Głównym wyzwaniem, przed jakim obecnie stoją wszystkie gospodarki, bez względu na ich wielkość i zaawansowanie w rozwoju lub w transformacji jest globalizacja i ściśle z nią związana regionalizacja. Z jednej strony obserwujemy zjawisko coraz większego umiędzynarodowienia produkcji, co powoduje rozbicie przestrzeni lokalnej. Z drugiej, w miarę pogłębiania się tego procesu wzrasta znaczenie poziomu lokalnego i regionalnego w rozwoju ekonomicznym.
Globalizacja jest procesem dynamicznym, którego rezultaty są jeszcze trudne do określenia, ponieważ jej przebieg warunkują zjawiska z pozoru przeciwstawne, przeplatające się wzajemnie i pojawiające się równocześnie w skali świata oraz wewnątrz mniejszych obszarów, takich jak kraje, miasta i regiony.
Jest ona jednym z głównych problemów, przed którymi staje współczesny człowiek, i oznacza jakościowe zmiany i pojawienie się nowego paradygmatu, określającego nowe ramy odniesienia dla gospodarek i społeczeństw.
Problemy te są przedmiotem rozważań i myślą przewodnią prezentowanej monografii.
Poruszane w opracowaniu zagadnienia były i są przedmiotem ożywionej dyskusji w środowisku zarówno teoretyków, jak i praktyków zajmujących się rozwojem miast i regionów. Autorzy mają nadzieję, że książka zainteresuje osoby zajmujące się zagadnieniami rozwoju regionalnego w sposób profesjonalny, a także wszystkich tych, którzy chcą wiedzieć więcej o otaczającej ich rzeczywistości.
Darmowy fragment publikacji:
RECENZENCI
Aleksandra Jewtuchowicz, Elżbieta Kryńska, Wojciech Kosiedowski
Eugeniusz Wojciechowski
REDAKTOR TECHNICZNY
Anna Araszkiewicz
OPRACOWANIE GRAFICZNE
Anna Wosiak
OKŁADKĘ PROJEKTOWAŁA
Barbara Grzejszczak
© Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009
Publikacja finansowana ze środków Uniwersytetu Łódzkiego i Urzędu Miasta Łodzi
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
2009
Wydanie I. Nakład 100 egz.
Ark. druk. 20,125. Papier kl. III, 80 g, 70 × 100
Zam. 64/4520/2009
ISBN (wersja drukowana) 978-83-7525-283-5
ISBN (ebook) 978-83-7969-289-7
SPIS TREŚCI
Wstęp ..............................................................................................
1. Procesy globalizacji i integracji ................................................
Irena Pietrzyk
Globalizacja a regionalizacja i regionalizm w gospodarce
światowej ...................................................................................
Ryszard Brol
Wpływ procesów globalizacji na rozwój lokalny ...........................
Anna Dobaczewska
Podstawy prawne transgranicznych form współpracy regionalnej
w Europie ........................................................................................
Marzena Piotrowska-Trybull
Zmiany w systemie europejskiego szkolnictwa wyŜszego jako
czynnik spójności społeczno-gospodarczej w Unii Europejskiej ........
Antoni Słonimski
Transfer wiedzy, towarów i usług w międzynarodowej współpracy
Białorusi na nowej granicy Unii Europejskiej .................................
2. Przestrzeń i rozwój zrównowaŜony ...........................................
Cezary Brzeziński
Polityka zrównowaŜonego rozwoju miast w dokumentach Unii
Europejskiej ....................................................................................
5
9
11
29
41
57
73
87
89
Agnieszka Rzeńca
Ochrona przyrody warunkiem trwałego i zrównowaŜonego rozwoju .. 103
Hanna Kruk
Działalność parków krajobrazowych w świetle zrównowaŜonego
rozwoju regionów ............................................................................. 117
Maciej Smętkowski
Region Kopenhagi w świetle koncepcji rozwoju policentrycznego ...... 131
3. ToŜsamość i wizerunek ............................................................. 153
Weronika Wiśniewska
Znaczenie cech toŜsamości lokalnej w przedsięwzięciach o zasięgu
ponadlokalnym ............................................................................... 155
Anna Matuchniak-Krasuska
Łodzianie o swoim mieście. Studium socjologiczne ........................... 169
Zbigniew Przygodzki
Mariusz E. Sokołowicz
Rola wizerunku miasta w kontekście wzrostu znaczenia mobilności
kapitału ludzkiego ...........................................................................
183
Andrzej Raszkowski
Marka w marketingu terytorialnym ..................................................
205
4. Gospodarka ................................................................................ 219
Ewa Kucharska-Stasiak
Interpretacja wartości rynkowej i jej wpływ na wykorzystanie
gruntów na terenie miast .................................................................
Marcin Wiśniewski
Rating jednostek samorządu terytorialnego w Polsce jako
innowacyjny sposób wspierania rozwoju lokalnego i regionalnego ....
Marcin Wójcik
Przestrzenne zróŜnicowanie potencjału ekonomicznego w regionie
centralnym a koncepcja bipolarnego rozwoju aglomeracji Warszawy
i Łodzi .............................................................................................
ElŜbieta Adamowicz
Dostępność transportowa jako determinanta atrakcyjności
inwestycyjnej polskich regionów ......................................................
Maria Kola
Wspólnotowa pomoc publiczna jako źródło finansowania rozwoju
regionalnego w Polsce ......................................................................
Jan Mertl
Rola instytucji otoczenia biznesu w pobudzaniu przedsiębiorczości
i tworzeniu nowych miejsc pracy w regionie łódzkim ........................
Monika Słupińska
Udział małych i średnich przedsiębiorstw regionu łódzkiego
w Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost Konkurencyjności
Przedsiębiorstw w latach 2004–2006 ...............................................
221
235
247
263
277
291
309
WSTĘP
Głównym wyzwaniem, przed jakim obecnie stoją wszystkie gospo-
darki, bez względu na ich wielkość i zaawansowanie w rozwoju lub
w transformacji jest globalizacja i ściśle z nią związana regionalizacja.
Z jednej strony obserwujemy zjawisko coraz większego umiędzynaro-
dowienia produkcji, co powoduje rozbicie przestrzeni lokalnej. Z dru-
giej, w miarę pogłębiania się tego procesu wzrasta znaczenie poziomu
lokalnego i regionalnego w rozwoju ekonomicznym. Globalizacja jest
procesem dynamicznym, którego rezultaty są jeszcze trudne do okre-
ślenia, poniewaŜ jej przebieg warunkują zjawiska z pozoru przeciw-
stawne, przeplatające się wzajemnie i pojawiające się równocześnie
w skali świata oraz wewnątrz mniejszych obszarów, takich jak kraje,
miasta i regiony. Jest ona jednym z głównych problemów, przed któ-
rymi staje współczesny człowiek, i oznacza jakościowe zmiany i poja-
wienie się nowego paradygmatu, określającego nowe ramy odniesie-
nia dla gospodarek i społeczeństw.
Problemy te są przedmiotem rozwaŜań i myślą przewodnią prezen-
towanej monografii. Tom został podzielony na cztery rozdziały. Pierw-
szy, zatytułowany „Procesy globalizacji i integracji” składa się z pięciu
artykułów o charakterze teoretycznym. Rozdział rozpoczyna opraco-
wanie I. Pietrzyk, w którym autorka analizuje istotę i konsekwencje
takich zjawisk, jak: globalizacja, regionalizacja i regionalizm. Dobrym
uzupełnieniem tych rozwaŜań jest tekst autorstwa R. Brola prezentu-
jący refleksje na temat relacji między globalnością zmian a lokalnoś-
cią rozwoju. Przyjmując jako punkt wyjścia pojęcie glokalizacji, autor
zastanawia się nad wzajemną zaleŜnością między globalizacją a mo-
Ŝliwościami rozwoju lokalnego.
Równolegle z procesem globalizacji obserwujemy dynamiczny roz-
wój integracji regionalnej przejawiającej się zarówno w formie inicja-
tyw instytucjonalnych, jak i w formie spontanicznego pogłębiania
powiązań ekonomicznych między sąsiadującymi ze sobą krajami.
Tematyce tej poświęcone są następne artykuły. A. Dobaczewska
podejmuje problem podstaw prawnych transgranicznej współpracy
5
Aleksandra Jewtuchowicz
regionalnej a przedmiotem rozwaŜań M. Piotrowskiej-Trybull są zmia-
ny w systemie europejskiego szkolnictwa wyŜszego.
DąŜeniem współpracujących regionów jest eliminacja lub zmini-
malizowanie formalnej granicy państwowej. W przypadku granic ze-
wnętrznych Unii Europejskiej oznacza takŜe współdziałanie z pań-
stwami trzecimi, które pozostają poza jej granicami, z przyczyn geo-
graficznych czy politycznych. Temat ten jest przedmiotem rozwaŜań
artykułu zamykającego rozdział, w którym A. Słonimski prezentuje
czytelnikowi problemy związane z transferem wiedzy, towarów i usług
w międzynarodowej współpracy Białorusi.
Część druga poświęcona jest problemom rozwoju zrównowaŜone-
go. Ostatnio coraz częściej przedmiotem licznych rozwaŜań są zagad-
nienia związane z ochroną środowiska przyrodniczego, zaleŜnością
między gospodarką prowadzoną w regionie a jego potencjałem przy-
rodniczym. Rozdział rozpoczyna artykuł C. Brzezińskiego, który wpro-
wadza czytelnika w ustawodawstwo Unii Europejskiej umoŜliwiające
stosowanie zasady polityki zrównowaŜonego rozwoju w odniesieniu do
miast. Zagadnieniom ochrony środowiska przyrodniczego jako istot-
nego elementu procesów gospodarowania poświęcone są dwa kolejne
teksty. A. Rzeńca, analizując ochronę przyrody jako kategorię ekono-
miczną, podkreśla jej znaczenie dla paradygmatu trwałego i zrówno-
waŜonego rozwoju. Przedmiotem rozwaŜań H. Kruk jest działalność
parków krajobrazowych jako istotnego zasobu w rozwoju regionów.
W ten tok rozumowania wpisuje się M. Smętowski, który podejmuje
problem policentryczności jako jeden z kluczowych celów Europej-
skiej Perspektywy Rozwoju Przestrzennego. Autor, biorąc za przykład
region Kopenhagi, weryfikuje tezę, Ŝe wieloośrodkowa struktura prze-
strzenna Unii Europejskiej sprzyja zmniejszaniu róŜnic w poziomie
rozwoju między poszczególnymi obszarami, a takŜe zwiększa konku-
rencyjność Wspólnoty oraz przyczynia się do osiągnięcia trwałego
rozwoju.
Globalizacja i integracja europejska czyni jakość miast i regionów
zasadniczym elementem konkurencyjności przedsiębiorstw, która za-
leŜy dzisiaj od sprawności funkcjonowania gospodarek terytorialnych.
Na konkurencyjność wpływa wiele czynników. Współcześnie za naj-
waŜniejsze uznaje się instytucje, kapitał społeczny, dziedzictwo kultu-
rowe, markę danego terytorium itp. Problemy te podejmowane są
w trzecim rozdziale monografii. Składa się on z czterech tekstów,
w których autorzy główny akcent kładą na zagadnienia toŜsamości
6
Wstęp
i wizerunku miast i regionów. W. Wiśniewska podejmuje próbę wy-
kazania, Ŝe w zagospodarowaniu przestrzennym inwestycje o zasięgu
ponadlokalnym mogą z powodzeniem łączyć cele lokalne z globalnymi
oraz uwzględniać i respektować istotne dla rozwoju kulturalnego
i gospodarczego wartości dziedzictwa wraz z cechami toŜsamości miej-
sca. Kontynuując tę myśl, A. Matuchniak-Krasuska prezentuje stu-
dium pokazujące, w jakim stopniu mieszkańcy miasta (Łodzi)
postrzegają i oceniają swoją architekturę i dziedzictwo kulturowe. Jak
napisała autorka, jest to „badanie pamięci zbiorowej, tego co miesz-
kańcy miasta widzą i wiedzą”. Kolejny artykuł autorstwa Z. Przy-
godzkiego i M. Sokołowicza poświęcony jest konsekwencjom takiego,
a nie innego postrzegania miejsca zamieszkania i pracy. Badają oni
znaczenie wizerunku miasta w kształtowaniu poŜądanych zmian i pro-
cesów w zakresie mobilności przestrzennej kapitału ludzkiego. Osta-
tni artykuł, zamykający rozdział, zapoznaje czytelnika z metodami
marketingu terytorialnego. A. Raszkowski koncentruje uwagę na
marce produktów i usług pochodzących z regionu, które łączy np. hi-
storia, tradycja, specyficzne połoŜenie geograficzne, czy spójna sytu-
acja społeczno-ekonomiczna.
Jednym z podstawowych podmiotów konkurencyjnego regionu jest
przedsiębiorca, którego umiejętność dostosowywania się do zmian
w gospodarce jest często warunkiem utrzymania się na rynku. Jego
wysoka pozycja konkurencyjna zaleŜy w duŜej mierze od korzystnego
i dobrze zorganizowanego otoczenia, w którym on funkcjonuje. Pro-
blemy te podejmowane są w czwartym rozdziale ksiąŜki. Jest to
najbardziej obszerna część opracowania, składająca się z siedmiu
tekstów, poruszających róŜne aspekty kształtowania korzystnego śro-
dowiska przedsiębiorczości wspierającego rozwój firm. Cztery pierw-
sze artykuły analizują rozwój gospodarki z terytorialnego punktu
widzenia. E. Kucharska-Stasiak wprowadza czytelnika w problema-
tykę wyceny nieruchomości, a M. Wiśniewski zapoznaje go z istotą
ratingu jednostek samorządu terytorialnego i jego znaczenia dla
rozwoju. M. Wójcik podejmuje temat moŜliwości wzajemnej współ-
pracy między aglomeracją Łodzi i Warszawy i związane z tym kierunki
ich rozwoju. Do tego wątku zaliczyć moŜna równieŜ tekst E. Adamo-
wicz, poruszający zagadnienie dostępności transportowej w kontek-
ście budowania atrakcyjności polskich regionów.
Trzy kolejne artykuły: M. Koli, J. Mertla i M. Słupińskiej traktują
o pomocy kierowanej do sektora MŚP i umiejętnościach przedsiębior-
7
Aleksandra Jewtuchowicz
ców efektywnego wykorzystania tej pomocy. W większości przypad-
ków opierają się one na rezultatach szczegółowych badań empirycz-
nych autorów, w których dominującym punktem widzenia jest
regionalne otoczenie firm. Rozdział ten, mimo szerokiego wachlarza
poruszanych problemów, jest spójny i stanowi cenne źródło infor-
macji na temat związków między procesami gospodarczymi a teryto-
rium, na którym one przebiegają.
Prezentowane w tym opracowaniu problemy były i są przedmiotem
oŜywionej dyskusji w środowisku zarówno teoretyków, jak i prakty-
ków zajmujących się rozwojem miast i regionów. Były one równieŜ
prezentowane na międzynarodowej konferencji na temat „Innowacyj-
ności regionów w gospodarce globalnej” organizowanej przez Katedrę
Gospodarki Regionalnej i Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego. Efek-
tem tej dyskusji jest niniejsza monografia. Oddając ten tom do rąk
czytelnika, autorzy mają nadzieję, Ŝe zainteresuje on osoby zajmu-
jące się zagadnieniami rozwoju regionalnego w sposób profesjonalny
(głównie władze samorządowe i pracowników administracji samo-
rządowej), a takŜe wszystkich tych, którzy chcą więcej wiedzieć o ota-
czającej ich rzeczywistości.
8
Irena Pietrzyk
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
GLOBALIZACJA A REGIONALIZACJA
I REGIONALIZM W GOSPODARCE
ŚWIATOWEJ
1. Istota i geneza globalizacji
Globalizacja jest zjawiskiem dynamicznym, złoŜonym i wieloas-
pektowym. Ze względu na interdyscyplinarny charakter tego terminu
(Misala 2004, s. 260) niemoŜliwe staje się jego jednoznaczne i po-
wszechnie akceptowane zdefiniowanie. Najczęściej zwraca się uwagę
na trzy podstawowe wymiary globalizacji, a mianowicie ekonomiczny,
polityczny i kulturowy, uzupełniane o aspekty społeczne, naukowe,
ekologiczne i in. KaŜde z tych ujęć w sposób oczywisty implikuje
właściwe mu interpretacje globalizacji i stosowne do tej interpretacji
definicje (Granice konkurencji 1996, s. 48).
RóŜnie definiowana bywa takŜe globalizacja gospodarcza, która –
podobnie jak ma to miejsce w przypadku innych wymiarów tego
procesu – stanowi przedmiot licznych kontrowersji, a takŜe wielu
pospiesznie formułowanych, powierzchownych opinii. W tym osta-
tnim przypadku chodzi zarówno o błędnie interpretowane niektóre jej
przejawy, jak i formułowane zarzuty, „oskarŜające” proces globalizacji
o „wszelkie zło” w gospodarce światowej. Jak stwierdza bowiem
S. Berger, „globalizacja, swobodna wymiana, otwarcie granic, a nawet
liberalizacja rynków kapitałowych nie ponoszą odpowiedzialności za
wszystkie negatywne zjawiska gospodarcze”1.
Jądro debaty koncentruje się przede wszystkim na konsekwen-
cjach globalizacji, która – obok efektów pozytywnych – niesie ze sobą
1 Wywiad z S. Berger (MIT) [w:] Les Rendez-vous de la Mondialisation No. 2, 27 VI
2006. Zagadnieniu temu poświęcił swoją ksiąŜkę P. Krugman (2000). W języku
francuskim nosi ona wymowny tytuł La mondialisation n’est pas coupable: vertus et
limites du libre-échange (w oryginale: P.R. Krugman, Pop Internationalism, MIT 1996).
11
Ryszard Brol
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
WPŁYW PROCESÓW GLOBALIZACJI
NA ROZWÓJ LOKALNY
1. Wprowadzenie
Procesy globalizacji gospodarki zmieniają optykę postrzegania
przestrzennego aspektu procesów gospodarczych, innowacyjnych,
cywilizacyjnych, kulturowych i innych. Badania w tym zakresie
ewoluują od identyfikacji relacji przestrzennych zachodzących między
wymiarem narodowym i międzynarodowym, w kierunku identyfikacji
i analizy relacji pomiędzy skalą globalną a skalą lokalną. „Efekty
przecinania się tych dwóch płaszczyzn – globalnej i lokalnej – oraz ich
wzajemne oddziaływanie znalazło swój wyraz w nowym terminie
«glokalizacja», podkreślającym komplementarność i równoczesność
rozwijającego się procesu globalizacji i rosnącego znaczenia rozwoju
lokalnego” (Jewtuchowicz 2005, s. 33). Komplementarność procesów
globalizacji
i przebiegających w skali kontynentalnej procesów
regionalizacji z procesami rozwoju regionalnego i lokalnego, wyznacza
swego rodzaju wspólny mianownik określający zakres badań relacji:
globalny – lokalny. Badanie procesów rozwoju zarówno w wymiarze
globalnym, jak i lokalnym wymaga zastosowania podejścia badawcze-
go określonego w teorii ekonomii jako unified approach, która polega
na zintegrowanej analizie ekonomicznych i pozaekonomicznych czyn-
ników rozwoju.
Prezentowany artykuł zawiera refleksje na temat relacji między
globalnością zmian a lokalnością rozwoju. Zmiany będące wyrazem
globalizacji nie dotyczą wszystkich krajów świata. Wbrew informacji
zawartej w słowie globalizacja, proces ten obejmuje w pełni jedynie
ok. 15 państw stanowiących tzw. triadę globalizacji (Flejterski, Wahl
2003, s. 21). Triadę tworzą trzy bogate regiony świata: Ameryka
Północna, niektóre kraje Azji Wschodniej oraz Europa. Prezentowane
29
Anna Dobaczewska
Uniwersytet Gdański
PODSTAWY PRAWNE TRANS-
GRANICZNYCH FORM WSPÓŁPRACY
REGIONALNEJ W EUROPIE
1. Wprowadzenie
Granice państwowe są efektem niekiedy wielowiekowych sporów
o suwerenność, zawieranych co do tego kompromisów, powodujących
powstanie w swej istocie sztucznych podziałów jednolitych obszarów
geograficznych i grup etnicznych, które gdyby nie wyznaczone gra-
nice, stanowiłyby spójną całość. AŜ do końca lat 80. XX w. podziały
umacniane były z przyczyn politycznych.
Natomiast w obecnie trwającej dobie globalizacji gospodarki oraz
bezpieczeństwa granic międzypaństwowych, a nawet ich zacierania
się w Europie, coraz bardziej widoczna staje się konieczność współ-
pracy międzynarodowej, zarówno o zasięgu światowym, europejskim
jak i opierająca się na kryterium sektorowym. Przyczyną współpracy
są zasadniczo problemy Ŝycia gospodarczego, społecznego czy kultu-
ralnego niedające się zamknąć w granicach administracyjnych posz-
czególnych jednostek terytorialnych. Jednocześnie tereny przygrani-
czne stanowią nierzadko obszary zaniedbane przez władze centralne
państw, na terenie których są połoŜone, co uwypukla znaczenie takiej
współpracy, zwłaszcza w kontekście prawa i zdolności społeczności
lokalnych do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw
publicznych ich dotyczących.
Jednostki samorządowe coraz częściej uświadamiają sobie, iŜ spro-
stanie potrzebom lokalnym i osiągnięcie wyŜszego poziomu rozwoju
gospodarczego i społecznego moŜliwe jest w duŜej mierze tylko dzięki
wspólnym inicjatywom kilku samorządów, niezaleŜnie od dzielącej ich
granicy państwowej, opartej na zasadzie równorzędnego partnerstwa
(Malendowski, Ratajczak 2000, s. 10, 18). Celem ogólnym, dla jakiego
41
Marzena Piotrowska-Trybull
Akademia Obrony Narodowej w Warszawie
ZMIANY W SYSTEMIE EUROPEJSKIEGO
SZKOLNICTWA WYśSZEGO JAKO
CZYNNIK SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-
-GOSPODARCZEJ W UNII
EUROPEJSKIEJ
1. Wprowadzenie
RóŜnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego poszczegól-
nych krajów i regionów Unii Europejskiej (UE) wymagają ukierunko-
wania działań władz publicznych, uczelni,
instytucji otoczenia
biznesu oraz obywateli na zwiększanie spójności w wymiarze
społecznym, gospodarczym i terytorialnym. Spójność jest jednym
z priorytetów UE, co znajduje odzwierciedlenie w zapisach traktatu
„UE […] działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą
jest zrównowaŜony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna
gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do
pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom
ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego. […] Wspiera spój-
ność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między
państwami członkowskimi” (Traktat o Unii Europejskiej 2008).
Czynnikami determinującymi wzrost spójności społeczno-gospo-
darczej regionów i krajów są: zróŜnicowana struktura gospodarki,
inwestycje – krajowe i zagraniczne, publiczne i prywatne, rozwinięta
infrastruktura techniczna oraz społeczna (system edukacji, ochrony
zdrowia i in.), działalność badawczo-rozwojowa, zasoby środowiska
naturalnego, instytucje otoczenia biznesu, a takŜe współpraca mię-
dzyregionalna i międzynarodowa. W globalnym otoczeniu działania na
rzecz zwiększenia spójności opierają się m.in. na umiejętności wyko-
rzystania wiedzy, zaawansowanej techniki i technologii w procesach
57
Marzena Piotrowska-Trybull
gospodarczych oraz wielopodmiotowej i wielopłaszczyznowej pracy
zespołowej.
Szczególne miejsce wśród czynników oddziałujących na poziom
spójności zajmuje system edukacji, a zwłaszcza szkolnictwo wyŜsze
oraz róŜne formy kształcenia ustawicznego. Kwalifikacje i wiedza
nabywane w procesie kształcenia, w połączeniu z aktywnością oraz
otwartością obywateli, determinują sukcesy ekonomiczne przedsię-
biorstw, a w konsekwencji dynamizują tempo rozwoju gospodarki
regionalnej i krajowej. Utrzymanie lub wzmocnienie pozycji konku-
rencyjnej poszczególnych przedsiębiorstw wymaga inwestycji w ka-
pitał rzeczowy oraz ludzki. Kapitał ludzki jest rozwijany m.in. poprzez
korzystanie z szerokiej oferty dydaktycznej szkół wyŜszych i innych
instytucji. NaleŜy podkreślić, Ŝe podstawowe znaczenie kapitału
ludzkiego dla spójności wynika z jego moŜliwości tworzenia rozwiązań
innowacyjnych oraz umiejętności ich wykorzystywania w praktyce.
Celem artykułu jest upowszechnienie i usystematyzowanie wiedzy
na temat zmian dokonujących się w obszarze europejskiego szkol-
nictwa wyŜszego w ramach Procesu Bolońskiego oraz określenie ich
znaczenia dla rozwijania kapitału ludzkiego, a w dalszej konsekwencji
dla wzrostu spójności społeczno-gospodarczej i terytorialnej UE.
2. Znaczenie kapitału ludzkiego dla polityki
spójności Unii Europejskiej
Zwiększenie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej re-
gionów UE jest realizowane w ramach polityki spójności. Polityka ta
jest nakierowana na wzmocnienie konwergencji międzyregionalnej,
podniesienie poziomu konkurencyjności oraz zatrudnienia, a takŜe
intensyfikację współpracy terytorialnej. ZałoŜenia polityki spójności
UE, sformułowane w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty na lata
2007–2013, odpowiadają priorytetom Strategii Lizbońskiej, a miano-
wicie: uczynienie z Unii Europejskiej obszaru atrakcyjnego dla inwe-
stycji i pracy, upowszechnianie wiedzy i innowacji w celu dynamizo-
wania wzrostu gospodarczego oraz tworzenie większej liczby nowych
miejsc pracy (Wytyczne UE. Strategiczne wytyczne... 2007, s. 5).
Realizacja powyŜszych priorytetów jest moŜliwa dzięki środkom fun-
duszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regional-
58
Antoni Słonimski
Naukowo-Badawczy Instytut Ekonomiczny w Mińsku
TRANSFER WIEDZY, TOWARÓW
I USŁUG W MIĘDZYNARODOWEJ
WSPÓŁPRACY BIAŁORUSI NA NOWEJ
GRANICY UNII EUROPEJSKIEJ
1. Wprowadzenie
Transfer wiedzy, towarów oraz usług jest jednym z podstawowych
aspektów współpracy transgranicznej pomiędzy Białorusią a nowymi
państwami członkowskimi Unii Europejskiej (UE). Białoruś jako kraj
będący geograficzną i ekonomiczną granicą pomiędzy krajami UE
a krajami Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP), po piętnastu
latach funkcjonowania jako niepodległe państwo, zdołała sformuło-
wać główne kierunki swej polityki zagranicznej, uwzględniając w nich
równieŜ państwa na swojej zachodniej granicy. Wyniki badań
poświęconych handlowi zagranicznemu wskazują, Ŝe od 1993 r., po
okresie izolacji od rynków w tej części Europy rozpoczął się okres
postępującej integracji Białorusi z Europą.
Partnerami strategicznymi Białorusi są obecnie nowe kraje Unii
Europejskiej, takie jak: Polska, Litwa i Łotwa. NaleŜy podkreślić, Ŝe
w ostatnim okresie Białoruś notuje dodatni bilans handlowy w wy-
mianie międzynarodowej z tymi krajami. Bilans ten znacznie wrastał
w wymianie z Litwą w latach 1999–2004, w wymianie z Łotwą w la-
tach 1997–2004 oraz z wymianie z Polską w latach 2000–2004.
W omawianym okresie moŜna dostrzec wyraźną tendencję do na-
silenia się kooperacji między białoruskimi regionami przygranicznymi
(obwodami: brzeskim, witebskim oraz grodzieńskim) a wymienionymi
krajami. Przykładowo, obwód (region)1 grodzieński, graniczący z Litwą
1 W dalszej części opracowania termin „obwód” uŜywany jest zamiennie z termi-
nem „region”.
73
Antoni Słonimski
oraz Polską, charakteryzuje największy wolumen handlu zagranicz-
nego właśnie z tymi krajami. Głównymi partnerami handlowymi
regionu witebskiego są natomiast Łotwa oraz w nieco mniejszym
stopniu Litwa. Region brzeski notuje w tym aspekcie ujemny bilans
handlowy, spowodowany rosnącym
importem z obszaru Polski
(Belitsky 2005, s. 41–45).
Choć pod względem rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości
Białoruś pozostaje w tyle za innymi krajami Europy Środkowo-
-Wschodniej (liczba małych przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców
wynosi 3, natomiast ich udział w wytworzeniu PKB wynosi 9 ), małe
przedsiębiorstwa coraz aktywniej angaŜują się w wymianę międzyna-
rodową. Wykorzystując tranzytowe połoŜenie kraju, małe przedsię-
biorstwa białoruskie realizują ok. 28 całkowitej wymiany między-
narodowej i udział ten rośnie (Erlovskih 2005, s. 27).
Tempo rozwoju przedsiębiorczości w trzech opisywanych obwodach
zaleŜy od następujących czynników: korzystnego połoŜenia geogra-
ficznego, specyfiki historycznej związanej z faktem, Ŝe od wielu lat
regiony są obszarami przygranicznymi, dostępności zasobów pracy,
odpowiedniego poziomu uprzemysłowienia, rozwiniętej infrastruktury
oraz nastawienia władz lokalnych. Dla regionów: brzeskiego, witeb-
skiego i grodzieńskiego, kooperacja między róŜnymi typami aktorów
(władzami lokalnymi, stowarzyszeniami przedsiębiorców, instytucjami
otoczenia biznesu, przedsiębiorstwami) stanowi podstawę dla rozwoju
współpracy transgranicznej.
Celem artykułu jest charakterystyka projektu zorientowanego na
analizę tej współpracy, określenie jej potencjału i czynników mo-
gących warunkować jej rozwój po rozszerzeniu UE. Ponadto, celem
projektu było równieŜ opracowanie typologii róŜnych form tej koope-
racji na podstawie analizy wpływu, jaką moŜe ona odgrywać dla
przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i innych organizacji działa-
jących w regionach: brzeskim, witebskim oraz grodzieńskim.
Metodologia projektu opiera się na celowym doborze respondentów
wywodzących się z róŜnego typu instytucji, gospodarstw domowych
i sektora MŚP. Dobór ten uwarunkowany został dąŜeniem do pełnego
rozpoznania, jak poszczególne typy kooperacji mogą przyczyniać się
do rozwoju regionalnego (w szczególności do rozwoju przedsiębior-
czości na poziomie lokalnym). W związku z tym, wybór konkretnych
respondentów był dyktowany przede wszystkim rolą, jaką odgrywają
74
Pobierz darmowy fragment (pdf)