Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00340 006401 14084720 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz - ebook/pdf
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz - ebook/pdf
Autor: , , Liczba stron:
Wydawca: Wolters Kluwer Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-264-8707-1 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki >> medyczne
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Książka stanowi kompleksowe i przejrzyste omówienie wszystkich aspektów prawnych regulacji ochrony zdrowia psychicznego, dotyczących m.in.:
- ochrony praw osoby chorej psychicznie, poszanowania jej godności oraz zapewnienia nale-żytej pomocy,
- przyjęcia do szpitala psychiatrycznego lub do domu pomocy społecznej,
- instytucji przymusu bezpośredniego,
- postępowania przed sądem opiekuńczym w sprawach określonych w ustawie,
- ochrony tajemnicy stanu zdrowia pacjenta, metod jego leczenia i postępów w leczeniu
- danych dotyczących jego życia osobistego.

Kolejne wydanie komentarza zostało wzbogacone o nowe przypadki kliniczne, poglądy dok-tryny, orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.

Autorzy komentarza to zespół specjalistów o bardzo wysokich kwalifikacjach, dużym do-świadczeniu zawodowym i znaczącym dorobku naukowym daje to gwarancję wysokiej ja-kości opracowanego przez nich materiału [...] .
Prof. dr hab. n. med. Józef Kocur

Publikacja ta jest bardzo cennym źródłem wiedzy dla wszystkich szkolących się w psychia-trii, a także dla lekarzy praktyków klinicznych, prawników oraz [...] osób pracujących w ochronie zdrowia .
Prof. dr hab. n. med. Jerzy Samochowiec

Książka [...] przynosi odpowiedzi na nurtujące praktyków pytania i klarownie wyjaśnia wiele problemów, pomaga zrozumieć znaczenie poszczególnych przepisów i poruszać się po opi-sanym ustawą świecie. [...] jest pozycją niezwykle wartościową, niemalże nieodzowną w co-dziennej praktyce [...] .
Prof. dr hab. n. med. Agata Szulc
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego Komentarz Piotr Gałecki, Kinga Bobińska, Krzysztof Eichstaedt KOMENTARZE PRAKTYCZNE 2. WYDANIE WARSZAWA 2016 Stan prawny na 15 lutego 2016 r. Recenzenci Prof. dr hab. n. med. Józef Kocur Prof. dr hab. n. med. Jerzy Samochowiec Prof. dr hab. n. med. Agata Szulc Wydawca Izabella Małecka Redaktor prowadzący Katarzyna Gierłowska Opracowanie redakcyjne Joanna Ośka Łamanie Fotoedytor Poszczególne części komentarza opracowali: Piotr Gałecki – przypadki kliniczne Piotr Gałecki, Kinga Bobińska − art. 1−24, 33−37 Krzysztof Eichstaedt − preambuła, art. 25−32, 38−56, wzory pism procesowych © Copyright by Wolters Kluwer SA, 2016 ISBN 978-83-8092-248-8 2. wydanie Dział Praw Autorskich 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel. 22 535 82 19 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profinfo.pl Spis treści Spis treści Spis treści Wykaz skrótów                                       9 Słowo wstępne                                       13 Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego                                        15 Rozdział 1. Przepisy ogólne (art 1–10)                    19 Rozdział 2. Badanie, leczenie, rehabilitacja oraz opieka i pomoc (art 10a–20)                                  89 Rozdział 3. Postępowanie lecznicze (art 21–37)            133 Rozdział 4. Przyjęcie do domu pomocy społecznej (art 38–41)                                          195 Rozdział 5. Postępowanie przed sądem opiekuńczym (art 42–49)                                          211 Rozdział 6. Ochrona tajemnicy (art 50–52)                235 Rozdział 7. Przepisy karne, zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisy przejściowe i końcowe (art 53–56)                                          250 Przypadki kliniczne                                    254 5 Spis treści Wzory pism procesowych                              279 Wniosek o przyjęcie do domu pomocy społecznej           279 Wniosek o skierowanie do domu pomocy społecznej        282 Wniosek o zmianę orzeczenia o przyjęciu do domu pomocy społecznej                                          285 Wniosek o stwierdzenie zasadności przyjęcia do szpitala psychiatrycznego w celu wyjaśnienia wątpliwości co do choroby psychicznej                             287 Wniosek o udzielenie zgody na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie niepozostającej pod władzą rodzicielską                               289 Wniosek o udzielenie zgody na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie niezdolnej do wyrażenia zgody                                  291 Wniosek o umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym         293 Wniosek o nakazanie wypisania ze szpitala psychiatrycznego                                     296 Akty prawne                                         299 1 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 października 2012 r w sprawie sprawowania kontroli przyjęcia i przebywania osób z zaburzeniami psychicznymi w szpitalach psychiatrycznych i domach pomocy społecznej oraz sposobu jej dokumentowania (Dz U poz 1147)                                  299 2 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2014 r w sprawie zajęć rehabilitacyjnych organizowanych w szpitalach psychiatrycznych (Dz U poz 522)           302 3 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 stycznia 2014 r w sprawie zajęć rehabilitacji społecznej w domach pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi (Dz U poz 250)                        305 4 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 lipca 2012 r w sprawie szczegółowego sposobu postępowania w sprawach przyjęcia oraz wypisania ze szpitala psychiatrycznego (Dz U poz 854)                     308 5 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 kwietnia 2013 r w sprawie warunków i sposobu 6 Spis treści organizowania zajęć rewalidacyjno ‑wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim (Dz U poz 529)                           322 6 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 stycznia 2006 r w sprawie szczegółowego trybu i sposobu działania Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego (Dz U Nr 16, poz 126 z późn zm)     327 7 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (Dz U z 2011 r Nr 24, poz 128) – nieobowiązujące                                  329 8 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 kwietnia 2012 r w sprawie wykazu świadczeń zdrowotnych stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, których udzielenie wymaga zgody (Dz U poz 494)              395 9 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 czerwca 2012 r w sprawie sposobu stosowania i dokumentowania zastosowania przymusu bezpośredniego oraz dokonywania oceny zasadności jego zastosowania (Dz U poz 740)                                   396 10 Zarządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 października 2013 r w sprawie nadania statutu Radzie do spraw Zdrowia Psychicznego (Dz Urz Min Zdrow poz 41)      402 Bibliografia                                          407 Indeks                                              415 O autorach                                          419 Wykaz skrótów Wykaz skrótów Wykaz skrótów 1. Źródła prawa kc kk kkw Kodeks etyki lekarskiej Konstytucja RP Konwencja kpa 9 – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Ko‑ deks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.) – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.) – uchwała nadzwyczajnego II krajowego zjaz‑ du lekarzy z dnia 14 grudnia 1911 r. w spra‑ wie Kodeksu etyki lekarskiej (Korporacja Lekarska z 2004 r. Nr 1, poz. 1 z późn. zm.) – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) – Konwencja z dnia 4 listopada 1950 r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) – ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 23) – ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 2082) – rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2015 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. poz. 2316) – ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działal‑ ności leczniczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 618 z późn. zm.) – ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. – o ochro‑ nie zdrowia psychicznego (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375 z późn. zm.) – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.) – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Ko‑ deks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) – ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. – o pra‑ wach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjen‑ ta (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 159 z późn. zm.) – ustawa z dnia 8 września 2006 r. – o Pań‑ stwowym Ratownictwie Medycznym (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 757 z późn. zm.) – ustawa z dnia 12 marca 2004 r. – o pomo‑ cy społecznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 163 z późn. zm.) – ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 464 z późn. zm.) Wykaz skrótów kpc kpk kro reg sąd udzl uozp uppRPP uPRM ups uzlld 10 2. Publikatory i czasopisma Wykaz skrótów i Opieki Społecznej – Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia Dz Urz Min Zdrow – Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia Dz Urz Min Zdrow i OS KZS Legalis LEX M Praw NP OSNC – Krakowskie Zeszyty Sądowe – System informacji prawnej Legalis – System informacji prawnej LEX − Monitor Prawniczy – Nowe Prawo – Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cy‑ wilna – Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Kar‑ na i Wojskowa (od 1963 r.) – Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokura‑ – Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, OSNKW OSNPG OTK‑A PiM PiP Prok i Pr SP tury Generalnej seria A – Prawo i Medycyna – Państwo i Prawo – Prokuratura i Prawo – Służba Pracownicza 3. Inne skróty IPiN NSA SA SN WSA – Instytut Psychiatrii i Neurologii – Naczelny Sąd Administracyjny – sąd apelacyjny – Sąd Najwyższy – wojewódzki sąd administracyjny Słowo wstępne Słowo wstępne Słowo wstępne Gruntowna zmiana ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdro‑ wia psychicznego, jaka miała miejsce w 2011 r., skłoniła nas do podję‑ cia próby przedstawienia czytelnikowi komentarza do tej ustawy z jed‑ noczesnym uwzględnieniem orzecznictwa sądów administracyjnych, sądów powszechnych, Sądu Najwyższego, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz poglądów doktryny. Pisząc komentarz, zachowaliśmy systematykę komentowanej ustawy. Zważywszy że niniejszy komentarz ma spełniać rolę komentarza prak‑ tycznego, na końcu opracowania zamieściliśmy opracowane przypadki kliniczne, wzory pism procesowych w podstawowych kwestiach wyni‑ kających z omawianej ustawy oraz wszystkie akty wykonawcze wydane na podstawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Zebranie w jednym miejscu zarówno poglądów doktryny i judykatu‑ ry, jak i opracowane przypadki kliniczne wzorów pism procesowych, a także aktów wykonawczych pozwala, w naszej ocenie, udzielić czytel‑ nikowi odpowiedzi na nurtujące go problemy powstające w praktyce w związku ze stosowaniem przedmiotowej ustawy. Zainteresowanie komentarzem zachęciło nas do opracowania drugiego wydania, w którym uwzględniliśmy aktualny stan prawny i wzboga‑ ciliśmy tekst o nowe przypadki kliniczne, poglądy doktryny, orzecz‑ nictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego i Europejskiego Try‑ bunału Praw Człowieka w Strasburgu. Tekst komentarza uwzględnia 13 Słowo wstępne także zmiany, jakie zostały wprowadzone do ustawy o ochronie zdro‑ wia psychicznego art. 20 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz. U. poz. 1916). Zwrócono także uwagę na założenia projektu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2016−2020. Autorzy USTAWA z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego Krzysztof Eichstaedt (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375; zm.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1916) Uznając, że zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem oso­ bistym człowieka, a ochrona praw osób z zaburzeniami psychiczny­ mi należy do obowiązków państwa, stanowi się, co następuje: 1. Ustawodawca, zamieszczając na wstępie ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego preambułę (innymi słowy, wstęp do ustawy), podkreślił tym samym, jak istotne znaczenie ma ta ustawa dla ochrony zdrowia psychicznego oraz polskiego systemu prawnego. We‑ dług słownika języka polskiego preambuła to wstęp do aktu prawnego o dużym znaczeniu, zazwyczaj politycznym, gdyż jest ona zamieszcza‑ na przede wszystkim w konstytucji oraz umowach międzynarodowych. Wyjaśnia okoliczności związane z wydaniem aktu prawnego oraz określa cel, jakiemu powinien on służyć (M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa 1996, s. 875). Niewątpliwie preambuła zamiesz‑ czona w ustawie psychiatrycznej ma charakter uroczysty. Treść pream‑ buły z jednej strony jednoznacznie wskazuje, iż zdrowie psychiczne jest Krzysztof Eichstaedt 15 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego fundamentalnym (podstawowym) dobrem osobistym każdego człowie‑ ka, z drugiej zaś, odnosząc się do kwestii ochrony praw osób, u których występują zaburzenia psychiczne, stanowi, że kwestia ta należy do obo‑ wiązków państwa. Oznacza to, iż państwo polskie ma prawny obowiązek ochrony praw osób, u których występują zaburzenia psychiczne w rozu‑ mieniu komentowanej ustawy. Wprawdzie ochrona zdrowia psychiczne‑ go nie stanowi obowiązku konstytucyjnego, to jednak i tak nadano jej bardzo duże znaczenie. Wyrazem tego jest chociażby uchwalenie odręb‑ nej ustawy, poprzedzonej uroczystym wstępem, a także powołanie kra‑ jowego konsultanta do spraw ochrony zdrowia psychicznego. 2. Definicję legalną osoby z zaburzeniami psychicznymi zawiera art. 3 u.o.z.p. stanowiący, do tej kategorii osób zalicza się osoby: 1) chore psychicznie (wykazujące zaburzenia psychotyczne); 2) upośledzone umysłowo; 3) wykazujące inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgod‑ nie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psy‑ chicznych, a osoby te wymagają świadczeń zdrowotnych lub in‑ nych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym. 3. Nie ulega wątpliwości, iż zdrowie psychiczne jest fundamentalnym do‑ brem człowieka, na skutek czego ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do podstawowych obowiązków państwa polskie‑ go, a w konsekwencji – do obowiązków organów administracji rządo‑ wej i samorządowej, a ponadto instytucji do tego bezpośrednio powo‑ łanych. W zaistniałej zatem sytuacji uchwalona przez Sejm w 1994 r. ustawa o ochronie zdrowia psychicznego stanowi akt prawny mający zapewnić gwarancję realizacji – wynikających z Konstytucji RP oraz norm prawa międzynarodowego ratyfikowanych przez Polskę – zasad poszanowania prawa i wolności obywatelskich (K. Korzan, Postępowa- nie w sprawach ochrony zdrowia psychicznego, Rejent 1996, nr 6, s. 23 i literatura tam powołana). 4. Dobra osobiste to prawa podmiotowe, i to tak ściśle związane z pod‑ miotem podlegającym ochronie (osoba fizyczna), że razem z nim po‑ 16 Krzysztof Eichstaedt Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego wstają i wygasają oraz nie mogą przechodzić na inne podmioty ani w drodze czynności prawnych, ani dziedziczenia. Mają one poza tym charakter niemajątkowy, nawet jeżeli ich naruszenie powoduje szko‑ dę majątkową (zob. szerzej S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Część ogólna, Warszawa 1998, s. 64–76). Warto wspomnieć, iż art. 23 k.c. wymienia przykładowo dobra osobiste czło‑ wieka, stanowiąc, że są nimi: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumie‑ nia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Katalog ten nie jest jednak zamknięty, co sprawia, iż także dobra inne niż wymienione powyżej mogą korzystać ze statu‑ su dobra osobistego. Jest nim między innymi zdrowie psychiczne, co jednoznacznie wynika z preambuły ustawy psychiatrycznej. Znamien‑ ne jest to, iż kodeks cywilny nie zawiera definicji dobra osobistego, wymieniając je jedynie przykładowo, o czym świadczy użyty w prze‑ pisie art. 23 k.c. zwrot „w szczególności”. Przewiduje natomiast spo‑ sób ochrony tych dóbr, stwarzając możliwość wytoczenia powództwa cywilnego o: 1) zaniechanie działania naruszającego dobro osobiste (w sytuacji gdy konkretne dobro nie zostało jeszcze naruszone, a jedynie jego naruszenie zostało realnie zagrożone); 2) dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naru‑ szenia dobra osobistego (np. można się domagać złożenia oświad‑ czenia o określonej treści, w którym pozwany przeprosi powoda za oszczercze wypowiedzi). Osoba, której dobra osobiste zostały naruszone, może domagać się także na zasadach wynikających z kodeksu cywilnego zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny (art. 24 § 2 k.c.). Jeżeli jednak na skutek naruszenia dobra osobistego zo‑ stała wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może tak‑ że domagać się jej naprawienia na zasadach ogólnych (art. 24 § 2 k.c.). 5. W art. 24 § 1 k.c. ustawodawca ustanowił domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego, w tym także dotyczącego zdrowia psy‑ chicznego. Domniemanie to jest jednak wzruszalne i podlega obaleniu Krzysztof Eichstaedt 17 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego w sytuacji wykazania uprawnienia do określonego działania, które zo‑ stało odczytane jako naruszenie konkretnego dobra osobistego. W za‑ istniałej zatem sytuacji kto twierdzi, iż zostało naruszone jego dobro osobiste, nie musi wykazywać bezprawności (argument wynikający z treści art. 6 k.c.), albowiem ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (Z. Gordon, J. Łopu‑ ski, M. Nesterowicz, K. Piasecki, A. Rembieliński, L. Stecki, J. Winiarz, Kodeks cywilny z komentarzem, Warszawa 1989, t. 1, s. 41). 6. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podnosi się, iż stwierdzenie w po‑ stępowaniu o ochronę dóbr osobistych i zadośćuczynienie za ich naru‑ szenie, że zachodziły przesłanki do przymusowej hospitalizacji obser‑ wacyjnej, nie prowadzi automatycznie do legalizacji podjętej decyzji, lecz może wpłynąć na przyznanie i rozmiar zadośćuczynienia (wyrok SN z dnia 9 lipca 2015 r., I CSK 524/14, LEX nr 1802573). Rozdział 1. Przepisy ogólne Piotr Gałecki, Kinga Bobińska ROZDZIAł 1 Przepisy ogólne Art. 1. 1. Ochronę zdrowia psychicznego zapewniają orga­ ny administracji rządowej i samorządowej oraz instytucje do tego powołane. 2. W działaniach z zakresu ochrony zdrowia psychicznego mogą uczestniczyć stowarzyszenia i inne organizacje społeczne, funda­ cje, samorządy zawodowe, kościoły i inne związki wyznaniowe oraz grupy samopomocy pacjentów i ich rodzin, a także inne osoby fizyczne i prawne. 1. Kluczowym zagadnieniem dla niniejszej ustawy jest pojęcie zdrowia psychicznego i jego ochrona. Zdrowie psychiczne według definicji podanej przez N.C. Shahrokha i R.E. Halesa to stan, który jest raczej względny niż absolutny. Oznacza ono prawidłowe funkcjonowanie czynności psychicznych, przekładające się na skuteczne działanie, sa‑ tysfakcjonujące relacje interpersonalne oraz umiejętność przystosowa‑ nia się do zmian i radzenia sobie z przeciwnościami (N.C. Shahrokh, R.E. Hales, Amerykański słownik psychiatryczny, red. B. Łoza, A. Czer‑ nikiewicz, Wrocław 2009). 2. Według WHO nie ma jednej, „oficjalnej” definicji zdrowia psychicz‑ nego ze względu na różnice kulturowe, subiektywne odczucia oraz ry‑ walizujące ze sobą profesjonalne teorie. Większość ekspertów uważa, iż zdrowie psychiczne i zaburzenie psychiczne nie są stanami przeciw‑ Piotr Gałecki, Kinga Bobińska 19 Art. 1 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego stawnymi sobie, ponieważ brak rozpoznanej choroby psychicznej nie musi oznaczać zdrowia psychicznego. 3. Zaburzenie psychiczne jest zespołem objawów psychopatologicznych, które powodują znaczne cierpienie (bolesność objawu) lub niespraw‑ ność (zaburzenie funkcjonowania w jednym lub więcej ważnych ob‑ szarach życia) albo istotnie zwiększają ryzyko śmierci, bólu lub utraty wolności. Uważa się, że zespół jest przejawem dysfunkcji behawioral‑ nych, psychologicznych lub biologicznych występujących u danej osoby (i w niektórych przypadkach jest wtórny do choroby somatycznej lub spowodowany przez chorobę somatyczną). Nie stosuje się tego termi‑ nu w przypadku konfliktów powstających pomiędzy jednostką a społe‑ czeństwem (np. politycznych, religijnych, dotyczących preferencji sek‑ sualnych), o ile te konflikty nie są wynikiem dysfunkcji stwierdzanej u danej osoby (N.C. Shahrokh, R.E. Hales, Amerykański słownik...). 4. Definicja zdrowia przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) podaje, że „zdrowie to nie tylko całkowity brak choroby czy kalectwa, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrosta‑ nu (dobrego samopoczucia)”. Definicja ta nie tylko neguje samo wystę‑ powanie choroby, ale także wyraźnie podkreśla, że zdrowie ma w sobie aktywny aspekt, którym jest dobrostan. W praktyce oznacza to, że zada‑ nia dotyczące zdrowia mają się koncentrować nie tylko na zwalczaniu choroby, ale także podtrzymaniu i wzmacnianiu dobrego stanu zdrowia. W konstytucji z 1946 r. Światowa Organizacja Zdrowia określiła zdro‑ wie jako „stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagania (ułom‑ ności)” (B. Woynarowska, Edukacja zdrowotna. Podręcznik akademicki, Warszawa 2007, s. 19). W ostatnich latach definicja ta została uzupeł‑ niona o sprawność do „prowadzenia produktywnego życia społecznego i ekonomicznego”, a także wymiar duchowy. 5. Termin „zdrowie psychiczne” odnosi się do dobrego samopoczucia psychicznego i emocjonalnego. Obejmuje ono zdrowie emocjonalne oraz umysłowe. Zdrowie emocjonalne to zdolność do rozpoznawa‑ nia uczuć, wyrażania ich w odpowiedni sposób, umiejętność radzenia 20 Piotr Gałecki, Kinga Bobińska Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 1 sobie ze stresem, napięciem, lękiem, depresją, agresją. Zdrowie umy‑ słowe jest zdolnością do logicznego, jasnego myślenia. 6. Słownikowa definicja zdrowia psychicznego według Merriam ‑Webster (http://www.merriam‑webster.com; dostęp 20 stycznia 2016 r.) określa zdrowie psychiczne jako stan dobrego samopoczucia psychicznego i emocjonalnego. Zgodnie z definicją człowiek zdrowy psychicznie jest w stanie używać swych zdolności poznawczych i emocji, funkcjonować w społeczeństwie oraz sprostać wymogom życia codziennego. 7. Najlepszą metodą weryfikacji stanu zdrowia psychicznego jest codzienne funkcjonowanie danej osoby i radzenie sobie z wyzwaniami ciągle zmie‑ niającego się środowiska zewnętrznego, zaspokajaniem podstawowych potrzeb życiowych, jak i radzenie sobie z własnymi emocjami, odczu‑ ciami, przeżyciami. Każde rozpoznanie zawarte w klasyfikacji zaburzeń psychicznych ICD‑10 zawiera wśród kryteriów klinicznych i czasowych wpływ występujących objawów na funkcjonowanie pacjenta (Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, IPiN, Kraków–Warszawa 2000). Klasyfikacja DSM‑5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Dis‑ orders, 5th edition, American Psychiatric Association, 2013), ICD‑11 (http://www.who.int/classifications/icd/revision/betaexpectations/en/; dostęp 7 marca 2016 r.), zgodnie z ideą, że najważniejszy jest funkcjo‑ nalny aspekt obrazu klinicznego, odeszła od podziału na dotychczas obecne poszczególne osie diagnostyczne, które opisywały przyczynę stwierdzanego obrazu klinicznego. Innymi słowy, nie ma znaczenia, czy na wystąpienie stwierdzanego zaburzenia psychicznego miały wpływ czynniki środowiskowe, biologiczne, ogólnomedyczne, organiczne czy psychologiczne. Najistotniejszy staje się wpływ obrazu klinicznego na stopień zaburzenia funkcjonowania i jest to czynnikiem determinują‑ cym wystąpienie zaburzenia psychicznego. 8. Z punktu widzenia medycznego zdrowie psychiczne jest więc niewystę‑ powaniem objawów psychopatologicznych, utrzymywaniem równowagi procesów fizjologicznych oraz brakiem defektów w strukturze i funk‑ Piotr Gałecki, Kinga Bobińska 21 Art. 1 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego cjach psychicznych. Pod względem psychologicznym zdrowie psychicz‑ ne jest zdolnością do rozwoju jednostki, samorealizacji, akceptacji i po‑ czucia własnej wartości i tożsamości, zdolności do osiągania satysfakcji z życia i umiejętności realistycznej oceny rzeczywistości. Definicja so‑ cjologiczna za zdrowie psychiczne uważa zdolność przystosowania się jednostki do norm kulturowych i środowiska społecznego, uwewnętrz‑ niania norm w przebiegu socjalizacji, umiejętności prawidłowej koeg‑ zystencji w grupie i właściwego funkcjonowania w rolach społecznych (K. Dąbrowski, Zdrowie psychiczne, Warszawa 1985; S. Pużyński, Lek- sykon psychiatrii, Warszawa 1993; W.A. Brodniak, Choroba psychiczna w świadomości społecznej, Warszawa 2000; Psychologia: podręcznik aka- demicki, red. J. Strelau, D. Doliński, Gdańsk 2008, s. 546). 9. Do ochrony zdrowia psychicznego ustawa wyznacza organy admi‑ nistracji rządowej i samorządowej oraz instytucje do tego powołane. Współczesną administrację rządową tworzą organy, urzędy oraz inne podmioty publiczne powołane do wykonywania zadań z zakresu ad‑ ministracji publicznej przypisane – na mocy Konstytucji RP i ustaw – ministrom i podległym im innym jednostkom organizacyjnym. Za zadania administracji rządowej odpowiadają wojewoda, organy rządo‑ wej administracji zespolonej w województwie, kierownicy zespolonych służb, inspekcji, straży, organy niezespolonej administracji rządowej, jednostki samorządu terytorialnego oraz, jeśli wykonywanie zadań wynika z odrębnych ustaw, to również związki jednostek samorządu terytorialnego, starosta lub inne podmioty. Łącznie tworzą one apa‑ rat realizujący zadania administracji rządowej, przy czym najczęściej wykonują uprawnienia władcze, ale także orzecznicze, egzaminacyjne, kwalifikacyjne (www.premier.gov.pl; dostęp 31 sierpnia 2012 r.). Reali‑ zacją zadań państwa w terenie zajmuje się administracja samorządowa, którą tworzy samorząd gminny, powiatowy czy samorząd wojewódz‑ twa. Samorząd wykonuje zadania samodzielnie, na podstawie upoważ‑ nień i w ramach środków przyznanych mu przez Konstytucję i usta‑ wy. Administracja samorządowa występuje na szczeblu województwa (marszałek, sejmik, zarząd), powiatu (starosta, rada powiatu) oraz gminy (prezydent, burmistrz lub wójt, rada gminy). Podstawą prawną jest Konstytucja RP (ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja 22 Piotr Gałecki, Kinga Bobińska Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 1 Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.), a tak‑ że ustawy: z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1515 z późn. zm.), z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1445 z poźn. zm.) i również z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie woje‑ wództwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1392 z późn. zm.). 10. Alternatywnie do organów administracji publicznej ustawa pozwala, by w ochronie zdrowia psychicznego mogły brać udział również „in‑ stytucje do tego powołane”. Należy przez nie rozumieć odrębne jed‑ nostki organizacyjne powołane do zapewnienia ochrony zdrowia psy‑ chicznego w drodze ustawy bądź tworzone w tym celu przez organy administracji rządowej lub samorządowej albo inne uprawnione pod‑ mioty (S. Dąbrowski, J. Pietrzykowski, Ustawa o ochronie zdrowia psy- chicznego. Komentarz, IPiN, Warszawa 1997, s. 44). W ust. 2 art. 1 u.o.z.p. wymieniono stowarzyszenia i inne organiza‑ cje społeczne, fundacje, samorządy zawodowe, kościoły i inne związki wyznaniowe oraz grupy samopomocy pacjentów i ich rodzin, a także inne osoby fizyczne i prawne jako osoby uprawnione z mocy ustawy do realizacji zadań ochrony zdrowia psychicznego. Przykładem stowa‑ rzyszenia działającego na rzecz ochrony zdrowia psychicznego może być Towarzystwo Przyjaciół Niepełnosprawnych w Łodzi (TPN). Ce‑ lem TPN jest udzielanie bezinteresownej pomocy osobom cierpiącym na zaburzenia psychiczne w sprawach dotyczących poprawy warunków socjalnych, ich sytuacji materialnej i adaptacji w społeczeństwie ludzi zdrowych, aktywizowanie społeczeństwa na rzecz osób niepełnospraw‑ nych, zwłaszcza na rzecz osób z przewlekłymi zaburzeniami psychicz‑ nymi, i rozwijanie samopomocowego ruchu osób niepełnosprawnych i ich rodzin. Do celów TPN należą także: podejmowanie i rozwijanie indywidualnych i zorganizowanych form pomocy dla osób z przewle‑ kłymi zaburzeniami psychicznymi, podejmowanie działań zmierzają‑ cych do przystosowania osób z zaburzeniami psychicznymi oraz ich rodzin do życia w warunkach zdrowego środowiska naturalnego przez wdrażanie szeroko pojętej edukacji ekologicznej, wspieranie rehabili‑ tacji społecznej i zawodowej osób wykluczonych społecznie, o których Piotr Gałecki, Kinga Bobińska 23 Art. 1 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 225 z późn. zm.), a także ro‑ dzin tych osób, podejmowanie działań zmierzających do zmiany po‑ staw pracodawców dotyczących zatrudnienia tych osób, propagowanie modelu przedsiębiorstwa społecznego jako sposobu rozwiązywania problemów zawodowych grup dotkniętych wykluczeniem społecznym, budowanie krajowych i zagranicznych struktur wspierających zatrud‑ nienie socjalne. Cele, jakie stawia przed sobą TPN, to również: wy‑ równywanie szans środowisk wiejskich z miejskimi poprzez wspieranie inicjatyw gospodarczych na wsiach, podejmowanie działań zmierzają‑ cych do aktywizacji zawodowej i społecznej młodzieży chorującej psy‑ chicznie, podejmowanie działań zmierzających do rozwoju współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi, a także współpracy organi‑ zacji pozarządowych z podmiotami administracji publicznej i z przed‑ siębiorcami, podejmowanie działań związanych z ochroną i promocją zdrowia oraz przeciwdziałaniem patologiom społecznym, podejmowa‑ nie działań związanych z kulturą, sztuką, edukacją oraz upowszech‑ nianiem kultury fizycznej i sportu, prowadzenie działalności chary‑ tatywnej dla osób chorych psychicznie i wykluczonych społecznie (http://www.tpn.org.pl; dostęp 20 stycznia 2016 r.). Innym przykładem stowarzyszenia działającego na rzecz ochrony zdrowia psychicznego może być Stowarzyszenie Młodzieży i Osób z Problemami Psychicznymi, Ich Rodzin i Przyjaciół POMOST z sie‑ dzibą w Łodzi założone w 2000 r. i obejmujące opiekę nad osobami od 19 do 35 lat oraz ich rodzinami i przyjaciółmi, Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Psychiatrii i Opieki Środowiskowej, które powsta‑ ło w 1999 r. w Krakowie z inicjatywy profesjonalistów związanych z psychiatrią społeczną, zajmujących się leczeniem, psychoterapią i rehabilitacją osób chorujących psychicznie (http://www.stowarzy‑ szenie‑rozwoju.eu/; dostęp 20 stycznia 2016 r.), Stowarzyszenie Ro‑ dzin i Przyjaciół Osób Mniejszych Szans „Więź”, które powstało z ini‑ cjatywy członków rodzin osób chorych psychicznie przy wsparciu zaprzyjaźnionych ludzi dobrej woli w 2004 r. w Szczecinie (http://pol‑ familia.org.pl/stowarzyszenie‑rodzin‑i‑przyjaciol‑osob‑mniejszych‑ szans‑wiez‑ze‑szczecina/; dostęp 7 lutego 2016 r.). Należy również 24 Piotr Gałecki, Kinga Bobińska Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 1 wspomnieć w tym miejscu o Ogólnopolskim Związku Stowarzyszeń Rodzin i Opiekunów Osób Chorych Psychicznie POL‑FAMILIA, któ‑ ry jako pierwszy związek stowarzyszeń w Polsce przystąpił w kwiet‑ niu 2004 r. do Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Osób Chorują‑ cych EUFAMIA. Związek Stowarzyszeń Rodzin i Opiekunów Osób Chorych Psychicznie POL‑FAMILIA został założony w Toruniu we wrześniu 2000 r. Członkami związku są stowarzyszenia z Wrocławia, Krakowa, Bydgoszczy, Łodzi, Radomia, Poznania, Gdańska, Szczecina i Torunia. Obecnie Związek zrzesza 12 stowarzyszeń działających na rzecz ochrony zdrowia psychicznego. Cele Związku pozostają zgodne z założeniami ustawy o ochronie zdrowia psychicznego; są to: 1) przeciwdziałanie powszechnemu dystansowi otaczającemu cho‑ rych psychicznie i przybliżenie społeczeństwu rzeczywistego ob‑ razu osoby chorej psychicznie i jej problemów, 2) promowanie postaw lub form terapeutycznych korzystnych dla osób chorych psychicznie, 3) aktywizowanie lobby politycznego na rzecz udoskonalenia usta‑ wodawstwa dotyczącego osób chorych psychicznie, 4) organizowanie form wsparcia dla członków rodzin w rozwią‑ zywaniu ich osobistych problemów oraz realizowaniu własnych potrzeb, 5) współpraca z profesjonalistami we wprowadzaniu wyników no‑ wych badań naukowych oraz nowych metod leczenia i nowych form terapii oraz aktywizacji społecznej i zawodowej osób cho‑ rych psychicznie, 6) podejmowanie działań zmierzających do przystosowania osób z zaburzeniami psychicznymi oraz ich rodzin do życia w warun‑ kach zdrowego środowiska naturalnego, 7) współpraca z organizacjami i instytucjami krajowymi i zagranicz‑ nymi o pokrewnych celach dla wymiany doświadczeń i wzajem‑ nego wsparcia. Związek wraz z Polskim Towarzystwem Psychiatrycznym jest współ‑ twórcą Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Jest także inicjatorem i współorganizatorem ogólnopolskiej kampanii „Zdrowie psychiczne – wspólna sprawa” oraz Światowego Dnia Soli‑ Piotr Gałecki, Kinga Bobińska 25 Art. 2 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego darności z Osobami Chorymi na Schizofrenię „Schizofrenia – otwórz‑ cie drzwi” i wielu innych. Ponadto współtworzy i organizuje wraz ze swymi członkami różne konferencje, szkolenia i sympozja w całym kraju (http://www.polfamilia.org.pl; dostęp 31 sierpnia 2012 r.). 11. Przykładem działalności fundacji na rzecz ochrony zdrowia psychicz‑ nego jest Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego, która prowadzi działalność wydawniczą oraz organizuje konferencje naukowe i szko‑ leniowe w zakresie psychiatrii. Jej głównym celem statutowym jest inicjowanie, wspieranie i koordynacja wszelkich działań mających na celu ochronę zdrowia psychicznego oraz rozwój infrastruktury i badań związanych z ochroną zdrowia psychicznego (http://www.fozp.org.pl; dostęp 20 stycznia 2016 r.). 12. Grupy samopomocy są najpopularniejszą formą działalności. Funk‑ cjonują one najczęściej przy stowarzyszeniach w postaci klubów czy środowiskowych domów samopomocy. Przykładem może być tu Środowiskowy Dom Samopomocy „Przystań” działający przy wy‑ mienionym wcześniej Stowarzyszeniu POMOST w Łodzi. Jego celem jest przygotowanie młodych osób z problemami psychicznymi do możliwie jak najpełniejszego życia w społeczeństwie oraz budowania relacji z innymi ludźmi. Przy opisanym w pkt 5 TPN działają takie formy wsparcia dla osób chorujących psychicznie, jak: Środowiskowy Dom Samopomocy, Klub „Więź”, Zakłady Aktywności Zawodowej oraz wiele innych przedsięwzięć mających na celu ochronę zdrowia psychicznego realizowaną zgodnie z założeniem ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. 13. Cele statutowe funkcjonowania stowarzyszeń czy fundacji działających na rzecz ochrony zdrowia w zakresie głównych zadań wyznaczonych przez ustawę służą realizacji ochrony zdrowia psychicznego. Art. 2. 1. Ochrona zdrowia psychicznego obejmuje realizację zadań dotyczących w szczególności: 1) promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym; 26 Piotr Gałecki, Kinga Bobińska Art. 2 Rozdział 1. Przepisy ogólne 2) zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostron­ nej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku ro­ dzinnym i społeczny; 3) kształtowania wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właś­ ciwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, toleran­ cji, życzliwości, a także przeciwdziałania ich dyskryminacji. 2. Zadania, o których mowa w ust. 1 pkt 1, są realizowane w ramach Narodowego Programu Zdrowia, o którym mowa w art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz. U. poz. 1916), zwanego dalej „Narodowym Programem Zdrowia”, a za­ dania, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, poprzez działania okreś­ lone w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego. 3. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego określa w szczególności: 1) okres jego obowiązywania; 2) diagnozę sytuacji i zagrożeń dla zdrowia psychicznego, w tym zróżnicowań regionalnych; 3) cele główne i cele szczegółowe; 4) podmioty biorące udział w jego realizacji; 5) sposób realizacji zadań; 6) niezbędne działania legislacyjne, w szczególności mające na celu zapewnienie przestrzegania praw osób z zaburzeniami psychicznymi. 4. Prowadzenie działań określonych w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego należy do: 1) zadań własnych samorządów województw, powiatów i gmin; 2) zadań Narodowego Funduszu Zdrowia oraz ministrów właści­ wych ze względu na charakter działań określonych w programie. 5. Wskazane w ust. 4 pkt 1 działania polegają w szczególności na: 1) promowaniu zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburze­ niom psychicznym; 2) zapewnieniu osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostron­ nej, zintegrowanej i dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form pomocy niezbędnych do życia w środowisku społecznym, rodzinnym i zawodowym. Piotr Gałecki, Kinga Bobińska 27 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego Art. 2 6. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, uwzględniając zagadnie­ nia, o których mowa w ust. 3, oraz biorąc pod uwagę konieczność ochrony praw osób z zaburzeniami psychicznymi. 7. Minister właściwy do spraw zdrowia przedkłada Radzie Mini­ strów, w terminie do dnia 30 września każdego roku, informację o realizacji działań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w roku poprzednim. 8. Rada Ministrów składa corocznie Sejmowi Rzeczypospolitej Pol­ skiej, w terminie do dnia 31 października, informację o realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w roku po­ przednim. 1. Artykuł 2 w ust. 1 u.o.z.p. określa kierunek zadań, jakie ma do zreali‑ zowania ochrona zdrowia psychicznego. Ustawa nie ogranicza ich je‑ dynie do trzech wymienionych w niej celów, ale podkreśla, że zadania te obejmują „w szczególności”: 1) promocję zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psy‑ chicznym; 2) zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostron‑ nej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym; 3) kształtowanie wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właś‑ ciwych postaw społecznych, zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałania ich dyskryminacji. 2. Wyznaczone cele ochrony zdrowia psychicznego nawiązują do współ‑ cześnie obowiązujących definicji zdrowia psychicznego, które uznają, że zdrowie psychiczne to nie tylko brak samej choroby, ale i zapobieganie jej występowaniu, jak również polepszanie codziennego funkcjonowania społecznego i poprawa komfortu życia w społeczeństwie zarówno osób dotkniętych chorobami psychicznymi, jak i ich najbliższego otoczenia. 3. Pierwszym celem ochrony zdrowia psychicznego jest promocja zdro‑ wia psychicznego. Promocja zdrowia, a więc również promocja zdro‑ 28 Piotr Gałecki, Kinga Bobińska Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 2 wia psychicznego, jest procesem umożliwiającym jednostkom i gru‑ pom społecznym zwiększenie kontroli nad uwarunkowaniami zdrowia w celu poprawy ich stanu zdrowia oraz sprzyjającym rozwijaniu zdro‑ wego stylu życia, a także kształtowaniu innych środowiskowych i osob‑ niczych czynników prowadzących do zdrowia. 4. Termin „promocja zdrowia” został wprowadzony przez Henry’go Sie‑ gerista w 1945 r. jako jedno z czterech głównych zadań współczesnej medycyny obok zapobiegania chorobom, leczenia chorób i rehabilita‑ cji. Opisał on promocję zdrowia jako wszelkie działania prowadzące do zapewnienia odpowiednich warunków życia, pracy, kształcenia, kultu‑ ry fizycznej oraz wypoczynku i rekreacji. W drugiej połowie XX wieku zwrócono uwagę, że głównym czynnikiem determinującym zdrowie jednostek są indywidualne zachowania ludzi. Mając to na uwadze, w 1984 r. Biuro Regionu Europejskiego WHO wydało dokument za‑ tytułowany „Promocja zdrowia”. Opisano w nim koncepcję systemo‑ wych działań w ramach polityki promocji zdrowia i podkreślono, że zdrowie jako wartość jednostek tworzących społeczność państwa wymaga aktywnych działań ze strony państwa poprzez inwestowanie w warunki życia jednostek. W 1986 r. odbyła się w Ottawie pierwsza Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia. Wtedy też powstała Karta Ottawska, uznana za akt instytucjonalizacji promocji zdrowia. Według definicji promocji zdrowia zawartej w Karcie jest to „proces umożliwiający ludziom kontrolę nad własnym zdrowiem oraz jego po‑ prawę przez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu, kształtowanie potrzeb i kompetencji do rozwiązywania problemów zdrowotnych oraz zwiększanie potencjału zdrowia”. W Karcie zawarto pięć głównych zadań służących promocji zdrowia: 1) określenie zdrowotnej polityki społecznej w państwie (m.in. poprzez ustalenie i sukcesywną realizację programów prozdrowotnej polityki społecznej przy zapewnieniu realnych źródeł finansowania); 2) tworzenie środowisk wspierających zdrowie (osiągane poprzez rozwijanie wiedzy i umiejętności działań na rzecz zdrowia, anga‑ żowanie członków społeczeństwa, poprzez sieć struktur społecz‑ ności lokalnych, do aktywnego uczestnictwa w sprawach dotyczą‑ cych zdrowia); Piotr Gałecki, Kinga Bobińska 29 Art. 2 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego 3) wzmacnianie działań społecznych; 4) rozwijanie umiejętności osobniczych; 5) reorientacja świadczeń zdrowotnych (odejście od modeli eko‑ nomiki szpitalnej w kierunku holistycznego ujmowania korzyści zdrowotnych, ekonomicznych i rozwojowych całego kraju). 5. W praktyce promocją zdrowia zajmuje się edukacja zdrowotna i pro‑ zdrowotna polityka publiczna. Edukacja zdrowotna jest procesem, w trakcie którego ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i innych osób. Wskazuje ona na związki między zdrowiem człowieka a jego stylem ży‑ cia oraz środowiskiem fizycznym i społecznym. Proces edukacji zdro‑ wotnej powinien się odbywać poprzez działania informacyjne, których bezpośrednim celem jest ukształtowanie sprzyjających zdrowiu prze‑ konań, motywacji i umiejętności wpływających na postawę zdrowot‑ ną jednostki, które w efekcie będą prowadzić do zachowań służących zdrowiu. Karta Ottawska podkreśla, że dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne człowiek lub grupa ludzi może osiągnąć, jeżeli jest zdolna do określenia i realizacji własnych aspiracji, zaspokojenia własnych potrzeb, zmiany lub radzenia sobie ze środowiskiem. Właś‑ ciwa edukacja powinna koncentrować się na indywidualnej i środowi‑ skowej diagnozie, posiadać plan działania, powinna charakteryzować się odpowiednim doborem informacji, metod, technik przekazu tych informacji, używaniem argumentów racjonalnych i emocjonalnych, mając na uwadze poziom intelektualny edukowanych oraz przyjęte standardy zdrowotne. W Karcie podkreślono bezwzględną konieczność respektowania zasad etycznych i prawa jednostki do samostanowienia, również w sprawach zdrowia. 6. W pierwszym założeniu celów ochrony zdrowia psychicznego, równo‑ legle do promocji zdrowia psychicznego, mowa jest również o zapobie‑ ganiu zaburzeniom psychicznym. Podkreślona została przez to równo‑ ważność działań na rzecz utrzymywania i poprawiania stanu zdrowia, jak również działań mających zapobiegać występowaniu chorób psy‑ chicznych. Zapobieganie chorobom, inaczej prewencja zdrowotna, według Karty Ottawskiej jest to zespół działań mających na celu za‑ pobieganie chorobie bądź innemu niekorzystnemu zjawisku zdrowot‑ 30 Piotr Gałecki, Kinga Bobińska Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 2 nemu przed rozwinięciem przez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka. Polega na zapobieganiu poważniejszym konsekwencjom cho‑ roby dzięki jej wczesnemu wykryciu i leczeniu. Celem prewencji jest podjęcie szybkich i skutecznych działań przywracających zdrowie. Ma ona również na celu zahamowanie postępu lub powikłań już istnie‑ jącej choroby, dzięki czemu prowadzi do ograniczenia niesprawności i inwalidztwa. Istotnym elementem jest też zapobieganie powstawaniu niekorzystnych wzorców zachowań społecznych, które przyczyniają się do podwyższania ryzyka choroby. W prewencji zdrowotnej wyróżnia się następujące fazy: 1) wczesna – utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego stylu ży‑ cia i zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców zacho‑ wań w odniesieniu do osób zdrowych; 2) pierwotna – zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie czyn‑ ników ryzyka w odniesieniu do osób narażonych na czynniki ry‑ zyka; 3) wtórna – zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wcze‑ sne wykrycie i leczenie, np. badania skriningowe mające na celu wykrycie osób chorych; 4) trzeciorzędowa – zahamowanie postępu choroby i ograniczenie powikłań. 7. Prowadzenie działań profilaktycznych przynosi w krótszej lub dłuższej perspektywie wymierne korzyści dla społeczeństwa w postaci poprawy świadomości zdrowotnej populacji, zwiększenia zaangażowania spo‑ łecznego, poprawy stanu zdrowia ludności, zwiększenia wykrywalno‑ ści chorób we wczesnym stadium rozwoju, zmniejszenia liczby osób z powikłaniami chorób i trwałym inwalidztwem, zmniejszenia liczby zachorowań i zgonów, zmniejszenia absencji chorobowej, obniżenia kosztów leczenia i mniejszych strat finansowych, takich jak np. zasiłki chorobowe, straty produkcyjne (J. Naidoo, J. Wills, Health promotion: foundations for practice, Bailliere Tindall, London 2004; J. Karski (red.), Promocja zdrowia, Warszawa 1999; A. Wojtczak, Zdrowie publiczne wyzwaniem dla systemów zdrowia XXI wieku, Warszawa 2009; WHO, Milestones in Health Promotion. Statements from Global Conferences, Genewa 2009). Piotr Gałecki, Kinga Bobińska 31 Art. 2 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego 8. Ze ściśle medycznego punktu widzenia zapobieganie jako proces jest fazą leczenia chorób psychicznych następującą po ostrej fazie lecze‑ nia, a następnie leczeniu podtrzymującym. W standardach leczenia poszczególnych grup zaburzeń psychicznych zapobieganie obejmu‑ je zarówno farmakoterapię, psychoterapię, edukację pacjentów, jak i, pośrednio, pomoc środowiskową umożliwiającą eliminację czynników zewnętrznych mogących się przyczynić do nawrotu choroby czy zabu‑ rzenia psychicznego. 9. Drugi wymieniony cel ochrony zdrowia psychicznego jest szczegółowym rozwinięciem i wskazaniem kierunku promocji zdrowia psychicznego oraz zapobiegania zaburzeniom psychicznym. Wyróżnia on konieczność zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i po‑ wszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomo‑ cy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym. 10. Ustawa wskazuje, że osobom z zaburzeniami psychicznymi musi być zapewniona wielostronna, a więc nie tylko sensu stricto leczniczo‑ ‑psychiatryczna opieka zdrowotna w postaci dostępu do lekarza psy‑ chiatry (poradnie zdrowia psychicznego, konsultacje psychiatryczne). Do zrealizowania założeń ochrony zdrowia potrzebne są również opie‑ ka pielęgniarska, socjalna, terapeutyczna, środowiskowa. 11. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego wskazuje na, zgodną z za‑ łożeniami ochrony zdrowia psychicznego, konieczność zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym. System opieki zdrowotnej w Polsce jest zespołem osób i instytucji mających za zadanie zapew‑ nić opiekę zdrowotną ludności. Polski system opieki zdrowotnej oparty jest na modelu ubezpieczeniowym. Konstytucja RP w art. 68 gwaran‑ tuje obywatelom prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. Obecnie system kształtowany jest przez dwa podstawowe akty: ustawę z dnia 27 sierp‑ 32 Piotr Gałecki, Kinga Bobińska Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 2 nia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środ‑ ków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 581 z późn. zm.) oraz ustawę z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 618 z późn. zm.). Inne ustawy mające zasto‑ sowanie w zapewnianiu opieki zdrowotnej to przede wszystkim: usta‑ wa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pa‑ cjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 159 z późn. zm.), ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obsza‑ rach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 651 z późn. zm.), ustawa z dnia 5 grud‑ nia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 464 z późn. zm.), ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o za‑ wodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1435 z późn. zm.), ustawa z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 z późn. zm.). 12. W pkt 3 ust. 1 art. 2 u.o.z.p. ustawodawca wskazuje, jako kolejne zada‑ nie dla ochrony zdrowia psychicznego, kształtowanie wobec osób z za‑ burzeniami psychicznymi właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałania ich dys‑ kryminacji. Wyznacza to kierunek działań zwrócony na kształtowanie właściwej świadomości społecznej dotyczącej zaburzeń psychicznych. Najważniejszą rolę wydaje się tu odgrywać edukacja zdrowotna na‑ kierowana na epidemiologię, symptomatologię, leczenie, rokowanie i zdolność funkcjonowania społecznego osób z zaburzeniami i choro‑ bami psychicznymi. Najlepszym przejawem powolnych zmian zmierza‑ jących w kierunku zwiększenia akceptacji społecznej i poprawy życia w społeczeństwie osób z zaburzeniami i chorobami psychicznymi jest toczący się od końca XX wieku proces deinstytucjonalizacji lecznictwa psychiatrycznego polegający na zamykaniu, przekształcaniu, a także nietworzeniu wielkich szpitali psychiatrycznych grupujących i izolują‑ cych osoby chore psychicznie na rzecz otwierania oddziałów psychia‑ trycznych przy szpitalach ogólnych. Podkreśla się również konieczność usprawniania funkcjonowania opieki środowiskowej, która nie ogra‑ nicza opieki psychiatrycznej jedynie do zinstytucjonalizowanego lecz‑ nictwa psychiatrycznego, lecz kładzie nacisk na opiekę w środowisku Piotr Gałecki, Kinga Bobińska 33 Art. 2 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego zamieszkania pacjenta i umożliwienie mu jak najpełniejszego powrotu do życia w grupie społecznej. Obecnie funkcjonujący w krajach rozwi‑ niętych środowiskowy model opieki psychiatrycznej nad osobami z za‑ burzeniami psychicznymi ma na celu nie tylko poprawę jakości życia tej grupy społeczeństwa, ale także zmniejszanie liczby i czasu hospi‑ talizacji w całodobowych oddziałach psychiatrycznych. Nacisk kładzie się na wzmacnianie umiejętności fizycznych, intelektualnych i emocjo‑ nalnych potrzebnych do życia, uczenia się i pracy w społeczności, przy możliwie jak najmniejszym wsparciu ze strony instytucji zawodowo zajmujących się pomocą (J. Meder, A. Cechnicki, Rehabilitacja osób chorych psychicznie w Polsce (w:) Psychiatria w Polsce, A. Bilikiewicz, J. Rybakowski, Gdańsk 2002, s. 137–151; K. Bobińska, P. Gałecki, Za- burzenia psychiczne u osób upośledzonych umysłowo, Wrocław 2010). 13. Działalność większości stowarzyszeń, fundacji czy innych form reali‑ zacji zadań ochrony zdrowia psychicznego odgrywa właśnie rolę przy‑ bliżania zagadnień zdrowia psychicznego społeczeństwu, umożliwiając tym samym funkcjonowanie osób chorych psychicznie w społeczeń‑ stwie. Zmiany postaw społecznych wobec osób z zaburzeniami i cho‑ robami psychicznymi są trudne i długotrwałe; niestety, wciąż w społe‑ czeństwie występuje poczucie wstydu związane z przyznawaniem się do korzystania z szeroko pojętej pomocy psychiatrycznej, dyskrymina‑ cją osób chorujących w miejscach pracy czy trudnościami w podjęciu aktywności zawodowej. 14. Ustawodawca wyznacza, jako zadanie do realizacji dla ochrony zdrowia, przeciwdziałanie dyskryminacji. Mówiąc o zapobieganiu dyskrymina‑ cji osób chorych psychicznie, warto wspomnieć o art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.). Brzmienie art. 14 Konwencji prezentu‑ je model niedyskryminacji, nie zawiera jednak ogólnej zasady równe‑ go traktowania (L. Garlicki, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Komentarz, t. 1, Warszawa 2010, s. 754–794). W Polsce prawa człowieka gwarantowane są przez Konstytucję Rzeczy‑ pospolitej z 1997 r., a także ratyfikowane przez Polskę umowy między‑ narodowe, wśród których, oprócz wspomnianej już Konwencji o ochro‑ 34 Piotr Gałecki, Kinga Bobińska Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 2 nie praw człowieka i podstawowych wolności, wymienić należy przede wszystkim: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kultural‑ nych, Międzynarodową konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, Konwencję w sprawie likwidacji wszelkich Form dyskryminacji kobiet, Konwencję Praw Dziecka, Akt Końcowy Konfe‑ rencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. 15. Niezwykle ważną pozycją naukową dotyczącą poszanowania praw czło‑ wieka u osób chorych psychicznie jest Human Rights of Persons with Mental Disabilities: A Global Perspective on the Application of Human Rights Principles to Mental Health autorstwa L.O. Gostina [63 Md. L. Rev. 20–121 (2004) – http://scholarship.law.georgetown.edu/facpub/98; do‑ stęp 31 sierpnia 2012 r.]. Pozycja ta podkreśla wzajemny związek między prawami człowieka a chorobami psychicznymi. Opiera się ona na trzech głównych założeniach: 1) polityka zdrowotna, dotycząca chorób psychicznych, wpływa na prawa człowieka; 2) naruszenie praw człowieka wpływa na zdrowie psychiczne; 3) pozytywna promocja, zarówno zdrowia psychicznego, jak i praw człowieka, wpływa na wzajemne wzmacnianie obu tych zjawisk. W pracy tej, napisanej na podstawie wcześniejszego artykułu L.O. Go‑ stina Human Rights of Persons with Mental Disabilities: The European Convention of Human Rights [23 Int’l J. Law Psychiatry 125 (2000)], podkreślono, że międzynarodowe prawo dotyczące praw człowieka jest niezwykle ważne w kontekście zdrowia psychicznego z powodu dwóch podstawowych idei unikalnych w światowej ochronie praw i wolności. Po pierwsze, prawa człowieka są jedynym źródłem prawa sankcjonują‑ cym międzynarodowe badanie polityki dotyczącej zdrowia psychiczne‑ go i jej praktyki w suwerennym państwie. Po drugie, międzynarodowe prawa człowieka zapewniają podstawową ochronę, która nie może być odsunięta przez zwykły proces polityczny. 16. Zadania opisane w uwadze 1. mają być realizowane przez działania określone w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego Piotr Gałecki, Kinga Bobińska 35 Art. 2 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego (zob. załączone do komentarza akty prawne). Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 24, poz. 128), które obowiązywało do 31 grudnia 2015 r., ustanowiono Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego określający strategię działań mających na celu ograniczenie występowania zagrożeń dla zdrowia psychiczne‑ go, poprawę jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bli‑ skich oraz zapewnienie dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej. Był to plan stopniowej, zasadniczej zmiany pozycji zdrowia psychicz‑ nego oraz systemowej modernizacji psychiatrycznej opieki zdrowotnej w naszym kraju. Rozporządzenie to nałożyło na samorządy każdego szczebla obowiązek realizacji poszczególnych zadań programu. Obo‑ wiązujący na lata 2011–2015 program zakładał osiągnięcie trzech głównych celów, z których dwa pierwsze są jednobrzmiące z pkt 1 i 2 ust. 1 art. 2 u.o.z.p., trzeci zaś przybierał formę rozwoju badań nauko‑ wych i systemu informacji z zakresu zdrowia psychicznego. 17. W ust. 3 art. 2 u.o.z.p. ustawodawca wylicza w sposób nietaksatywny zadania, jakie uwzględnia Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psy‑ chicznego. Ustawa wymienia wśród nich podanie czasu obowiązywa‑ nia programu, diagnozę sytuacji i zagrożeń dla zdrowia psychicznego, w tym zróżnicowań regionalnych, podanie celów głównych i szczegó‑ łowych, wymienienie podmiotów biorących udział w jego realizacji, sposób realizacji zadań oraz niezbędne działania legislacyjne, w szcze‑ gólności mające na celu zapewnienie przestrzegania praw osób z zabu‑ rzeniami psychicznymi. 18. Ustęp 4 art. 2 u.o.z.p. wymienia podmioty odpowiedzialne za prowa‑ dzenie działań określonych w Narodowym Programie Ochrony Zdro‑ wia Psychicznego. Prowadzenie tych działań należy do zadań własnych samorządów województw, powiatów i gmin, do zadań Narodowego Funduszu Zdrowia oraz ministrów właściwych ze względu na charak‑ ter działań określonych w programie. 19. Zadania własne samorządów województw, powiatów i gmin polegać mają na promowaniu zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburze‑ 36 Piotr Gałecki, Kinga Bobińska Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 2 niom psychicznym oraz zapewnieniu osobom z zaburzeniami psy‑ chicznymi wielostronnej, zintegrowanej i dostępnej opieki zdrowot‑ nej oraz innych form pomocy niezbędnych do życia w środowisku społecznym, rodzinnym i zawodowym – zob. komentarz do art. 2 ust. 1 u.o.z.p. 20. Jako organ odpowiedzialny za określenie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego ustawa wyznacza Radę Ministrów, która określa go w drodze rozporządzenia, uwzględniając zagadnienia wymienione w ust. 3 art. 2. u.o.z.p. oraz biorąc pod uwagę konieczność ochrony praw osób z zaburzeniami psychicznymi. 21. Minister właściwy do spraw zdrowia ma przedłożyć Radzie Ministrów do 30 września każdego roku informację o realizacji działań wynikają‑ cych z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w roku poprzednim. 22. Rada Ministrów ma przedłożyć Sejmowi Rzeczypospolitej do 31 paź‑ dziernika każdego roku informację o realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w roku poprzednim. 23. Obecnie zakończony został program Narodowego Programu Ochro‑ ny Zdrowia Psychicznego na lata 2010−2015, natomiast projekt na lata 2016−2020 został sformułowany przez grupę ekspertów i przedłożony 15 grudnia 2015 r. Ministrowi Zdrowia do akceptacji. Wśród propono‑ wanych założeń znajdują się jako cele główne: 1) zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostron‑ nej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym; 2) rozwój badań naukowych i systemów informacyjnych w zakresie zdrowia psychicznego. Jako cele szczegółowe wymieniono: 1) w zakresie zapewniania osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz Piotr Gałecki, Kinga Bobińska 37 Art. 2 Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym: a) upowszechnienie środowiskowego modelu psychiatrycznej b) upowszechnienie zróżnicowanych form pomocy i oparcia spo‑ opieki zdrowotnej; łecznego; c) aktywizację zawodową osób z zaburzeniami psychicznymi; d) skoordynowanie różnych form opieki i pomocy; 2) w zakresie rozwoju badań naukowych i systemów informatycz‑ nych z zakresu zdrowia psychicznego: a) przekrojowe i długoterminowe epidemiologiczne oceny wy‑ branych zbiorowości zagrożonych występowaniem zaburzeń psychicznych; b) promocję i wspieranie badań naukowych w dziedzinie zdro‑ c) unowocześnienie i poszerzenie zastosowania systemów staty‑ wia psychicznego; styki medycznej; d) ocenę skuteczności realizacji programu. Według opracowanego projektu założeń Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2016−2020 podmiotami biorą‑ cymi udział w realizacji
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz
Autor: , ,
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: