienie regulacji dotyczącej muzealnictwa dokonało się dopiero na
gruncie u.o.m. i miało być „wyrazem wzrostu społecznego znaczenia muzeów i osób w nich zatrud-
17
Art. 1
Rozdział 1. Przepisy ogólne
tucja, która gromadzi, przechowuje, konserwuje i udostępnia dobra kul-
tury w zakresie wiedzy, techniki i sztuki oraz okazy przyrody, prowadzi
badania naukowe i działalność oświatową w zakresie ustalonym statu-
tem, a także współdziała w upowszechnianiu nauki i sztuki z osobami
fizycznymi, osobami prawnymi i jednostkami organizacyjnymi nie po-
siadającymi osobowości prawnej, realizującymi cele i zadania związane
z ochroną dziedzictwa kulturowego9.
Przedmiotową definicję muzeum spotykamy natomiast na gruncie
polskiego ustawodawstwa międzywojennego. Zgodnie bowiem z art. 1
ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o opiece nad muzeami publicznymi
(Dz. U. Nr 32, poz. 279) za muzea publiczne uchodziły wszelkie zbiory
z zakresu sztuki, kultury i przyrody z wyłączeniem bibliotek, zorganizo-
wane pod kątem widzenia wartości naukowej, artystycznej lub pamiąt-
kowej, będące własnością:
a) państwa,
b) samorządów oraz innych instytucji i korporacji publiczno-prawnych,
c) stowarzyszeń i osób prywatnych, o ile zbiory te są udostępnione dla
publiczności10.
nionych” – zob. Kompetencje po reformie administracji publicznej. Komentarz do ustawy o zmianie
niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej w związku z reformą
ustrojową państwa, red. Z. Niewiadomski, Warszawa 2000, cyt. za: J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury
Polski…, t. 2, Kraków 2001, s. 476, który nb. uważa ww. stwierdzenie za gołosłowne i podkreśla, że
sformułowania u.o.m. „stanowią pod wieloma względami regres w stosunku do przepisów art. 45–54
ustawy z 15 lutego 1962 r.” – tamże, s. 475.
9 W tekście pierwotnym: „instytucja, która gromadzi, przechowuje, konserwuje i udostępnia
dobra kultury w zakresie wiedzy, techniki i sztuki oraz okazy przyrody, prowadzi badania naukowe
i działalność oświatową w zakresie ustalonym statutem, a także współdziała w upowszechnianiu
nauki i sztuki z instytucjami, organizacjami i stowarzyszeniami o podobnych celach”.
10 Na marginesie warto wskazać, że w okresie międzywojennym regulacja działalności publicz-
nych była odkładana przede wszystkim z uwagi na poszanowanie zasady autonomii placówek muze-
alnych i autorytetu ich dyrektorów oraz w zgodzie z założeniem, że państwo nie powinno władczo
ingerować w działalność muzeów, skoro działalności tej co do zasady nie finansuje (w przeważającej
mierze czynią to natomiast jednostki samorządowe, stowarzyszenia i osoby prywatne). Nie było
również jednomyślności co do powszechnej definicji muzeum. Stąd pierwszy projekt ustawy mu-
zealnej (z dnia 22 kwietnia 1918 r.) przeszedł właściwie bez echa, choć niektóre z przyjętych w nim
rozwiązań zastosowano w przywołanej wyżej ustawie z dnia 28 marca 1933 r. „Była ona nadzwy-
czaj zwięzła, gdyż jej autorom nie wydawały się słuszne rewolucyjne zmiany statutowych uprawnień
poszczególnych muzeów, a jedynie określenie statusu i objęcie opieką państwa najznaczniejszych
muzeów oraz zdefiniowanie instytucji muzeum” – J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski…, t. 1,
s. 386 i wcześniejsze s. 384–385.
18
Definicja i cele muzeum
Art. 1
3. Jako jednostki organizacyjne muzea stanowią formy organizacyj-
ne działalności kulturalnej w rozumieniu przepisów ustawy o organi-
zowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej – zob. art. 2 u.o.dz.k.
w zw. z art. 4 u.o.m. Podkreślić należy, że zgodnie art. 4 u.o.m. stanowi
lex specialis względem u.o.dz.k.
4. Muzea mogą być tworzone przez ministrów i kierowników urzędów
centralnych, jednostki samorządu terytorialnego, osoby fizyczne, osoby
prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej
(zob. art. 5 ust. 1 u.o.m.).
Muzea utworzone przez ministrów i kierowników urzędów central-
nych stanowią państwowe instytucje kultury, a muzea utworzone przez
jednostki samorządu terytorialnego – samorządowe instytucje kultury
– zob. art. 8 i 9 u.o.dz.k. w zw. z art. 4 i 5a u.o.m.
Instytucje kultury (zarówno państwowe, jak i samorządowe) mają
status podmiotów administracji publicznej11, a konkretnie – zakładów
publicznych12.
W doktrynie prawniczej Polski powojennej jako pierwsi próbę
zdefiniowania pojęcia „zakładu publicznego” podjęli M. Elżanowski
i E. Ochendowski. Pierwszy z nich wskazał na cztery elementy konsty-
tuujące zakład państwowy (publiczny):
1) trwałe wyodrębnienie organizacyjne środków osobowych (pracow-
nicy) i rzeczowych (fundusz własności państwowej) oraz oddanie ich
w zarząd określonych osób w celu bezpośredniego świadczenia i or-
ganizacji usług w wyspecjalizowanym zakresie;
2) prawnie zagwarantowaną względną samodzielność zakładu z zakre-
sie realizowanych przez niego zadań, przede wszystkim w stosunkach
zakład – jednostka nadrzędna;
11 Jest tak z uwagi na: a) publiczny charakter tworzących je podmiotów, b) publicznopraw-
ne podstawy prowadzonej przez nie działalności kulturalnej, c) przedmiot tej działalności miesz-
czący się w zakresie administracji publicznej, d) osobowość prawną uzyskiwaną poprzez wpis do
właściwego rejestru, e) sposób finansowania, f) uprawnienia organizatorów (podejmowanie aktów
o utworzeniu instytucji kultury, nadawanie jej statutu, powoływanie i odwoływanie jej dyrektora) –
zob. M. Stahl, Inne podmioty administrujące (w:) M. Cherka (i in.), System prawa administracyjnego,
t. 6, Podmioty administrujące, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2011, s. 527.
12 Tamże, s. 527. Zob. też S. Fundowicz, Decentralizacja administracji publicznej w Polsce, Lub-
lin 2005, s. 263 i n.
19
Art. 1
Rozdział 1. Przepisy ogólne
3) państwowość zakładu (w odróżnieniu od zakładów tworzonych z ini-
cjatywy szeroko pojmowanych organizacji społecznych);
4) wykonywanie zadań państwa w sferze socjalno-kulturalnej (tj. pro-
wadzenie działalności nieprodukcyjnej lub bezpośrednio niegospo-
darczej, w tym świadczenie usług w dziedzinie rozwoju kultury, na-
uczania i kształcenia czy badań naukowych).
Niezależnie od powyższego zakład państwowy (publiczny) w ujęciu
M. Elżanowskiego stanowi co do zasady jednostkę budżetową albo za-
kład budżetowy. Stosunek organów takiego zakładu do jego użytkowni-
ków przyjmuje natomiast postać stosunku administracyjnoprawnego13.
Z kolei E. Ochendowski definiuje zakład publiczny jako jedność osób
i rzeczy powołaną przez organy administracji publicznej bądź – za ich
zezwoleniem – przez inne podmioty dla trwałej realizacji określonego
zadania publicznego14.
Jednocześnie w doktrynie prawa administracyjnego zwraca się uwa-
gę na brak normatywnego wzorca instytucji prawnej zakładu, która zo-
stała utworzona w wyniku teoretycznego uogólnienia elementów wspól-
nych dla różnych regulacji prawnych15. Pojęcie „zakładu publicznego”
ma zatem w istocie charakter zbiorczy i obejmuje różnorodne jednostki
organizacyjno-prawne, w tym – jak wskazano wyżej – muzea będące in-
stytucjami kultury w rozumieniu u.o.dz.k., charakteryzujące się: wyod-
13 Zob. M. Elżanowski, Zakład państwowy w polskim prawie administracyjnym, Warszawa 1970,
s. 53 i n. Zob. też Z. Czarnik, J. Posłuszny, Zakład publiczny…, s. 445–446.
14 Zob. E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Toruń 2006, s. 225. Podobnie:
Z. Leoński, Zarys prawa administracyjnego (we współpracy z R. Hauserem i A. Skoczylasem), War-
szawa 2004, s. 82. Zob. też Z. Czarnik, J. Posłuszny, Zakład publiczny… (w:) M. Cherka (i in.), Sy-
stem prawa administracyjnego…, t. 6, s. 448.
15 Zob. J. Filipek, Prawo administracyjne. Instytucje ogólne, cz. 1, Kraków 1995, s. 169. Na tej
zasadzie J. Boć zaproponował zdefiniowanie zakładu (administracyjnego) jako jednostki organi-
zacyjnej powołanej do świadczenia usług niematerialnych na podstawie nawiązanego z użytkow-
nikiem stosunku administracyjnoprawnego (J. Boć (w:) J. Blicharz [i in.], Prawo administracyjne,
red. J. Boć, Wrocław 2007, s. 172), natomiast M. Wierzbowski i A. Wiktorowska przez zakład w pra-
wie administracyjnym rozumieją „względnie samodzielną jednostkę organizacyjną, wyposażoną
w trwale wyodrębnione środki rzeczowe i osobowe, której podstawowym celem jest ciągłe, bezpo-
średnie świadczenie usług socjalno-kulturalnych o szczególnym znaczeniu społecznym” (M. Wierz-
bowski, A. Wiktorowska, Rodzaje jednostek administracyjnych w systemie administracji publicznej
(w:) M. Cherka [i in.], Prawo administracyjne, red. M. Wierzbowski, Warszawa 2006, s. 112). Zob.
też Z. Czarnik, J. Posłuszny, Zakład publiczny…, s. 449–450.
20
Definicja i cele muzeum
Art. 1
rębnieniem środków osobowych i rzeczowych, podmiotowością prawa
publicznego, władztwem zakładowym16, wykonywaniem spraw publicz-
nych (założyciela, własnych lub ustawowo powierzonych) oraz nadzoro-
waniem przez założyciela z wykorzystaniem przewidzianych ustawą in-
strumentów nadzoru17.
5. O ile muzea tworzone przez ministrów, kierowników urzędów cen-
tralnych i jednostki samorządu terytorialnego mają status instytucji kul-
tury i należą do szerszej kategorii zakładów publicznych, o tyle muzea
tworzone przez osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne
nieposiadające osobowości prawnej należy zakwalifikować do kategorii
niepublicznych podmiotów administrujących, tj. „podmiotów, pozosta-
jących poza strukturą aparatu administracji publicznej i wykonujących,
na różnych zasadach, zadania tej administracji”18. „Podmiot niepublicz-
ny, wykonując zadania administracji publicznej, pozostaje podmiotem
prywatnym, ale w sensie funkcjonalnym ma charakter podmiotu admi-
nistrującego i staje się – w tym jednym zakresie – podmiotem admini-
strującym, elementem funkcjonalnie rozumianego systemu administra-
cji publicznej. Konsekwencją takiego usytuowania jest (…) obowiązek
działania w oparciu o takie same zasady, na jakich działają podmioty
publiczne, stosowania tych samych procedur, a zwłaszcza uwzględniania
w tych działaniach interesu publicznego”19.
Tak definiowane pojęcie niepublicznego podmiotu administrującego
wpisuje się w wypracowaną w doktrynie niemieckiej koncepcję Verwal-
16 Termin na określenie stosunku administracyjnoprawnego pomiędzy organem zakładu pub-
licznego a jego użytkownikiem, charakteryzującego się nadrzędnością tego pierwszego w stosunku
do drugiego – zob. M. Wierzbowski, A. Wiktorowska, Rodzaje jednostek administracyjnych…, s. 114.
17 Zob. S. Fundowicz, Zakłady publiczne (w:) Prawo administracyjne ustrojowe. Podmioty admi-
nistracji publicznej, red. J. Stelmasiak, J. Szreniawski, Bydgoszcz 2002, s. 173 i n. Zob. też: Z. Czar-
nik, J. Posłuszny, Zakład publiczny…, s. 450. W tym miejscu warto również przytoczyć wyrok WSA
w Warszawie z dnia 20 marca 2008 r., I SA/Wa 134/08, LEX nr 507844, w którym wskazano, że
„Instytucja kultury, jako osoba prawna jest całkowicie odrębnym w stosunku do gminy podmiotem
prawa, z własnym majątkiem, środkami trwałymi, przychodami oraz kosztami, samodzielnie go-
spodarującą w ramach posiadanych środków. Samodzielność instytucji kultury jako osoby prawnej,
oznacza także, zdaniem Sądu, że organizator nie może w sposób dowolny samodzielnie modyfiko-
wać zakresu działalności instytucji kultury”.
18 M. Stahl, Inne podmioty administrujące…, s. 529.
19 Tamże, s. 536.
21
Art. 1
Rozdział 1. Przepisy ogólne
tungsträger („dzierżyciela administracji”). Koncepcja ta zakłada, że pier-
wotnym podmiotem administracji jest państwo, posiadające własne,
pierwotne władztwo, a zadania administracyjne realizowane są przede
wszystkim przez jego organy. Państwo to dzieli się z kolei swoją władzą
z innymi podmiotami, które w konsekwencji określane są jako podmio-
ty (osoby) prawa publicznego. Należą do nich przede wszystkim korpo-
racje dające podstawę wyodrębnienia samorządu, a także wspomniane
już zakłady publiczne oraz fundacje prawa publicznego. Rozrost zadań
publicznych sprawia jednak, że stają się one udziałem również innych
podmiotów administrujących (tzn. takich podmiotów, które w oparciu
o prawo zaangażowane są w realizację zadań i kompetencji ze sfery ad-
ministracji publicznej)20, w tym podmiotów o charakterze niepublicznym
(do których należą w szczególności wykonujące administrację organi-
zacje społeczne: stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe, kościoły
i związki wyznaniowe itp.)21.
Z powyższego wynika, że przyjęta na gruncie u.o.m. definicja mu-
zeum obejmuje jednostki organizacyjne o zróżnicowanym charakterze,
zaliczane zarówno w poczet zakładów publicznych, jak i do kategorii
niepublicznych podmiotów administrujących. Ich cechami wspólnymi są
brak nastawienia na osiąganie zysku oraz realizacja ustawowo określo-
nych celów, mieszczących się w ramach interesu publicznego.
6. Jak już wskazano wyżej, muzea są jednostkami organizacyjnymi
nienastawionymi na osiąganie zysku. W świetle Kodeksu etyki ICOM dla
muzeów organizacja nienastawiona na osiąganie zysku (non-profit orga-
nization) to „powstała zgodnie z prawem jednostka zbiorowa, reprezen-
towana przez osobę prawną lub fizyczną, której dochód (w znaczeniu
każdej nadwyżki w dochodach lub zysku) przeznaczony jest wyłącznie na
20 Zob. Z. Niewiadomski (w:) Z. Niewiadomski (i in.), Prawo administracyjne, red. Z. Niewia-
domski, Warszawa 2007, s. 216.
21 Zob. J. Jagielski, M. Wierzbowski, A. Wiktorowska, Nietypowe podmioty administrujące –
kilka refleksji na tle organizacyjnych form wykonywania zadań publicznych (w:) Podmioty admini-
stracji publicznej i prawne formy ich działania. Studia i materiały z konferencji naukowej poświęconej
jubileuszowi 80-tych urodzin profesora Eugeniusza Ochendowskiego, Toruń, 15–16 listopada 2005,
Toruń 2005, s. 203–223. Zob. też: E. Ochendowski, Fundacja prawa publicznego – nowy podmiot
administracji (w:) Gospodarka – Administracja – Samorząd terytorialny. Praca poświęcona 45-leciu
pracy twórczej Profesor Teresy Rabskiej, red. H. Olszewski, B. Popowska, Poznań 1997, s. 355 i 357.
22
Definicja i cele muzeum
Art. 1
jej rzecz i pokrycie kosztów jej działalności; słowa «nie dla zysku» (not
for profit/sans but lucratif) mają to samo znaczenie”22. Brak nastawie-
nia na osiąganie zysku nie wyklucza przy tym możliwości prowadzenia
działalności gospodarczej (zob. art. 9 u.o.m.). Wystarczy, by miała ona
charakter dodatkowy, a uzyskany z niej dochód przeznaczony był w ca-
łości na finansowanie działań określonych w art. 2 u.o.m. (zob. komen-
tarz do tego artykułu).
7. Cechą wyróżniającą muzeum spośród innych organizacji społecz-
nych nienastawionych na osiąganie zysku są realizowane przez nie cele, tj.:
a) gromadzenie i trwała ochrona dóbr naturalnego i kulturalnego dzie-
dzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym,
b) informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów,
c) upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury
polskiej oraz światowej,
d) kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej,
e) umożliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorów.
Pierwszy i ostatni z tych celów można przy tym określić jako pierwot-
ne. Do XIX w. jedyną funkcją muzeum było bowiem przechowywanie
zbiorów dla nieograniczenie odległej przyszłości, przy równoczesnym
udostępnianiu ich kolejnym pokoleniom zwiedzających, należących do
elity społecznej23. Dopiero przekształcenie muzeum w instytucję narodo-
wą (tj. otwarcie go dla szerokiej publiczności, w dużej mierze wymuszone
przez Wielką Rewolucję Francuską i rewolucję przemysłową) doprowa-
dziło do przypisania mu również funkcji informacyjnych i dydaktycznych
(pkt b, c i d powyżej), a tym samym do potraktowania go jako elementu
polityki edukacyjnej państwa24.
8. W obowiązującym brzmieniu komentowanego przepisu zbiory mu-
zealne określane są mianem dóbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa
ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym. Sformułowanie
to, będące pojęciem nieostrym, nawiązuje zarówno do nomenklatury
stosowanej na forum międzynarodowym, jak i pojawiającej się na grun-
cie Konstytucji RP.
22 S. Waltoś, Kodeks etyki ICOM dla muzeów…, s. 32.
23 Zob. K. Pomian, Muzeum: kryteria sukcesu…, s. 59.
24 Zob. tamże, s. 59–60.
23
Art. 1
Rozdział 1. Przepisy ogólne
I tak w świetle Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzi-
ctwa kulturalnego i naturalnego przyjętej przez Konferencję Generalną
UNESCO dnia 16 listopada 1972 r. (Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190) za
dziedzictwo kulturalne uważane są (art. 1):
1) zabytki: dzieła architektury, dzieła monumentalnej rzeźby i malar-
stwa, elementy i budowle o charakterze archeologicznym, napisy,
groty i zgrupowania tych elementów, mające wyjątkową powszechną
wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
2) zespoły: budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swą
architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątko-
wą powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
3) miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka
i przyrody, jak również strefy, a także stanowiska archeologiczne,
mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historycz-
nego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego.
Dziedzictwem naturalnym w rozumieniu przywołanej konwencji są
z kolei (art. 2):
1) pomniki przyrody utworzone przez formacje fizyczne i biologiczne
albo zgrupowania takich formacji, przedstawiające wyjątkową po-
wszechną wartość z punktu widzenia estetycznego lub naukowego;
2) formacje geologiczne i fizjograficzne oraz strefy o ściśle oznaczo-
nych granicach, stanowiące siedlisko zagrożonych zagładą gatunków
zwierząt i roślin, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu
widzenia nauki lub ich zachowania;
3) miejsca lub strefy naturalne o ściśle oznaczonych granicach, mające
wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki, zachowa-
nia lub naturalnego piękna.
Natomiast zgodnie z Kodeksem etyki ICOM dla muzeów dziedzictwo
kultury (cultural heritage) to jakakolwiek rzecz lub pojęcie uznane za
mające znaczenie estetyczne, historyczne, naukowe lub duchowe, a dzie-
dzictwo naturalne (natural heritage) – jakikolwiek przedmiot, zjawisko
przyrody lub pojęcie ważne dla nauki lub mające znaczenie duchowe dla
społeczności25.
25 S. Waltoś, Kodeks etyki ICOM dla muzeów…, s. 30.
24
Definicja i cele muzeum
Art. 1
Konstytucja RP nie posługuje się wprost pojęciem dóbr dziedzictwa
kulturalnego i naturalnego. Pojawiają się w niej jednak terminy:
a) „wszystko, co cenne z ponad tysiącletniego dorobku” (i co naród pol-
ski, tzn. wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, ma obowiązek przeka-
zać przyszłym pokoleniom – zob. preambuła Konstytucji RP);
b) „dziedzictwo narodowe” (którego Rzeczypospolita Polska strzeże –
art. 5 Konstytucji RP);
c) „dobra kultury” (będące źródłem tożsamości narodu polskiego, jego
trwania i rozwoju – art. 6 ust. 1 i art. 73 Konstytucji RP);
d) „narodowe dziedzictwo kulturalne” (z którym związki Rzeczypo-
spolita Polska pomaga utrzymać Polakom zamieszkałym za granicą
– art. 6 ust. 2 Konstytucji RP).
Wykładnia systemowa ustawy zasadniczej pozwala przy tym przyjąć
równoważność terminów: „dziedzictwo narodowe”, „wszystko, co cen-
ne z ponad tysiącletniego dorobku” oraz „narodowe dziedzictwo kultu-
ralne”. Wydaje się bowiem, że konstytucyjne pojęcie „dziedzictwa naro-
dowego” jako „wszystkiego, co cenne z ponad tysiącletniego dorobku”,
a zatem interpretowanego w świetle preambuły ustawy zasadniczej, nie
mieści w sobie dziedzictwa naturalnego. Do tego ostatniego należy od-
nosić raczej passus o zapewnianiu przez Rzeczypospolitą Polską ochro-
ny środowiska (druga część art. 5 Konstytucji RP).
Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Try-
bunału Konstytucyjnego. W uzasadnieniu wyroku TK z dnia 8 paździer-
nika 2007 r., K 20/07, OTK-A 2007, nr 9, poz. 102, wskazano mianowi-
cie, że przy wykładni konstytucyjnego pojęcia dziedzictwa narodowego
przydatna może się okazać definicja dziedzictwa kulturalnego sformu-
łowana przez J. Pruszyńskiego. W jego ujęciu dziedzictwo kulturalne
stanowi „zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi
z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowy-
mi uznawany za godny ochrony prawnej dla dobra społeczeństwa i jego
rozwoju oraz przekazania następnym pokoleniom, z uwagi na zrozumia-
łe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe
i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju poli-
tycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętnia-
25
Art. 1
Rozdział 1. Przepisy ogólne
nia wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty
cywilizacyjnej”26.
Przy definiowaniu drugiego z konstytucyjnych pojęć, tzn. pojęcia
dobra kultury (dóbr kultury), można z kolei odwołać się od art. 2 u.o.d.,
zawierającego jego definicję legalną. Zgodnie z powołanym przepisem
dobro kultury to każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub
współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego
ze względu na jego wartość historyczną, naukową lub artystyczną. Do-
bro kultury jest zatem efektem całokształtu materialnego i duchowego
dorobku człowieka, gromadzonego, utrwalanego i wzbogacanego w cią-
gu jego dziejów, przekazywanego z pokolenia na pokolenie – zob. zacho-
wujący aktualność wyrok NSA z dnia 21 grudnia 1994 r., I SA 1934/93,
ONSA-OZ 1997, nr 2, poz. 1327.
9. Pojęcie dobra kultury występowało zresztą również na gruncie ko-
mentowanego przepisu. W jego tekście pierwotnym, zmienionym dopie-
ro z dniem 17 listopada 2003 r. na mocy art. 132 u.o.z.28, jako pierwszy
z celów muzeum wymieniona była bowiem „trwała ochrona dóbr kultu-
ry”, którą dopiero wraz z wejściem w życie u.o.z. zamieniono na „spra-
wowanie opieki nad zabytkami”, a następnie – nowel. u.o.m. 2007 – na
„gromadzenie i trwałą ochronę dóbr naturalnego i kulturalnego dzie-
dzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym” (treść
aktualnie obowiązująca).
Pierwsza ze wskazanych wyżej zmian, tzn. zastąpienie celu w po-
staci „trwałej ochrony dóbr kultury” celem „sprawowanie opieki nad
zabytkami”, miała przede wszystkim charakter techniczno-systemowy.
Wynikała bowiem wprost z potrzeby dostosowania definicji muzeum do
nowej siatki terminologicznej wprowadzonej przez u.o.z. O ile bowiem
na gruncie u.o.d. podstawowym pojęciem prawnym było pojęcie dobra
kultury definiowane w jej – przywoływanym powyżej – art. 2, o tyle na
26 J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. 1, Kraków 2001, s. 50.
27 Odnośnie do definicji „dziedzictwa narodowego” i „dobra kultury” zob. P. Antoniak,
M. Cherka (w:) P. Antoniak (i in.), Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz,
red. M. Cherka, Warszawa 2010, s. 15–19.
28 Już w tym miejscu należy wskazać, że u.o.m. stanowi lex specialis w stosunku do u.o.z. Zgod-
nie ze swym art. 2 u.o.z. nie narusza w szczególności przepisów o muzeach.
26
Definicja i cele muzeum
Art. 1
gruncie u.o.z. takim podstawowym pojęciem stało się pojęcie zabytku.
Nie oznacza to bynajmniej, by u.o.d. nie posługiwała się terminem „za-
bytek”. Termin ten miał jednakże w świetle jej przepisów jedynie zna-
czenie formalne. Zgodnie z art. 4 u.o.d. zabytkiem były dobra kultury
podlegające przewidzianej nią ochronie prawnej, tj.:
a) wpisane do rejestru zabytków;
b) wpisane w muzeum do inwentarza i wchodzące w skład bibliotek
(z wyjątkiem materiałów wchodzących w skład narodowego zasobu
archiwalnego);
c) inne, jeżeli ich charakter zabytkowy jest oczywisty i nie podlegają już
ochronie na podstawie odrębnych ustaw.
W u.o.z. ustawodawca posłużył się natomiast pojęciem zabytku
w znaczeniu materialnym, tzn. rozumianym – niezależnie od faktu ob-
jęcia ochroną prawną – jako nieruchomość lub rzecz ruchoma, jej części
lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnoś-
cią i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których za-
chowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość
historyczną, artystyczną lub naukową (art. 3 pkt 1 u.o.z.)29.
Opieka nad tak ujętymi zabytkami sprawowana jest przez ich właści-
ciela lub posiadacza i polega w szczególności na zapewnieniu warunków:
a) naukowego badania i dokumentowania zabytków;
b) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budow-
lanych przy zabytkach;
c) zabezpieczenia i utrzymania zabytków oraz ich otoczenia (w rozu-
mieniu art. 3 pkt 15 u.o.z.) w jak najlepszym stanie;
d) korzystania z zabytków w sposób zapewniający trwałe zachowanie
ich wartości;
e) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytkach oraz ich
znaczeniu dla historii i kultury (zob. definicja legalna opieki nad za-
bytkami zawarta w art. 5 u.o.z.).
Dla porównania, „trwała ochrona dóbr kultury” obecna w tekście
pierwotnym u.o.m. oznacza ochronę dóbr kultury sprawowaną przez wy-
specjalizowaną po temu instytucję o charakterze stałym (nietymczaso-
29 W kwestii ewolucji prawnego pojęcia „zabytek” zob. P. Antoniak, M. Cherka (w:) P. Anto-
niak (i in.), Ustawa o ochronie zabytków…, s. 26–28.
27
Art. 1
Rozdział 1. Przepisy ogólne
wym), gdzie przez ochronę dóbr kultury należy rozumieć, zgodnie z art. 3
ust. 2 u.o.d.:
a) zabezpieczenie dóbr kultury przed zniszczeniem, uszkodzeniem, de-
wastacją, zaginięciem lub wywozem za granicę;
b) zapewnienie dobrom kultury warunków trwałego zachowania;
c) opracowanie dokumentacji naukowej, ewidencji i rejestracji dóbr
kultury;
d) konserwację, restaurację lub odbudowę dób kultury opartą na zasa-
dach naukowych.
Z powyższego wynika, że zarówno w pierwotnym tekście u.o.m., jak
i w jej tekście zmienionym w wyniku wejścia w życie u.o.z. legalna defi-
nicja muzeum:
1) co do zasady nie uwzględniała ochrony elementów o charakterze
przyrodniczym, chyba że mieściły się one w definicji legalnej do-
bra kultury albo zabytku (a zatem związane były z działalnością
człowieka); było to istotne odstępstwo chociażby od definicji muze-
um przyjętej w przywoływanym już art. 45 u.o.d., gdzie mowa była
w sposób wyraźny o gromadzeniu, przechowywaniu, konserwacji
i udostępnianiu dóbr kultury i okazów przyrody;
2) nie odnosiła się do pierwotnej (zob. pkt 6 powyżej) funkcji muzeum
w postaci gromadzenia zbiorów (też zresztą w odróżnieniu od defi-
nicji z art. 45 u.o.d.).
Obie te wady zostały usunięte dopiero w wyniku nowel. u.o.m. 2007,
kiedy to jako pierwszy z celów muzeum wymieniono „gromadzenie
i trwałą ochronę dóbr kulturalnego i naturalnego dziedzictwa ludzkości
o charakterze materialnym i niematerialnym”. W uzasadnieniu projek-
tu do rzeczonej nowelizacji30 stwierdzono przy tej okazji: „Proponowa-
ne zmiany polegają na wprowadzeniu w art. 1 ustawy nowego brzmienia
definicji «muzeum», która ma w sposób pełny odpowiadać wyzwaniom
i zadaniom, jakie stoją przed polskim muzealnictwem w dzisiejszych cza-
sach. Szczególnie istotny jest pierwszy, dodany cel każdego muzeum,
a więc «gromadzenie i trwała ochrona dóbr kulturalnego i naturalne-
go dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym».
30 Druk sejmowy Sejmu V kadencji nr 1598 z dnia 28 marca 2007 r.
28
Definicja i cele muzeum
Art. 1
W obecnym stanie prawnym nie były uregulowane kwestie dotyczące
«gromadzenia» zbiorów. W związku z powyższym uzupełnienie prze-
pisów w tym zakresie wydaje się konieczne” (zob. s. 1–2 uzasadnienia).
10. Niezależnie od wprowadzonych w niej udoskonaleń, definicja
legalna muzeum nadal budzi kontrowersje natury doktrynalnej. W li-
teraturze podkreśla się jej nieprzystosowanie do wymogów współczes-
ności31, a w przygotowanym przez środowisko muzealników projekcie
prawa o muzeach proponuje się nadanie jej brzmienia: „Muzeum jest
trwałą, publiczną jednostką organizacyjną, nienastawioną na osiąga-
nie zysku, która zarządza muzealiami i zasobami, a w szczególności:
gromadzi, trwale chroni, konserwuje, udostępnia materialne i niema-
terialne świadectwa działalności człowieka oraz jego otoczenia w celu
edukacji, kształcenia specjalistycznego i kształtowania wrażliwości po-
znawczej i estetycznej”32. W takim ujęciu gromadzenie, trwała ochrona
oraz udostępnianie zbiorów traktowane byłyby nie w charakterze celu,
ale w charakterze funkcji realizowanej przez muzeum (w ramach za-
rządzania muzealiami i zbiorami) i wyróżniającej je na tle innych in-
stytucji kultury33 oraz pozwalającej mu na realizację celów dydaktycz-
no-poznawczych.
Powyższe wpisuje się w sposób rozumienia instytucji muzealnej wy-
pracowany na gruncie tzw. nowej muzeologii. Nowa muzeologia jest kon-
cepcją, zgodnie z którą muzeum postrzega się jako narzędzie edukacyjne
w służbie rozwoju społecznego. W centrum tej koncepcji, której rozkwit
przypada na lata 70. i 80. XX w., ale która w swej genezie nawiązuje do
myśli muzealniczej wykształconej jeszcze u schyłku XIX w., leżą zatem
nie rzeczy, lecz ludzie34.
31 Zob. przykładowo rozważania D. Folgi -Januszewskiej (w:) D. Folga -Januszewska, Muzeum:
definicja i pojęcie…, s. 200–202, czy rozważania K. Pomiana, Muzeum: kryteria sukcesu…, s. 61–63.
32 Zob. D. Folga -Januszewska, S. Waltoś, P. Jaskanis, Projekt Prawa o muzeach, Muzealnictwo
2010, nr 51, s. 15.
33 Pojęcie „publicznej jednostki organizacyjnej” zdaje się co do zasady wykluczać instytucję
muzeum prywatnego, przynajmniej w jego obecnym kształcie.
34 Zob. A. Hauenschild, Claims and Reality of New Museology: Case Studies in Canada, the
United States and Mexico, http://museumstudies.si.edu/claims2000.htm#1. 20Introduction. Jest to
dysertacja doktorska, opublikowana początkowo przez ICOM w języku niemieckim, jako pierwsza
poddająca ocenie efektywność nowych modeli muzeów.
29
Art. 1
Rozdział 1. Przepisy ogólne
Na forum międzynarodowym Ruch Nowej Muzeologii został zapre-
zentowany po raz pierwszy w 1972 r. podczas tzw. Okrągłego Stołu w San-
tiago (Chile) zorganizowanego przez ICOM35. Przedstawiciele tego ruchu
(J.C. Duclos, E. Janer, M. Moutinho, G. Colling, M. Maure, działający
w ramach MINOM36) w latach 1986–1987 uznali za jego cele: globalny
ogląd rzeczywistości, pracę badawczą korespondującą z potrzebami spo-
łeczeństwa, stałe oddziaływanie na ludność i zamieszkiwane przez nią
terytorium oraz propagowanie poglądów, prowadzenie badań i podej-
mowanie działań na rzecz indywidualnego i powszechnego (społeczne-
go) rozwoju. Jako środki prowadzące do osiągnięcia tych celów wskazali
natomiast: gromadzenie, konserwację, prowadzenie badań interdyscypli-
narnych, działalność wystawienniczą oraz edukację muzealną. W świetle
nowej muzeologii (nowe) muzeum jest zatem instytucją realizującą cele
istotne z punktu widzenia społeczeństwa, która gromadzi, chroni oraz
prowadzi działalność badawczą (o charakterze interdyscyplinarnym), dy-
daktyczną i wystawienniczą. Jako podmiot dedykowany edukacji dąży
ono do uświadomienia i pogłębiania tożsamości danej wspólnoty oraz do
wzbudzenia w tej wspólnocie przekonania co do możliwości w zakresie
jej dalszego rozwoju37. Odnośnie do działalności edukacyjnej muzeum
zob. też komentarz do art. 2 niniejszej ustawy.
11. Bez względu na swą ewolucję definicja muzeum, również ta legal-
na, posługuje się obecnie i zapewne już zawsze będzie się posługiwała
szeregiem pojęć niedookreślonych, chociażby w rodzaju „dóbr kultural-
nego i naturalnego dziedzictwa ludzkości” czy „podstawowych wartości
historii”. Powoduje to, że przedmiotowa definicja ma charakter defini-
cji otwartej. Dla jej zrozumienia i interpretacji konieczne jest bowiem
odwołanie się do treści pozanormatywnych w postaci – przede wszyst-
kim – dorobku muzealnictwa i nauk historycznych. Co więcej, sposób jej
wykładni zależy od przyjętej w danym momencie polityki historycznej
35 Zob. Declaration of Quebec – Basic Principles of a New Museology 1984, Sociomuseology IV,
Cadernos de Sociomuseologia 2010, nr 38, s. 23.
36 MINOM (International Movement for a New Museology) – międzynarodowa organizacja
afiliowana przy ICOM, założona w 1985 r. w Lizbonie, dedykowana rozwojowi nowej muzeologii –
zob. http://www.minom-icom.net.
37 Zob. A. Hauenschild, Claims and Reality…, http://museumstudies.si.edu/claims2000.
htm#1. 20Introduction.
30
Zadania muzeum
Art. 2
i konserwatorskiej. W tym kontekście można zatem powiedzieć, że po-
jęcie „muzeum” jest, podobnie jak pojęcie „interesu publicznego”, po-
jęciem rezydualnym (zmiennym) i wymaga każdorazowego wyważenia
pomiędzy podlegającymi ochronie prawnej wartościami38 (przykładowo:
pomiędzy wartością w postaci umożliwienia korzystania ze zgromadzo-
nych zbiorów w sposób zapewniający ich efektywną popularyzację a war-
tością w postaci trwałej ochrony tych zbiorów).
Art. 2. [Zadania muzeum]
Muzeum realizuje cele określone w art. 1, w szczególności przez:
1) gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie,
2) katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorów,
3) przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewnia-
jących im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz maga-
zynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych,
4) zabezpieczanie i konserwację zbiorów oraz, w miarę możliwości, za-
bezpieczanie zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych
nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody,
5) urządzanie wystaw stałych i czasowych,
6) organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeolo
7) prowadzenie działalności edukacyjnej,
7a) popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechnia-
gicznych,
jącej kulturę,
8) udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych,
9) zapewnianie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze
zbiorów i zgromadzonych informacji,
10) prowadzenie działalności wydawniczej.
1. Niniejszy przepis określa, w jaki sposób muzeum winno realizo-
wać swe cele w postaci gromadzenia i trwałej ochrony dóbr naturalnego
i kulturalnego dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niema-
38 Zob. Z. Cieślak (w:) Z. Niewiadomski (i in.), Prawo administracyjne…, s. 21–22.
31
Art. 2
Rozdział 1. Przepisy ogólne
terialnym, informowania o wartościach i treściach gromadzonych zbio-
rów, upowszechniania podstawowych wartości historii, nauki i kultury
polskiej oraz światowej, kształtowania wrażliwości poznawczej i estetycz-
nej oraz umożliwiania korzystania ze zgromadzonych zbiorów. Przepis
ten konstytuuje zatem normę o charakterze zadaniowym (planowym,
programowym). Wyznacza ona muzeom określone zadania (obowiąz-
ki), uznane przez ustawodawcę za ważne z punktu widzenia interesu
publicznego. Nie determinuje jednak ani okoliczności, w których każde
z nich ma być realizowane, ani środków takiej realizacji39. Nie stanowi
również odrębnego źródła kompetencji – innymi słowy nie wynika z niej
automatycznie zdolność muzeum do podejmowania działań o charakte-
rze czynności konwencjonalnych doniosłych prawnie40. Stosując się do
niej, konkretne muzeum winno dołożyć wszelkich starań, by w jak naj-
pełniejszym zakresie realizować wyznaczone nią zadania, z których każ-
de wymaga wykonania nie pojedynczej, a szeregu czynności41. Katalog
rzeczonych zadań ma przy tym charakter katalogu otwartego (ustawo-
dawca posługuje się tutaj wyrażeniem „w szczególności”). Oznacza to,
że konkretne muzeum może realizować również inne zadania niż wska-
zane w komentowanym przepisie, o ile tylko służą one realizacji celów
opisanych w art. 1 u.o.m.
2. Pierwszym z wymienionych przez ustawodawcę zadań realizowa-
nych przez muzeum jest gromadzenie zabytków w statutowo określo-
nym zakresie. Jak już wyżej wspomniano (zob. pkt 6 i 9 komentarza do
art. 1), gromadzenie dóbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludz-
39 Zob. W. Jakimowicz, Wykładnia w prawie administracyjnym, Warszawa 2006, s. 413; A. Bator,
Normy planowania gospodarczego w systemie prawa, Wrocław 1992, s. 96 i n.; T. Gizbert -Studnicki,
A. Grabowski, Normy programowe w konstytucji (w:) Charakter i struktura norm konstytucji,
red. J. Trzciński, Warszawa 1997, s. 97.
40 Zob. W. Jakimowicz, Wykładnia w prawie administracyjnym…, s. 414. Zob. też: K. Defeciń-
ska, Spory o właściwość organu administracji publicznej, Warszawa 2000, s. 8; T. Rabska, Prawny
mechanizm kierowania gospodarką. Działalność prawodawcza administracji i jej uwarunkowania,
Ossolineum 1990, s. 110; W. Góralczyk, Zasada kompetencyjności w prawie administracyjnym, War-
szawa 1986, s. 41.
41 Powyższe jest cechą charakterystyczną norm zadaniowych – zob. W. Jakimowicz, Wykładnia
w prawie administracyjnym…, s. 414; J. Filipek, Elementy strukturalne norm prawa administracyjnego,
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCXXVII, Prace Prawnicze 99, Warszawa–Kra-
ków 1982, s. 65.
32
Zadania muzeum
Art. 2
kości o charakterze materialnym i niematerialnym stanowi pierwotny
cel muzeum (względnie jego podstawową funkcję). W tym kontekście
priorytetowe potraktowanie tego zadania trzeba uznać za w pełni uza-
sadnione i niewymagające dodatkowych wyjaśnień. Jedyne zastrzeżenie
budzi tutaj posługiwanie się terminem „gromadzenia zabytków” (w pier-
wotnym tekście art. 2 pkt 1 u.o.m. – zmienionym wraz z wejściem w ży-
cie u.o.z. – terminem „gromadzenia dóbr kultury”42). Należy bowiem
wskazać, że nie wszystkie współczesne muzea gromadzą zabytki w ro-
zumieniu u.o.z. (tj. w postaci nieruchomości lub rzeczy ruchomych, ich
części bądź zespołów; za przykład mogą służyć chociażby muzea wirtu-
alne). Na płaszczyźnie normatywnej w sposób wyraźny stwierdza to Ko-
deks etyki ICOM dla muzeów (zob. jego art. 2 i użyte tam sformułowanie
„muzea, które posiadają zbiory”43). Stąd za słuszny należy w tym miej-
scu uznać postulat zawarty w przywoływanym już (zob. pkt 9 komenta-
rza do art. 1) projekcie prawa o muzeach, by termin „gromadzenie za-
bytków” zastąpić w komentowanym przepisie terminem „gromadzenia
zbiorów”, gdzie zbiory rozumiane są jako „całość muzealiów wpisanych
do wszystkich typów inwentarzy muzeum wraz z ich dokumentacją, sta-
nowiąca o specyfice muzeum”, a muzealium jako „dobro materialne lub
niematerialne zarejestrowane w inwentarzu muzeum zgodnie z przyję-
tymi standardami”44.
3. Drugim zadaniem (grupą zadań) realizowanych przez muzea jest
szeroko pojęta opieka nad zbiorami jako dobrami naturalnego i kultural-
nego dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym,
polegająca w szczególności na ich dokumentacji, przechowywaniu w wa-
runkach zapewniających im trwałą ochronę, konserwacji (również zapo-
biegawczej) oraz restauracji45. W komentowanym art. 2 u.o.m. zadanie to
zostało rozdzielone (nie do końca słusznie) na kilka podzadań w postaci:
a) katalogowania i naukowego opracowywania zgromadzonych zbio-
rów (pojęcie zbiorów zastąpiło tutaj w wyniku nowel. u.o.m. 2007
42 Odnośnie do zastąpienia pojęcia dobra kultury pojęciem zabytku zob. pkt 8 komentarza do
art. 1.
43 S. Waltoś, Kodeks etyki ICOM dla muzeów…, s. 39.
44 D. Folga -Januszewska, P. Jaskanis, S. Waltoś, Projekt Prawa o muzeach…, s. 15–16.
45 Zob. S. Waltoś, Kodeks etyki ICOM dla muzeów…, s. 46–48.
33
Art. 2
Rozdział 1. Przepisy ogólne
pojęcie muzealiów z uwagi na rezygnację ustawodawcy z definiowa-
nia muzealiów w uchylonym art. 1 ust. 2 u.o.m.) – art. 2 pkt 2 u.o.m.
W projekcie prawa o muzeach proponuje się przeredagowanie tego
punktu poprzez nadanie mu treści: „Katalogowanie, także w posta-
ci cyfrowej, i naukowe opracowywanie zgromadzonych muzealiów
zgodnie z przyjętymi standardami” oraz wyodrębnienie dodatkowe-
go punktu w postaci badania pochodzenia muzealiów46;
b) przechowywania gromadzonych zabytków (w tekście pierwotnym:
„dóbr kultury”47) w warunkach zapewniających im właściwy stan za-
chowania i bezpieczeństwo oraz magazynowania ich w sposób do-
stępny do celów naukowych – art. 2 pkt 3 u.o.m. Dużym mankamen-
tem tego przepisu jest ograniczenie jego zastosowania wyłącznie do
zabytków w rozumieniu u.o.z., tj. nieruchomości lub rzeczy rucho-
mych, ich części bądź zespołów. Stąd w projekcie prawa o muzeach
słusznie proponuje się zastąpienie zarówno art. 2 pkt 3, jak i art. 2
pkt 4 (zob. niżej) ogólnie sformułowanym zadaniem w postaci spra-
wowania całościowej opieki nad muzealiami (tj. dobrami material-
nymi lub niematerialnymi zarejestrowanymi w inwentarzu muzeum
zgodnie z przyjętymi standardami), ich właściwego przechowywania,
udostępniania, dokumentowania zgodnie z przyjętymi standardami
oraz zabezpieczenia trwałości ich dokumentacji48;
c) zabezpieczania i konserwacji zbiorów (przed nowel. u.o.m. 2007:
muzealiów49) oraz, w miarę możliwości, zabezpieczania zabytków
archeologicznych nieruchomych (przed wejściem w życie u.o.z.: sta-
nowisk archeologicznych) oraz innych nieruchomych obiektów kul-
tury materialnej i przyrody – art. 2 pkt 4 u.o.m. Za całkowicie nie-
zrozumiałe z punktu widzenia wykładni systemowej należy uznać
poczynione w tym przepisie wyodrębnienie zabytków archeologicz-
nych nieruchomych (tj., przede wszystkim, pozostałości terenowych
pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzysk i kurhanów
46 D. Folga -Januszewska, P. Jaskanis, S. Waltoś, Projekt Prawa o muzeach…, s. 15.
47 Odnośnie do zastąpienia pojęcia dobra kultury pojęciem zabytku zob. pkt 8 komentarza do
art. 1.
48 D. Folga -Januszewska, P. Jaskanis, S. Waltoś, Projekt Prawa o muzeach…, s. 15–16.
49 Odnośnie do tej zmiany zob. pkt a powyżej.
34
Pobierz darmowy fragment (pdf)