Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00556 007506 16394126 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Wykładnia konstytucji. Aktualne problemy i tendencje - ebook/pdf
Wykładnia konstytucji. Aktualne problemy i tendencje - ebook/pdf
Autor: , , Liczba stron:
Wydawca: Wolters Kluwer Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8092-761-2 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki >> konstytucyjne
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Autorami opracowania są wybitni teoretycy wykładni konstytucji oraz sędziowie Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, którzy w swym dorobku łączą analizę teoretyczną z praktyką orzeczniczą.
Problematyka wykładni konstytucji stanowi źródło niezliczonych komentarzy politycznych i publicystycznych dotyczących granic władzy sądowniczej czy legitymizacji ustrojowej Trybunału Konstytucyjnego. Autorzy starają się rozstrzygnąć te problemy i z tego powodu trafiają w centrum aktualnych polskich debat prawno-politycznych. Opracowanie zawiera analizy prognostyczne wskazujące, w jakim kierunku będzie się rozwijać teoria wykładni konstytucji oraz praktyka orzecznicza.
W monografii zostały też omówione m.in.: nowe idee dotyczące swoistości wykładni konstytucji oraz jej tekstu, zagadnienia z zakresu otoczenia normatywnego, aksjologii, nierozdzielności problemów interpretacyjnych od problemów walidacyjnych konstytucji, jak również negatywne konsekwencje prawniczego aktywizmu przejawiającego się w wykładni ustawy zasadniczej.
Publikacja jest przeznaczona dla przedstawicieli nauki prawa, sędziów, a także szeroko pojętej grupy zawodowej prawników: adwokatów, radców prawnych, prokuratorów oraz notariuszy.
'Monografia porządkuje i systematyzuje, a także weryfikuje niektóre istotne elementy (argumenty) obecne nie tylko w dotychczasowej doktrynie prawniczej, lecz także w aktualnie toczonej prawnej i politycznej debacie wokół konstytucji (konstytucjonalizmu) oraz sądownictwa konsty-tucyjnego. (...) teksty - przez to, że pisane były przez przedstawicieli różnych dyscyplin (teorii prawa, doktryny prawa konstytucyjnego i administracyjnego, w tym akademików posiadających duże doświadczenie w praktyce sądowniczej) - prezentują szerokie spektrum podejmowanych problemów, jak również ujęć (dyscyplinowych języków, sposobów narracji etc.). (...) większość autorów to osoby o bardzo uznanej pozycji naukowej i rozpoznawalne nie tylko w środowisku prawniczym. Wszystkie te okoliczności sprawiają, że otrzymujemy monografię, która dotyczy kwestii doktrynalnie ważkich (trudnych, w dużej mierze nowych), a zarazem o dużej doniosłości praktycznej i społecznej .
z recenzji prof. Andrzeja Batora
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

WYKŁADNIA KONSTYTUCJI Aktualne problemy i tendencje redakcja naukowa Marek Smolak Stanisław Czepita, Maciej Dybowski Roman Hauser, Mikołaj Hermann Marzena Kordela, Ewa Łętowska Agnieszka Łyszkowska, Jarosław Mikołajewicz Marek Smolak, Janusz Trzciński Sławomira Wronkowska, Marek Zirk-Sadowski WARSZAWA 2016 Wydanie publikacji zostało dofinansowane przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydanie publikacji zostało dofinansowane przez Fundację im. prof. Zygmunta Ziembińskiego Recenzent Wydawca Prof. dr hab. Andrzej Bator Redaktor prowadzący Wydawca Małgorzata Stańczak Opracowanie redakcyjne Redaktor prowadzący, opracowanie redakcyjne Grażyna Polkowska-Nowak Łamanie Łamanie Andytex Projekt gra czny okładki i stron tytułowych Projekt okładki i stron tytułowych Grafos Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁ ASNOŚĆ Więcej na www.legalnakultura.pl PLK IB ��K © Copyright by Wolters Kluwer SA, 2016 © Copyright by ISBN: 978-83-264-9101-6 Wolters Kluwer SA, 2013 ISBN: Dział Praw Autorskich 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel. 22 535 82 19 Wydane przez: e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl Wolters Kluwer SA www.wolterskluwer.pl Dział Praw Autorskich księgarnia internetowa www.profinfo.pl 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl Spis treści Spis treści Spis treści Wykaz skrótów / 7 Marek Smolak Słowo wstępne / 9 Sławomira Wronkowska O niektórych osobliwościach konstytucji i jej interpretacji / 15 Marek Smolak Wykładnia otoczenia normatywnego konstytucji / 39 Janusz Trzciński Znaczenie autonomicznej wykładni konstytucji na przykładzie orzecznictwa sądów administracyjnych / 55 Roman Hauser Wykładnia przepisów konstytucji w orzecznictwie sądów administracyjnych. Zagadnienia wybrane / 65 Marek Zirk-Sadowski Tożsamość konstytucyjna sądów administracyjnych / 81 Ewa Łętowska Timeo Danaos et dona ferentes. Pamflet o myśleniu prawniczym / 99 Stanisław Czepita O koncepcji czynności konwencjonalnych w prawie / 109 5 Spis treści Marzena Kordela Pewność prawa jako wartość konstytucyjna / 149 Maciej Dybowski Cele prawowite w klauzuli limitacyjnej a dobro wspólne w polskim porządku konstytucyjnym / 161 Mikołaj Hermann, Agnieszka Łyszkowska Związkowe ujęcie przedmiotu kontroli w orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego / 181 Jarosław Mikołajewicz Kilka uwag o legitymizacji Trybunału Konstytucyjnego w kontekście obsady stanowisk sędziowskich / 207 6 Wykaz skrótów Wykaz skrótów Wykaz skrótów Akty prawne d.u.TK Konstytucja p.p.s.a. pr. energ. u.s.m. ustawa lustracyjna Inne u.TK CBOSA EPS NSA OTK ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytu- cyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 z późn. zm.), uchylona Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępo- waniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm.) ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1059 z późn. zm.) ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1222 z późn. zm.) ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Na- rodowi Polskiemu (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 152 z późn. zm.) ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytu- cyjnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 293) Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych Europejski Przegląd Sądowy Naczelny Sąd Administracyjny Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzę- dowy 7 Wykaz skrótów OTK-A PiP Prz. Sejm. RPEiS TK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzę- dowy. Seria A Państwo i Prawo Przegląd Sejmowy Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Trybunał Konstytucyjny 8 Marek Smolak Słowo wstępne Marek Smolak Słowo wstępne Oddawany do rąk Czytelników tom powstał w następstwie ogólnopol- skiej konferencji naukowej z okazji jubileuszu Profesor Sławomiry Wronkowskiej zorganizowanej przez Katedrę Teorii i Filozofii Prawa Wydziału Prawa i Administracji UAM w Poznaniu, zatytułowanej: „Wykładnia prawa: teoria i praktyka”, która odbyła się 24 czerwca 2014 r. Niezależnie od merytorycznej wagi zagadnień podjętych na konferencji, jej inicjatywa zrodziła się z uznania potrzeby uświadomienia sobie aktualnego stanu badań nad Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, wykładnią prawa oraz sądownictwem konstytucyjnym. Nie ulega wątpliwości, że do tego stanu rzeczy przyczyniło się, z jednej strony, poczucie narastającej doniosłości dyskusji wokół konstytucji i jej wykładni, z drugiej zaś pytania, jakie pojawiły się w związku z kwestionowaniem legitymizacyjnej podstawy działalności Trybunału Konstytucyjnego. Choć jedną z intencji przy- świecających konferencji było dokonanie przekroju stanu badań nad wykładnią konstytucji, cel ten można uznać za udokumentowany tylko w określonym stopniu. Dwie okoliczności zasługują w tej mierze na wzmiankę. Pierwsza to rozległość problematyki związanej z konstytucją i jej wykładnią. Druga ze wspomnianych okoliczności to w dalszym ciągu występowanie różnorodnych, niekiedy nakładających się na siebie kon- cepcji wykładni ustawy zasadniczej. Mam nadzieję, że to opracowanie będzie dobrym punktem wyjścia do dyskusji na temat współczesnych – czasami wielce złożonych – pro- 9 Marek Smolak blemów związanych z wykładnią konstytucji oraz dalszych badań nad możliwymi zastosowaniami rozwiązań zaproponowanych w tej publi- kacji w nauce i praktyce prawniczej. Opracowanie składa się z dwunastu tekstów. Nie zdecydowałem się na podział na części, chociaż starałem się zachować pewien porządek me- rytoryczny. Tom otwiera artykuł Sławomiry Wronkowskiej O niektórych osobliwościach konstytucji i jej interpretacji. Autorka wskazuje, że ową osobliwością konstytucji i jej interpretacji jest swoistość cech tekstu kon- stytucji, jaką jest tematyka ustawy zasadniczej, oraz jej cechy formalne – struktura i język. Pierwsza z wymienionych cech sprawia, że obiektem interpretacji jest jej tekst postrzegany zarówno jako zbiór przepisów, jak i jako przejaw założeń ustrojowych, na gruncie których tekst jest sformu- łowany. Założenia te Autorka nazywa otoczeniem normatywnym tekstu konstytucji, które także podlegają interpretacji, choć – jak podkreśla – przy zastosowaniu odmiennych metod niż w przypadku metod typo- wych dla interpretowania przepisów prawnych. W przypadku zaś usta- lania znaczenia tzw. pojęć zastanych, zdaniem Autorki, interpretator po- mija najprostsze reguły interpretacji językowej i przechodzi bezpośrednio do ich znaczeń w języku prawniczym, a w sytuacji gdy nadal są nie dość klarowne – dokonuje doprecyzowania. Różnice w korzystaniu z tego instrumentarium związane są z problemem niestosowania niektórych zabiegów wykładni językowej: w niestosowaniu wykładni systemowej pionowej, w stosowaniu wykładni celowościowej oraz funkcjonalnej, które mają służyć zrekonstruowaniu norm wyrażo- nych w konstytucji. Nadto z wykładnią konstytucji, z jednej strony, wiąże się większa trudność odtwarzania zwłaszcza treści zasad prawa i praw podmiotowych, z drugiej zaś – większa swoboda interpretatora dokonu- jącego tych zabiegów. Drugi z tekstów – mego autorstwa Wykładnia otoczenia normatywnego konstytucji – stanowi próbę przedstawienia problemów, jakie wiążą się z wykładnią otoczenia normatywnego konstytucji. Wykładnia ta deter- minowana jest charakterystyką obiektu będącego przedmiotem interpre- tacji. Obiektem interpretacji są nie tylko idee, koncepcje, poglądy, teksty źródłowe, ale i fakty historyczne, społeczne, dane statystyczne czy de- 10 Słowo wstępne mograficzne. Jako takie pozostają przedmiotem zainteresowania przede wszystkim filozofii, historii idei, socjologii, ekonomii czy statystyki. Trzecim tekstem jest esej Janusza Trzcińskiego zatytułowany Znaczenie au- tonomicznej wykładni konstytucji na przykładzie orzecznictwa sądów admini- stracyjnych. Autor, ilustrując swą tezę o autonomiczności wykładni Konsty- tucji dwoma orzeczeniami Naczelnego Sądu Administracyjnego, wskazuje trzy grupy argumentów uzasadniających stosowanie autonomicznej wy- kładni Konstytucji: nadrzędną rolę Konstytucji w systemie źródeł prawa, obowiązek bezpośredniego stosowania Konstytucji zawarty w art. 8 ust. 2 Konstytucji oraz na ochronę systemu konstytucyjnych wartości. W czwartym tekście – w artykule Wykładnia przepisów Konstytucji w orzecznictwie sądów administracyjnych. Zagadnienia wybrane – Roman Hauser podkreśla, że Konstytucja z 1997 r., która zawiera wiele zasad ogólnych, nabiera rzeczywistej treści w bardziej szczegółowych regula- cjach umożliwiających sądom stosowanie jej przepisów do rozstrzygnięcia sprawy sądowej w sytuacji, gdy nie ma możliwości zastosowania ustawy lub innego aktu prawnego budzącego, zdaniem sądu, wątpliwości co do jego zgodności z postanowieniami Konstytucji. Ocena, czy zachodzą przesłanki bezpośredniego zastosowania przepisu konstytucyjnego, wy- maga dokonania wykładni danego przepisu konstytucyjnego w celu roz- strzygnięcia sprawy – wydania wyroku albo skierowania pytania praw- nego do Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 193 Konstytucji. Jak podkreśla R. Hauser, w orzecznictwie sądów administracyjnych można znaleźć odniesienia do preambuły Konstytucji, klauzul generalnych oraz poszczególnych norm konstytucyjnych dotyczących wolności i praw oraz obowiązków jednostki (człowieka i obywatela). Analiza orzecznictwa Na- czelnego Sądu Administracyjnego prowadzi Autora do wniosku, że sądy administracyjne coraz odważniej stosują Konstytucję i w związku z tym mniej pochopnie występują do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniami prawnymi. W szczególności sądy dostrzegają, że dla oceny legalności de- cyzji nie wystarczy sprawdzenie, czy jest ona zgodna z ustawą lub rozpo- rządzeniem, ale powinna być również zgodna z Konstytucją. Z kolei problem konstruowania nowej tożsamości polskiego prawa admi- nistracyjnego podejmuje w swym tekście Tożsamość konstytucyjna sądów 11 Marek Smolak administracyjnych Marek Zirk-Sadowski. Zdaniem Autora procesu budo- wania nowej tożsamości polskiego prawa administracyjnego nie sposób oddzielić od poszukiwania europejskiej tożsamości prawnej. Budowa tożsamości polskiego prawa administracyjnego może być oparta przede wszystkim na autonomii Konstytucji w relacji do prawa unijnego. Jak wia- domo, ani na gruncie prawa Unii Europejskiej, ani na gruncie Konwencji nie istnieje obowiązek narzucania konkretnych rozwiązań instytucjonal- nych, stąd istnieje możliwość uzgadniania koncepcji integracji europejskiej z konstytucjami poszczególnych państw przez swoisty system samoregu- lacyjny istniejący w Unii. Podstawowym składnikiem tego mechanizmu, zdaniem Autora, jest – czy też może być – wykładnia prokonstytucyjna. W kolejnym eseju: Timeo Danaos et dona ferentes. Pamflet w dyskusji o myśleniu prawniczym, Ewa Łętowska podejmuje temat społecznie bardzo doniosły, a mianowicie rozdźwięk oczekiwań wobec prawa i jego rzeczywistego działania. Rozwój praw człowieka wymaga, aby wymiar sprawied liwości był efektywny. Autorka wskazuje częste przypadki wy- biegów proceduralnych, apices iuris w złym tego słowa znaczeniu, nie- rzetelność w kontaktach z sądem, przekraczanie granic dozwolonych ro- zumowań prawniczych czy metod wykładni, które mogą prowadzić do ograniczenia praw stron występujących przed sądem. Autorka na takich przykładach, jak: „czyszczenie kamienic”, rewindykacja mienia poży- dowskiego „na kuratora”, tzw. rugi spółdzielcze, pokazuje, że taki stan rzeczy prowadzi do dysparytetu przed sądem grup społecznych syste- mowo upośledzonych. Sytuacja ta wymaga od sędziego, zdaniem Autorki, szczególnej przenikliwości i wrażliwości w dostrzeżeniu społecznego tła problemu, którym się zajmuje, i zrozumienia mechanizmu, który tworzy przepisy, jakimi się akurat zajmuje. Ewa Łętowska uważa, że taki stan rzeczy pozostaje nie bez związku z zasadą kontradyktoryjności. Jak pod- kreśla Autorka, kontradyktoryjność zwalnia sędziego m.in. od trudności samodzielnego prawniczego myślenia, od doskonalenia kunsztu interpre- tacyjnego czy biegłości analitycznej tekstu i systemu prawa. Kolejny artykuł, O koncepcji czynności konwencjonalnych w prawie au- torstwa Stanisława Czepity, poświęcony jest analizie oddziaływania kon- cepcji czynności konwencjonalnych w prawie – wypracowanej w szkole poznańsko-szczecińskiej – na teorię prawa, jak również na dogmatykę 12 Słowo wstępne prawa. Autor zastanawia się, czy koncepcja ta nie wymaga uzupełnienia, rozwinięcia, a być może – modyfikacji. Tekst w intencji Autora jest próbą sformułowania odpowiedzi na te pytania. W następnym tekście – Pewność prawa jako wartość konstytucyjna – Ma- rzena Kordela zajmuje się pewnością prawa jako naczelną jego wartością. Wartości zyskują kwalifikację wartości naczelnej wtedy, gdy spełniają cztery warunki: po pierwsze, muszą stanowić podstawę obowiązywania pozostałych wartości; po drugie, dana wartość nie może być zastąpiona przez inną wartość naczelną; po trzecie, stwierdzenie niezgodności jakiej- kolwiek wartości nie-naczelnej z wartością naczelną powoduje utratę obo- wiązywania przez wartość nie-naczelną, po czwarte wreszcie – uznanie wartości za naczelną przesądza o zaliczeniu do systemu przynajmniej niektórych innych wartości. Autorka podkreśla, że wszystkie wymie- nione cechy spełnia wartość pewności prawa. Ujęcie pewności prawa jako wartości naczelnej sprawia, że może podlegać ona stopniowaniu, a także może popadać w konflikt z innymi wartościami. Z kolei w artykule Cele prawowite w klauzuli limitacyjnej a dobro wspólne w polskim porządku konstytucyjnym Maciej Dybowski analizuje cele prawowite wskazane w klauzuli limitacyjnej w art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz ich relacje do dobra wspólnego wskazanego w art. 1 Konstytucji. Jeżeli przyjąć, że składniki konkretyzujące dobro wspólne pokrywają się z celami prawowitymi wskazanymi w art. 31 ust. 3 Konstytucji, to za- równo sprowadzanie klauzuli limitacyjnej do zasady proporcjonalności, jak i kolizjonistyczne przeciwstawianie dobra wspólnego prawom, inte- resom i wolnościom jednostek byłoby nieuprawnione. Autor formułuje taką koncepcję dobra wspólnego, która jego zdaniem umożliwia spójną interpretację celów prawowitych wskazanych w klauzuli limitacyjnej i jednocześnie pozwala uniknąć aksjologicznych kłopotów związanych z kolizjonizmem i redukcjonizmem. Punktem wyjścia dla Mikołaja Hermanna oraz Agnieszki Łyszkowskiej w kolejnym tekście, zatytułowanym Związkowe ujęcie przedmiotu kontroli w orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego, jest analiza posługiwania się for- mułą „przepis x w związku z przepisem y”, służącą wskazaniu co najmniej dwóch powiązanych ze sobą przepisów prawnych, które są łącznie podstawą 13 Marek Smolak odtworzenia określonego unormowania lub jego fragmentu przez Trybunał Konstytucyjny. Zadaniem, jakie postawili sobie Autorzy, jest wykazanie, że omawiana formuła staje się niejednoznaczna, uzyskując znaczenie od- mienne od przyjmowanego w rozstrzygnięciach podejmowanych przez inne organy władzy publicznej, w publikacjach naukowych czy w szeroko rozu- mianej praktyce prawniczej. W konkluzji Autorzy postulują, aby wobec nie- jednoznaczności tej formuły zrezygnować z posługiwania się nią. Tom zamyka studium Jarosława Mikołajewicza Kilka uwag o legitymizacji Trybunału Konstytucyjnego w kontekście obsady stanowisk sędziowskich. Autor koncentruje się na pozycji ustrojowej Trybunału Konstytucyjnego w Rzeczypospolitej Polskiej, która – jego zdaniem – nie wynika li tylko z przyznanych mu prawem kompetencji. Autor podkreśla, że funkcja spo- łeczna Trybunału Konstytucyjnego przekracza rolę, którą przypisało mu prawo. Nie może zatem dziwić, że sposób obsady stanowisk sędziowskich w Trybunale Konstytucyjnym również determinuje jego podstawy legi- tymizacyjne. Autor przytacza argumenty na rzecz obsadzenia stanowisk Trybunału w drodze procedur parlamentarnych, które mają przynajmniej tę przewagę nad innymi, że są jawne i najlepiej dostosowane do politycz- nego charakteru tego zagadnienia oraz jego społecznej doniosłości. Składające się na niniejszy tom szkice pokazują wyraźnie, że problema- tyka wykładni konstytucji, samej konstytucji i orzecznictwa konstytucyj- nego daleka jest od konkluzywnych rozstrzygnięć. Teksty pisane przez Autorów wykorzystujących różne narzędzia badawcze oraz przyjmują- cych różne perspektywy badawcze poświęcone są aktualnym problemom związanym ze stosowaniem konstytucji, jej wykładnią oraz wpływem, jaki może mieć ów proces na rozmaite aspekty życia publicznego. Jedno- cześnie dobór Autorów, sposób argumentowania oraz zakres problemów podejmowanych przez nich pozwala żywić nadzieję, że praca w cho- ciażby skromnym zakresie przyczyni się do wzmocnienia dyskusji, tak bardzo potrzebnej u progu 2016 r., nad Konstytucją RP, jej wykładnią i rolą orzecznictwa sądów polskich w kształtowaniu polskiego porządku prawnego. Nie mniejszą rolę przypisuję temu tomowi w kształtowaniu i pobudzaniu świadomości społecznej co do doniosłości Konstytucji i jej wykładni nie tylko dla funkcjonowania państwa, lecz także ochrony praw jednostki przed bezprawnym działaniem jego organów. 14 Sławomira Wronkowska O niektórych osobliwościach konstytucji i jej interpretacji Sławomira Wronkowska O niektórych osobliwościach konstytucji i jej interpretacji 1. Tytuł tego szkicu jest sformułowany ogólnie, z nieukrywaną intencją asekuracyjną. Daje wyraz memu wyjściowemu przekonaniu, że o ile dużo potrafimy powiedzieć o społecznej i politycznej doniosłości wy- kładni konstytucji rozumianej jako rezultat procesu interpretacyjnego (wykładnia w sensie apragmatycznym), o tyle znacznie mniej o naturze procesu, który nas do owego rezultatu doprowadza (wykładnia w rozu- mieniu pragmatycznym). 1.1. Wypowiadając się w tej pierwszej sprawie, trzeba ustalić konkluzję interpretacyjną oraz właściwości podmiotu, który jest jej autorem (w tym jego pozycję ustrojową), a także opisać skutki, jakie ona wywołuje. W drugim przypadku dla owocności dyskursu konieczne jest uporząd- kowanie wielu kwestii. Trzeba np. ustalić, jak rozumie się wykładnię, o jakim paradygmacie czy paradygmatach wykładni jest mowa, czy ist- nieje jakiś paradygmat wykładni konstytucji, czy chodzi nam o wykładnię dokonywaną w celu uzyskania podstawy do określonego rozstrzygnięcia (wykładnię operatywną) czy o wykładnię merytoryczną. 1.2. Historia interpretacji konstytucji jest stosunkowo krótka, a to ze względu na niedługą historię samej konstytucji jako pisanego obiektu interpretacji oraz ze względu na krótką historię sądownictwa konstytu- cyjnego, które dało niekwestionowany praktyczny wyraz temu, że kon- stytucja jest aktem normatywnym, a odtwarzane z niej normy znajdują zastosowanie także w tak skomplikowanym procesie stosowania prawa, jakim jest rozstrzyganie o konstytucyjności innych norm. Już te dwie 15 Sławomira Wronkowska okoliczności tłumaczą, dlaczego – mimo toczących się od jakiegoś czasu dyskusji na temat wykładni ustawy zasadniczej – nie dysponujemy jeszcze uporządkowanym opisem praktyki wykładni konstytucji (np. dokony- wanej przez sądy konstytucyjne)1, który pozwoliłby uzasadnić pogląd, że wykładnia konstytucji nie różni się albo różni się od wykładni innych aktów, zwłaszcza ustaw, ani dostatecznie wykształconymi normatyw- nymi koncepcjami wykładni opartymi na uzasadnionym przekonaniu, że interpretacja konstytucji wymaga swoistego kanonu metod2. Jest niewątpliwe, że najwięcej impulsów do refleksji nad wykładnią kon- stytucji dostarcza sądownictwo konstytucyjne. Pytania o doniosłość re- zultatu tej wykładni oraz o swoistość procesu interpretacyjnego pojawiły się z całą doniosłością nieco później niż ono samo, wtedy mianowicie, gdy zmienił się tekst konstytucji jako obiekt wykładni, bo nasycono go obszernymi katalogami praw człowieka i obywatela, klauzulami odsyła- jącymi do norm i wartości spoza systemu prawa, zasadami prawa, nor- mami programowymi, zwrotami wartościującymi i gdy rola sądownictwa konstytucyjnego przestała się ograniczać – jak w jego modelowym Kel- senowskim ujęciu – do prostej kontroli hierarchicznej zgodności norm, a stała się rolą strażnika pozycji jednostki w państwie, chroniącego ją przed niebezpieczeństwami grożącymi ze strony władzy ustawodawczej. Musiało to doprowadzić do poszerzenia władzy sądów konstytucyjnych, przed czym ostrzegał Hans Kelsen3, i potrzeby odpowiedzi na pytanie o społeczną kontrolowalność wykładniczych zabiegów sądu konstytu- cyjnego ustalającego treść norm ustawy zasadniczej służących mu jako wzorce kontroli. 1 Niniejszy tekst oddano do druku przed ukazaniem się pracy: Wykładnia konstytucji. Inspi- racje, teorie, argumenty, red. T. Stawecki, J. Winczorek, Warszawa 2014, i dlatego ustalenia w niej poczynione nie zostały przeze mnie uwzględnione. Wcześniej pewne elementy opisu procesu wykładni konstytucji znajdują się np. w pracach: T. Gizbert-Studnicki, Teoria wykładni Trybunału Konstytucyjnego (w:) Teoria prawa. Filozofia prawa. Współczesne prawo i prawo- znawstwo, Toruń 1998, s. 75 i n.; M. Rączka, Wykładnia prawa konstytucyjnego (w:) Wykładnia prawa i inne problemy filozofii prawa, red. L. Morawski, Toruń 2005, s. 15 i n. 2 Zob. poglądy zreferowane w artykule A. Grabowskiego, Teoria konstytucyjnego państwa prawa i jej wpływ na argumentację prawniczą (w:) Demokratyczne państwo prawa. Zagadnienia wybrane, red. M. Aleksandrowicz, A. Jamróz, L. Jamróz, Białystok 2014, s. 57 i n. 3 H. Kelsen, Istota i rozwój sądownictwa konstytucyjnego, tł. B. Banaszkiewicz, Warszawa 2009. 16 O niektórych osobliwościach konstytucji i jej interpretacji 1.3. Nie trzeba przekonywać, że tekst konstytucji, jak każdy tekst prawny, wymaga interpretacji4, a wobec właściwości tego tekstu oraz jego oto- czenia normatywnego – o czym będzie dalej mowa – wykładnia konsty- tucji staje się coraz bardziej skomplikowana i nabiera coraz większego znaczenia5. Jeśli nadto podziela się pogląd, że interpretator przy odtwa- rzaniu z tekstu prawnego norm o takiej, a nie innej treści dysponuje nie- kiedy znacznym zakresem swobody, to trzeba zaakceptować wniosek, że dysponuje on szczególnego rodzaju władzą wymagającą legitymizacji6. Pytanie o legitymizację interpretacyjnej władzy sądów konstytucyjnych jest doniosłe z kilku względów. Najpierw należy zauważyć, że sądow- nictwo konstytucyjne (orzekanie przez sądy konstytucyjne) nie da się oddzielić od sporów politycznych o wartości, jakie ma chronić i respek- tować prawo, o cele prawodawstwa i preferencje tych celów. Uczestniczy ono w tych sporach w instytucjonalnych formach przewidzianych kon- stytucją i w zakreślonych przez nią granicach7. Zarazem jednak w pro- cesie interpretowania ustawy zasadniczej odtwarza swoje kompetencje i granice, w jakich może z nich czynić użytek. Jeśli więc mówi się coraz częściej o ustrojowym aktywizmie sądów konstytucyjnych, to ma się na myśli współkształtowanie przez nie swojej pozycji ustrojowej przez współokreślenie kompetencji orzeczniczych. Zwróćmy nadto uwagę, że spełniając swe główne zadanie gwaranta kon- stytucyjnych praw i procedur, sądy konstytucyjne rozstrzygają w procesie interpretacji wątpliwości dotyczące treści norm wyznaczających proce- durę ustawodawczą, konstytucyjnie dopuszczalne formy aktów prawo- dawczych, zakres prawodawczej swobody regulacyjnej. Ustalają więc treść zarówno wzorców kontroli aktów tworzących prawo (procesu prawo- twórczego), jak i ich wytworów (poszczególnych aktów normatywnych). Wpływają w ten sposób na treść norm, które wyznaczają ustrój two- 4 Odrzucam koncepcję tzw. rozumienia bezpośredniego, co w przypadku interpretowania konstytucji już prima facie wydaje się uzasadnione. 5 Zob. np. E.W. Böckenförde, Sądownictwo konstytucyjne – struktura, organizacja, legitymi- zacja (w:) Państwo prawa w jednoczącej się Europie, Warszawa 2000, s. 64 i n. 6 R. Sarkowicz, Uwagi o współczesnej interpretacji prawniczej (w:) Polska kultura prawna a proces integracji europejskiej, red. S. Wronkowska, Kraków 2005, s. 29–30. 7 E.W. Böckenförde, Sądownictwo… 17 Sławomira Wronkowska rzenia prawa oraz treść norm merytorycznych. Dodać przy tym trzeba, że ustalając wiążąco treść norm konstytucyjnych jako podstawy do doko- nywania konkretnych aktów kontroli, sąd konstytucyjny dostarcza tym samym doktrynie oraz orzecznictwu sądowemu materiału, po pierwsze, do dokonywania wykładni w zgodzie z konstytucją i, po wtóre, do doko- nywania wykładni systemowej pionowej. Natomiast dokonując wykładni przepisów poddawanych kontroli, sąd konstytucyjny wyraża niejedno- krotnie stanowisko co do dopuszczalności stosowania określonych reguł wykładni w procesie interpretowania przepisów należących do określonej gałęzi prawa lub formułuje standardy co do legislacyjnej jakości tych przepisów8. W ten sposób pośrednio wpływa na kształtowanie kultury interpretacyjnej i treść norm poszczególnych gałęzi prawa. Tego rodzaju oddziaływanie orzecznictwa konstytucyjnego (wyników dokonanej przez nie wykładni) bywa określane jako „promieniowanie” na system prawa9. Przejawia się w nim kolejna rola sądu konstytucyjnego jako współtwo- rzącego system. Podstawowa, dostrzegana i eksponowana rola ustrojowa sądownictwa konstytucyjnego to rola negatywnego prawodawcy, który – działając w wyznaczonych mu granicach – powoduje eliminowanie z systemu norm niezgodnych z konstytucją, doprowadzając do jego spójności w tym sensie, że pozbawia go elementów ów system „rozsadzających”. Aby jednak móc odgrywać tę rolę, trzeba, jak wspominano, odtworzyć treść norm będących konstytucyjnymi wzorcami kontroli. A to z kolei sprzyja spójności systemu rozumianej jako spajanie jego różnorodnych treściowo elementów wspólnym systemem wartości i celów10. Jest to oczywiście rola pośrednia, będąca pochodną roli negatywnego prawodawcy, ale przecież bardzo istotna, bo przyczyniająca się do tego, by system był oparty na jednolitych podstawach aksjologicznych. W tym też ujawnia się kolejna rola wykładni konstytucji dokonywanej przez sądy konstytucyjne. 8 Np. R. Mastalski, glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 września 2011 r., P 33/09, Prz. Sejm. 2012, nr 2, s. 177. 9 Bliżej np. E. Łętowska, Promieniowanie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego na po- szczególne gałęzie prawa (w:) Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Zubik, Warszawa 2006, s. 353 i n. 10 O dwóch rozumieniach pojęcia „spójność systemu” zob. S. Wronkowska, Spójność systemu prawa (w:) Jakość prawa, Warszawa 1996, s. 59 i n. 18 O niektórych osobliwościach konstytucji i jej interpretacji Ze względu na szczególną pozycję obiektu wykładni – konstytucji ma- jącej prymat w systemie źródeł prawa – oraz z uwagi na wyróżniającą się pozycję ustrojową sądu konstytucyjnego, który – dokonując jej wy- kładni – wydaje orzeczenia ostateczne, a stąd rezultat jego wykładni ma charakter wiążący, nie ma wątpliwości, że nie istnieje w państwie pod- miot, którego interpretacja konstytucji mogłaby wywoływać podobnie silne i rozległe skutki. Ich waga jest znaczna już wtedy, gdyby przyjąć, że wykładnia konstytucji ma charakter jedynie odtwórczy. Jeżeli jednak wykracza poza te, skądinąd niejasno zarysowane, granice wykładni od- twórczej, staje się narzędziem władzy, które może (choć nie musi) po- zostawać w częściowej choćby opozycji do demokratycznego porządku ukształtowanego przez ustrojodawcę i znajdującego wyraz w tekście ustanowionej ustawy zasadniczej. Uzasadniony jest zatem wniosek, że konstytucja w działaniu jest współtworzona przez jej interpretatorów, w szczególności sądy konstytucyjne11. Wreszcie zauważyć trzeba, że w tym swoistym dialogu między ustrojo- dawcą a sądem interpretującym ustanowioną przez niego konstytucję, choć ostatnie słowo należy do tego pierwszego, to jednak sprawa nie jest tak prosta. Oczywiście reakcją ustrojodawcy na nieakceptowaną przez niego interpretację konstytucji może być zmiana jej tekstu, co politycznie nie jest łatwe, a współcześnie, wobec niezmienialnych lub względnie nie- zmienialnych postanowień konstytucji, jest także utrudnione prawnie. Trzeba wszakże zwrócić uwagę na inne jeszcze okoliczności. W pro- cesie interpretacyjnym wykorzystuje się określone reguły wykładni lub określone argumenty uzasadniające konkluzję interpretacyjną. Te zaś są wytworami pewnej kultury prawnej, którą wypracowuje także sąd konstytucyjny. O ile zmiana tekstu ustawy zasadniczej wydaje się mimo wszystko stosunkowo prosta, o tyle zmiana kultury oraz zakorzenionych w niej wartości i reguł interpretacyjnych nie daje się w pełni zadekre- tować ustrojodawczą decyzją. Powyższe spostrzeżenia uzasadniają roszczenie, aby stosowane w pro- cesie interpretowania konstytucji reguły interpretacyjne czy rodzaje ar- gumentów uzasadniających wykładnicze konkluzje były możliwie jasne, 11 Jest tak niezależnie od różnych głoszonych ideologii wykładni. 19 Sławomira Wronkowska czyniąc proces interpretacyjny przejrzystym i przewidywalnym. To bo- wiem – wobec braku kontroli instytucjonalnej – decyduje o społecznej kontrolowalności tego procesu. 2. Przejdźmy do wykładni konstytucji jako zespołu czynności (tj. do procesu jej interpretowania). Trzeba przypomnieć, że i w tym ujęciu wy- kładnia może oznaczać np. zespół czynności związanych z rozumieniem tekstów prawnych, zespół takich czynności i nadto wnioskowań z norm wyinterpretowanych o innych normach, a także – w najbardziej ogólnym i zarazem nieprecyzyjnym znaczeniu – zespół czynności, jakich doko- nuje sąd konstytucyjny w procesie kończącym się orzeczeniem o zgod- ności albo niezgodności kontrolowanego aktu z aktem hierarchicznie wyższym. Inspiracją do uwag czynionych w tej części opracowania jest wykładnia ope- ratywna dokonywana przez sądy konstytucyjne. Nie będę się więc odnosiła do wykładni ustawy zasadniczej dokonywanej przez naukę prawa konstytu- cyjnego czy przez inne podmioty dla celów jej bezpośredniego stosowania. Przyjmuję hipotezę roboczą, że w rozumowaniach sądów konstytucyjnych (a często także doktryny wypowiadającej się o wykładni konstytucji) nie odróżnia się zabiegów interpretacyjnych od rozwiązywania problemów wa- lidacyjnych oraz od samego końcowego aktu rozstrzygania o konstytucyj- ności albo niekonstytucyjności kontrolowanych norm. I nie jest to zarzut, lecz stwierdzenie faktu czynione ze świadomością, że odróżnienie to jest nader trudne do przeprowadzenia. Nie ułatwia to odpowiedzi na pytanie o osobliwości wykładni konstytucji, pozwala jednak poczynić spostrze- żenia, co jest charakterystycznego w procesie jej stosowania przez sąd kon- stytucyjny wykonujący swoje podstawowe zadanie, jakim jest hierarchiczna kontrola norm. Krótko mówiąc, przyjmuję, że kiedy jest mowa o wykładni konstytucji, chodzi o różne czynności dokonywane przez sądy konstytu- cyjne realizujące to właśnie zadanie. 2.1. Akt kontroli, o którym mowa, jest aktem stosowania prawa12. W uproszczonym ujęciu sąd konstytucyjny na podstawie odtworzonej przez siebie w procesie wykładni normy hierarchicznie wyższej (wzorca 12 Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa, s. 415–422 oraz 456–479. 20 O niektórych osobliwościach konstytucji i jej interpretacji kontroli) i porównania z nim normy hierarchicznie niższej (przedmiotu kontroli) czyni użytek z przyznanej mu kompetencji, orzekając, że ta ostatnia jest albo nie jest zgodna z normą będącą wzorcem kontroli. Taki sylogistyczny model stosowania prawa jest obiektem gwałtowanej i uzasadnionej krytyki. Mając tę świadomość, wyjaśniam, że przyjmuję go jedynie jako dogodny punkt wyjścia dla dalszych rozważań, a nie jako adekwatny opis tego, co czynią sądy konstytucyjne. Wychodząc od niego, wyraźniej bowiem widać nie tylko to, że sądy konstytucyjne nie działają według tego modelu, lecz także że nie jest możliwe, by zgodnie z nim działały. W tym uproszczonym ujęciu zwracają jednak uwagę dwie sprawy, a mianowicie: rodzaje aktów (przepisów) poddawanych wykładni oraz właściwości normy (norm), która ma odgrywać w procesie kontroli rolę wzorca. W typowym przypadku sąd konstytucyjny musi dokonać dwóch ope- racji: wykładni przepisów stanowiących przedmiot kontroli i wykładni przepisów będących wzorcem kontroli13. Aktami poddawanymi wy- kładni są konstytucja i akt niższego rzędu albo akty podkonstytucyjne, choć o zróżnicowanej względem siebie pozycji hierarchicznej. Są jednak sytuacje, w których przedmiotem kontroli jest już „gotowy” rezultat wy- kładni – norma wyinterpretowana przez stosujące ją organy, zwłaszcza sądy najwyższe, a wtedy sąd konstytucyjny kontroluje zgodność tej normy z normą hierarchicznie wyższą14. Kiedy sąd konstytucyjny dla celów hierarchicznej kontroli dokonuje inter- pretacji aktów podkonstytucyjnych, nie budzi to zainteresowania z punktu widzenia swoistości stosowanych przez niego metod. Rozumowania, które przeprowadza, uważa się za typowe dla wykładni ustaw czy aktów pod- ustawowych dokonywanej przez inne podmioty działające na gruncie tej samej kultury prawnej. Pytanie o swoistość wykładni dokonywanej przez sąd konstytucyjny pojawia się dopiero wtedy, gdy przychodzi mu interpre- tować konstytucję. Próbę odpowiedzi na to pytanie rozpocznę od pojmo- 13 Wyraźnie zwraca na to uwagę P. Tuleja w pracy Podstawowe problemy związane z inter- pretacją Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (w:) Księga XX-lecia…, s. 205 i n. 14 W orzecznictwie polskiego sądu konstytucyjnego mówi się wtedy o ukształtowanej linii orzeczniczej – o treści przepisu, którą nadało mu jednolite orzecznictwo sądowe. 21 Sławomira Wronkowska wania wykładni jako czynności związanych z rozumieniem tekstu konsty- tucji15. Wobec wielu konkurujących z sobą paradygmatów wykładni (lub co najmniej ich elementów) będę nawiązywać do derywacyjnej koncepcji wykładni16. Argument za przyjęciem tej właś nie koncepcji jako punktu od- niesienia ma charakter pragmatyczny – jest to najklarowniejsza i najszcze- gółowiej opracowana polska koncepcja wykładni. 2.2. Na pytanie o metody interpretowania konstytucji nasuwają się prima facie trzy odpowiedzi: 1) wypracowane w danej kulturze instrumentarium interpretacyjne ma charakter uniwersalny w tym sensie, że służy wykładni wszelkich tekstów prawnych; 2) wprawdzie instrumentarium jest uniwersalne, ale interpretując konstytucję, korzysta się z jego zasobów inaczej niż w przypadku interpretowania pozostałych tekstów prawnych (np. stosuje się nie wszystkie reguły interpretacyjne, inna jest kolejność ich stosowania, daje się pierwszeństwo tym, a nie innym regułom czy argumentom); 3) instrumentarium dla interpretowania konstytucji ma cechy odrębne, swoiste. 2.3. W każdej koncepcji wykładni operatywnej jej obiektem jest aktualny tekst prawny. Pomijam fascynujące skądinąd kwestie związane z ustale- niami aktualnego tekstu konstytucji. Pojawiają się one raczej sporadycznie, np. wtedy, gdy wzorcem kontroli sądu konstytucyjnego ma być konstytucja derogowana, ale według której przepisów kwalifikuje się np. konstytucyj- ność („ważność”) kontrolowanych aktów prawotwórczych dokonanych w czasie jej obowiązywania17. Odnotować jednak należy, że w tego rodzaju przypadkach sąd konstytucyjny rozwiązuje problemy walidacyjne, a nie in- terpretacyjne, i że często wobec braku niespornego zbioru reguł walidacyj- nych podejmuje decyzje precedensowe, które owocują następnie wzbogace- 15 Zob. M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki, Warszawa 2006, s. 46–60 oraz passim. 16 Tamże, passim. 17 Obszerniej na ten temat M. Hermann, S. Wronkowska, Problematyka intertemporalna prawa konstytucyjnego. Zagadnienia podstawowe (w:) Problematyka intertemporalna w prawie. Zagadnienia podstawowe. Rozstrzygnięcia funkcje, aksjologia, red. J. Mikołajewicz, Warszawa 2015, s. 195–240. intertemporalne. Geneza, 22
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Wykładnia konstytucji. Aktualne problemy i tendencje
Autor: , ,
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: