Działalność państwa kontraktującego, ujawniana między innymi w wytwarzaniu i dostarczaniu dóbr publicznych determinowanych potrzebami społecznymi, jest coraz częściej postrzegana jako element nowoczesnego państwa. Bezsprzecznym pozostaje także fakt, iż realizacja inwestycji publicznych, których fundamentalnym celem jest dostarczanie społeczeństwu określonych dóbr publicznych, pozostaje pod wpływem szerokiego strumienia czynników determinujących tę aktywność państwa kontraktującego.
'W poszukiwaniu efektywności inwestycji publicznych' przedstawia autorską koncepcję optymalizacji inwestycji publicznych w świetle neoinstytucjonalnego podejścia do polityki gospodarczej. Została ona zdefiniowana jako alternatywna forma zarządzania, generująca określone korzyści w sferze publicznych kosztów transakcyjnych. Na uwagę zasługuje także nowatorskie podejście do analizy głównych teorii NEI oraz autorska propozycja Ekonomii Celów Publicznych.
Monografia została poświęcona jednemu z ważniejszych współczesnych problemów ekonomicznych, a mianowicie procesom optymalizacji inwestycji publicznych. Dokonujące się w ostatnich latach umacnianie pozycji samorządów na wszystkich ich szczeblach, a w ślad za tym decentralizacja inwestycji publicznych sprawia, że racjonalność ich działań nabiera istotnego znaczenia. Stąd wybór tematu monografii należy ocenić bardzo pozytywnie. Walor teoretyczny rozprawy polega na szczegółowym zaprezentowaniu procesu optymalizacji inwestycji publicznych. Autor ma świadomość, że zwrócenie uwagi na racjonalność poszczególnych etapów procesu inwestycyjnego może zaowocować znacznymi korzyściami tak dla władz samorządowych, jak i dla obywateli. Na podkreślenie zasługuje tu również spojrzenie na proces inwestycyjny przez pryzmat wybranych teorii Nowej Ekonomii Instytucjonalnej. Wartość praktyczna monografii - co wydaje się najważniejszym - polega na wskazaniu realnych możliwości podniesienia racjonalności i efektywności procesu realizacji inwestycji publicznych.
Darmowy fragment publikacji:
Arkadiusz J. Derkacz
W poszukiwaniu efektywności
inwestycji publicznych
Koncepcja optymalizacji inwestycji publicznych
a wybrane teorie Nowej Ekonomii Instytucjonalnej
c(cid:13) Copyright by Arkadiusz Jan Derkacz 2018
Projekt okładki: Tomasz Walenta
ISBN 978-83-7564-541-5
Wydanie I, Szczecin 2018
Wydawnictwo My Book
www.mybook.pl
Mojemu Synowi,
Miłoszowi,
za. . .
Wprowadzenie
Kwestie, jakimi zajmuje się ekonomia sektora publicznego,
należy do najbardziej interesujących w całej ekonomii.
J.E. Stiglitz1
W poszukiwaniu efektywności inwestycji publicznych jest opra-
cowaniem, które w dużej mierze powstało na podstawie dysertacji
doktorskiej napisanej przez autora pod kierunkiem prof. A. Glapiń-
skiego i dr W. Bołkunowa w Szkole Głównej Handlowej w Warsza-
wie. Oryginalny tytuł pracy brzmiał Model optymalizacji inwestycji
publicznych a wybrane teorie nowej ekonomii instytucjonalnej .
Działalność państwa kontraktującego, ujawniana między innymi
w wytwarzaniu i dostarczaniu dóbr publicznych determinowanych
potrzebami społecznymi, jest coraz częściej postrzegana jako ele-
ment nowoczesnego państwa. Choć praktyka polityki gospodarczej
jest mocno kojarzona z aspektami obciążeń budżetowych i często
stawiana w cieniu działalności gospodarczej sektora prywatnego, to
jednak nie sposób nie doceniać tej właśnie aktywności państwa –
tak ze względu społecznej użyteczności, jak i z perspektywy całej
gospodarki krajowej. Bezsprzecznym pozostaje także fakt, iż reali-
zacja inwestycji publicznych, których fundamentalnym celem jest
dostarczanie społeczeństwu określonych dóbr publicznych, pozostaje
pod wpływem szerokiego strumienia czynników determinujących tę
aktywność państwa kontraktującego. Dynamika zmian społeczno-
gospodarczych i technologicznych, fluktuacje polityczne, społeczne
i kulturowe, globalne i lokalne problemy natury ekonomicznej i wiele
1J.E. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego, Wydawn. Naukowe PWN,
Warszawa 2004, s. xxi.
7
innych zjawisk stanowią niezmiernie szybko zmieniające się otocze-
nie, w którym państwo podejmuje określone decyzje gospodarcze.
To wszystko sprawia, iż problemy racjonalizacji realizacji inwestycji
publicznych w dynamicznie zmieniającej się sferze instytucjonalnej
zasługują na pogłębioną analizę także w kontekście Nowej Ekonomii
Instytucjonalnej. Wszak to ten nurt ekonomii ma na celu poznawanie
działającego człowieka takiego, jakim on jest w rzeczywistości, dzia-
łającego w ograniczeniach instytucjonalnych determinantów. W po-
niższych rozważaniach ów człowiek działający jest utożsamiany –
z całym inwentarzem dobrodziejstwa – z państwem kontraktującym.
Dlaczego zatem owo państwo kontraktujące, które swoje działania
kieruje w celu zaspokajania potrzeb społecznych, działające w ogra-
niczeniach dynamicznie zmieniającej się sfery instytucjonalnej, nie
może czerpać także z rozwiązań wypracowanych przez twórców po-
szczególnych teorii Nowej Ekonomii Instytucjonalnej, skutkujących
chociażby obniżeniem kosztów transakcyjnych?
Rozważania na temat koncepcji optymalizacji inwestycji pu-
blicznych (w skrócie – koncepcja OIP), w sposób fundamentalny
odnosząc się do zagadnień z obszaru Nowej Ekonomii Instytucjo-
nalnej, dotyczą w zasadzie aspektów podejmowania racjonalnych
decyzji i optymalnego działania organizacji państwa ukierunkowa-
nego na osiągnięcie określonych celów, którymi są tu zadania uży-
teczności publicznej. Choć działalność państwa w tym kontekście
sprowadza się do polityki gospodarczej, rozumianej jako praktyka,
to osadzenie problemu naukowego niniejszej pracy w zagadnienia
neoinstytucjonalizmu oraz optymalizacji ekonomicznej i organiza-
cyjnej na pierwszy plan wysuwa procesy funkcjonowania, prze-
kształcenia, rozwoju oraz współdziałania państwa kontraktującego
z innymi podmiotami gospodarczymi, także z sektora prywatnego.
Poniższa praca nosi więc znamiona teoretycznych uogólnień doty-
czących organizacji publicznej w zakresie realizacji inwestycji pu-
blicznych, aspirując do uzyskania miana wysokoaplikacyjnej dy-
rektywy praktycznej. W świetle powyższego można powiedzieć, iż
prezentowane rozważania na temat koncepcji optymalizacji inwe-
stycji publicznych odnoszą się do nauk o zarządzaniu w granicach
dziedziny nauk ekonomicznych.
8
Praktyka menedżerska w sektorze prywatnym, coraz to nowe
wyzwania biznesowe, dynamiczna fluktuacja otoczenia mikro-
i makroekonomicznego w głównej mierze zmusiły autora niniej-
szych rozważań do poszukiwania nowej wiedzy i umiejętności,
które stałyby się źródłem nowych inspiracji w obszarze prak-
tyki zarządzania przedsiębiorstwem. Tak zdefiniowane potrzeby
zostały zaspokojone kolejnymi studiami ekonomicznymi oraz stu-
diami doktoranckimi z nauk o zarządzaniu. Dalsza praca zawo-
dowa, która poszerzyła praktykę biznesową o doświadczenia me-
nedżerskie na styku sektora prywatnego i publicznego, poprzez
udział w realizacji inwestycji publicznych, pogłębiły zainteresowa-
nia naukami o zarządzaniu, a dodatkowo zrodziła aspiracje do za-
głębienia się w ekonomię sektora publicznego. Tym samym można
powiedzieć, iż motywacje autora do podjęcia tematyki optymali-
zacji inwestycji publicznych leżą w stwierdzeniu, iż zagadnienia
ekonomii państwa kontraktującego należą do najbardziej interesu-
jących z całej ekonomii. Wspomniana praktyka autora z sektora
prywatnego na styku z sektorem publicznym stała się źródłem in-
formacji na temat trudności i problemów związanych z realizacją
inwestycji publicznych. W taki sposób ukształtowana motywacja
popchnęła autora do wkroczenia na drogę naukowych rozważań
i poszukiwań alternatywnych form zarządzania transakcjami pu-
blicznymi. Ponadto zainteresowania nowymi modelami zarządza-
nia, polityką gospodarczą, filozofią, socjologią oraz Nową Ekono-
mią Instytucjonalną stały się – nie sposób uciec od tego stwierdze-
nia w tym miejscu – instytucjonalnym determinantem do podjęcia
w pogłębionych rozważaniach rozważań w zakresie optymalizacji
inwestycji publicznych.
Poniższe rozważania na temat optymalizacji
inwestycji pu-
blicznych mają za zadanie uzyskanie dwóch podstawowych ce-
lów. Pierwszy z nich dotyczy samej koncepcji efektywnościowej.
Pierwotne jej odsłony pojawiły się w publikacjach autora w roku
20092 pod nazwą privatesourcingu, który został wówczas zdefinio-
2por. W. Bołkunow i A. Derkacz, Privatesourcing, czyli partnerstwo
publiczno-prywatne jako forma globalnego sourcingu, „Studia i Prace Kolegium
Zarządzania i Finansów Szkoła Główna Handlowa”, 2009, nr 96, s. 9–34.
9
wany jako swoiste narzędzie organizacji procesu realizacji okre-
ślonych funkcji ekonomicznych koniecznych dla inwestycji publicz-
nych. Obecne rozważania mają na celu ukazanie ostatecznej formy
modelowej, która przybrała już postać alternatywnej formy za-
rządzania inwestycjami publicznymi przez państwo kontraktujące.
Drugim celem, jaki stawia sobie autor w tej pracy, jest próba
odniesienia owej koncepcji efektywnościowej do gospodarki sensu
largo. Dlatego koncepcja optymalizacji inwestycji publicznych zo-
stała odniesiona do realnej sfery instytucjonalnej wybranych teorii
Nowej Ekonomii Instytucjonalnej. W świetle teorii kosztów trans-
akcyjnych, teorii kontraktów, teorii praw własności oraz teorii wy-
boru publicznego została podjęta próba ukazania państwa kon-
traktującego realizującego określone inwestycje publiczne. Przed-
stawienie natomiast poszczególnych elementów instytucjonalnego
porządku ekonomicznego, warunków instytucjonalnej sfery inwe-
stycji publicznych oraz działającego podmiotu gospodarczego sta-
nowią podstawę do prezentacji koncepcji efektywnościowej w per-
spektywie alternatywnej formy zarządzania transakcjami publicz-
nymi, która determinuje określone korzyści w obszarze publicz-
nych kosztów transakcyjnych. Powyższe cele pracy znalazły swoje
odzwierciedlenie w hipotezach naukowych oraz w głównej tezie
niniejszej dysertacji. Pierwsza hipoteza sprowadza się do stwier-
dzenia, iż koncepcja optymalizująca realizację inwestycji publicz-
nych wpisuje się w ramy teorii kosztów transakcyjnych, teorii praw
własności, teorii kontraktów oraz teorii wyboru publicznego sta-
nowiących wybrane zagadnienia Nowej Ekonomii Instytucjonal-
nej. W drugiej hipotezie autor próbuje uzasadnić, że wykorzysta-
nie koncepcji optymalizacji inwestycji publicznych do realizacji za-
dań publicznych można traktować jako element polityki gospodar-
czej. Ostatnia hipoteza sprowadza się natomiast do stwierdzenia, iż
skutki wykorzystania koncepcji OIP mogą mieć pozytywny wpływ
na gospodarkę krajową. Powyżej przedstawione cele pracy oraz
poszczególne hipotezy determinują główną tezę naukową. Autor
próbuje w poniższych rozważaniach obronić twierdzenie, iż kon-
cepcja optymalizacji inwestycji publicznych poprzez jej zastoso-
wanie w realizacji zadań użyteczności publicznych, na poziomie
10
ogólnokrajowym i samorządowym, z punktu widzenia wybranych
teorii Nowej Ekonomii Instytucjonalnej, okazuje się korzystna dla
gospodarki krajowej.
Problematyka zadań użyteczności publicznej, czy nawet sa-
mych inwestycji publicznych, w literaturze przedmiotu jest oma-
wiana bardzo szeroko w różnych aspektach. Także zawężenie tego
problemu do aspektów efektywności realizacji publicznych inwe-
stycji jest podejmowana przez wielu ekonomistów. W poniższych
rozważaniach na temat koncepcji optymalizacji inwestycji publicz-
nych autor w sposób celowy dokonał metodologicznego zawężenia
przedmiotowych tu zjawisk społeczno-ekonomicznych. Są nimi te
inwestycje publiczne, które kryją się pod określeniem idiosynkra-
tycznych transakcji publicznych. Koncepcja racjonalizacji dotyczy
więc tych inwestycji, które zmierzając do wytwarzania określonych
dóbr publicznych, charakteryzują się wysokim skomplikowaniem
aktywów specyficznych oraz niską częstotliwością występowania.
Ten rodzaj inwestycji publicznych wydaje się być szczególnie in-
teresujący, gdyż generuje w praktyce szeroki strumień problemów
i trudności natury społecznej, organizacyjnej i ekonomicznej sensu
largo. Ponadto wielkie znaczenie tego rodzaju inwestycji publicz-
nych dla gospodarki sprawia, iż próba zdefiniowania alternatyw-
nej formy ich zarządzania może być wartościowa z perspektywy
chociażby oszczędności publicznych kosztów transakcyjnych. Osa-
dzenie głównego problemu w wybranych teoriach Nowej Ekonomii
Instytucjonalnej ujawnia jeszcze jedno ograniczenie zakresu roz-
ważań. Wynika ono jednak z celu pracy, którym jest m.in. próba
ukazania efektywnościowych skutków wykorzystania przedmioto-
wej tu koncepcji. Wybór Nowej Ekonomii Instytucjonalnej można
uzasadnić twierdzeniem, według którego NEI jest tą ekonomią,
która zajmuje się działaniem człowieka w realnym otoczeniu sfery
instytucjonalnej. Wybór natomiast teorii kosztów transakcyjnych,
teorii kontraktów, teorii praw własności oraz teorii wyboru pu-
blicznego był podyktowany chęcią ukazania możliwych oszczędno-
ści na skutek wykorzystania koncepcji optymalizacji inwestycji pu-
blicznych. Taki wybór nie oznacza jednak, iż inne teorie osadzone
w nurcie neoinstytucjonalnym nie mogą być obszarem próby od-
11
niesienia do nich inwestycji publicznych. Próby wpisania transak-
cji publicznych w kolejne oblicza Nowej Ekonomii Instytucjonalnej
mogą być przedmiotem przyszłych rozważań autora.
Rozważania o optymalizacji realizacji inwestycji publicznych
zostały w sposób celowy osadzone w naukach o zarządzaniu,
przede wszystkim w kontekście procesów funkcjonowania, prze-
kształcania, rozwoju oraz współdziałania państwa kontraktującego
z innymi podmiotami gospodarczymi. Istnieje bogata literatura,
która podejmuje zagadnienia zadań użyteczności publicznej, pro-
cesów ich wytwarzania i dostarczania społeczeństwu, a także trak-
tująca o różnych formach zwiększania efektywności inwestycji pu-
blicznych. Analiza tego dorobku naukowego rodzi wniosek, iż re-
alizacja określonych inwestycji publicznych jest lokowana niejako
na peryferiach działalności gospodarczej ze względu na „nieekono-
miczny”, lecz publiczny ich charakter. W poniższym opracowaniu
autor odchodzi trochę od tego przekonania na rzecz traktowania
inwestycji publicznych jako transakcji rynkowych, które charak-
teryzują się dodatkowo publiczną celowością. Taki zabieg pozwala
na ulokowanie przedmiotowych tu procesów inwestycyjnych w gra-
nicach nauk ekonomicznych. Oczywiście publiczny ich charakter
wymaga pewnej odmienności w analizie naukowej, nie może być
jednak przyczynkiem do tego, iż będą one traktowane jako „u-
łomne” zjawiska gospodarcze. Takie podejście stało się determi-
nantem do powstania Ekonomii Celów Publicznych, którą należy
rozumieć jako autorską propozycję drogi poznawania, analizowa-
nia i opisywania zjawisk społeczno-ekonomicznych zachodzących
w instytucjonalnej sferze inwestycji publicznych. Można jednocze-
śnie założyć, iż stanie się ona tematem przyszłych rozważań na-
ukowych autora, stając się tym samym nowym obszarem – a raczej
nową perspektywą – badań przedmiotowej tu działalności państwa
kontraktującego.
W świetle powyższego wprowadzenia można się spodziewać
po lekturze poniższej pracy wysnucia kilku głównych wniosków.
Potraktowanie problematyki zadań użyteczności publicznej z per-
spektywy nauk o zarządzaniu, a jednocześnie w świetle wybranych
zagadnień Nowej Ekonomii Instytucjonalnej może prowadzić do
12
ukazania alternatywnej formy zarządzania transakcjami publicz-
nymi. Wykorzystanie koncepcji efektywnościowej może skutkować
realnymi oszczędnościami publicznych kosztów transakcyjnych, co
będzie stanowiło przyczynę instytucjonalnej optymalizacji inwe-
stycji publicznych. Wydaje się także zasadnym twierdzenie, iż sto-
sowane w niniejszych rozważaniach określenie ‘państwo kontrak-
tujące’ będzie rodziło interesujące wnioski dotyczące sposobu po-
strzegania przez autora samych inwestycji publicznych oraz pod-
miotu państwa, które jest zobligowane do ich wytwarzania i do-
starczania społeczeństwu. Interesująca wydaje się także propozy-
cja Ekonomii Celów Publicznych, która jest przedstawiana jako
propozycja alternatywnej ścieżki poznawania określonych zjawisk
społeczno-ekonomicznych, którymi są inwestycje publiczne. Naj-
ważniejszymi wnioskami, których należy się tu spodziewać, po-
winny być te, które będą odnosiły się do postawionych hipotez
oraz tezy naukowej. Można więc oczekiwać, iż koncepcja optyma-
lizacji inwestycji publicznych znajdzie zainteresowanie w granicach
wybranych teorii Nowej Ekonomii Instytucjonalnej, zostanie zde-
finiowana jako kolejny element polityki gospodarczej, a skutki jej
wdrożenia odniosą realny wpływ na krajową gospodarkę. Tym sa-
mym proponowana tu i omawiana koncepcja efektywnościowa zo-
stanie oceniona pozytywnie jako alternatywna forma zarządzania
transakcjami publicznymi, która wygeneruje możliwość oszczędza-
nia publicznych kosztów transakcyjnych oraz finalnie przyczyni się
do wzrostu efektywności inwestycji publicznych.
Rozważania na temat koncepcji optymalizacji inwestycji pu-
blicznych dla osiągnięcia założonych celów oraz uzasadnienia
słuszności głównej tezy naukowej zostały wpisane w określoną
strukturę. W pierwszym rozdziale omówione zostały zagadnie-
nia wybranych teorii Nowej Ekonomii Instytucjonalnej, które to
stanowią swoiste teoretyczne tło dla głównego problemu pracy.
Przedstawiono tam kluczowe dla nurtu neoinstytucjonalnego za-
gadnienia na temat instytucji, a także teorii praw własności, teorii
kontraktów oraz teorii kosztów transakcyjnych. Prezentacja zo-
stała sformułowana w taki sposób, iż ukazuje powyższe teorie No-
wej Ekonomii Instytucjonalnej z perspektywy poszczególnych ele-
13
mentów porządku ekonomicznego, instytucjonalnych determinan-
tów otoczenia oraz podmiotu gospodarczego, którym jest tu pań-
stwo kontraktujące. Drugi rozdział poświęcony został koncepcji
optymalizacji inwestycji publicznych. Poruszono w nim zagadnie-
nia związane bezpośrednio już z inwestycjami publicznymi oraz
państwem, które zostało określone jako kreator dóbr publicznych.
W rozdziale tym zawarto także kluczowe rozważania na temat kon-
cepcji efektywnościowej, która jest prezentowana poprzez omówie-
nie jej fundamentów, cech oryginalności oraz dynamicznej struk-
tury. Ponadto w rozdziale drugim zawarto rozważania na temat
społecznej wartości dodanej inwestycji publicznych oraz ceny uży-
teczności publicznej. Rozdział trzeci został poświęcony Nowej Eko-
nomice Celów Publicznych. Znajdują się tam rozważania na temat
jej istoty i głównych elementów, którymi są zadania użyteczności
publicznej, optymalizacja instytucjonalna, cena użyteczności pu-
blicznej oraz wartość celu publicznego. Ponadto w rozdziale tym
zawarte zostały rozważania na temat polityki gospodarczej. Poru-
szono więc zagadnienia oddziaływania państwa na zjawiska gospo-
darcze, a także odniesienie Ekonomii Celów Publicznych do insty-
tucjonalnego ujęcia polityki gospodarczej. W rozdziale czwartym
podjęta została próba osadzenia koncepcji optymalizacji inwestycji
publicznych w wybranych teoriach Nowej Ekonomii Instytucjonal-
nej, w tym także teorii wyboru publicznego. Zostały tu ukazane
elementy porządku instytucjonalnego inwestycji publicznych, in-
stytucjonalna sfera inwestycji publicznych oraz działalność pań-
stwa kontraktującego. Ostatni rozdział zawiera kluczowe rozwa-
żania dla celów pracy. Został on poświęcony efektywnościowemu
kierunkowi zarządzania transakcjami publicznymi przez państwo
kontraktujące. Koncepcja optymalizacji inwestycji publicznych zo-
stała tu wpisana w strukturę zarządzania, co umożliwiło ukazanie
możliwych oszczędności w kosztach transakcyjnych. Tym samym
całe rozważania przedstawione w poniższej pracy ukazują nową
alternatywę zarządzania publicznymi transakcjami, która została
zdefiniowana ostatecznie jako koncepcja optymalizacji inwestycji
publicznych.
14
Pobierz darmowy fragment (pdf)