Darmowy fragment publikacji:
Ustawa
o rachunkowoÊci
Komentarz
André Helin
Wydanie 5.
strHelin_5 7/27/12 1:48 PM Page 1
Ustawa
o rachunkowoÊci
Komentarz
strHelin_5 7/27/12 1:48 PM Page 2
strHelin_5 7/27/12 1:48 PM Page 3
Ustawa
o rachunkowoÊci
Komentarz
André Helin
Wydanie 5.
Wydawnictwo C.H. Beck
Warszawa 2012
A. Helin, Ustawa o rachunkowości. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2012, art. 3, Nb 149.
Propozycja cytowania:
Wydawca: Joanna Ziemiecka
Projekt okładki i stron tytułowych: GRAFOS
Publikację polecają eksperci z Monitora Podatkowego
© Wydawnictwo C.H. Beck 2012
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: DTP Service
Druk i oprawa: Białostockie Zakłady Graficzne S.A.
ISBN 978-83-255-3493-6
ISBN e-book 978-83-255-3494-3
Spis treści
VII
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IX
O autorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
XI
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII
Ustawa o rachunkowości
Rozdział 1. Przepisy ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Art. 1–8
Rozdział 2. Prowadzenie ksiąg rachunkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Art. 9–25
Rozdział 3. Inwentaryzacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Art. 26–27
Rozdział 4. Wycena aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego . . . . . . . .
Art. 28–44
Rozdział 4a. Łączenie się spółek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Art. 44a–44d
Rozdział 5. Sprawozdania finansowe jednostki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Art. 45–54
Rozdział 6. Skonsolidowane sprawozdania finansowe grupy kapitałowej . . . . . . . . . . . . .
Art. 55–63d
Rozdział 7. Badanie, składanie do właściwego rejestru sądowego, udostępnianie
i ogłaszanie sprawozdań finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Art. 64–70
Rozdział 8. Ochrona danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Art. 71–76
Rozdział 8a. Usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Art. 76a–76i
Rozdział 9. Odpowiedzialność karna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Art. 77–79
Rozdział 10. Przepisy szczególne i przejściowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Art. 80–83
Rozdział 11. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy końcowe . . . . . . . . . . . . .
Art. 84–86
Rozdział 12. Charakterystyka Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
na tle ustawy o rachunkowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
111
157
165
401
433
486
547
595
601
612
619
624
626
V
Spis treści
Rozdział 13. Krajowe Standardy Rachunkowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział 14. Zatwierdzone i przewidywane zmiany w ustawie o rachunkowości . . . . .
Załącznik 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Załącznik 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Załącznik 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
744
754
762
777
786
797
801
Wstęp
Ustawa o rachunkowości jest fundamentem polskiego prawa bilansowego i obejmuje swo-
im zakresem wszystkie istotne podmioty gospodarcze w Polsce. Przepisy ustawy o rachunko-
wości wyznaczają ramy prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdań finanso-
wych. Określają ponadto zasady rachunkowości, tryb badania sprawozdań finansowych przez
biegłych rewidentów oraz warunki świadczenia usług w zakresie prowadzenia ksiąg rachun-
kowych.
Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa jest dynamiczna i ściśle powiązana z innymi
regulacjami prawnymi i rozwojem życia gospodarczego.
W ostatnich latach polska rachunkowość uległa istotnemu umiędzynarodowieniu. Tylko na
przełomie ostatnich 15 lat podstawowy akt prawny regulujący polskie prawo bilansowe – usta-
wa z 29.9.1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.) – był
aż siedmiokrotnie nowelizowany.
Członkostwo Polski w Unii Europejskiej, rosnąca globalizacja polskiej gospodarki i mię-
dzynarodowy kryzys finansowy wymagają systematycznego dostosowywania sprawozdaw-
czości finansowej polskich jednostek gospodarczych do adekwatnych norm międzynarodo-
wych.
Ustawa o rachunkowości obejmuje nie tylko zagadnienia będące przedmiotem zaintereso-
wania jednostek sporządzających sprawozdania finansowe zgodnie z uregulowaniami ustawy
o rachunkowości, ale także innych jednostek sporządzających sprawozdania finansowe zgod-
nie z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości. Wiele istotnych obszarów, takich jak:
– zakładowy plan kont,
– zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych,
– ogólne wymogi stawiane dokumentom księgowym,
– wykaz ksiąg prowadzonych przy ich prowadzeniu za pomocą komputera, opis systemu in-
formatycznego i organizacji,
– ochrona danych rachunkowych,
–
– zatwierdzanie, badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych
inwentaryzacja składników majątkowych,
podlegają szczegółowym regulacjom ustawy, mimo zastosowania Międzynarodowych Stan-
dardów Rachunkowości.
Ustawa o rachunkowości podlegała i nadal podlega ewolucji, zmierzając w kierunku wy-
znaczonym przez Międzynarodowe Standardy Rachunkowości. W wielu przypadkach nowe
przepisy mają charakter istotnych, niekiedy „rewolucyjnych” zmian i zrywają z długą tradycją
polskiej rachunkowości.
Niniejsza publikacja stanowi kompleksowe omówienie poszczególnych zapisów podsta-
wowego aktu prawnego tworzącego polskie prawo bilansowe, jakim jest ustawa o rachunko-
wości. Oprócz samego komentarza do przepisów ustawy, objaśniającego ich istotę, znacze-
nie, miejsce w całym systemie rachunkowości i wzajemne powiązania miedzy nimi, Czytelnik
znajdzie także odniesienie do najważniejszych aspektów praktycznych wynikających z okreś-
lonych regulacji. Komentarz uwzglednia także zmianę wchodzącą w życie 1.1.2013 r.
Przekazując Państwu kolejne, piąte już wydanie Komentarza do ustawy o rachunkowości,
starałem się – jak zawsze – wyjść tym wyzwaniom naprzeciw, ujawniając i opisując wielowar-
stwowe aspekty rachunkowości, przytaczając zarówno spojrzenie środowiska naukowego, jak
VII
Wstęp
i praktyczne potrzeby życia gospodarczego. Pomogła mi w tym rola członka zespołu przygo-
towującego nowelizację ustawy o rachunkowości, a także moja codzienna praca jako preze-
sa firmy audytorskiej BDO. Podobnie jak w poprzednich wydaniach niniejszego komentarza,
wiele przepisów ustawy zostało omówionych na tle innych norm i koncepcji rachunkowości,
zwłaszcza Międzynarodowych i Amerykańskich Standardów Rachunkowości. Stosując czę-
sto analizy porównawcze, chciałem już dzisiaj przedstawić Państwu szersze aspekty prawa bi-
lansowego, jak również dać możliwość zapoznania się z rozwiązaniami preferowanymi przez
najbardziej wpływowe rynki kapitałowe i finansowe świata, które prawdopodobnie także
i w przyszłości będą miały znaczny wpływ na rozwój polskiego prawa bilansowego.
Pisząc te słowa, chciałbym podziękować wszystkim pracownikom BDO za ich inspiracje
i krytyczne uwagi.
Warszawa, sierpień 2012 r.
dr André Helin
Prezes BDO sp. z o.o.
VIII
O autorze
André Helin ma tytuł doktora nauk ekonomicznych z dziedziny zarządzania. Ukończył
Copenhagen Business School, M. Sc. (Econ.). Jest duńskim biegłym rewidentem posiadają-
cym uprawnienia do badania sprawozdań finansowych i doradztwa gospodarczego. Posiada on
także uprawnienia polskiego biegłego rewidenta.
Jest założycielem i prezesem firmy audytorsko-konsultingowej BDO sp. z o.o. W swojej
praktyce zawodowej odpowiedzialny jest także za nadzór i realizację badania sprawozdań fi-
nansowych spółek giełdowych, funduszy inwestycyjnych, zakładów ubezpieczeń i dużych
grup kapitałowych oraz zagranicznych koncernów posiadających filie i podmioty zależne
w Polsce.
Autor prezentowanej publikacji doświadczenie i kwalifikacje finansisty i zarządcy zdoby-
wał m.in. dzięki nadzorowaniu prowadzonych w Danii oraz innych krajach Unii Europejskiej
badań sprawozdań finansowych banków, spółek leasingowych, przedsiębiorstw przemysło-
wych, agencji ubezpieczeniowych i holdingów inwestycyjnych. Był również koordynatorem
prac związanych z badaniem sprawozdań finansowych międzynarodowych grup kapitało-
wych, w tym duńskich koncernów posiadających podmioty zależne w Niemczech, Wielkiej
Brytanii, Holandii oraz krajach skandynawskich. Prowadził też inne prace doradcze z zakresu
rachunkowości i audytu przy fuzjach lub przejęciach przedsiębiorstw oraz we wprowadzaniu
duńskich podmiotów gospodarczych do publicznego obrotu.
W Polsce André Helin ma ponad dwudziestoletnią praktykę. Brał udział w pracach związa-
nych z wyceną przedsiębiorstw, prywatyzacji i wprowadzaniu do publicznego obrotu takich
podmiotów, jak: Śląska Fabryka Kabli S.A., Budimex S.A., Echo Investment, Dom Develo-
pment S.A., Mostostal Warszawa, J.W. Construction S.A., Polimex-Mostostal S.A., Elektro-
ciepłownia Będzin S.A., Ropczyce Cukrownia S.A., a także III, X i XIII Narodowego Fundu-
szu Inwestycyjnego. W swojej pracy zawodowej zajmował się również doradztwem z zakresu
fuzji spółek giełdowych takich zarządów, jak: Zakłady Mięsne Sokołów S.A., Zakłady Mięsne
w Kole S.A., III i XIII Narodowego Funduszu Inwestycyjnego oraz holdingów budowlanych
Budimex S.A. i Unibud S.A. Ponadto opiniował zasady ustalania parytetów wymiany akcji
przy powstaniu Polskiego Koncernu Naftowego, połączonego z zakładów Petrochemii Płock
i Centrali Paliw Naftowych – CPN.
André Helin to wieloletni członek Komisji ds. standardów rewizji finansowej przy Krajowej
Izbie Biegłych Rewidentów, której zadaniem jest opracowanie norm i standardów zawodo-
wych obowiązujących biegłych rewidentów. Autor opiniował również w sprawach legislacyj-
nych z zakresu audytu i rachunkowości. Był m.in. doradcą Prezesa Narodowego Banku Pol-
skiego oraz Rady Polityki Pieniężnej.
Oprócz praktyki zawodowej, André Helin zajmuje się również działalnością legislacyjną
i dydaktyczną. Brał udział w pracach zespołu przygotowującego ustawę o rachunkowości. Jest
cenionym wykładowcą, uprawnionym przez uchwałę Rady Krajowej Izby Biegłych Rewiden-
tów, do obligatoryjnych szkoleń uprawniających do wykonywania tej profesji. Prowadzi licz-
ne prelekcje w trakcie szkoleń i konferencji organizowanych przez BDO oraz inne instytucje
szkoleniowe w Polsce. Specjalizuje się w tematyce międzynarodowych standardów rachun-
kowości, skonsolidowanych sprawozdań finansowych, fuzji i przejęć przedsiębiorstw, instru-
mentów finansowych oraz zarządzania finansami jednostek gospodarczych w oparciu o zinte-
growany komputerowy system finansowy.
IX
O autorze
André Helin jest autorem i współautorem kilkunastu podręczników z dziedziny rachunko-
wości i finansów, w tym takich tytułów, jak: „Techniki i metody badania sprawozdań finan-
sowych”, „Fuzje i przejęcia przedsiębiorstw”, „Metody i techniki konsolidacji sprawozdań
finansowych”, „Sprawozdanie finansowe według Międzynarodowych Standardów Rachun-
kowości” oraz „Sprawozdawczość finansowa spółek kapitałowych”. Autor publikuje rów-
nież liczne artykuły o tematyce grup kapitałowych, fuzji, leasingu, instrumentów finansowych
i międzynarodowych standardów rachunkowości.
Wykaz skrótów
1. Źródła prawa
IV Dyrektywa Rady . . IV Dyrektywa Rady z 25.7.1978 r. w Prawie rocznych sprawozdań
finansowych niektórych rodzajów spółek (Dz.Urz. UE L Nr 222
z 1978 r., s. 11 ze zm.)
VII Dyrektywa Rady VII Dyrektywa Rady z 13.6.1983 r. w sprawie skonsolidowanych spra-
wozdań finansowych (Dz.Urz. UE L Nr 193 z 1983 r., s. 1 ze zm.)
KC . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)
KH . . . . . . . . . . . . . . rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 27.6.1934 r.
– Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) – akt nieobowiązu-
jący
KK . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.)
KKS . . . . . . . . . . . . . ustawa z 10.9.1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U.
KP . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r.
z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.)
Nr 21, poz. 94 ze zm.)
KRSU . . . . . . . . . . . . ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.
Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.)
KSH . . . . . . . . . . . . . ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94,
poz. 1037 ze zm.)
ObrInstrFinU . . . . . . ustawa z 29.7.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst
jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384 ze zm.)
OfertaPublU . . . . . . . ustawa z 29.7.2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania
instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz
o spółkach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 185, poz. 1439
ze zm.)
PrDew . . . . . . . . . . . ustawa z 27.7.2002 r. – Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 141, poz. 1178
ze zm.)
Nr 152, poz. 1223 ze zm.)
RachU . . . . . . . . . . . ustawa z 29.9.1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r.
RIF . . . . . . . . . . . . . . . rozporządzenie Ministra Finansów z 12.12.2001 r. w sprawie szczegó-
łowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu
prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. Nr 149, poz. 1674 ze zm.)
SGospU . . . . . . . . . . ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.
Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.)
SprFinR . . . . . . . . . . Rozporządzenie Ministra Finansów z 25.9.2009 r. w sprawie szcze-
gółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady
ubezpieczeń i zakłady reasekuracji skonsolidowanych sprawozdań fi-
nansowych grup kapitałowych (Dz.U. Nr 169, poz. 1327)
2. Organy i instytucje
GPW . . . . . . . . . . . . . Giełda Papierów Wartościowych
KIBR . . . . . . . . . . . . Krajowa Izba Biegłych Rewidentów
KMSR . . . . . . . . . . . Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
XI
Wykaz skrótów
MinFin . . . . . . . . . . . Minister Finansów
SIC . . . . . . . . . . . . . . Stały Komitet ds. Interpretacji
3. Publikatory i czasopisma
Dz.U. . . . . . . . . . . . . Dziennik Ustaw
Dz.Urz. . . . . . . . . . . . Dziennik Urzędowy
4. Inne
ad. . . . . . . . . . . . . . . . adnotacja
art. . . . . . . . . . . . . . . artykuł
BO . . . . . . . . . . . . . . bilans otwarcia
BZ . . . . . . . . . . . . . . bilans zamknięcia
cz. . . . . . . . . . . . . . . . część
dot. . . . . . . . . . . . . . . dotyczące
EOG . . . . . . . . . . . . . Europejski Obszar Gospodarczy
EWG . . . . . . . . . . . . Europejska Wspólnota Gospodarcza
jw. . . . . . . . . . . . . . . . jak wyżej
JZP . . . . . . . . . . . . . . jednostki zaufania publicznego
KSR . . . . . . . . . . . . . Krajowe Standardy Rachunkowości
lit. . . . . . . . . . . . . . . . litera
m.in. . . . . . . . . . . . . . między innymi
mld . . . . . . . . . . . . . . miliard
mln . . . . . . . . . . . . . . milion
MSR . . . . . . . . . . . . . Międzynarodowe Standardy Rachunkowości
MSSF . . . . . . . . . . . . Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej
Nr . . . . . . . . . . . . . . . numer
pkt . . . . . . . . . . . . . . punkt
por. . . . . . . . . . . . . . . porównaj
poz. . . . . . . . . . . . . . . pozycja
rozdz. . . . . . . . . . . . . rozdział
rozp. . . . . . . . . . . . . . rozporządzenie
rys. . . . . . . . . . . . . . . rysunek
s. . . . . . . . . . . . . . . . . strona
Tab. . . . . . . . . . . . . . . tabela
tekst jedn. . . . . . . . . . tekst jednolity
tj. . . . . . . . . . . . . . . . to jest
tys. . . . . . . . . . . . . . . tysiące
tzn. . . . . . . . . . . . . . . to znaczy
tzw. . . . . . . . . . . . . . . tak zwany (-e)
ust. . . . . . . . . . . . . . . ustęp
wg . . . . . . . . . . . . . . . według
ww. . . . . . . . . . . . . . . wyżej wymienione
z o.o. . . . . . . . . . . . . . z ograniczoną odpowiedzialnością
zob. . . . . . . . . . . . . . . zobacz
XII
Wprowadzenie
Spis treści
Nb
I. Rola rachunkowości w warunkach globalizacji rynków kapitałowych . . 1
II. Podstawy prawne i charakterystyka polskiej rachunkowości . . . . . . . . . 69
I. Rola rachunkowości w warunkach globalizacji rynków kapitałowych
A. Koncepcje rachunkowości i sprawozdawczości
1
1. Cechą współczesnej gospodarki rynkowej jest postępująca globalizacja rynków
kapitałowych i dynamiczny wzrost inwestycji o międzynarodowym zasięgu.
Globalna wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych (Foreign Direct Invest-
ment) wyniosła w 2011 r. około 1500 mld USD, wzrastając o blisko 60 w stosunku
do 2005 r., przy czym przepływ tych inwestycji do tzw. wschodzących rynków, do
których także zaliczana jest Polska, utrzymuje się na stabilnym poziomie (World In-
vestment Report 2011, United Nation Conference on Trade and Development). Prze-
widywana wartość inwestycji bezpośrednich w ujęciu globalnym wyniesie w 2012 r.
prawie 2000 mld USD.
Wartość zagranicznych inwestycji w Polsce w latach 2000–2010 to prawie 93 mi-
liardy euro (Foreign Direct Investment in Poland 2011, Polska Agencja Informacji
i Inwestycji Zagranicznych). Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ)
w Polsce w ciągu ostatnich dwóch dekad przedstawia poniższe zestawienie:
Napływ BIZ do Polski w latach 1994–2011 (mln EUR)
17242
15741
wstępne dane szacunkowe za okres I–X 2011
10334
5676 6824
6372
4371 4067
10237
8330
10085
9863
9000
6686
2831 3592 4343
1581
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Źródło: Narodowy Bank Polski.
W 2010 roku wartość napływu BIZ wyniosła 6686 mln EUR (w 2009 roku napływ
wyniósł 9863 mln EUR). Na tę kwotę składały się:
1) 4344 mln EUR – reinwestowane zyski;
2) 2251 mln EUR – inwestycje w kapitał własny polskich spółek;
3) 101 mln EUR – dodatnie saldo obrotów kredytowych.
XIII
Nb 1
Wprowadzenie
W 2010 r. z kwoty 6686 mln EUR napływu kapitału zagranicznego 5702 mln EUR
(85,3 ) pochodziło z Unii Europejskiej, reszta – 984 mln EUR (14,7 ) z pozosta-
łych krajów. Najwięcej środków pochodziło z Luksemburga (1945 mln EUR), Nie-
miec (1627 mln EUR), Włoch (1020 mln EUR), Cypru (843 mln EUR), ze Szwajcarii
(510 mln EUR), z Wielkiej Brytanii (396 mln EUR), ze Szwecji (343 mln EUR),
z Austrii (327 mln EUR) oraz Hiszpanii i Portugalii (po 252 mln EUR).
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego pod koniec 2009 r. w Polsce
funkcjonowało 5848 spółek z udziałem kapitału niemieckiego, liczba udziałowców
zaś wyniosła 7523. Podstawowy kapitał zagraniczny spółek niemieckich wyniósł
28 446 mln PLN, co stanowiło 18,52 kapitału zagranicznego ogółem.
Z powyżej wymienionych spółek kapitałem zagranicznym powyżej 1 mln USD dys-
ponowało 730 firm. Kapitał podstawowy tych spółek był oszacowany na 27 074,2 mln
PLN, co stanowiło 18,25 wartości wszystkich inwestycji powyżej 1 mln USD.
Rosnącą globalizację polskiej gospodarki podkreśla też niżej przedstawiona
struktura handlu zagranicznego:
Źródło: opracowanie własne.
XIV
Wprowadzenie
Nb 1
1
1
0
2
)
a
3
9
0
1
3
,
4
)
c
1
,
2
1
)
b
0
0
7
2
1
1
)
b
0
0
3
4
2
1
)
b
0
0
0
7
3
2
0
1
0
2
5
1
4
1
9
,
3
4
,
2
1
9
0
0
2
4
4
3
1
8
,
1
1
,
2
1
8
0
0
2
5
7
2
1
1
,
5
5
,
9
7
0
0
2
7
7
1
1
8
,
6
2
,
1
1
6
0
0
2
0
6
0
1
2
,
6
8
,
4
1
5
0
0
2
4
0
0
2
3
0
0
2
2
0
0
2
1
0
0
2
a
n
n
e
i
m
Z
3
8
9
6
,
3
6
,
7
1
5
2
9
3
,
5
0
,
9
1
3
4
8
9
,
3
0
,
0
2
9
0
8
4
,
1
0
,
8
1
0
8
7
2
,
1
5
,
7
1
*
)
N
L
P
d
m
l
(
B
K
P
*
)
(
B
K
P
t
s
o
r
z
W
*
)
(
e
i
c
o
b
o
r
z
e
B
3
7
3
0
2
1
8
1
2
8
9
4
4
2
6
1
1
9
3
8
1
0
1
6
2
9
7
8
8
8
1
4
3
1
9
2
5
7
0
1
8
4
4
2
4
1
0
9
3
0
2
1
4
8
7
0
0
1
4
2
4
1
7
0
7
1
1
8
8
9
6
9
5
4
5
3
1
7
6
2
5
7
4
4
5
3
0
6
9
9
4
3
4
0
8
4
8
5
5
9
1
0
4
5
3
0
6
5
*
)
R
U
E
n
m
l
(
t
r
o
p
s
k
E
*
)
R
U
E
n
m
l
(
t
r
o
p
m
I
2
6
5
4
5
2
7
4
7
5
0
2
2
9
6
8
5
2
8
2
2
2
2
2
0
1
7
8
8
1
3
9
5
2
5
1
2
5
0
1
3
1
0
8
8
7
0
1
0
8
9
1
0
1
9
2
2
6
9
o
g
e
n
z
c
i
n
a
r
g
a
z
u
l
d
n
a
h
y
t
o
r
b
O
*
)
R
U
E
n
m
l
(
)
b
0
0
6
1
1
−
5
1
8
3
1
−
0
1
3
9
−
4
0
2
6
2
−
1
5
5
8
1
−
8
5
8
2
1
−
6
4
7
9
−
6
5
6
1
1
−
7
2
8
2
1
−
1
8
9
4
1
−
0
4
8
5
1
−
o
g
e
n
z
c
i
n
a
r
g
a
z
u
l
d
n
a
h
o
d
l
a
S
*
)
R
U
E
n
m
l
(
3
,
4
0
1
6
,
2
0
1
5
,
3
0
1
2
,
4
0
1
5
,
2
0
1
0
,
1
0
1
1
,
2
0
1
5
,
3
0
1
8
,
0
0
1
9
,
1
0
1
5
,
5
0
1
*
)
0
0
1
=
i
n
d
e
z
r
p
o
p
k
o
r
(
I
P
C
h
c
a
ł
a
t
r
a
w
k
h
c
e
z
r
t
o
p
e
n
a
d
.
r
1
1
0
2
I
X
a
z
e
n
a
d
)
a
)
b
)
c
.
r
1
1
0
2
X
–
I
s
e
r
k
o
a
z
e
n
a
d
P
B
N
*
*
,
S
U
G
*
:
o
ł
d
ó
r
Ź
.
e
n
s
a
ł
w
e
i
n
a
w
o
c
a
r
p
o
:
o
ł
d
ó
r
Ź
XV
2
3
4
5
Nb 2–5
Wprowadzenie
Aktywną obecność zagranicznego kapitału w Polsce odnotowuje także statystyka
warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych – w 2011 r. 47 wszystkich transak-
cji giełdowych w ujęciu wartościowym dokonali inwestorzy zagraniczni (Inwestorzy
w obrotach w 2011 r., Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie).
2. Wśród tradycyjnych czynników wskazywanych przez inwestorów międzynarodo-
wych jako najbardziej istotne w procesie inwestycyjnym obok uwarunkowań makroe-
konomicznych wymieniana jest infrastruktura prawna danego kraju, w tym wiary-
godność i porównywalność sprawozdań finansowych będących podstawowym źródłem
informacji finansowych. Efektywny rozwój rynków kapitałowych i finansowych wyma-
ga adekwatnej, współczesnej i efektywnej sprawozdawczości finansowej. Równocześnie
globalizacja rynków kapitałowych wywiera bezpośredni wpływ na rozwój międzynaro-
dowych standardów rachunkowości, wymagając i preferując te zasady rachunkowości,
które w najlepszy sposób dostarczają inwestorom niezbędnych informacji finansowych.
3. Zastosowane w większości krajów normy i konwencje rachunkowości znacznie
się różnią i są ściśle związane z tradycją danego kraju, jego infrastrukturą i rozwojem
gospodarczym. Głównymi czynnikami wpływającymi na rozwój prawa bilansowego
są warunki socjologiczne, systemy prawne i podatkowe, stopień rozwoju gospodar-
czego, skala i organizacja rynków kapitałowych oraz wpływ środowiska zawodowego
na procesy legislacyjne. Z reguły większość modeli sprawozdawczości finansowej
uwzględnia jako punkt wyjściowy technikę podwójnego księgowania i ścisłe powią-
zanie rachunku zysków i strat z bilansem.
4. Tradycyjne sprawozdanie finansowe prezentuje zarówno efektywność i rentow-
ność jednostki gospodarczej w danym okresie sprawozdawczym (w formie rachunku
zysków i strat), jak i jej sytuację finansową na dzień bilansowy, przedstawioną w for-
mie bilansu i wykazanego w nim kapitału własnego. W tak sporządzonym sprawozda-
niu finansowym wynik za dany okres sprawozdawczy prezentowany jest podwójnie:
po raz pierwszy w rachunku zysków i strat jako suma otrzymanych przychodów po-
mniejszona o poniesione koszty, a następnie jako pozycja bilansowa, która w okresie
sprawozdawczym zwiększyła lub zmniejszyła kapitał własny jednostki. Powiązanie
rachunku zysków i strat z bilansem powoduje, że ujęcie, pomiar i wycena transakcji
gospodarczych w rachunku zysków i strat i bilansie następują w tym samym trybie
i w tym samym czasie.
5. W teorii rachunkowości można wyodrębnić dwa zasadniczo różniące się modele
koncepcyjne określające nadrzędny cel sprawozdania finansowego i w konsekwencji,
nadrzędne zasady rachunkowości:
1) teorię transakcyjną (Performance Oriented Theory) – według tej teorii głównym
celem sprawozdania finansowego jest pomiar osiągniętej rentowności w danym
okresie obrachunkowym. Podstawowym źródłem informacji jest więc rachunek
zysków i strat;
2) teorię wartości (Wealth Oriented Theory) – według tej teorii kluczowym odbior-
cą sprawozdania finansowego jest inwestor, a głównym celem sprawozdania fi-
nansowego jest przedstawienie rzetelnej sytuacji finansowej jednostki gospodar-
czej, mierzonej wielkością jej kapitału własnego. Najbardziej istotnym źródłem
informacji jest więc bilans (według Jens O. Elling, Aarsregnskabsteori i analytisk
perspektiv, Forlag FSR).
Żadna z wymienionych teorii nie występuje w praktyce w czystej postaci, aczkol-
wiek ich wpływ na kształt sprawozdawczości finansowej jest istotny. Zdecydowana
większość krajów europejskich, w tym Polska, stosowały do niedawna model sprawo-
zdawczości finansowej oparty na teorii transakcyjnej.
XVI
Wprowadzenie
Nb 6–8
6
7
8
6. Teoria transakcyjna. Metoda ta kładzie nacisk w sprawozdaniu finansowym na
problematykę związaną z pomiarem i prezentacją dochodu lub straty za dany okres
sprawozdawczy, uwzględniając wyłącznie transakcje zrealizowane, które należy roz-
liczyć z zachowaniem zasad współmierności przychodów i kosztów i ostrożnej wyce-
ny. Wycena pozycji bilansowych ma drugorzędne znaczenie i jest podporządkowana
zasadom pomiaru przychodów i kosztów w rachunku zysków i strat. W efekcie wiele
aktywów wycenianych jest według wartości rezydualnej. Główną zaletą tej metody
jest jej bliskie powiązanie z prawem podatkowym, które podobnie jak teoria transak-
cyjna nie operuje zyskiem niezrealizowanym.
7. Teoria wartości. Odmienną koncepcję rachunkowości preferują kraje anglosa-
skie, takie jak: Wielka Brytania, Kanada, Australia i USA, z tradycją rozwiniętych
i wpływowych rynków kapitałowych. Kraje te preferują rachunkowość opartą na teorii
wartości, mającą głównie na celu ustalenie na dzień bilansowy prawidłowej wielkości
kapitału własnego (aktywów netto) jednostki gospodarczej jako podstawowego źródła
informacji dla inwestorów.
Tym samym wiodącym elementem sprawozdania finansowego jest bilans, które-
go wartość ustalana jest na podstawie nadrzędnej zasady wyższości treści nad formą
i przy szerokim zastosowaniu wartości godziwej. Dodatnie różnice z wyceny pomię-
dzy historyczną ceną nabycia a aktualną wartością godziwą zaliczane są zazwyczaj do
przychodów jednostki, mimo że ujawnione przychody nie zostały dotąd zrealizowane.
Prezentowane w rachunku zysków i strat pozycje mają charakter drugorzędny i powin-
ny w zasadzie odzwierciedlać zmiany wartości kapitału własnego.
W praktyce międzynarodowej, równolegle z rosnącą globalizacją rynków kapitało-
wych, można zaobserwować w ostatniej dekadzie zmianę koncepcji rachunkowości
w kierunku teorii wartości. Widoczna jest koncepcja dostosowania norm i standardów
rachunkowości do potrzeb i oczekiwań głównych rynków kapitałowych, jakimi są
giełdy finansowe w Londynie i Nowym Jorku. Wpływy anglosaskich rynków kapita-
łowych i stosowanej tam teorii prawa bilansowego są widoczne w procesie między-
narodowej harmonizacji rachunkowości.
8. Skutki finansowe odmiennych zasad rachunkowości i ich wpływ na ocenę ren-
towności i wycenę wartości przedsiębiorstwa, mimo realizacji tych samych opera-
cji gospodarczych, przedstawia zestawienie w tab. 1 dotyczące danych finansowych
angielskiego koncernu GlaxoSmithKline za lata 1995–2006, który jest notowany na
giełdach papierów wartościowych, zarówno w Londynie, jak i w Nowym Jorku. Kon-
cern sporządzał sprawozdania finansowe za lata 1995–2004 według brytyjskich zasad
rachunkowości (UK GAAP) oraz na potrzeby rynku amerykańskiego według amery-
kańskich zasad rachunkowości (US GAAP).
Zgodnie z wytycznymi Unii Europejskiej koncern począwszy od 2005 r. sporządza
sprawozdania finansowe według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
(MSR).
Prezentowane sprawozdania finansowe dotyczą tych samych danych finansowych,
ujawnione zaś różnice dotyczą wyłącznie skutków finansowych wywodzących się
z odmiennych zasad rachunkowości. Różnice te i ich wpływ w podziale na wynik
finansowy i kapitał własny w poszczególnych latach prezentują poniższe zestawienia:
XVII
Nb 8
Wprowadzenie
Tab. 1. GlaxoSmithKline zestawienie zysków i strat za lata 1995–2006 według odmiennych
zasad rachunkowości
Rok
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
UK GAAP mln GBP MSR mln GBP
US GAAP mln USD Różnica (w )
717
1997
1850
1836
1811
4106
3053
3915
4484
4302
296
979
952
1010
913
–5228
–143
–503
2420
2732
3336
4465
–59
–51
–49
–45
–50
–227
–105
–87
–46
–36
–31
–19
4816
5498
Źródło: opracowanie własne.
Tab. 2. GlaxoSmithKline zestawienie zmian w kapitale własnym za lata 1995–2006 według
odmiennych zasad rachunkowości
Rok
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
UK GAAP mln GBP MSR mln GBP
US GAAP mln USD Różnica (w )
91
1225
1843
2702
3142
7517
7390
6581
5059
5925
8168
8153
7882
8007
7230
44 995
40 107
34 992
34 116
34 042
34 282
34 653
+8876
+566
+328
+196
+130
+499
+443
+432
+574
+475
+353
+259
7570
9648
Źródło: Ch. Nobes, R. Parker, Comparative International Accounting, Prentice Hall 2008, s. 5.
XVIII
Wprowadzenie
Nb 9–10
9
10
9. Różniące się zasady rachunkowości niosą ryzyko podjęcia błędnej decyzji fi-
nansowej, a co za tym idzie zwiększają koszty związane z pozyskaniem i alokacją ka-
pitału. Efektywność globalizacji rynków kapitałowych wymaga zatem ujednoliconych,
porównywalnych i zrozumiałych dla uczestników rynku kapitałowego sprawozdań
finansowych.
Pionierską próbą ujednolicenia międzynarodowych standardów rachunkowości była
IV Dyrektywa Unii Europejskiej.
10. Pierwszy projekt IV Dyrektywy Unii Europejskiej, zawierający główny zarys
sprawozdania finansowego, opracowany został przez dr. W. Elmendorffa w 1968 r.
(zob. Transnational Accounting, Palgrave Publishers, London 2001). Już przy pierw-
szej ocenie projektu w 1971 r. wiele krajów ówczesnego Wspólnego Rynku zgłosiło
istotne zastrzeżenia odnośnie do nadmiernego zastosowania teorii transakcyjnej i asy-
metrycznej zasady ostrożnej wyceny.
Ze względu na plany przyjęcia nowych krajów członkowskich dalsze prace nad pro-
jektem zostały odłożone do 1973 r. Przyjęcie do Unii Europejskiej Wielkiej Brytanii,
Irlandii i Danii, krajów o znacznie odmiennej tradycji rachunkowości, wymagało po-
nownej analizy i modyfikacji projektu. Po wielu kompromisach krajom członkowskim
udało się zatwierdzić w 1978 r. IV Dyrektywę o zamknięciu rocznym jednostkowych
sprawozdań finansowych, a w 1983 r. VII Dyrektywę o zamknięciu rocznym skonso-
lidowanych sprawozdań finansowych.
Poniżej zaprezentowano rok implementacji IV Dyrektywy do ustawodawstwa kra-
jów członkowskich przez „starych” członków Unii Europejskiej:
Tab. 3. Implementacja IV i VII Dyrektywy w krajach członkowskich
Kraj
Dania
Wielka Brytania
Francja
Holandia
Luksemburg
Belgia
Niemcy
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Portugalia
Austria
Włochy
Finlandia
Szwecja
Rok implementacji IV Dyrektywy Rok implementacji VII Dyrektywy
1981
1981
1983
1983
1984
1985
1985
1986
1986
1989
1989
1990
1991
1992
1995
1990
1989
1985
1988
1988
1990
1985
1992
1987
1989
1991
1990
1991
1992
1995
Źródło: opracowanie własne.
XIX
Pobierz darmowy fragment (pdf)