Darmowy fragment publikacji:
EDYTA WIDAWSKA
Adiunkt w
Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu
Śląskiego, doktor nauk humanistycznych w zakresie
socjologii, pedagog społeczny, absolwentka Szkoły
Praw Człowieka Helsińskiej Fundacji Praw Człowie‑
ka, specjalistka ds. monitoringu i praw człowieka,
wieloletnia trenerka i edukatorka działań równościo‑
wych i strażniczych w kraju i za granicą, współpra‑
cująca z wieloma organizacjami trzeciego sektora.
Autorka i współautorka licznych publikacji naukowych, dydaktycznych i popu‑
larnonaukowych. Pracę naukową i badawczą łączy skutecznie z działalnością
praktyczną, realizując projekty we współpracy z instytucjami zaangażowa‑
nymi we wprowadzanie polityk równościowych na poziomie krajowym i mię‑
dzynarodowym (m.in. RPO, MAiC, OBWE, ONZ, RE, UE, UNHCR).
Czytelnik może zapoznać się z wynikami interesujących ogólnopolskich badań
dotyczących działań profilaktycznych podejmowanych w Polsce w ostatnich latach
w ramach Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania
AIDS. Badania obejmują liczne instytucje publiczne oraz organizacje pozarządowe
realizujące działania profilaktyczne, jak i osoby żyjące z HIV/AIDS oraz lekarzy
chorób zakaźnych. Zdaję sobie sprawę, że zdobycie tego typu sprawozdań do analiz
nie było sprawą łatwą i wymagało wielu zabiegów badawczych. Książka może być
inspiracją dla podejmowania skuteczniejszych działań profilaktycznych, ponieważ
pokazuje zarówno mocne, jak i słabe strony prowadzonych do tej pory aktywności.
Jest to również dobry przykład współpracy osoby ze środowiska naukowego
z agendami organizacji pozarządowych.
prof. dr hab. Zbigniew Izdebski
Do 2008 r. odnotowywano w Polsce 600–800
nowych zakażeń HIV rocznie, od roku 2009
liczby te rosną. W 2015 r. nowo wykryte
rozpoznanie HIV zgłoszono u 1273 osób. Przy
rosnącej liczbie nowych zakażeń HIV nakłady
na profilaktykę niestety maleją. W 2007 r.
zarezerwowano na nią 3,5 (3,5 mln zł)
budżetu Krajowego Programu Zapobiegania
Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS, w roku
2014 było to tylko 0,9 (2,5 mln zł).
CENA 20 ZŁ
(+ VAT)
Edyta Widawska
Wybrane aspekty
działań profilaktycznych
w obszarze HIV/AIDS w Polsce
Studium badawcze
E
d
y
t
a
W
d
a
w
s
k
a
i
W
y
b
r
a
n
e
a
s
p
e
k
t
y
d
z
i
a
ł
a
ń
p
r
o
f
i
l
a
k
t
y
c
z
n
y
c
h
w
o
b
s
z
a
r
z
e
H
V
/
A
D
S
w
P
o
I
I
Więcej o książce
l
s
c
e
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-226-3060-0
Wybrane aspekty działań profilaktycznych
w obszarze HIV/AIDS
w Polsce
Studium badawcze
Nr 3525
Edyta Widawska
Wybrane aspekty działań profilaktycznych
w obszarze HIV/AIDS
w Polsce
Studium badawcze
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Katowice 2016
RedaktoR seRii: Pedagogika
Ewa wysocka
Recenzent
ZbigniEw iZdEbski
Spis treści
Wprowadzenie
1. Działania profilaktyczne – szkic teoretyczny
1.1. Działania skierowane do ogółu społeczeństwa
(profilaktyka pierwszorzędowa)
1.2. Działania skierowane do osób o zwiększonym poziomie
zachowań ryzykownych (profilaktyka drugorzędowa)
1.3. Działania skierowane do osób żyjących z HIV/AIDS
(profilaktyka trzeciorzędowa)
2. Metodologia badań
2.1. Cel badań i problemy badawcze
2.2. Dobór próby badawczej i zasięg badań
2.3. Metoda, techniki i narzędzia badawcze
3. Realizacja działań profilaktycznych w latach 2013–2014 –
analiza wyników badań
3.1. Działania prowadzone przez instytucje publiczne
3.2. Działania prowadzone przez organizacje pozarządowe
3.3. Działania profilaktyczne w opinii lekarzy
3.4. Działania profilaktyczne w opinii osób żyjących z HIV/AIDS
3.5. Działania informacyjne w doświadczeniu tajemniczego klienta
Wnioski i refleksje końcowe
7
17
26
32
36
39
39
42
44
47
47
71
79
83
95
105
Aneks
Załącznik 1. Wykaz wybranych aktów prawnych i dokumentów
oraz opracowań dotyczących problematyki profilaktyki
w obszarze HIV/AIDS
Załącznik 2. Kwestionariusz ankiety skierowanej
do osób żyjących z HIV/AIDS
Załącznik 3. Plakat informacyjny kierowany do osób
żyjących z HIV/AIDS
Załącznik 4. Dyspozycje do wywiadu pogłębionego z lekarzami
chorób zakaźnych pracującymi w szpitalach na oddziałach
zakaźnych i w poradniach niedoborów odporności
Załącznik 5. Wykaz organizacji pozarządowych
biorących udział w badaniach
Załącznik 6. Dyspozycje do wywiadu pogłębionego
z przedstawicielami organizacji pozarządowych
zajmujących się problematyką HIV/AIDS
Załącznik 7. Wniosek o udostępnienie informacji
publicznej (przykład)
Załącznik 8. Wstęp do raportu Profilaktyka zakażeń HIV/AIDS
w Polsce w latach 2013–2014 – dr Adam Bodnar,
Rzecznik Praw Obywatelskich
Bibliografia
Publikacje książkowe i artykuły w czasopismach
Publikacje elektroniczne i źródła internetowe
Wykazy
Wykaz tabel
Wykaz wykresów
Summary
Zusammenfassung
111
111
113
122
123
126
128
134
137
139
139
141
143
143
144
145
147
Wprowadzenie
Problematyka HIV/AIDS stanowi ważny aspekt dyskusji o politykach
prozdrowotnych w skali globalnej i lokalnej. Według danych UNAIDS
(Joint United Nations Programme on HIV and AIDS) – programu Organizacji
Narodów Zjednoczonych dotyczącego problematyki HIV/AIDS – na ca-
łym świecie żyje ok. 36,7 mln osób, które znają swój status i wiedzą, że są
zakażone HIV (human immunodeficiency virus), z czego 17 mln ma dostęp
do terapii antyretrowirusowej (dane dotyczą roku 2015). W roku 2015
odnotowano 2,1 mln nowych infekcji1. Dane epidemiologiczne odnoszące
się do naszego kraju są zbierane przez Narodowy Instytut Zdrowia Pu-
blicznego i dotyczą okresu od stwierdzenia pierwszego zakażenia HIV,
czyli od 1985 r. W Polsce od wdrożenia badań w 1985 r. do 29 lutego
2016 r. stwierdzono zakażenie HIV u 20 169 osób, na AIDS zachorowało
3349 osób, zmarło 1332 chorych2. Dane szacunkowe Krajowego Centrum
ds. AIDS wskazują jednak, że liczba osób zakażonych HIV jest znacznie
większa i waha się między 36 a 45 tys. osób. Według danych zawartych
w Harmonogramie realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom
HIV i Zwalczania AIDS opracowanego na lata 2012–20163 nawet 70 zaka-
żonych Polaków nie ma świadomości swego stanu, stąd też osoby te nie
1 Global Aids Update 2016. Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS), Geneva
2016, s. 1–2.
2 Informacja z 29 lutego 2016 r. Państwowy Zakład Higieny, Narodowy Instytut Zdrowia
Publicznego, http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.htm [dostęp:
11.05.2016].
3 Harmonogram realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS
opracowany na lata 2012–2016. Krajowe Centrum ds. AIDS, Minister Zdrowia, Warszawa
2012, s. 10.
8 · Wprowadzenie
zostały ujęte w zestawieniach danych statystycznych. Plasuje to nasz kraj
w czołówce krajów Unii Europejskiej pod względem liczby zakażonych,
którzy nie wiedzą o swojej infekcji4.
Do roku 2008 odnotowywano w Polsce 600–800 nowych zakażeń HIV
rocznie, od roku 2009 liczby te znacznie się zwiększyły i obecnie każdego
roku wykrywa się ponad 1000 nowych zakażeń. W 2015 r. zgłoszono nowo
wykryte rozpoznanie HIV u 1273 osób, co stanowi ponad dwukrotny
wzrost w stosunku do pierwszej dekady XXI wieku5. Wykres 1 obrazuje
sytuację epidemiologiczną w Polsce w latach 1986–2014.
Wykres 1. Zakażenia HIV, zachorowania na AIDS i zgony chorych na AIDS w la-
tach 1986–2014
Źródło: http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/main.htm.
4 J. Morga: Eksperci: zakażenie HIV może dotyczyć każdego z nas. Nauka w Polsce, http://na-
ukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,388126,eksperci-zakazenie-hiv-moze-dotyczyc-kazde-
go-z-nas.html [dostęp: 23.01.2016].
5 Państwowy Zakład Higieny, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, http://wwwold.
pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.htm [dostęp: 12.01.2016].
Wprowadzenie · 9
Warto w tym miejscu wskazać, iż wzrost liczby nowo wykrytych
zakażeń może wynikać z rosnącej świadomości społecznej na temat
problematyki HIV/AIDS. Osoby posiadające wiedzę na ten temat częściej
bowiem podejmują decyzję o przeprowadzeniu testu w kierunku HIV.
W przypadku pozytywnego wyniku testu daje to również możliwość
wczesnego reagowania zarówno na poziomie medycznym, jak i psycho-
logicznym.
Gros osób, u których wykryto zakażenie HIV w 2015 r., to ludzie mło-
dzi, w przedziale wiekowym od 20 do 29 lat (35 ). Najliczniejszą grupę
stanowią osoby w wieku od 30 do 39 lat (36 )6, choć różnice pomiędzy
grupami są nieznaczne (tabela 1).
Tabela 1. Liczba nowo zarejestrowanych zakażeń HIV w 2015 r. według płci i wieku
Wiek (w latach)
Mężczyzna
Płeć
Kobieta
Brak danych
Niemowlęta
1–14
15–19
20–29
30–39
40–49
50–59
60+
Brak danych
Razem
1
4
17
391
385
171
55
21
26
1 071
4
3
3
44
69
42
9
8
2
184
–
–
–
6
5
3
1
–
3
18
Źródło: opracowanie własne na podstawie:
http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/main.htm.
Razem
5
7
20
441
459
216
65
29
31
1 273
6 M. Rosińska, M. Niedźwiedzka-Stadnik, M. Pielacha: Zakażenia HIV i zachorowania na
AIDS w Polsce w 2015 roku. Zakład Epidemiologii, Państwowy Zakład Higieny, Narodowy
Instytut Zdrowia Publicznego, http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.
htm [dostęp: 23.05.2016].
10 · Wprowadzenie
Dane te stanowią ważną informację przy planowaniu i podejmowaniu
działań profilaktycznych. Mamy tu bowiem do czynienia z grupą osób
młodych, do których przede wszystkim winny być kierowane działania
o charakterze celowanym, z uwzględnieniem włączenia ich do społecznego
funkcjonowania po otrzymaniu diagnozy. W planowanych aktywnościach
profilaktycznych warto uwzględnić także osoby młode będące w wieku,
w którym wzrasta zagrożenie podejmowania zachowań ryzykownych, aby
wyposażyć je w instrumenty (umiejętności, wiedzę, spektrum zachowań)
pozwalające na radzenie sobie w sytuacjach trudnych w sposób konstruk-
tywny. Jest to swoista „szczepionka” chroniąca przed podejmowaniem
zachowań ryzykownych.
W zdecydowanej większości wykrytych w Polsce w 2015 r. zakażeń
HIV nie są podane/znane prawdopodobne drogi transmisji (67 )7 (tabela
2). Stąd ważnym zagadnieniem jest prowadzenie pogłębionej diagnozy
dotyczącej prawdopodobnych dróg transmisji HIV. Trudno jest bowiem
realizować działania profilaktyczne bez dogłębnego rozpoznania przyczyn
występowania danego problemu.
Tabela 2. Liczba nowo zarejestrowanych zakażeń HIV w 2015 r. według prawdo-
podobnej drogi transmisji
Droga transmisji
Kontakty homoseksualne (mężczyzni)
Stosowanie narkotyków w iniekcjach
Kontakty heteroseksualne
Zakażenia wertykalne (matka–dziecko)
Zakażenia jatrogenne
Inna/brak danych
Razem
Źródło: opracowanie własne na podstawie:
http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/main.htm.
Razem
277
49
90
4
1
852
1 273
7 Ibidem.
Wprowadzenie · 11
Jak wskazały autorki raportu Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS
w Polsce w 2015 roku Magdalena Rosińska, Marta Niedźwiedzka-Stadnik,
Magdalena Pielacha, w poddanych analizie latach 1985–2015 „w prawie
połowie zgłoszeń (48 ) nie podano prawdopodobnej drogi zakażenia
(w 9546 przypadkach zakażenia HIV). Jest to sytuacja bardzo niekorzystna,
która wymaga podjęcia działań ze strony wszystkich osób współpracują-
cych przy monitorowaniu sytuacji epidemiologicznej HIV/AIDS w Polsce.
Brak wiedzy dotyczącej dróg szerzenia się HIV w Polsce pozostawia bez
przekonującej odpowiedzi pytanie o przyczynę gwałtownego wzrostu
liczby zakażeń HIV w Polsce w ostatnich latach i ogranicza możliwość
odpowiedniego ukierunkowania środków przeznaczanych na profilaktykę
HIV w naszym kraju”8.
Podstawę prawną działań w obszarze zapobiegania zakażeniom HIV
i opieki zdrowotnej dla osób żyjących z HIV/AIDS stanowi Rozporzą-
dzenie Rady Ministrów z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie Krajowego
Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS9 (dalej:
Program) oraz Harmonogram realizacji Krajowego Programu Zapobiega-
nia Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS opracowany na lata 2012–201610
(dalej: Harmonogram). W dokumentach tych wskazane są zakresy działań,
jakie winny być realizowane również w ramach profilaktyki. Za realizację
Programu odpowiada administracja publiczna na szczeblu centralnym,
lokalnym i samorządowym. Warto w tym miejscu przypomnieć, że pierw-
szy Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV i Opieki nad Ży-
jącymi z HIV i Chorymi na AIDS (tak wówczas brzmiała pełna nazwa
Programu) został przyjęty w Polsce dopiero w roku 1996, czyli dokład-
nie 10 lat po pierwszym zachorowaniu na AIDS odnotowanym w na-
szym kraju.
Jednostki odpowiedzialne za realizację Programu zobowiązane są
do składania sprawozdań z działań koordynatorowi – Krajowemu Cen-
trum ds. AIDS (dalej: KC). Dostępne sprawozdania są bardzo lakoniczne
i ogólne (m.in. brak w nich danych ilościowych odnośnie do efektów
8 Ibidem.
9 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie Krajowego Programu
Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS (Dz.U. z 2011 r. Nr 44, poz. 227).
10 Harmonogram realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS
opracowany na lata 2012–2016. Krajowe Centrum ds. AIDS, Minister Zdrowia, Warszawa 2012.
12 · Wprowadzenie
podejmowanych działań), dotyczą wyłącznie akcji współfinansowanych
ze środków publicznych, stanowiących część wszystkich aktywności po-
dejmowanych w naszym kraju w obszarze profilaktyki.
Administracja publiczna za pośrednictwem konkursów zleca więk-
szość bezpośrednich działań organizacjom pozarządowym (dalej: NGO),
czego konsekwencją jest brak systemowych rozwiązań i epizodyczność
podejmowanych akcji. Organizacje pozarządowe zajmujące się problema-
tyką HIV/AIDS są bardzo zróżnicowanym środowiskiem. Model finanso-
wania ich działań może dodatkowo utrudniać współpracę i wypracowanie
wspólnego stanowiska w kwestii możliwych systemowych zmian oraz
prowadzenia spójnej, ukierunkowanej na efektywność polityki profilak-
tycznej w skali całego kraju.
Nakłady na profilaktykę zakażeń HIV z roku na rok maleją. Rosną
natomiast te przeznaczone na leczenie (2010 r. – 196 mln zł, 2013 r. – 280
mln zł, 2014 r. – 272 mln zł11). Jeszcze w 2007 r. na profilaktykę HIV zare-
zerwowano 3,5 (3,5 mln zł) budżetu Programu, ale w latach 2013 i 2014
było to już tylko 0,9 (2,5 mln zł). Tak znaczne uszczuplenie funduszy
(o blisko 1/3 – 1 mln zł), musiało spowodować radykalne ograniczenie
inicjatyw podnoszących poziom wiedzy obywateli na temat HIV/AIDS
oraz innych działań z zakresu profilaktyki. Najwyższa Izba Kontroli,
która w roku 2014 przeprowadziła kontrolę realizacji Programu, we wnio-
skach wskazuje, iż utrzymywanie się „tendencji corocznego zmniejszania
udziału wydatków Krajowego Centrum na profilaktykę w ogólnej kwocie
wydatków na realizację Krajowego Programu w latach 2007–2013 wpływa
negatywnie na długoterminową skuteczność i efektywność całego Progra-
mu, gdyż w dłuższej perspektywie czasowej może grozić niebezpiecznym
marginalizowaniem działań profilaktycznych, które nie przynoszą prze-
cież skutku natychmiastowego, a których rezultaty są widoczne dopiero
po pewnym czasie”12. Oczekiwanie niezwłocznych efektów nie może
być jednym z wyznaczników prowadzenia lub też zaniechania polityk
profilaktycznych, stanowi to bowiem całkowite zaprzeczenie samej idei
aktywności prewencyjnej.
11 Dane uzyskane z Krajowego Centrum ds. AIDS.
12 Realizacja Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS w latach
2012–2013. Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2014, s. 20.
Wprowadzenie · 13
Koszty leczenia będą sukcesywnie rosnąć razem z liczbą osób za-
każonych wymagających terapii, o czym świadczą dotychczasowe dane
(2010 r. – 4897 osób, 2013 r. – 7110 osób, 2015 r. – 8606 osób13). Wprowa-
dzenie algorytmu, w którym gros środków przeznaczonych na realizację
Programu pochłania proces leczenia przy braku wsparcia dla działań
profilaktycznych zapobiegających kolejnym zakażeniom, może za kilka
lat skutkować tym, iż finansowanie leczenia wszystkich chorych będzie
niemożliwe. Stąd tak ważne staje się podejmowanie skutecznych i efek-
tywnych działań profilaktycznych.
Brak jest przestrzeni do całościowego ujęcia tematu. Dostępne bada-
nia i analizy podejmują tę tematykę wyrywkowo, nie dając często szerszej
perspektywy. Wziąwszy pod uwagę powyższe kwestie, podjęto projekt
badawczy, którego celem była analiza działań profilaktycznych prowa-
dzonych w naszym kraju w latach 2013–2014. Społeczny Komitet ds. AIDS
zdecydował się na przeprowadzenie, we współpracy ze Stowarzyszeniem
Ogólnopolska Sieć Osób Żyjących z HIV/AIDS „Sieć Plus”, ogólnopol-
skich badań ukierunkowanych na analizę sytuacji w obszarze profilaktyki
pierwszorzędowej (dostęp do informacji, edukacji i usług w zakresie
profilaktyki HIV), drugorzędowej (dostęp do informacji, edukacji i usług
w zakresie profilaktyki HIV dla osób o zwiększonym poziomie zachowań
ryzykownych) oraz trzeciorzędowej (działań na rzecz poprawy jakości
życia w sferze psychospołecznej wobec osób zakażonych HIV i chorych
na AIDS, ich rodzin i bliskich). Zaprezentowane w niniejszej publikacji14
wyniki badań i analiz skupiają się na aktualnej sytuacji (lata 2013–2014),
umożliwiając pozyskanie i porównanie wieloaspektowych danych do-
tyczących realizacji Programu. W badaniach przeprowadzonych w ra-
mach projektu „Społeczny audyt przeciwdziałania zakażeniom HIV/AIDS
w Polsce w latach 2013–14” wzięły udział zarówno instytucje publiczne
(m.in. urzędy wojewódzkie, urzędy marszałkowskie, wojewódzkie stacje
sanitarno-epidemiologiczne) oraz organizacje pozarządowe realizujące
działania profilaktyczne w obszarze HIV/AIDS, jak i osoby żyjące z HIV/
AIDS oraz lekarze chorób zakaźnych pracujący na co dzień z osobami
13 Dane uzyskane z Krajowego Centrum ds. AIDS.
14 Niniejsza publikacja stanowi rozszerzoną wersję raportu: E. Widawska: Profilaktyka za-
każeń HIV/AIDS w Polce w latach 2013–2014. Analiza zebranych danych, wnioski i rekomendacje.
Społeczny Komitet ds. AIDS, Warszawa 2016.
14 · Wprowadzenie
żyjącymi z HIV/AIDS. Takie ukierunkowanie działań badawczych zosta-
ło podyktowane głównym celem badań, którym było zdiagnozowanie
i eksploracja realizacji działań profilaktycznych prowadzonych przez
instytucje publiczne w ramach Krajowego Programu Zapobiegania Za-
każeniom HIV i Zwalczania AIDS opracowanego na lata 2012–2016 oraz
wypracowanie na tej podstawie rekomendacji co do planowania dalszych
działań profilaktycznych w naszym kraju.
Praca składa się z trzech rozdziałów i ma charakter opracowania
teoretyczno-empirycznego. Rozdział pierwszy zawiera podstawowe
dla podejmowanej tematyki rozważania dotyczące samej istoty działań
profilaktycznych, z ich rozróżnieniem na różne formy aktywności ze
względu na przyjętą grupę docelową interwencji prewencyjnych. Drugi
rozdział stanowi prezentację przyjętej w ramach prowadzonych badań
metodologii. W rozdziale trzecim zamieszczono wyniki badań wraz z ich
omówieniem.
Na osobną uwagę zasługują załączniki. Jednym z nich jest wstęp do
raportu Profilaktyka zakażeń HIV/AIDS w Polsce w latach 2013–2014 autor-
stwa doktora Adama Bodnara, Rzecznika Praw Obywatelskich, któremu
w tym miejscu pragnę bardzo serdecznie podziękować za uwagę, jaką
poświęcił problematyce profilaktyki HIV w naszym kraju. Wspomniany
raport stanowi kanwę badawczą niniejszej publikacji. Pozostałe załączniki
to m.in. autorskie narzędzia badawcze wykorzystane w trakcie przyjętej
procedury badań.
Projekt badawczy, który jest podstawą przygotowanej publikacji,
został zrealizowany dzięki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego w ra-
mach programu Obywatele dla Demokracji finansowanego ze środków
Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG).
Mam nadzieję, iż uzyskane dane i wypracowane na ich bazie rekomen-
dacje staną się przyczynkiem do ugruntowania i podkreślenia znacze-
nia profilaktyki w dyskusjach przy przyjmowaniu Krajowego Programu
Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS na lata 2017–2021
oraz wprowadzenia konstruktywnych zmian w działaniach profilak-
tycznych.
Pragnę w tym miejscu podziękować całemu zespołowi badawcze-
mu, który był zaangażowany w realizację projektu: Katarzynie Fusiek,
Cezaremu Fidorowi, Maciejowi Nazarewiczowi oraz wszystkim osobom
Wprowadzenie · 15
i instytucjom, w tym organizacjom pozarządowym, które współpracowały
z nami w trakcie realizacji badań. Bez Waszego wsparcia, aktywności
i uczestnictwa nie byłoby możliwe przeprowadzenie tego projektu ba-
dawczego. Dziękuję również profesorowi Zbigniewowi Izdebskiemu za
poświęcony czas, życzliwość i cenne wskazówki przy pracy nad publika-
cją oraz profesor Ewie Wysockiej, na której wsparcie mogę zawsze liczyć.
Edyta Widawska
Wykazy
Wykaz tabel
Tabela 1. Liczba nowo zarejestrowanych zakażeń HIV
w 2015 r. według płci i wieku
Tabela 2. Liczba nowo zarejestrowanych zakażeń HIV
w 2015 r. według prawdopodobnej drogi transmisji
Tabela 3. Zestawienie środków finansowych (w PLN) przeznaczonych
na realizację Programu w 2013 r. i 2014 r. przez ministerstwa
(na podstawie danych z Elektronicznej Bazy Monitoringowej)
Tabela 4. Zestawienie środków finansowych (w PLN) przeznaczonych
na realizację Programu w 2013 r. i 2014 r. przez urzędy
wojewódzkie (na podstawie danych z Elektronicznej
Bazy Monitoringowej)
Tabela 5. Zestawienie środków finansowych (w PLN) przeznaczonych
na realizację Programu w 2013 r. i 2014 r. przez wojewódzkie
stacje sanitarno-epidemiologiczne (na podstawie danych
z Elektronicznej Bazy Monitoringowej)
Tabela 6. Zestawienie środków finansowych (w PLN) przeznaczonych
na realizację Programu w 2013 r. i 2014 r. przez urzędy
marszałkowskie (na podstawie danych z Elektronicznej
Bazy Monitoringowej)
Tabela 7. Oferta skierowana do osób żyjących z HIV/AIDS
w percepcji respondentów
Tabela 8. Ocena zaspokojenia potrzeb w ramach ofert skierowanych
do osób żyjących z HIV/AIDS
Tabela 9. Wybierane przez badanych źródła informacji na temat
HIV/AIDS i ich ocena
9
10
51
59
63
66
87
88
91
144 · Wykazy
Wykaz wykresów
Wykres 1. Zakażenia HIV, zachorowania na AIDS i zgony
chorych na AIDS w latach 1986–2014
Wykres 2. Wiek osób biorących udział w badaniach (N = 116)
Wykres 3. Liczba osób ankietowanych w podziale na długość życia
z HIV w latach (N = 116)
Wykres 4. Źródła informacji o możliwości wykonania testu
w kierunku HIV (N = 116)
Wykres 5. Ocena dostępu do informacji na temat zmniejszenia
możliwości zakażenia HIV/AIDS w latach 2013–2014 (N = 105)
8
83
84
85
92
Edyta Widawska
Selected aspects of preventative measures against HIV/AIDS in Poland
Research study
Summary
The issue of HIV/AIDS is an essential aspect of the discussion about
health-related strategies on a global and local scale. According to the data
UNAIDS for the year of 2015, the number of people who are aware that
they are infected with HIV and recognize their status is approximately
36.7 million all over the world. In Poland, since the beginning of the re-
search in 1985 to 29 February 2016, the incidence of HIV infection had
been found in 20,169 people. The estimated data of the National Centre
for AIDS indicate, however, that the number of people infected with HIV
is much higher and ranges between 36 and 45 thousand people. This puts
our country at the forefront of the European Union countries in terms of
the number of infected people who are not aware they have contracted
this disease.
The expenditures on the preventative measures against HIV in Po-
land are decreasing year by year. In 2007, still as much as 3.5 million PLN
was engaged in the preventative measures against HIV/AIDS, however
in 2013 and 2014 the amount dropped to 2.5 million PLN. Such a sig-
nificant depletion of funds must have resulted in a drastic reduction
of the initiatives aimed at raising the level of public awareness of HIV/
AIDS, and other preventative actions. After the abovementioned issues
have been taken into account, a research project was launched that was
aimed at analyzing the preventative measures taken in our country in the
years 2013–2014. The Social Committee for AIDS decided to carry out, in
collaboration with the Association of the National Network of People
Living with HIV/AIDS “Network Plus”, a national research focused on the
analysis of the condition of primary prophylaxis (access to the information,
146 · Summary
education and services in the area of HIV/AIDS prevention), secondary
prophylaxis (access to the information, education and services in the
area of HIV/AIDS prevention for persons with an increased level of risky
behaviour) and tertiary prophylaxis (measures to improve the quality of
the psychosocial sphere of life towards the people infected with HIV and
AIDS, their families and the loved ones). The results of the research and the
analysis presented in this publication are focused on the current situation,
which allows the acquisition and the comparison of multi-dimensional
data on the implementation of the National Programme for Preventing
HIV Infections and Combating AIDS. The study was undertaken by pub-
lic institutions (including regional offices, marshals’ offices, provincial
sanitary-epidemiological stations), non-governmental organizations
implementing preventive measures in the area of HIV/AIDS, people living
with HIV/AIDS, and infectious disease physicians who work with people
living with HIV/AIDS on every-day basis. Such an orientation of the re-
search resulted from the major aim of the research, which was to diagnose
and examine the implementation of the preventative measures taken by
public institutions within the National Programme for Preventing HIV
Infections and Combating AIDS developed for the period of 2012–2016,
and thus, i.e. on this basis, to produce recommendations for the further
planning of preventative measures in our country.
The work consists of three chapters and has the nature of a theoretical
and empirical study. The first chapter contains the issue substantial for
the subject matter, i.e. deliberations about the very essence of preventa-
tive measures, within which different forms of activities have been dis-
tinguished according to the adopted target groups of the preventative
interventions. The second chapter is a presentation of the methodology
adopted in the framework of the research. The third chapter comprises
the research results and the discussion on them.
The research project, which constitutes the basis for the prepared pub-
lication, was carried out with the support of the Stefan Batory Foundation
within the programme entitled Citizens for Democracy, financed with the
resources of the Financial Mechanism of the European Economic Area.
Edyta Widawska
Manche Aspekte der prophylaktischen Maßnahmen im Bereich HIV/AIDS
in Polen. Forschungsstudie
Zusammenfassung
Die mit HIV/AIDS verbundene Problematik stellt einen wichtigen Aspekt
der Diskussion über gesundheitsfördernde Strategie in globalem und loka-
lem Ausmaß dar. Den Daten des Gemeinsamen Programms der Vereinten
Nationen zu HIV/AIDS (UNAIDS) vom Jahr 2015 zufolge leben in der
ganzen Welt etwa 36,7 Millionen HIV-positive Menschen, die sich ihrer
Lage bewusst sind. Seitdem im Jahre 1985 erste Forschungen durchgeführt
wurden, wurden in Polen bis zum 29. Februar 2016 20 169 Personen für
HIV-positiv erklärt. Die Hochrechnung des Landeszentrums für AIDS
deutet aber darauf hin, dass die Zahl der HIV-Infizierten viel größer ist
und schwankt zwischen 36 und 45 Tausend Menschen. Das platziert unser
Land an der Spitze der EU-Länder hinsichtlich der Zahl von den Infizierten,
die sich ihrer Infektion nicht bewusst sind.
Die Aufwendungen auf Prophylaxe gegen HIV-Verseuchung nehmen
in Polen von Jahr zu Jahr ab. Noch in dem Jahre 2007 wurden für HIV/
AIDS Prophylaxe 3,5 Millionen Zlotys in Reserve gehalten, aber in den
Jahren 2013 und 2014 waren es lediglich 2,5 Millionen. Solche Fondsschmä-
lerung musste schon eine radikale Einschränkung von den die Bürger
über HIV/AIDS aufklärende Initiativen und von anderen vorbeugenden
Maßnahmen nach sich ziehen. In Anbetracht dessen initiierte man ein
Forschungsprojekt, dessen Zweck es war, die in unserem Land in dem
Zeitraum 2013–2014 ergriffenen prophylaktischen Maßnahmen gegen HIV/
AIDS zu analysieren. Gesellschaftliches Komitee für AIDS entschied sich
in Zusammenarbeit mit dem Verein Gesamtpolnisches Netz von den mit
HIV/AIDS-Lebenden „Sieć Plus“, gesamtpolnische Forschungen durchzu-
führen, die darauf ausgerichtet wurden, primäre Prophylaxe gegen HIV/
148 · Zusammenfassung
AIDS (Zugang zur Information, Bildung und Dienstleistungen), sekundäre
Prophylaxe (Zugang zur Information, Bildung und Dienstleistungen für
die einem erhöhten Ansteckungsrisiko ausgesetzten Personen) und tertiäre
Prophylaxe (Maßnahmen zur Besserung der Lebensqualität von HIV-Infi-
zierten, AIDS-Kranken, deren Familien und Nächsten) zu beurteilen. Die
in vorliegender Monografie geschilderten Forschungsergebnisse konzent-
rieren sich auf heutige Situation und erlauben, die die Verwirklichung des
Landesprogramms zur HIV-Infektionsvorbeugung und AIDS-Bekämpfung
betreffenden, komplexen Daten einzuholen und miteinander zu verglei-
chen. An den Forschungen nahmen teil: öffentliche Institutionen (u.a.:
Wojewodschaftsämter, Marschallämter, sanitärepidemiologische Statio-
nen), die sich mit HIV/AIDS-Prophylaxe befassenden Nichtregierungsor-
ganisationen, die mit HIV/AIDS-Lebenden und Fachärzte für Infektions-
krankheiten, die alltags mit HIV-positiven und AIDS-kranken Personen
arbeiten. Der Beweggrund für solche Ausrichtung der Forschungen war ihr
Hauptziel d.i. die Beurteilung, inwieweit die von öffentlichen Institutionen
im Rahmen des Landesprogramms zur HIV-Vorbeugung und AIDS-Be-
kämpfung für den Zeitraum 2012–2016 getroffenen prophylaktischen
Maßnahmen realisiert werden. Auf der Grundlage werden Hinweise für
weitere vorbeugende Maßnahmen in Polen ausgearbeitet.
Die Monografie besteht aus drei Kapiteln und hat einen theore-
tisch-empirischen Charakter. Das erste Kapitel enthält Informationen über
den Kern von prophylaktischen Maßnahmen und über ihre verschiedenen
Formen in Bezug auf bestimmte Zielgruppe der präventiven Eingriffe. Im
zweiten Kapitel wird die im Rahmen der durchgeführten Forschungen
angewandte Methodologie dargestellt. Das dritte Kapitel beinhaltet For-
schungsergebnisse samt deren Erörterung.
Das der vorliegenden Publikation zugrunde liegende Forschungs-
projekt wurde mit Hilfe der Stephan Báthory Stiftung im Rahmen des aus
den Mitteln des Fonds des Europäischen Wirtschaftsgebiets finanzierten
Programms „Die Bürger für Demokratie“ verwirklicht.
Redakcja: Dominika Kielan
Projekt okładki: Mariusz Bieniek
Redakcja techniczna: Dominika Kielan
Korekta: Magdalena Bieniek
Łamanie: Mariusz Bieniek
Copyright © 2016 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208‑6336
ISBN 978‑83‑226‑3059‑4
(wersja drukowana)
ISBN 978‑83‑226‑3060‑0
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40‑007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 9,5. Ark. wyd. 8,0.
Papier offset, kl. III, 90 g Cena 20 zł (+VAT)
Druk i oprawa: „TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.” Sp.K.
ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław
EDYTA WIDAWSKA
Adiunkt w
Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu
Śląskiego, doktor nauk humanistycznych w zakresie
socjologii, pedagog społeczny, absolwentka Szkoły
Praw Człowieka Helsińskiej Fundacji Praw Człowie‑
ka, specjalistka ds. monitoringu i praw człowieka,
wieloletnia trenerka i edukatorka działań równościo‑
wych i strażniczych w kraju i za granicą, współpra‑
cująca z wieloma organizacjami trzeciego sektora.
Autorka i współautorka licznych publikacji naukowych, dydaktycznych i popu‑
larnonaukowych. Pracę naukową i badawczą łączy skutecznie z działalnością
praktyczną, realizując projekty we współpracy z instytucjami zaangażowa‑
nymi we wprowadzanie polityk równościowych na poziomie krajowym i mię‑
dzynarodowym (m.in. RPO, MAiC, OBWE, ONZ, RE, UE, UNHCR).
Czytelnik może zapoznać się z wynikami interesujących ogólnopolskich badań
dotyczących działań profilaktycznych podejmowanych w Polsce w ostatnich latach
w ramach Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania
AIDS. Badania obejmują liczne instytucje publiczne oraz organizacje pozarządowe
realizujące działania profilaktyczne, jak i osoby żyjące z HIV/AIDS oraz lekarzy
chorób zakaźnych. Zdaję sobie sprawę, że zdobycie tego typu sprawozdań do analiz
nie było sprawą łatwą i wymagało wielu zabiegów badawczych. Książka może być
inspiracją dla podejmowania skuteczniejszych działań profilaktycznych, ponieważ
pokazuje zarówno mocne, jak i słabe strony prowadzonych do tej pory aktywności.
Jest to również dobry przykład współpracy osoby ze środowiska naukowego
z agendami organizacji pozarządowych.
prof. dr hab. Zbigniew Izdebski
Do 2008 r. odnotowywano w Polsce 600–800
nowych zakażeń HIV rocznie, od roku 2009
liczby te rosną. W 2015 r. nowo wykryte
rozpoznanie HIV zgłoszono u 1273 osób. Przy
rosnącej liczbie nowych zakażeń HIV nakłady
na profilaktykę niestety maleją. W 2007 r.
zarezerwowano na nią 3,5 (3,5 mln zł)
budżetu Krajowego Programu Zapobiegania
Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS, w roku
2014 było to tylko 0,9 (2,5 mln zł).
CENA 20 ZŁ
(+ VAT)
Edyta Widawska
Wybrane aspekty
działań profilaktycznych
w obszarze HIV/AIDS w Polsce
Studium badawcze
E
d
y
t
a
W
d
a
w
s
k
a
i
W
y
b
r
a
n
e
a
s
p
e
k
t
y
d
z
i
a
ł
a
ń
p
r
o
f
i
l
a
k
t
y
c
z
n
y
c
h
w
o
b
s
z
a
r
z
e
H
V
/
A
D
S
w
P
o
I
I
Więcej o książce
l
s
c
e
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-226-3060-0
Pobierz darmowy fragment (pdf)