Darmowy fragment publikacji:
(cid:47)(cid:72)(cid:86)(cid:93)(cid:72)(cid:78)(cid:3)(cid:45)(cid:72)(cid:85)(cid:93)(cid:92)(cid:3)(cid:45)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:241)(cid:86)(cid:78)(cid:76)
(cid:58)(cid:86)(cid:83)(cid:246)(cid:239)(cid:70)(cid:93)(cid:72)(cid:86)(cid:81)(cid:92)
(cid:58)(cid:86)(cid:83)(cid:246)(cid:239)(cid:70)(cid:93)(cid:72)(cid:86)(cid:81)(cid:92)
krajobraz
krajobraz
ekonomiczny
ekonomiczny
Recenzja
prof. zw. dr hab. Andrzej Sopoćko
Projekt okładki
Jacek Tarasiewicz
Redakcja
Jadwiga Witecka
Opracowanie typograficzne
Adam Wojtasik
Publikacja została dofinansowana przez
Wydział Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej
Copyright © by Politechnika Warszawska Wydział Administracji i Nauk Społecznych
Copyright © by Key Text sp. z o.o.
Warszawa 2016
ISBN 978-83-64928-04-8 (druk)
ISBN 978-83-64928-05-5 (wersja elektroniczna)
Wydawnictwo Key Text sp. z o.o.
ul. Sokołowska 9/410
01-142 Warszawa
wydawnictwo@keytext.com.pl
www.keytext.com.pl
Małgosi i Tadkowi
Od autora
W książce omówiono kilka istotnych problemów nurtujących gospodarkę
światową. Nie stanowi ona całościowego raportu o współczesnej gospo-
darce. Uwaga autora została skoncentrowana na skuteczności polityki ma-
kroekonomicznej, zadłużeniu publicznym, relacjach międzynarodowych,
zmianach strukturalnych, nierównościach społecznych i przemianach in-
stytucjonalnych.
Zamieszczone dane statystyczne zostały zebrane i przekształcone z myślą
o uzupełnieniu opisu rozpatrywanych tendencji i zjawisk.
Końcową część pracy stanowi aneks teoretyczny, w którym przedstawio-
no prawidłowości, na które autor powołuje się we wcześniejszych partiach
pracy. Niektóre z nich, takie jak optymalizacja polityki fi skalnej i monetar-
nej, recesyjny efekt zmiany struktury popytu, miernik równowagi płatno-
ści międzynarodowych, transgraniczne wykorzystanie oszczędności i linie
polityczne w zarządzaniu, zamieszczono w tej pracy po raz pierwszy. Uwagi
o teorii kapitału w XXI w. Thomasa Piketty’ego nie były wcześniej publiko-
wane.
W tytule książki użyliśmy słowo krajobraz. W malarstwie jest on obiek-
tywną rejestracją rzeczywistości lub jej subiektywnym przedstawieniem.
Krajobraz wiernie zapisuje stan świata lub go przetwarza i interpretuje.
Ekonomista, niczym malarz, chce życie gospodarcze opisać oraz wytłuma-
czyć, wyjaśnić. Każdy rozdział tej książki kończy dopisek na temat wybrane-
go obrazu, cennego eksponatu jakiejś muzealnej galerii. Przywołanie sensu
krajobrazu fi zycznego ma tworzyć komentarz odnoszący się do krajobrazu
ekonomicznego.
Spis treści
Od autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1. Sytuacja globalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Obraz statystyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Problemy współczesności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2. Polityka makroekonomiczna w warunkach nadmiernego zadłużenia
publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Recesja i zadłużenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Zdolność stabilizacyjna wydatków publicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
3. Przebudowa struktur ekonomicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Sektory towarowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Cena energii a struktura gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Dezindustrializacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Sektor wiedzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Globalna rewolucja w biznesie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
4. Procesy integracyjne i międzynarodowy podział pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Czy globalizacja posuwa się do przodu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Meandry integracji europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
5. Nierówności społeczne i bezrobocie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Wybrane mierniki rozwoju społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Różnice między grupami społecznymi i regionami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
6. Trzecia droga w gospodarce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Przykłady trzeciej drogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Alternatywne systemy ekonomiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Specyfi ka katolickiej etyki społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
7. Przebudowa zadań gospodarczych państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Obecność państwa w gospodarce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Polityka wspierania rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Przebudowa polityki ekonomicznej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
8. Udział techniki w rozwoju gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Ekonomiczna sprawność technologii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Surowce i ich ceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
10
Spis treści
9. Teoria ekonomiczna i jej wpływ na gospodarkę realną . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Pozorna jałowość ekonomii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Pogranicze ekonomii i etyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
10. Perspektywy w świetle zasady dwóch warunków koniecznych . . . . . . . . . . . 144
11. Aneks teoretyczny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Optymalny defi cyt budżetowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Optymalna polityka monetarna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Recesyjny efekt zmiany struktury popytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Uogólnienie zasady korzyści komparatywnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Współczynnik grawitacji ekonomicznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Zasada pomocniczości w postaci matematycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Miernik równowagi płatności międzynarodowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Model transgranicznego wykorzystania oszczędności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Współczynnik Giniego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Linie polityczne w zarządzaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Teoria wartości oparta na pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Teoria kapitału w XXI wieku Piketty’ego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Wartość względna surowców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
1. Sytuacja globalna
Nie mają racji ci, którzy przedstawiają współczesną gospodarkę światową
jednoznacznie niekorzystnie lub zdecydowanie korzystnie. Krajobraz eko-
nomiczny jest zróżnicowany, obok osiągnięć i sukcesów występują niepo-
wodzenia i problemy wymagające rozwiązania. W pierwszym rozdziale na-
szej pracy opisujemy sytuację globalną w kategoriach statystycznych oraz
próbujemy zidentyfi kować wyzwania, przed jakimi stoi świat.
Obraz statystyczny
W świetle danych statycznych z tego rozdziału poziom życia w wielu krajach
i społeczeństwach jest obecnie wyższy niż kiedykolwiek w przeszłości. Jed-
nocześnie częste jest przekonanie, że „kiedy wykroczymy poza ten idyllicz-
ny krajobraz odniesiemy wrażenie, że świat zmierza do chaosu”1. Poprawa
materialna nie zawsze idzie w parze z poprawą zadowolenia. Jaki jest stan
współczesnej gospodarki światowej? Czy sprawy ekonomiczne zmierzają w
dobrym kierunku? Na te pytania spróbujemy odpowiedzieć z konieczności
w sposób cząstkowy, posiłkując się materiałem liczbowym.
W 2015 r. zsumowany produkt krajowy brutto (PKB) całego świata wy-
niósł po uwzględnieniu parytetu siły nabywczej (PPP) 113,7 bln dolarów.
Było to o 3,1 więcej niż w 2014 r. i 6,7 więcej niż w 2013 r. Natomiast
PKB na mieszkańca po uwzględnieniu PPP osiągnął w 2015 r. 15,8 tys. dola-
rów, o 5,4 mniej niż rok wcześniej i o 3,1 więcej niż przed dwoma laty2.
Gospodarka światowa znajdowała się w fazie wzrostu.
Tabela 1.1 obrazuje długookresowy wzrost PKB w kolejnych dekadach,
zaczynając od 1960 r. Bierzemy pod uwagę PKB łączny i per capita.
1 R.C. Epping, The 21st-century Economy, Vintage, New York 2009, s. 239.
2 The World Factbook, www.cia.gov.
12
Sytuacja globalna
Tabela 1.1
Dynamika globalnego PKB łącznie i per capita
(w cenach stałych, wybrane lata)
PKB łącznie
PKB per capita
Stan w 1960
= 1
Rok poprzedni
= 1
Stan w 1960
= 1
Rok poprzedni
= 1
1,689
1,449
1,366
1,319
1,290
1,6887
2,446
3,343
4,410
5,689
1,391
1,203
1,148
1,139
1,139
1,391
1,674
1,921
2,188
2,494
Rok
1970
1980
1990
2000
2010
Źródło: obliczenia własne na podstawie www.knoema.com.
Świat rozwijał się najszybciej w latach 60., w następnych dziesięciole-
ciach średnia stopa wzrostu powoli malała. Słabnące tempo wzrostu sta-
wało się coraz bardziej równomierne, o czym świadczą dane tabeli 1.2. Wy-
raźne zróżnicowanie okazało się po 2000 r., do czego przyczynił się globalny
kryzys fi nansowy.
Tabela 1.2
Przeciętna stopa wzrostu globalnego PKB łącznie i per capita
(współczynniki zmienności tych stóp wzrostu w kolejnych dekadach)
Lata
1961–1970
1971–1980
1981–1990
1991–2000
2001–2010
2011–2014
Stopa wzrostu
Współczynnik zmienności
łącznie
per capita
łącznie
per capita
5,38
3,79
3,19
2,82
2,59
2,48
3,35
1,88
1,39
1,32
1,32
1,28
0,15
0,48
0,40
0,34
0,75
0,10
0,21
0,93
0,91
0,76
1,46
0,18
Źródło: obliczenia własne na podstawie www.knoema.com.
Obraz statystyczny
13
W 2015 r. recesja występowała z różnym nasileniem na Białorusi i Ukra-
inie, w Brazylii, Grecji, Libii, Rosji, Syrii i Wenezueli. W Jemenie doszła do
–28,1 . Wzrost najszybszy wśród krajów dużych odnotowały Indie 7,3 ,
Chiny 6 (był to wzrost dużo niższy niż w latach poprzednich), Indone-
zja 4,7 i Egipt 4,2 .
Długookresowe procesy wzrostu nie przebiegają wszędzie równie szyb-
ko, w niektórych krajach trudno jest o nich mówić. Tabela 1.3 przedstawia,
jak zróżnicowana była dynamika PKB per capita. Szybszego wzrostu należy
oczekiwać w krajach na niższym poziomie rozwoju. W przypadku Polski,
Republiki Czeskiej i Rosji zawęziliśmy czas analizy do lat 1990–2010, pomi-
jając okres gospodarki nakazowej.
Tabela 1.3
Wzrost PKB per capita w wybranych krajach w latach 1970–2010
(stan w 1970 r. = 1)
Kraj
Wzrost
Kraj
Wzrost
Argentyna
Brazylia
Chile
Chiny
Dem. Rep. Kongo
Egipt
Francja
Indie
Izrael
Japonia
a Wzrost w latach 1990–2010.
Źródło: obliczenia własne na podstawie www.knoema.com.
Kuba
Niemcy
Pakistan
Polska
Republika Czeska
RPA
Rosja
Stany Zjednoczone
Wielka Brytania
Zimbabwe
1,52
2,38
2,92
26,66
0,31
3,34
2,03
3,69
2,73
2,39
2,53
2,13
2,21
2,12a
1,42
1,18
1,12a
2,08
2,18
0,57
W minionych dziesięcioleciach ulegały zmianie relacje między najwięk-
szymi systemami gospodarczymi i między państwami sąsiadującymi ze sobą.
W świetle danych z tabeli 1.4 z punktu widzenia PKB na mieszkańca w cią-
gu 40 lat przewaga USA nad Chinami radykalnie zmalała. Nadal jest duża.
Relacje między Niemcami a Francją, Francją a Wielką Brytanią oraz USA
a Niemcami pozostały niezmienione. W latach 1990–2010 poprawiła się po-
zycja Polski w stosunku do Niemiec i Rosji. Argentynę, na początku XX w.
zdecydowanego lidera wśród państw Ameryki Łacińskiej, wyprzedziło Chile.
2. Polityka makroekonomiczna
w warunkach nadmiernego
zadłużenia publicznego
Omawianie problemów współczesnej gospodarki światowej rozpoczniemy od
skuteczności polityki makroekonomicznej jako narzędzia stabilizacji gospodar-
ki. Czy polityki fi skalna i monetarna dostatecznie przeciwdziałają załamaniom
koniunktury, a kiedy do tego dochodzi, czy pozwalają przywrócić wzrost? Je-
steśmy zdania, że w XXI w. sytuacja na tym polu się skomplikowała.
Recesja i zadłużenie
Nieodłączną cechą systemu rynkowego jest niestabilność i niepewność
wzrostu1. Prawidłowość ta bywa negowana. Pod koniec lat 60. XX w. Arthur
Okun (1928–1980), doradca prezydentów USA Johna Kennedy’ego i Lyndo-
na Johnsona, nazwał cykl koniunkturalny pojęciem przestarzałym. Opinię
tę wypowiedział rok przed kolejną recesją. Na przełomie wieków XX i XXI
zamiast o cyklu koniunkturalnym pisano często o fl uktuacjach PKB. Miejsce
znaczących wzrostów i spadków wielkości produkcji miały zająć jej oscylacje.
W 2003 r. Robert Lucas oznajmił, że „problem zapobiegania depresjom został
rozwiązany”2. Pięć lat później gospodarka światowa doświadczyła poważne-
go globalnego kryzysu fi nansowego. Wypowiedź tę uznano za wielką ekono-
miczną gafę XXI w.3 Czy słusznie?
Lucas nie zanegował zjawiska załamania się wzrostu, czyli recesji. Mówił
o depresjach, długotrwałych recesjach głębokich. Recesją jest każdy spadek
PKB w dwóch kolejnych kwartałach, gdy PKB obniża się o więcej niż 3 ,
1 J.A. Caporaso, D.P. Levine, Theories of Political Economy, Cambridge University Press, Cam-
bridge 1992, s. 101.
2 R. Lucas, Macroeconomic Priorities, „American Economic Review” 2003, no.1. Wystąpienie na
forum American Economic Association.
3 H.J. Chang, Economics: The User’s Guide, Pelican, London 2014, s.19.
Recesja i zadłużenie
25
a
t
a
L
7
0
0
2
–
2
8
9
1
2
8
9
1
–
4
7
9
1
3
7
9
1
–
7
4
9
1
8
3
9
1
–
2
2
9
1
4
1
9
1
–
0
7
8
1
j
a
r
K
1
.
2
a
l
e
b
a
T
)
w
(
7
0
0
2
–
0
7
8
1
h
c
a
t
a
l
w
h
c
a
j
a
r
k
h
c
y
n
a
r
b
y
w
w
)
Ł
/
G
R
(
j
e
n
d
o
g
a
ł
b
u
l
j
e
i
k
o
b
ę
ł
g
z
a
r
o
)
G
R
(
j
e
i
k
o
b
ę
ł
g
i
j
s
e
c
e
r
a
i
n
a
w
r
t
s
a
z
C
Ł
/
G
R
G
R
Ł
/
G
R
G
R
Ł
/
G
R
G
R
Ł
/
G
R
8
7
2
2
–
6
2
–
–
–
–
2
1
5
4
7
2
3
1
4
1
4
2
–
–
3
1
–
8
1
8
1
3
–
4
2
3
2
4
–
–
5
1
2
1
5
3
5
3
8
3
.
d
.
b
0
4
G
R
4
2
5
1
2
2
.
d
.
b
7
2
Ł
/
G
R
1
3
3
3
d
.
b
d
.
b
6
3
G
R
1
1
1
1
d
.
b
.
d
.
b
5
1
e
n
o
z
c
o
n
d
e
Z
y
n
a
t
S
j
y
c
m
e
N
i
j
,
a
c
n
a
r
F
i
a
n
a
t
y
r
B
a
k
e
W
i
l
i
i
a
n
o
p
a
J
i
y
n
h
C
,
a
i
l
y
z
a
r
B
,
a
n
y
t
n
e
g
r
A
k
y
s
k
e
M
i
e
l
i
h
C
.
7
0
0
2
r
e
b
o
t
c
O
F
M
I
,
y
t
i
l
a
u
q
e
n
I
d
n
a
n
o
i
t
a
z
i
l
a
b
o
l
G
,
k
o
o
l
t
u
O
i
c
m
o
n
o
c
E
d
l
r
o
W
:
o
ł
d
ó
r
Ź
.
h
c
y
n
a
d
k
a
r
b
–
.
d
.
b
26
Polityka makroekonomiczna w warunkach nadmiernego zadłużenia publicznego
mówimy o recesji głębokiej, w przeciwnym razie mamy recesję umiarkowa-
ną. W Stanach Zjednoczonych nie ma ofi cjalnej defi nicji recesji i depresji,
powszechnie akceptuje się orzeczenia Krajowego Biura Badań Ekonomicz-
nych (National Bureau of Economic Research), niezależnej instytucji ba-
dawczej4. Można się spierać, czy kryzys z 2008 r. był depresją czy recesją
głęboką. Nie był depresją równie głęboką jak wielki kryzys z 1929 r.
Tabela 2.1 przedstawia długość występowania zjawisk recesyjnych w wy-
branych krajach w latach 1870–2007. Następna tabela przedstawia czas
trwania cykli koniunkturalnych w USA w latach 1854–2001. Dane staty-
styczne wskazują na zmniejszającą się liczbę recesji, zwłaszcza głębokich,
utrzymujących się coraz krócej.
Cykle koniunkturalne w USA w latach 1854–2001 (w miesiącach)
Tabela 2.2
Lata
Liczba
cykli
Od
szczytu
do dna
Minione
dno do
bieżącego
szczytu
32
16
6
10
1854–2001
1854–1919
1919–1945
1945–2001
a 31 cykli; b 15 cykli.
Źródło: www.nber.org.
17
22
18
10
38
27
35
57
Od dna
minionego
do bieżą-
cego
55
48
53
67
Od szczytu
poprzedniego
do bieżącego
56a
49b
53
67
Dane z tabel 2.1 i 2.2 należy skonfrontować z uwagami z poprzednie-
go rozdziału o spowolnieniu wzrostu. Czy mamy obecnie do czynienia ze
stagnacją sekularną? Wyraża się ona w niskiej lub zerowej dynamice PKB,
dużo niższej od właściwej PKB potencjalnemu. Przyczyny takiego zjawiska
są różne. Trwałe zahamowanie wzrostu wywołują niskie inwestycje w infra-
strukturę i oświatę, niedostępność surowców, zmiany demografi czne, ogra-
niczenia systemowe, trwające długo błędy w polityce gospodarczej i brak
nowych technologii. Symptomem stagnacji sekularnej jest osłabienie tempa
wzrostu wydajności pracy i produktywności czynników wytwórczych. Oj-
cem tego pojęcia jest Alvin Hansen (1887–1975) nazywany amerykańskim
Keynesem. Przewidywał on, że wielki kryzys z 1929 r. przekształci się w sta-
gnację sekularną, obawy przed nią odżyły na początku obecnego stulecia5.
4 T. Taylor, The Instant Economist, A Plume Book, New York 2012, s. 123.
5 J. Fernald, B. Wang, The Recent Rise and Fall of Rapid Productivity Growth, „Federal Reserve
Bank of San Francisco Economic Letter”, February 2015.
3. Przebudowa struktur
ekonomicznych
Zmiany strukturalne towarzyszą życiu ekonomicznemu od czasów najdaw-
niejszych. Obecnie przebiegają one szczególnie szybko na kilku obszarach:
ewoluuje sektorowa struktura gospodarki, zmieniają się relacje między
składnikami kosztów wytwarzania, ulega przebudowie międzynarodowy
podział pracy. W tym rozdziale poświęcimy najwięcej uwagi przekształce-
niom sektorów towarowych i znaczeniu sektora wiedzy.
Sektory towarowe
W gospodarce wyróżniamy sektory towarowe, instytucjonalne, własnościo-
we i funkcjonalne. Sektorem towarowym (industry) jest komponent dostar-
czający dobra lub usługi o podobnych charakterystykach, mówimy w szcze-
gólności o goods-producing industries i o services-producing industries1.
Sektory towarowe i właściwe im miejsca pracy można podzielić na zwią-
zane (tradables) i niezwiązane z handlem międzynarodowym (nontradables).
Pierwsze znajdują się głównie w przemyśle i są poddane konkurencji impor-
towej, którą sfera usług odczuwa w mniejszym stopniu. Do grupy pierwszej
należą rolnictwo, górnictwo, budownictwo, przetwórstwo przemysłowe,
usługi księgowe, projektowe i konsultingowe, do grupy drugiej (nontrad-
ables) – budownictwo, handel hurtowy, transport, magazynowanie i usługi
administracyjne. W Stanach Zjednoczonych oszacowano siłę związku sek-
tora z handlem zagranicznym w przypadku zakładów użyteczności publicz-
nej na 10,1 , w handlu detalicznym na 14,8 , w sferze informacji (prasa,
książki, fi lmy, programy komputerowe, telekomunikacja) na około 60 2.
Sektory instytucjonalne tworzą: przedsiębiorstwa, instytucje fi nanso-
we, instytucje rządowe i samorządowe, gospodarstwa domowe, instytucje
1 Słowo industry ma także drugie znaczenie, częściej używane: przemysł lub ogół działalności
przemysłowej.
2 M. Spence, S. Hlatshwayo, The Evolving Structure of the American Economy and the Employment
Challenge, Maurice R. Greenberg Center for Geoeconomic Studies, New York 2011, s. 41–42.
36
Przebudowa struktur ekonomicznych
niekomercyjne i zagranica3. Z punktu widzenia własnościowego wskażemy
sektory prywatny i publiczny, podział ten ulega uszczegółowieniu, gdy wy-
różni się odmienne formy własności prywatnej i publicznej. Dzieląc gospo-
darkę na części składowe pod względem wykonywanych zadań, mamy dwa
główne sektory funkcjonalne: produkcyjny i sterujący. Specyfi cznym kom-
ponentem funkcjonalnym jest sektor wiedzy.
Gospodarkę wielu krajów cechuje struktura dualna. Istnieją części prze-
ciwstawne: nowoczesna i zacofana, wysoko i nisko dochodowa, mająca do-
bre perspektywy rozwoju i ich pozbawiona, samowystarczalna i wymagają-
ca pomocy zewnętrznej.
Jak przebiega ewolucja relacji między sektorami towarowymi? Hipote-
za trzech sektorów (three-sector hypothesis), sformułowana w połowie XX w.
przez Colina Clarka (1905–1989) i Jeana Fourastié (1907–1990), zachowuje
aktualność4. Pierwszy sektor, rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i rybactwo,
dostarcza dobra nieprzetworzone. Sektor drugi składa się z przetwórstwa
przemysłowego, czyli z produkcji wyrobów nowych (manufacturing), oraz
z montażu wyrobów z dostarczonych części (assembling). W sektorze tym
umieszcza się energetykę, budownictwo i górnictwo. Sektor trzeci (tertiary
sector) skupia usługi: edukację, ochronę zdrowia, fi nanse, handel, gastrono-
mię, transport i sektor rządowy5.
Tabela 3.1 pozwala stwierdzić, że w latach 1870–1995 dokonały się w go-
spodarce europejskiej zasadnicze zmiany w strukturze zatrudnienia. Zmala-
ło ono radykalnie w rolnictwie, powiększyło się w usługach. Po drugiej woj-
Tabela 3.1
Struktura zatrudnienia w 12 głównych krajach Europy
w latach 1870, 1950, 1973, 1995 (w )
Rok
1870
1950
1973
1995
Pierwszy
50,2
24,7
9,7
4,5
Sektor
Drugi
26,4
38,1
38,5
27,3
Trzeci
23,4
37,2
51,8
68,2
Źródło: A. Maddison, The Nature and Functioning of European Capitalism: A Historical
and Comparative Perspective, Banca Nationale del Lavoro, December 1997.
3 www.nbportal.pl (strona Narodowego Banku Polskiego).
4 J. Fourastié, Le grand Espoir de XXe Siècle, Gallimard, Paris 1963.
5 W. Rittershofer, Wirtschaftslexikon, dtv, München 2005, s. 256.
Sektory towarowe
37
nie światowej, do czasu przemian z lat 70., relatywny poziom zatrudnienia
w przemyśle był wysoki, dużo wyższy niż pod koniec stulecia.
Kolejne zestawienie statystyczne daje obraz dynamiki produkcji pozarolni-
czej w Stanach Zjednoczonych w okresie 50 lat. Tabela 3.2 wskazuje na duży
wzrost produkcji przemysłowej i wydajności pracy. Pierwsza dekada obecnego
stulecia, do czasu globalnego kryzysu fi nansowego, nie przyniosła załamania
się tych tendencji, przeciwnie – poprawa wskaźników była nadal znacząca.
Tabela 3.2
Dynamika produkcji pozarolniczej, produkcji na godzinę pracy
i jednostkowych kosztów pracy w Stanach Zjednoczonych
w latach 1960–2008 (poziom w 1960 = 100)
Rok
1970
1980
1990
2000
2008
Produkcja
pozarolnicza
Produkcja na
godzinę pracy
Jednostkowe
koszty pracy
153,9
217,8
304,8
445,5
515,5
135,6
161,7
192,5
238,7
292,5
125,0
239,8
336,6
404,2
446,5
Źródło: obliczenia własne na podstawie: Economic Report of the President.
Transmitted to the Congress in February 2010, US Government Printing
Office, Washington 2010.
Tabela 3.3 przedstawia zmiany udziału przemysłu w łącznej wartości do-
danej w wielu krajach. Zebrane dane wskazują na spadek tego udziału, czyli
na dezindustrializację.
Tabela 3.3
Udział przemysłu w łącznej wartoś ci dodanej w wybranych krajach
w latach 1970, 1990, 2000 i 2008 (w )
Kraj
Austria
Belgia
Brazylia
Finlandia
Rok
1970
39,6
43,1
b.d.
38,6
1990
32,2
31,5
b.d.
33,3
2000
30,8
27,0
27,7
33,7
2008
30,7
23,1
27,3
31,6
4. Procesy integracyjne
i międzynarodowy podział
pracy
Jakie zjawiska charakteryzują współczesne międzynarodowe stosunki
ekonomiczne? Opiszemy niektóre z nich: globalizację, integrację regional-
ną, zwłaszcza europejską, państwo otwartych granic oraz nierównowagę
w handlu globalnym.
Czy globalizacja posuwa się do przodu?
Współczesną fazę rozwoju gospodarki światowej opatruje się terminem glo-
balizacja. Jak powinniśmy to zjawisko rozumieć? Jak ono przebiega1?
Globalizacja polega na powstawaniu ogólnoświatowego rynku towarów
i czynników wytwórczych. Na takim uniwersalnym rynku strumienie han-
dlowe określałaby zasada korzyści komparatywnych, podobnie jak obecnie,
gdy mamy do czynienia w wieloma rynkami międzynarodowymi oddzielo-
nymi od siebie przez bariery handlowe. W aneksie teoretycznym przedsta-
wiamy zasadę korzyści komparatywnych w postaci uogólnionej, dla dowol-
nej liczby krajów, towarów i czynników wytwórczych.
Globalizację uważa się również za nasilenie międzynarodowych kontak-
tów gospodarczych lub za okres historyczny po zakończeniu zimnej wojny2.
Rozpatrywana w kategoriach technicznych polega na szybkim obiegu in-
1 D. Yergin, J. Stanislaw, Wielkie bitwy o światową gospodarkę, Kurhaus, Warszawa 2014, s. 683.
2 O globalizacji mówią nie tylko ekonomiści, również socjologowie, kulturoznawcy i polito-
logowie.
Czy globalizacja posuwa się do przodu?
57
formacji i pieniądza dzięki postępowi w informatyce i technice bankowej.
Mało przekonujące wydaje się wiązanie tego procesu z teorią Francisa Fu-
kuyamy o końcu historii głoszącą, że ludzkość doszła do kresu rozwoju po
upadku systemu komunistycznego3.
W latach 90. XX w. obserwowaliśmy wyraźne działania w kierunku osła-
bienia barier dla przepływu dóbr, usług, kapitału i pracy4. Utrudnienia te nie
znikły, wolny handel pozostał pojęciem teoretycznym. Czy na początku XXI
wieku globalizacja postępuje dalej, czy też uległa zahamowaniu? Omówimy
kolejno sytuację Światowej Organizacji Handlu, siłę barier handlowych, dy-
namikę obrotów handlowych, rozwój globalnych łańcuchów wartości oraz
państwo otwartych granic.
Międzynarodowe porozumienia handlowe przewidujące osłabienie barier
dla handlu przyjmują postać dwojaką. Są rozwiązaniami globalnymi roz-
ciągającymi się na wszystkie kraje lub inicjatywami regionalnymi, w tych
drugich uczestniczą jedynie niektóre kraje. Na temat integracji regionalnej
wypowiemy się w paragrafi e następnym.
Forum tworzenia rozwiązań uniwersalnych jest Światowa Organizacja
Handlu (World Trade Organisation, WTO). Jej celem nie jest ustanowienie
wolnego handlu, lecz szukanie zgody państw członkowskich na eliminację
lub osłabienie wybranych barier. Poprzedzający WTO Układ Ogólny w spra-
wie Ceł i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade, GATT) pozwolił
na zawarcie 8 umów liberalizacyjnych. Pięć pierwszych poświęcono wyłącz-
nie zmniejszaniu ceł; były to Runda Genewska z 1947 r., Runda z Annecy
z 1949 r., Runda z Torquay z 1951 r., Druga Runda Genewska z 1956 r. i Run-
da Dillona z lat 1960–1961. Szósty proces negocjacyjny z lat 1964–1967,
nazwany Rundą Kennedy’ego, przyniósł decyzje w sprawie środków anty-
dumpingowych. Negocjacje w latach 1973–1979 w ramach Rundy Tokijskiej
zakończyły się rozstrzygnięciami dotyczącymi ceł i barier pozataryfowych.
Runda Urugwajska z lat 1986–1994 przyniosła porozumienie w sprawach
ceł, barier pozataryfowych, usług, własności intelektualnej, tekstyliów, rol-
nictwa oraz utworzenia Światowej Organizacji Handlu o kompetencjach
szerszych niż posiadane przez Sekretariat GATT. Usprawniła też rozstrzyga-
nie sporów handlowych i przyjęła narzędzia skłaniające członków WTO do
wypełniania przyjętych zobowiązań.
Powstała w 1994 r. WTO nie wypracowała kolejnej umowy liberalizują-
cej handel światowy. W 1999 r. miała rozpocząć się Runda Milenijna WTO,
ale do niej nie doszło, ponieważ nie udało się ustalić zakresu tematycznego
negocjacji. W 2001 r. zainicjowano Rundę z Dohy, która nie wiadomo kiedy
zostanie zakończona. Zestaw tematów rozmów jest szeroki: cła i bariery po-
3 F. Fukuyama, Koniec historii, Zysk i S-ka, Poznań 1997.
4 B. Pietrzak, Ekonomiczne problemy współczesnej globalizacji, w: Makro- i mikroekonomia. Podsta-
wowe problemy współczesności, S. Marciniak (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2013.
5. Nierówności społeczne
i bezrobocie
Z punktu widzenia parametrów społeczno-gospodarczych sytuacja na świe-
cie wymyka się ocenom jednoznacznym. Chociaż rośnie ogólne bogactwo
i rejestruje się sygnały świadczące o spadku ubóstwa, utrzymują się duże
nierówności dochodowe i majątkowe między społeczeństwami, zawodami
i regionami1. Pomiar tych zjawisk jest niełatwy, dużymi błędami jest obar-
czona zwłaszcza statystyka bezrobocia2. Badania rynku pracy utrudnia po-
dział na osoby zawodowo bierne i aktywne, bezrobotni należą do grupy
drugiej. Defi nicja bezrobotnego: osoba niepracująca, aktywnie poszukująca
pracy w ostatnim czasie i gotowa podjąć ją w razie znalezienia odpowiedniej
oferty, nie jest łatwa do wykorzystania w praktyce3.
Wybrane mierniki rozwoju społecznego
O tym, że świat staje się coraz bardziej bogaty i zdrowy, świadczy wydłu-
żanie się życia człowieka4. Jest to syntetyczny wskaźnik sytuacji gospodar-
czo-społecznej. Tabela 5.1 przedstawia przeciętną długość życia w 1990 r.
i 2013 r., w zestawieniu uwzględniono kraje bogate i biedne, stabilne i nie-
stabilne. W ciągu niepełnego ćwierćwiecza dokonał się niemały postęp.
Przypadki zmian idących w odmiennym kierunku nie są liczne.
Kolejnym ważnym wskaźnikiem gospodarczo-społecznym jest stopa
ubóstwa, odsetek osób wydatkujących na utrzymanie niską kwotę pienię-
1 J. Sachs, Koniec z nędzą. Zadanie dla naszego pokolenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza-
wa 2006, s. 36–37.
2 T. Piketty, The Economics of Inequality, Harvard University Press, Cambridge 2015, s. 12.
3 T. Taylor, The Instant Economist, A Plume Book, New York 2012, s. 123, s. 130–131.
4 A. Deaton, The Great Escape: Health, Wealth, and the Origins of Inequality, Princeton University
Press, Princeton 2013, s. 30.
74
Nierówności społeczne i bezrobocie
k
o
R
3
1
0
2
0
9
9
1
7
7
8
7
0
6
9
6
9
7
6
5
2
8
1
8
9
5
1
7
1
7
2
6
9
6
5
7
2
4
8
7
6
7
2
6
j
a
r
K
a
k
s
e
z
C
a
k
i
l
b
u
p
e
R
a
k
s
o
P
l
A
P
R
j
a
s
o
R
e
n
o
z
c
o
n
d
e
Z
y
n
a
t
S
j
ł
.
d
P
n
a
d
u
S
j
a
c
e
w
z
S
i
a
n
a
r
k
U
e
w
b
a
b
m
Z
i
k
o
R
3
1
0
2
0
9
9
1
2
8
3
6
1
8
6
6
0
7
2
8
4
8
0
7
2
6
8
7
4
5
7
7
8
5
9
6
7
7
9
7
8
6
6
5
i
a
e
n
w
G
a
w
o
N
-
a
u
p
a
P
i
e
d
n
I
k
a
r
I
l
e
a
r
z
I
i
a
n
o
p
a
J
a
w
o
d
o
M
ł
j
a
r
K
j
a
c
n
a
r
F
i
t
i
a
H
i
a
n
a
p
z
s
H
i
k
o
R
3
1
0
2
0
9
9
1
1
6
2
5
6
7
1
8
1
7
2
7
5
7
5
7
1
7
9
4
3
4
3
7
6
7
0
6
1
7
6
6
9
6
5
6
1
.
5
a
l
e
b
a
T
)
i
c
ł
p
u
b
o
y
b
o
s
o
(
.
r
3
1
0
2
i
.
r
0
9
9
1
w
a
i
n
e
z
d
o
r
u
i
l
i
w
h
c
w
a
i
c
y
ż
ć
ś
o
g
u
ł
d
a
n
a
w
k
e
z
c
O
i
i
.
)
a
w
o
r
d
Z
i
j
c
a
z
i
n
a
g
r
O
j
e
w
o
t
a
w
Ś
i
a
n
o
r
t
s
(
t
n
i
.
o
h
w
w
w
w
.
i
e
w
a
t
s
d
o
p
a
n
e
n
s
a
w
ł
j
a
r
K
i
n
a
t
s
n
a
g
f
A
a
n
y
t
n
e
g
r
A
a
i
r
t
s
u
A
l
a
o
g
n
A
z
s
e
d
a
g
n
a
B
l
ś
u
r
o
a
B
ł
i
e
i
i
n
e
w
a
t
s
e
z
:
o
ł
d
ó
r
Ź
a
i
l
y
z
a
r
B
i
y
n
h
C
i
t
p
g
E
Wybrane mierniki rozwoju społecznego
75
Tabela 5.2
Stopa ubóstwa w wybranych krajach – odsetek żyjących za 2 dolary
dziennie w latach 2000–2005 i 2010–2012
Kraj
Lata
2000–2005
2010–2012
Argentyna
Bangladesz
Brazylia
Chiny
Etiopia
Indie
Indonezja
Madagaskar
Meksyk
RPA
Salwador
Tanzania
Wietnam
10,44
84,40
15,48
36,03
77,63
68,76
54,13
93,06
15,11
42,90
22,32
95,13
43,32
2,9
76,54
6,79
18,61
72,20
59,24
43,33
95,13
4,12
26,19
8,75
73,00
12,45
Źródło: www.knoema.com.
dzy, zaspokajających z trudem potrzeby materialne. W tabeli 5.2 przedsta-
wiono zestawy danych opisujące lata 2000–2005 i 2010–2012. Ponownie od-
notowano poprawę.
W kategoriach ekonomicznych wyróżnia się trzy rodzaje ubóstwa, każdy
wymaga innej reakcji. Ubóstwo strukturalne występuje, gdy przy danych
zasobach dochód per capita jest niski na tyle, że redystrybucja dochodów
staje się nieskuteczna. Tę trudność pozwala przezwyciężyć wzrost gospodar-
czy. Ubóstwo może wynikać z permanentnego braku środków do życia przez
część społeczeństwa lub z przyczyn przejściowych, choćby kataklizmów
przyrodniczych5. W tych dwóch sytuacjach transfer dochodów jest realny,
w pierwszym przypadku ma charakter trwały, w drugim – okresowy6.
5 D. Lal, Ubóstwo i postęp. Ubóstwo na świecie. Fakty i mity, Zysk i S-ka, Poznań 2015, s. 23, 59.
6 W polskiej praktyce administracyjnej występują pojęcia: ubóstwo skrajne, ustawowe i re-
latywne.
6. Trzecia droga w gospodarce
Karol Marks (1818–1883) i Fryderyk Engels (1820–1895) rozpoczęli swój
Manifest Komunistyczny od stwierdzenia: „Widmo krąży po Europie – widmo
komunizmu”. Na początku XXI w. krąży po świecie inne widmo: trzeciej
drogi w gospodarce. Częściej słyszymy o potrzebie, a nawet konieczności
wprowadzenia jej w życie, rzadziej na czym konkretnie ma ona polegać.
Przykłady trzeciej drogi
Pod koniec XX w. budowę trzeciej drogi, alternatywy dla systemów rynko-
wego i komunistycznego, postulował Tony Blair, brytyjski premier w latach
1997–2007 z Partii Pracy. Zaproponował połączenie systemu rynkowego
z wysoką kohezją społeczeństwa, czyli z eliminacją nadmiernych różnic do-
chodowych, oraz z powiększeniem odpowiedzialności za społeczeństwo. Wy-
razem tego stanowiska było stwierdzenie „Popieramy gospodarkę rynkową,
ale nie społeczeństwo rynkowe”1. W 2009 r. Blair mówił o nowym kapita-
lizmie2. Zbliżone do brytyjskiego spojrzenie na gospodarkę i społeczeństwo
przedstawił Gerhard Schroeder, niemiecki kanclerz w latach 1998–2005;
w miejsce the third way zaproponował die neue Mitte (nowy środek).
Czołowym brytyjskim teoretykiem trzeciej drogi jest socjolog Anthony
Giddens, wpływowy za rządów Blaira. Jego poglądy wykraczają poza go-
spodarkę, sięgając wartości i stylu życia3. Powinna nastąpić druga fala de-
mokratyzacji, „demokratyzacja demokracji”, polegająca na decentralizacji
władzy, pogłębieniu przejrzystości sfery publicznej i rozszerzeniu demokra-
1 www.cardus.ca/comment/article/359/market-economy-yes-market-society-no.
2 Speech by Tony Blair at the ”New world, new capitalism” conference, http://www.tonybla-
iroffi ce.org/speeches.
3 A. Giddens, Trzecia droga. Odnowa socjaldemokracji, Książka i Wiedza, Warszawa 1999; The
Third Way and its Critics, Polity Press, Cambridge 2000.
88
Trzecia droga w gospodarce
cji bezpośredniej przez częste referenda, także elektroniczne. Ma się od-
rodzić społeczeństwo obywatelskie, należy rozwijać inwestycje społeczne,
głównie oświatowe i infrastrukturalne, państwo opiekuńcze trzeba prze-
kształcić, aby pozostawały w równowadze społeczne ryzyko i bezpieczeń-
stwo. Musi pojawić się „ekologiczna modernizacja”. Formą „równoważenia
ryzyka i bezpieczeństwa” ma być obowiązkowe oszczędzanie przez obywa-
teli części dochodów i podejmowanie pracy przez samotne matki i osoby
niepełnosprawne.
Przyjrzyjmy się poglądom teoretyka trzeciej drogi na temat rodziny. Jej
rozpad we współczesnym świecie uznał on za „zjawisko najwyższej wagi”.
Za niemożliwy uważa powrót do, jak ją nazywa, rodziny tradycyjnej. Po-
żądanym ideałem jest rodzina demokratyczna, którą charakteryzują rów-
ność emocjonalna, równość płci, wzajemne prawa i obowiązki, wspólne
rodzicielstwo, kontrakty rodzicielskie na całe życie, wynegocjowany auto-
rytet wobec dzieci, obowiązki dzieci względem rodziców oraz zintegrowa-
nie rodziny ze społeczeństwem. Wspólne rodzicielstwo polega na większej
obecności w życiu dziecka obojga rodziców po rozwodzie, a kontrakty ro-
dzicielskie na prawnym zobowiązaniu się dzieci do wspierania fi nansowego
sędziwych rodziców.
Lista zwolenników trzeciej drogi jest niemała. Należą do nich premierzy
Włoch Romano Prodi (lata 2006–2008) i Matteo Renzi (od 2014), Francji
Manuel Valls (od 2014), Portugalii José Sócrates (2005–2011) i Izraela Ehud
Barak (1999–2001). Do idei trzeciej drogi nawiązują politycy rządzącej we
Włoszech Partii Demokratycznej, wiele elementów alternatywnych zawiera
program opozycyjnej partii Ruch Pięciu Gwiazd. Ta druga partia opowia-
da się za ideą degrowth, zgodnie z nią proces wzrostu ma zamrzeć w imię
ograniczenia nadkonsumpcji (overconsumption) towarów i nadmiernego zu-
życia surowców4. Inicjatywa degrowth jest na pozór interesująca, jednak bez
wzrostu PKB poprawa sytuacji części społeczeństwa wymaga zmniejszenia
konsumpcji innych.
Do szukających trzeciej drogi należał Jawaharlal Nehru, premier Indii
w latach 1947–1964, postać kluczowa w polityce indyjskiej przed i po uzy-
skaniu niepodległości. Był zwolennikiem silnej obecności rządu w gospo-
darce: rozległy sektor państwowy, zwłaszcza przemysł ciężki, współistniał
z rozbudowaną kontrolą całej gospodarki i substytucją importu. Ten kieru-
nek polityczny utrzymał się do lat 90. Odejście od etatyzacji zdynamizowało
gospodarkę, wcześniej w dyskusjach ekonomicznych wyrażenie „indyjska
ścieżka wzrostu” oznaczało niską dynamikę PKB.
Jako zwolenników trzeciej drogi wymienia się Billa Clintona, prezydenta
USA w latach 1993–2001, australijskich premierów Boba Hawke’a i Paula
Keatinga z lat 1983–1996, premiera Kanady z lat 1993–2003 Jeana Chrétie-
4 State of the World 2012: Moving Toward Sustainable Prosperity, Worldwatch Institute, Washing-
ton 2013.
7. Przebudowa zadań
gospodarczych państwa
Negowanie potrzeby obecności państwa w gospodarce jest błędem. Nie-
trafne jest przekonanie, że rozwój gospodarki zapewnia jedynie państwo.
Awans ekonomiczny wymaga dwóch sił sprawczych: silnego sektora pry-
watnego i sprawnego państwa. Jakie powinno być państwo współczesne?
„Przemyślenie na nowo roli państwa jako motoru rozwoju pociąga za sobą
dogłębną analizę podstawowych wzorów, które walczyły ze sobą albo zastę-
powały nawzajem w drugiej połowie XX wieku: realnego socjalizmu, zre-
formowanego kapitalizmu z epoki trzech chwalebnych dekad (1945–1975),
neoliberalnej kontrrewolucji czy też wreszcie europejskiej socjaldemokracji
uwikłanej w popieranie rynku przy równoczesnej krytyce społeczeństwa
rynkowego”1.
Obecność państwa w gospodarce
Lista zadań gospodarczych państwa nie jest krótka2. Prowadzi ono poli-
tykę makroekonomiczną, złożoną z polityk fi skalnej, pieniężnej i wyboru
rozwiązania kursowego3, służącą stabilizacji gospodarki. Prowadzi polityki
mikroekonomiczne: sektorową (przemysłową, rolną, transportową, handlu
zagranicznego), na rynku pracy i strukturalną (oddziaływanie na struktu-
rę sektorową). Powinno wspierać międzynarodową konkurencyjność kraju
i zapewnić właściwy kształt instytucji ekonomicznych. Ma zapewnić bez-
pieczeństwo ekonomiczne, tzn. zminimalizować ryzyko braku dostępu do
1 I. Sachs, Trzeci brzeg. W poszukiwaniu ekorozwoju, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskie-
go, Warszawa 2011, s. 312.
2 W. Wilczyński, Polski przełom ustrojowy 1989–2005. Ekonomia epoki transformacji, Wydawnic-
two Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2005, s. 22–24.
3 S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
104
Przebudowa zadań gospodarczych państwa
zasobów strategicznych: surowców, nośników energii, żywności i wody. Po-
winno podjąć działania, gdy zawodzi mechanizm rynkowy i ujawniają się
wady rynku w postaci efektów zewnętrznych, monopolizacji lub asymetrii
informacyjnej. Musi przeciwdziałać ignorowaniu przez podmioty prywat-
ne interesu publicznego, np. rabunkowej eksploatacji zasobów naturalnych.
Utrzymuje infrastrukturę gospodarczą, porządkuje gospodarkę przestrzen-
ną i fi nansuje prace badawczo-rozwojowe, których nie wspiera sektor pry-
watny. Im szerszy jest zakres polityk mikroekonomicznych, tym okazują się
one mniej skuteczne.
W gospodarce rynkowej istnieją przedsiębiorstwa państwowe lub pu-
bliczne, ich liczba i znaczenie są zróżnicowane. Wypełnianie przez państwo
zadań kontrolnych nie musi oznaczać upaństwowienia infrastruktury i bo-
gactw naturalnych. W uzasadnionych przypadkach zadaniem władzy pu-
blicznej jest realizacja przedsięwzięć wymagających koncentracji środków
i akceptacji towarzyszącego temu ryzyka. Niektóre cele społeczne można
osiągnąć jedynie dzięki państwu.
O sile wpływu rządu na gospodarkę nie przesądzają rozmiary sektora pu-
blicznego i wydatków publicznych. Analizę miejsca państwa w gospodarce
zaczniemy od udziału wydatków publicznych w PKB, od tego, co przyjmuje
postać mierzalną. Poza wyjątkami udział ten jest we współczesnym świecie
wysoki (por. tab. 7.1).
W pewnym sensie statystyka ta jest myląca. Wbrew liczbom oddziaływa-
nie państwa na gospodarki chińską i rosyjską jest silniejsze niż na niemiecką
i polską. Ważne jest nie tylko to, jak wiele przedsiębiorstw jest własnością
publiczną i jakimi środkami dysponuje rząd, dla oceny jego pozycji istotne
znaczenie ma zakres kontroli i ingerencji w przebieg zdarzeń gospodarczych
oraz sposób oddziaływania na rozwój kraju.
W państwach o gospodarce rynkowej polityka rządu przyjmuje formy
zróżnicowane. We Francji ugruntowała się praktyka popierania silnych
konkurencyjnych fi rm i intensywnej promocji eksportu. Ten tzw. dirigisme
przyjął postać szczególnie mocną w latach 1946–1983, w okresie później-
szym jego intensywność zmalała. W XXI w. rządowa kontrola gospodarki
przyjęła postać utworzonej w 2004 r. Agencji Udziałów Państwa (Agence
des participations de l’État), posiadającej duże pakiety akcji około 70 fi rm,
wśród nich tak znaczących jak: Air France-KLM, Airbus Group, Dexia, EDF,
Orange, PSA Peugeot Citroën, Renault, Safran i Thales Group.
W Japonii w latach 50. i 60. XX w. Ministerstwo Handlu Międzynaro-
dowego i Przemysłu (Ministry of International Trade and Industry, MITI)
dysponowało instrumentami silnego oddziaływania na strukturę gospodar-
ki. Taka polityka współistniała z szybkim wzrostem gospodarczym i umac-
nianiem się pozycji kraju w gospodarce światowej. Czy źródłem szybkiego
wzrostu była aktywność MITI? Paradoksalnie, rząd japoński nie przewi-
dywał rozwoju niektórych sektorów, np. elektroniki, która szybko okazała
się branżą kluczową. W połowie lat 70. MITI wspierał, osiągając rezultaty
8. Udział techniki w rozwoju
gospodarki
Sukces długookresowego rozwoju wymaga połączenia ze sobą kilku czyn-
ników: zasobów pracy, kapitału, technologii, surowców, chłonnych rynków
zbytu oraz instytucji. Jak w nadchodzących latach do rozwoju gospodar-
czego przyczyni się technika1? Jak przedstawia się dostępność surowców,
a zwłaszcza ich ceny?
Ekonomiczna sprawność technologii
Zmiany w technice są zjawiskiem permanentnym, chociaż w miarę upły-
wu czasu ich intensywność okazuje się różna. Pierwsza rewolucja przemy-
słowa z przełomu XVIII i XIX w. przebiegła pod znakiem silnika parowe-
go, kolei żelaznej i czółenka mechanicznego w przemyśle włókienniczym.
Druga rewolucja przemysłowa, której największe nasilenie przypadło na
drugą połowę XIX i początek XX w., minęła jako czas energii elektrycz-
nej, silnika spalinowego, chemii i zastosowań ropy naftowej2. Trzecią re-
wolucję, sto lat późniejszą niż druga, charakteryzuje połączenie osiągnięć
z kilku dziedzin, trudno jest wskazać jeden główny wynalazek. Istotne
znaczenie zajęły elektronika, informatyka, telekomunikacja, inżynieria
materiałowa, robotyka, biotechnologia, lasery, roboty i inżynieria gene-
tyczna.
Technika była zawsze nieodzownym warunkiem rozwoju, bez postępu
na jej obszarze wzrost spowalniał lub dochodziło do stagnacji. Trzy rewo-
lucje przemysłowe znacząco przyspieszyły wzrost PKB. W Stanach Zjed-
1 L.J. Jasiński, Miejsce techniki w rozwoju gospodarki, Ofi cyna Wydawnicza Politechniki War-
szawskiej, Warszawa 2015, s. 118–129.
2 J. Kaliński, Zarys historii gospodarczej XIX i XX wieku, Efekt, Warszawa 2000, s. 40, 73.
120
Udział techniki w rozwoju gospodarki
noczonych największe efekty przyniosła druga rewolucja, była kołem za-
machowym wzrostu w latach 1890–1972. Rewolucja trzecia, współczesna,
oddziaływała na wzrost najsilniej w latach 1996–20043. Jej znaczący ele-
ment, informatyka, na długookresowy wzrost produktywności ma wpływ
ograniczony4. Robert Solow zauważył: You can see the computer age everywhere
but in the productivity statistics5.
Takie spojrzenie na wpływ techniki na aktywność gospodarczą jest bli-
skie teorii realnego cyklu koniunkturalnego. Zgodnie z nią fl uktuacje pozio-
mu produkcji biorą się z krótkookresowych zmian stopy produktywności, te
mają źródło we wstrząsach technologicznych. Nowa technologia przyśpie-
sza wzrost do czasu, aż wydajność pracy straci dynamikę6. W długim okre-
sie znaczenie techniki dla wzrostu jest równie duże.
W opisach nieodległej przyszłości dominują zapowiedzi zmian w infor-
matyce, zakresie sztucznej inteligencji, nanotechnologii, wykorzystywa-
niu energii, biotechnologii i medycynie. Oczekuje się upowszechnienia
się okularów internetowych, internetowego przekazu obrazu w trzech
wymiarach, programów rozpoznawania twarzy, samochodów bez kierow-
cy, komputerowego sterowania ruchem drogowym, technologii haptycz-
nej, poszerzonej rzeczywistości, komputerowego tłumaczenia słów i zdań,
drukowania przestrzennego, sterowania palcami bez dotykania ekranu,
w przypadku tabletu sterowania wzrokiem, ubrań z materiału wytwarza-
jącego prąd elektryczny oraz całej gammy tzw. urządzeń sprytnych (smart
things). Przyszłość należy do medycyny genomowej, umożliwiającej indy-
widualizację terapii dzięki znajomości genomu pacjenta, do terapii geno-
wej, inżynierii tkankowej, pozwalającej wytwarzać przeznaczone do wy-
miany tkanki i organy, oraz do terapii komórkowej. Nieinwazyjne formy
leczenia ma wesprzeć nanotechnologia. Można spodziewać się zastosowa-
nia na szeroką skalę sensorów stanu zdrowia pacjenta. Biologia syntetycz-
na pozwoli tworzyć sztuczne systemy biologiczne podobne do systemów
naturalnych.
Prawdopodobnie przestanie działać empiryczne prawo Moore’a z 1965 r.
Głosi ono, że optymalna liczba tranzystorów w układzie scalonym jest wy-
kładniczą funkcją czasu. W ciągu około dwóch lat podwaja się liczba tran-
zystorów w układzie scalonym7. Początkowo Moore uważał, że taki efekt
3 R. Gordon, Is US Economic Growth Over: Faltering Innovation Confronts the Six Headwinds, Natio-
nal Bureau of Economic Research, Cambridge 2012.
4 A. Deaton, Przez ciemność w stronę jaśniejszej przyszłości, w: Gospodarka za 100 lat. Najważniejsi
ekonomiści przewidują przyszłość, Kurhaus, Warszawa 2014, s. 72.
5 R. Solow, We’d Better Watch out, „New York Times Book Review”1987, July 12,
6 D. Romer, Makroekonomia dla zaawansowanych, PWN, Warszawa 2000, s. 174.
7 G.E. Moore, Progress in Digital Integrated Electronics, www.eng.auburn.edu/~agrawvd/COUR-
SE/E7770_Spr07/READ/Gordon_Moore_1975_Speech.
Ekonomiczna sprawność technologii
121
będzie pojawiać się co roku. Granicą miniaturyzacji jest dojście tranzysto-
rów do rozmiarów atomu, kiedy zacznie obowiązywać fi zyka kwantowa.
Zgodnie z zasadą nieoznaczoności brak zdolności jednoczesnego określenia
położenia i prędkości cząstki spowoduje, że będzie niemożliwe wyznaczenie
ruchu elektronów8.
Wszystkie te zapowiedzi powstały drogą ekstrapolacji obserwowanych
tendencji, dlatego można przypuszczać, że wiele z nich się zrealizuje. Jakie
nowe rozwiązania będą potrzebne społeczeństwu najbardziej, jakie produk-
ty zdecydują o sprawnym funkcjonowaniu systemu? Do odpowiedzi zbliża
nas analiza hierarchii potrzeb człowieka Abrahama Maslowa (1908–1970)9.
Jego zdaniem wymagają zaspokojenia kolejno potrzeby fi zjologiczne, bez-
pieczeństwa, przynależności, szacunku i uznania oraz samorealizacji. Zgod-
nie z tą sekwencją trzy obszary zasługują na wyróżnienie: dostępność ener-
gii, konsumpcja żywności i opieka medyczna10.
Zaczniemy od dostępności energii. Jej źródła dzielimy na nieodnawial-
ne (ropa naftowa, węgiel, gaz ziemny, torf i uran) i odnawialne (OZE: spa-
dek wody, wiatr, promieniowanie słoneczne, biomasę, biogaz, pływy i fale
morskie, geotermia)11. W przyszłości dogodnym paliwem dla silników
o spalaniu wewnętrznym może okazać się wodór. Już dzisiaj uważa się
ogniwa paliwowe za konkurencję dla silników spalinowych. Wyobrażalna
jest fuzja jądrowa izotopu helu, helu 3, z izotopem wodoru, deuterem, co
pozwoli uzyskać ogromne ilości energii. Wymaga to pozyskania zasobów
helu 3 znajdujących się na Księżycu, ich wzbogacenia i transportu na Zie-
mię. Pomysł taki, realny w sensie technicznym, jest obecnie nieopłacalny
ekonomicznie.
W odległej przyszłości można oczekiwać zastosowania syntezy jądro-
wej, co zapewni obfi tość energii. Przeszkodą w jej praktycznym stosowaniu
są trudności z zimną fuzją oraz właściwy syntezie jądrowej ujemny bilans
energetyczny. Projektowane reaktory IV generacji, stosowane w energetyce
wykorzystującej rozszczepienie jąder atomowych i bezpieczniejsze niż mo-
dele starsze, będą też wytwarzać mniej odpadów radioaktywnych12. Obie
odmiany atomistyki mają przyszłość.
8 M. Kaku, Fizyka przyszłości. Nauka do 2100 roku, Prószyński i S-ka, Warszawa 2011, s.161.
9 M. Krogerus, R. Tschäppeler, The Decision Book. Fifty Models of Strategic Thinking, Profi le Books,
London 2008, s. 90–91.
10 D. Moyo, How the West Was Lost. Fifty Years of Economic Folly – And the Stark Choices Ahead,
Penguin Books, London 2012, s. 120–124.
11 A. Zahnd, The Role of Renewable Energy Technology in Holistic Community Development, Sprin-
ger, New York 2013.
12 A. Hołdys, Trudna fuzja, w: Jak zmieniamy ziemię. Wynalazki, które wstrząsnęły światem, „Poli-
tyka” 2016, nr 1.
9. Teoria ekonomiczna i jej wpływ
na gospodarkę realną
Pod adresem współczesnej ekonomii wysuwa się trzy zarzuty: jest niesku-
teczna, nie odzwierciedla dobrze świata i nie skłania do czynienia dobrego.
Czy zarzuty te są słuszne? Czy nasze czasy wymagają nowej ekonomii? Czy
teoretycy ekonomii są winni kłopotom występującym w praktyce?
Pozorna jałowość ekonomii
Przełom XX i XXI w. nie przyniósł przebudowy nauk ekonomicznych. Nie
dokonała się ona w następstwie kryzysu z końca pierwszej dekady nowego
stulecia. Mało zmienił się arsenał metod polityki gospodarczej i zarządza-
nia przedsiębiorstwami1. Ale wiedza ekonomiczna nie stoi w miejscu, jej
rozwój, podobnie jak współczesna innowacyjność, polega w dużym stopniu
na wzbogacaniu ustaleń wcześniejszych o liczne, niewielkie elementy. Jak
wiele nowego jest w światowej ekonomii?
W 2009 r. powstał w Nowym Jorku Institute for New Economic Thinking,
think tank grupujący ekonomistów o różnych poglądach, deklarujący niezdol-
ność ekonomii neoklasycznej do rozwiązywania problemów współczesności.
Posiada swoje oddziały w Oxfordzie, Cambridge i Kopenhadze. Bez wątpie-
nia ekonomia ciągle nie umie rozwiązać licznych zagadnień teoretycznych
ani też skutecznie doradzać, co robić w praktyce. Pomimo tego współcześni
ekonomiści zbyt rzadko koncentrują uwagę na tym, co nierozwiązane i gdzie
pewien postęp jest wyobrażalny. Część problemów nie znajdzie rozwiązania
zapewne nigdy, jednak ekonomia jest jałowa tylko na pozór.
1 G. Kołodko, Ekonomia kryzysu czy kryzys ekonomii?, „Master of Business Administration”
2011, nr 2, s. 2–9.
Pozorna jałowość ekonomii
135
Rozstrzygnięć brakuje już w kwestii defi nicji ekonomii. Najczęściej za
Lionelem Robbinsem (1898–1984) uważa się, że traktuje ona o zaspokaja-
niu materialnych potrzeb człowieka za pomocą ograniczonych zasobów da-
jących się różnie wykorzystać2. Ekonomię uważa się za teorię optymalnego
wyboru, prowadzącą do maksymalizacji efektu przy użyciu ustalonych środ-
ków lub do minimalizacji nakładów dla osiągnięcia ustalonego celu3. Mówi
się, że jest tym, czym zajmują się ekonomiści. Kłopoty występują z określe-
niem fi lozofi i ekonomii. Czasami utożsamia się ją z metodologią ekonomii,
kiedy indziej z połączeniem historii myśli ekonomicznej i metodologii4. Bar-
dziej przekonujące jest uznanie, że analizuje ona treści ekonomiczne z per-
spektyw ontologicznej, epistemologicznej i aksjologicznej.
Wyzwaniem poważniejszym jest odczytanie możliwości poznawczych
ekonomii. Od teorii naukowej oczekuje się, aby spełniała trzy warunki: mia-
ła charakter powszechny (funkcjonowała w każdym przypadku), była ścisła
(jednoznaczna) i niebanalna (wnosiła coś nowego i nieoczywistego). Te trzy
cechy naraz teorie ekonomiczne posiadają rzadko, ekonomista ma prawo
oczekiwać pojawienia się jedynie dwóch. Wprowadzenie dużej precyzji sfor-
mułowań nowatorskich, właściwe ekonomii matematycznej i ekonofi zyce,
grozi powstaniem licznych wyjątków niezgodnych z budowaną teorią. Nie-
banalność i powszechne obowiązywanie teorii skutkuje brakiem precyzji,
zapisu matematycznego wtedy nie będzie. Ta ograniczoność oczekiwań wy-
nika z natury zjawisk gospodarczych, ekonomia opisuje masowe zachowa-
nia ludzi, nieprzewidywalne i spontaniczne.
Kłopoty cechują nie tylko ekonomię. Problem defi nicji występuje w ma-
tematyce pomimo dominacji wynikania logicznego. Nauki ścisłe muszą się
pogodzić z niedokładnościami pomiarów i wyjaśniania zjawisk. W mechani-
ce kwantowej wyróżnia się pary wielkości, niedających się zmierzyć z dowol-
ną dokładnością. Granicą opisu przyrody nie jest rzeczywistość, ale zdolność
wyrażania się językiem matematyki5. „O wiele gorzej jest z naukami hu-
manistycznymi: reguły gry są bardziej rozmyte, trudniejsze do uchwycenia,
pozostawiające więcej miejsca wyczuciu i intuicji”6.
Kolejnym problemem ekonomii jest przewidywanie przyszłości, oczekiwa-
nie naturalne w każdej dyscyplinie naukowej. John K. Galbraith (1908–2006)
zauważył przesadnie, że „jedynym zadaniem prognozowania ekonomiczne-
go jest przydanie szacunku astrologii”7. Użytkownik prognoz jest bowiem
2 L. Robbins, An Essay on the Nature and Signifi cance of Economic Science, Macmillan, London 1932.
3 H.J. Chang, Economics: The User’s Guide, Pelican, London 2014, s. 20.
4 M. Gorazda, Filozofi a ekonomii, Copernicus Center Press, Kraków 2014, s. 13.
5 M. Heller, J. Życiński, Matematyczność przyrody, Petrus, Kraków 2010, s. 13.
6 M. Heller, T. Pabjan, Stworzenie i początek wszechświata, Copernicus Center Press, Kraków
2014, s. 149.
7 H.J. Chang, op. cit., s. 19.
10. Perspektywy w świetle
zasady dwóch warunków
koniecznych
Przed współczesną gospodarką światową stoi wiele wyzwań, niektóre z nich
próbowaliśmy omówić. Nie jest to sytuacja nowa: problemy wymagające
rozwiązania występowały w każdym okresie dziejów. Jaka jest specyfi ka
trudności naszych czasów?
W 2013 r. Angus Deaton przedstawił perspektywy gospodarcze na naj-
bliższe 100 lat optymistycznie1. Wyzwaniami są jego zdaniem niekontro-
lowane zmiany klimatyczne, rosnące nierówności społeczne, spadek zain-
teresowania tworzeniem dóbr społecznych, przerośnięte sektory fi nansowy
i zdrowotny oraz malejące tempo wzrostu Chin i Indii, krajów o zasadni-
czym znaczeniu dla koniunktury globalnej. Jasnymi stronami współczesno-
ści, widzianymi w perspektywie sekularnej, są wzrost gospodarczy, poprawa
stanu zdrowia, lepsze wyżywienie i rosnący poziom wykształcenia.
Nie zbudujemy własnej prognozy, jaka będzie gospodarka globalna
przyszłości. Powstrzymamy się przed odgadywaniem, jakie miejsce zajmie
w niej Zachód, którego cząstką jest i będzie Polska. Nie akceptujemy opinii
katastrofi cznych lub tylko pesymistycznych2. Uważamy za uzasadnione
patrzeć na przyszłość z optymizmem, przynajmniej ograniczając się do te-
matyki ekonomicznej. Nasz optymizm idzie w parze ze wskazaniem pew-
nego niebezpieczeństwa.
System rynkowy może podzielić los starożytnego Rzymu. Poddał on
swej kontroli niemal cały znany Rzymianom świat, powstała konstruk-
1 A. Deaton, Przez ciemność w stronę jaśniejszej przyszłości, w: Gospodarka za 100 lat. Najważniejsi
ekonomiści przewidują przyszłość, Kurhaus, Warszawa 2014, s. 71–86.
2 W. Szymański, Świat i Polska wobec wyzwań, Difi n, Warszawa 2015, s.16.
Perspektywy w świetle zasady dwóch warunków koniecznych
145
cja rozległa, silna i długotrwała, w miarę czasu wykazująca słabość. Jej
przejawami w wymiarze ekonomicznym były niska innowacyjność, infl a-
cja i wysoki defi cyt budżetowy. Obok nich pojawiła się trudność poważ-
niejsza. Upadek cesarstwa na Zachodzie w V w. i na Wschodzie w XV w.
poprzedził brak perspektywy rozwoju, co uruchomiło niekorzystne wy-
darzenia gospodarcze, polityczne i wojskowe3. Nad Tybrem i nad Złotym
Rogiem utracono zdolność rządzenia imperium w sposób nakierowany na
rozwój, zanikła linia polityczna złota lub srebrna, a to oznaczało powolny
regres. Na dłuższą metę tylko te dwie linie są produktywne w polityce
i gospodarce, kierunek działań opatrywany dowolnym innym kolorem
osłabia system.
Podobnych przykładów można znaleźć w historii więcej. Nieumiejęt-
ność rządzenia w obliczu powstałych wyzwań, społeczne poczucie braku
bezpieczeństwa, warunki życia odbierane jako niesatysfakcjonujące i brak
perspektywy rozwoju spowodowały upadek cywilizacji Azteków i Inków,
Republiki Weneckiej, Imperium Brytyjskiego oraz bloku komunistycz-
nego zbudowanego wokół Związku Radzieckiego. Inaczej stało się z ko-
munistycznymi Chinami, gdy zdecydowały się na odważne reformy. Dla
przyszłości gospodarki światowej niebezpieczeństwem większym niż wy-
darzenia ekonomiczne, nawet recesyjne, mogą okazać się słabość politycz-
na oraz kryzys w sferze idei i wartości. W gospodarkę rynkową i społeczeń-
stwo demokratyczne są wbudowane mechanizmy zdolne doprowadzić je
do kryzysu oraz uodporniające na wstrząsy. Trzeba umieć te mechanizmy
wykorzystywać.
O tym, jak trudne do przezwyciężenia są wyzwania pozaekonomiczne,
świadczą współczesne zagrożenie terrorystyczne, wojna hybrydowa4 i na-
pływ uchodźców. Są to zjawiska dużo mniej niebezpieczne od wojny nu-
klearnej, wojny konwencjonalnej na dużą skalę lub gigantycznych kata-
strof naturalnych, pomimo tego zagrażają one stabilności systemu. W skali
globalnej obszar biedy maleje, są oznaki wzrostu poziomu życia, ale nie-
koniecznie powoduje to poprawę nastrojów społecznych. Różnice ekono-
miczne były, są i pozostaną, pytanie – jak są odbierane przez ludzi. Niejed-
nokrotnie nastroje społeczne pogarszają się, chociaż sytuacja ekonomiczna
obiektywnie się poprawia.
Człowiek współczesny rzadko czuje się szczęśliwy lub zadowolony. Pod-
czas drugiej wojny światowej Władysław Tatarkiewicz napisał, że „należy
defi niować szczęście jako p e ł n e i t r w ał e zadowolenie z c ał o ś c i
życia”. Niezbędne są trzy, wyeksponowane w tekście warunki. Tatarkie-
wicz dodał zaraz „Szczęścia pełnego, całkowitego, bez zastrzeżeń, wyjątków,
3 L. Mroziewicz, Starożytność, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1999, s. 269–270.
4 A. Antczak, Z. Śliwa, R. Zaniewski, Wojna XXI wieku. Początki wojny „trzeciej fali”, Vizja-Press,
Warszawa 2016.
11. Aneks teoretyczny
W aneksie zostały opisane teorie, do których odwoływano się we wcześniej-
szych rozdziałach książki.
Optymalny defi cyt budżetowy
Jakie rozmiary defi cytu w systemie fi nansów publicznych są najbardziej
korzystne dla stabilizacji gospodarki, czyli pełnego wykorzystania zdolno-
ści wytwórcze1? Kiedy dystans między PKB aktualnym a potencjalnym jest
najmniejszy2?
Potencjalny PKB jest wielkością produkcji możliwą do utrzymania w dłu-
gim okresie przy jak największym spożytkowaniu zasobów wytwórczych3
(lub przy stałej stopie infl acji4). Przekroczenie potencjalnego PKB jest real-
ne, ale grozi obniżeniem się stopy wzrostu i większą infl acją.
Ogół wydatków publicznych U można podzielić na trzy grupy: zakupy
rzeczowe – U1, operacje kapitałowe, w tym obsługa zadłużenia – U2 oraz wy-
nagrodzenia za pracę i płatności redystrybucyjne – U3. Zakupów rzeczowych
nie utożsamiamy z zakupami publicznymi, bierzemy pod uwagę jedynie na-
bywanie dóbr i usług z pominięciem zatrudnienia osób w sektorze publicz-
nych. Ten ostatni wydatek mieści się w grupie U3, którą tworzą również do-
chody osób korzystających z systemu zabezpieczenia społecznego. Mamy:
(1)
Jaka część strumienia wydatków publicznych zwiększa aktualny popyt
zagregowany, uzupełniając popyt podmiotów prywatnych? Całość wydat-
ków publicznych U nie przekłada się na popyt rejestrowany przez podmioty
rynkowe, a jedynie suma:
U = U1 + U2 + U3.
E = U1 + aU3.
1 S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2005.
2 M. Gärtner, Macroeconomics, Prentice-Hall, Harlow 2003, s. 143.
3 R.E. Hall, J.B. Taylor, Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 34.
4 https://stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=2094.
Optymalny defi cyt budżetowy
149
Kwotę E nazwiemy impulsem fi skalnym, jest to część wydatków publicz-
nych. W E pomijamy płatności w ramach operacji kapitałowych U2. Nie
wszystkie wydatki w ramach komponentu U3 przekształcają się na popyt,
część jest oszczędzana. Wprowadzamy współczynnik korygujący a równy
krańcowej skłonności do konsumpcji, należy on do przedziału (0,1).
Niech A oznacza wydatki prywatne, gospodarstw domo
Pobierz darmowy fragment (pdf)
