Darmowy fragment publikacji:
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej
publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną,
fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje
naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich
właścicieli.
Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były
kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane
z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie
ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji
zawartych w książce.
Redaktor prowadzący: Barbara Gancarz-Wójcicka
Projekt okładki: ULABUKA
Materiały graficzne na okładce zostały wykorzystane za zgodą Shutterstock.
Wydawnictwo HELION
ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE
tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63
e-mail: onepress@onepress.pl
WWW: http://onepress.pl (księgarnia internetowa, katalog książek)
Drogi Czytelniku!
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres
http://onepress.pl/user/opinie/zabcoa
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
ISBN: 978-83-283-0249-5
Copyright © Maciej Bennewicz, Helion 2015
Printed in Poland.
• Kup książkę
• Poleć książkę
• Oceń książkę
• Księgarnia internetowa
• Lubię to! » Nasza społeczność
Spis tre(cid:258)ci
Od autora
CZ(cid:265)(cid:285)(cid:251) I
POCZ(cid:260)TEK, CZYLI T(cid:224)O
1. Pytania
Si(cid:225)a pytania granicznego
Koan
Coachingowy koan
2. Obwinianie
Idol, czyli ofiara
Zabi(cid:252) coacha
Spadek po PRL-u
Poczucie warto(cid:286)ci
Podejrzani
Insynuacja
Historia
Romantyzm i postmodernizm
Walka karnawa(cid:225)u z postem
3. Góra lodowa
Model i jego kontekst
Metafora góry lodowej
Figura i t(cid:225)o
Poni(cid:298)ej linii wody
G(cid:225)(cid:266)bia i jasno(cid:286)(cid:252)
Autorytet na górze lodowej
Autorytet na poziomie warto(cid:286)ci
Autorytet na poziomie misji
Motywacja
11
17
17
18
20
23
23
24
26
28
29
30
32
33
35
39
39
41
44
47
50
52
54
56
57
Poleć książkęKup książkęCZ(cid:265)(cid:285)(cid:251) II
MG(cid:224)A, CZYLI ZAGUBIENIE
6 | Z A B I (cid:109) C O A C H A
4. Nie(cid:286)wiadomo(cid:286)(cid:252)
Archetypy
Symbole
Memy
Wirus
Socjotyp, czyli wzorzec
Aspekt kulturowy
5. Fundament kultury
Archetyp i kontekst
Voodoo
Krzywda katolicka
Patron
Lojalno(cid:286)(cid:252) i wolno(cid:286)(cid:252)
Kr(cid:261)g buddyjski
Bodhisattwa
Aspekt sacrum i profanum
Sprawca i ofiara
Przerwanie cyklu
Cykl polski
Dysfunkcje polskie
Autoidealizacja
6. Nie(cid:286)wiadomo(cid:286)(cid:252) zbiorowa
Mg(cid:225)a i mitologia
Kozio(cid:225) ofiarny
Wyspa
Ma(cid:225)a stabilizacja
Przesz(cid:225)o(cid:286)(cid:252)
Ucieczka od wolno(cid:286)ci
7. (cid:285)wiat
(cid:285)wiat niepodzielony
Czterech ludzi
Krok od kanibali
(cid:285)wiat podzielony
Dyktatura nauki
63
63
65
67
68
69
70
75
75
78
80
82
84
85
87
89
91
93
95
96
98
101
101
105
107
108
109
110
113
113
115
116
117
119
Poleć książkęKup książkęS P I S T R E (cid:165) C I | 7
8. Podró(cid:298) bohatera
Kostium bohatera
Mit bohatera
Sens
Pocz(cid:261)tek podró(cid:298)y
Próby
9. Ewolucja bohatera
Rozwój warto(cid:286)ci
Biologia
Klan
Innowator
Sztafeta innowatorów
Innowatorzy (cid:286)wiadomo(cid:286)ci
Przyspieszenie
Cz(cid:225)owiek wspó(cid:225)czesny
System
Lider
(cid:285)wiadoma jednostka
Hedonizm
ZABI(cid:251) COACHA, CZYLI WROGIE PRZEJ(cid:265)CIE
CZ(cid:265)(cid:285)(cid:251) III
10. Pragnienie autorytetu
Dziecko
Mózg wodza
Potrzeby
J(cid:266)zyk
Skrypt
Gry
Dziecko przystosowane
Niezno(cid:286)na rola ucznia
Doros(cid:225)e dziecko
Rodzic
Ofiara wygrywa
11. Mistrz, idol, wzór
Opowie(cid:286)ci
Projekcje
Dinozaury
121
121
124
125
126
128
131
131
132
133
135
137
139
141
143
144
146
147
148
153
153
154
155
157
159
160
162
164
166
168
169
171
171
172
173
Poleć książkęKup książkę8 | Z A B I (cid:109) C O A C H A
Archetyp mistrza
Mistrzostwo
Kapitalizm
Designer
Celebryta
12. Coach i mentor
Autobus
Modele korporacyjne
Matryca edukacyjna
Zastosowanie matrycy
Coaching — pocz(cid:261)tki
Wrogie przej(cid:266)cie
Zasady coachingu
Odpowiedzialno(cid:286)(cid:252)
Superwizje
Przeniesienie
Przeciwprzeniesienie
Uzale(cid:298)nienie
KRYZYS ZAUFANIA, CZYLI MANIPULACJA
CZ(cid:265)(cid:285)(cid:251) IV
13. Rodzina
Przemoc
Czcij ojca swego
Osobiste do(cid:286)wiadczenie
Patchworki
Pusto
Napi(cid:266)cie
Niezrozumienie
14. Media
Wojownik w s(cid:225)u(cid:298)bie reklamy
Debata
Demagogia
Rozrywka
P(cid:225)ytko
Manipulacja
Nawyk
Iluzja wspólnoty
175
177
178
179
180
183
183
186
188
191
193
194
196
197
198
199
201
202
207
207
208
209
210
212
214
215
219
219
221
223
225
227
228
230
231
Poleć książkęKup książkęS P I S T R E (cid:165) C I | 9
Wojna
(cid:285)rodowiska
Zawieszeni
15. Edukacja
M(cid:225)odzie(cid:298)y chowanie
Wie(cid:298)a Babel
Osio(cid:225) i ma(cid:225)pa
Wolno(cid:286)(cid:252)
Ksi(cid:261)(cid:298)ka
CZ(cid:265)(cid:285)(cid:251) V
ANOMIA, CZYLI SAMOTNO(cid:285)(cid:251) W T(cid:224)UMIE
16. Szok spo(cid:225)eczny
Polska obfito(cid:286)(cid:252)
Pod pr(cid:261)d
Poszerzenie mapy
Pytania graniczne
Upa(cid:276)stwowiona agresja
Paradygmat
Technologie
Doktryna szoku
Apatia
Daenerys Targaryen
Alienacja
Hegemonia
Miara prawdy
Kontekst
17. Z(cid:225)udzenie akceptacji
Aprobata spo(cid:225)eczna
Upo(cid:286)ledzony odbiorca
Negatywne emocje
Ignorancja
Lewacki zdrajca
Uzale(cid:298)nienie
233
235
237
239
239
241
242
243
244
249
249
251
254
257
257
258
261
263
266
267
268
271
272
274
277
277
280
282
284
286
290
Poleć książkęKup książkę1 0 | Z A B I (cid:109) C O A C H A
18. Atrybucje
Uto(cid:298)samienie
B(cid:225)(cid:261)d aktora
Wtórne korzy(cid:286)ci
Maski
Sklep z zabawkami
Jungowskie ego
19. Cie(cid:276)
Opór, czyli walka z cieniem
Anima, animus
Obrony
Zarz(cid:261)dzanie oporem: Jezus
Zarz(cid:261)dzanie oporem: Budda
PRZEBUDZENIE, CZYLI SAMO(cid:285)WIADOMO(cid:285)(cid:251)
CZ(cid:265)(cid:285)(cid:251) VI
20. Samotno(cid:286)(cid:252) mistrza
My(cid:286)li i ludzie
Wskazówki
W(cid:225)a(cid:286)ciwy mistrz, w(cid:225)a(cid:286)ciwy ucze(cid:276)
Forma
Judasz
Ostatnia nauka
Lunatycy
Inicjacja
Zaparcie si(cid:266)
21. Droga
Mistrz tao
Wu wei
Ulga
Praktyczna strona tao
Tao i system
Prostota
293
293
295
297
299
301
302
307
307
310
312
315
319
325
325
329
330
333
335
336
339
341
343
345
345
348
350
352
354
357
Poleć książkęKup książkęRozdzia(cid:239) 4.
Nie(cid:258)wiadomo(cid:258)(cid:202)
Archetypy
Czynniki psychologiczne i spo(cid:225)eczne zmiesza(cid:225)y si(cid:266) tak silnie, (cid:298)e oddzia(cid:225)uj(cid:261) na pojedyncze
jednostki i na ca(cid:225)e grupy jak mieszanka nie tyle wybuchowa, ile dzia(cid:225)aj(cid:261)ca depresyjnie, m(cid:266)cz(cid:261)-
ca jak d(cid:225)ugotrwa(cid:225)e nudno(cid:286)ci, zatruwaj(cid:261)ca my(cid:286)li i oddech. Z wielowiekowych oddzia(cid:225)ywa(cid:276)
kulturowych i antropologicznych, czyli wp(cid:225)ywów kszta(cid:225)tuj(cid:261)cych nasze niepisane warto(cid:286)ci
i normy, nawyki i rytua(cid:225)y, zrodzi(cid:225)a si(cid:266) ta szczególna struktura — nie(cid:286)wiadomo(cid:286)(cid:252) zbiorowa,
która kszta(cid:225)tuje kolejne jednostki w zdeformowanych coraz bardziej rodzinach, staj(cid:261)c si(cid:266)
zarazem przyczyn(cid:261) i skutkiem tych(cid:298)e procesów. Nie(cid:286)wiadomo(cid:286)(cid:252) zbiorowa zawiera
wzorce, nawyki, stereotypy, intuicyjne sposoby zachowania, których szkieletem s(cid:261)
archetypy — pradawne mocne symbole konstruuj(cid:261)ce z(cid:225)o(cid:298)on(cid:261) siatk(cid:266) reakcji i relacji na-
wi(cid:261)zywanych przez cz(cid:225)owieka w grupie.
S(cid:261)dzimy, (cid:298)e przedmioty, zwierz(cid:266)ta, ludzie i sytuacje, które s(cid:261) tworzone przez ludzi,
nios(cid:261) ze sob(cid:261) pewnego rodzaju informacje. S(cid:261)dzimy np., (cid:298)e krzes(cid:225)o jako poj(cid:266)cie zawiera
informacj(cid:266) o tym, czym jest i do czego s(cid:225)u(cid:298)y, lecz równie(cid:298) tak(cid:261) informacj(cid:266) nios(cid:261) poj(cid:266)cia
bardziej abstrakcyjne, jak: ma(cid:225)(cid:298)e(cid:276)stwo, rodzina, naród, pa(cid:276)stwo. Tymczasem zdaniem Carla
Gustava Junga i jego kontynuatorów jest odwrotnie. Najpierw nadajemy znaczenie siadaniu,
wcze(cid:286)niej jeszcze nadali(cid:286)my znaczenie cz(cid:225)owiekowi, który siada, nast(cid:266)pnie na podstawie
sensu, warto(cid:286)ci i wagi, jakie nadali(cid:286)my zjawisku siadania, powsta(cid:225) przedmiot krzes(cid:225)o i jego
znaczenia. Nikt na co dzie(cid:276), oprócz projektantów krzese(cid:225), nie zastanawia si(cid:266) nad tym pro-
cesem. S(cid:261) jednak ró(cid:298)ne rodzaje krzese(cid:225) i ka(cid:298)de z nich ma inne znaczenie, inny symboliczny
wymiar, którego si(cid:225)y bardzo cz(cid:266)sto sobie nie u(cid:286)wiadamiamy, cho(cid:252) stale j(cid:261) odczuwamy. Krze-
s(cid:225)em jest przecie(cid:298) tron, lecz równie(cid:298) (cid:225)awka szkolna, miejsce w tramwaju, krzes(cid:225)o elektryczne,
krzes(cid:225)o tortur, (cid:225)awka poselska, konfesjona(cid:225)…
Identyczny proces dotyczy takich zjawisk, jak: rodzina, rodzicielstwo, naród, pa(cid:276)stwo,
autorytet — te s(cid:261) jednak procesem bardziej z(cid:225)o(cid:298)onym, wieloznacznym, wieloelementowym.
Dlatego trudniej jest zrozumie(cid:252) lub opisa(cid:252) funkcje i znaczenie rodziny w danej spo(cid:225)eczno(cid:286)ci
ni(cid:298) funkcje i znaczenie krzes(cid:225)a. Trudniej jest odnie(cid:286)(cid:252) si(cid:266) do roli, któr(cid:261) odgrywa autorytet, i do
tego, jak jest rozumiany, ni(cid:298) do zada(cid:276) wynikaj(cid:261)cych z prostych ról. Jednak, powtórz(cid:266),
szkieletem ka(cid:298)dego zauwa(cid:298)anego lub prze(cid:298)ywanego zjawiska, ka(cid:298)dej sytuacji, roli (cid:298)yciowej
lub zawodowej, a nawet przedmiotu i po(cid:298)ywienia — jest archetyp, czyli ukryty i wytworzony
przed wiekami wzorzec, najcz(cid:266)(cid:286)ciej nie(cid:286)wiadomie przekazywany z pokolenia na pokolenie.
Poleć książkęKup książkę6 4 | Z A B I (cid:109) C O A C H A
DEFINICJA: ARCHETYP
1. To pierwotny wzorzec, pierwowzór postaci, ról, lecz równie(cid:285) przedmiotów i zachowa(cid:241) ludzkich,
a tak(cid:285)e zjawisk w (cid:258)wiecie natury, w obszarze spo(cid:239)ecznym i psychologicznym cz(cid:239)owieka. Te wzorce
dynamicznie si(cid:218) rozwijaj(cid:200) i zmieniaj(cid:200) wraz z rozwojem indywidualnym i spo(cid:239)ecznym cz(cid:239)owie-
ka. Post(cid:218)p cywilizacyjny, zmiany technologiczne wp(cid:239)ywaj(cid:200) na mentalno(cid:258)(cid:202) ludzi, a tym samym
modyfikuj(cid:200) pradawne wzorce i ich znaczenie. Przyk(cid:239)adem jest stosunek cz(cid:239)owieka do natury,
który ewoluuje od poczucia, (cid:285)e jest skazany na jej kaprysy, przez (cid:258)wiadomo(cid:258)(cid:202), (cid:285)e jest integral-
n(cid:200) jej cz(cid:218)(cid:258)ci(cid:200), nast(cid:218)pnie (cid:285)e jest panem poddaj(cid:200)cym j(cid:200) bezwzgl(cid:218)dnej eksploatacji, wreszcie ba-
daczem i archiwist(cid:200), do wspó(cid:239)czesnego stanowiska, w którym cz(cid:239)owiek coraz cz(cid:218)(cid:258)ciej okre(cid:258)la
siebie jako odpowiedzialnego za losy planety sprawc(cid:218) jej nieszcz(cid:218)(cid:258)(cid:202) oraz problemów.
2. Archetypy stanowi(cid:200) g(cid:239)ówny szkielet, schemat tworz(cid:200)cy struktur(cid:218) nie(cid:258)wiadomo(cid:258)ci zbiorowej
oraz indywidualnej. Tym samym kieruj(cid:200) impulsami, potrzebami i zachowaniami grup i jedno-
stek, wskazuj(cid:200) korzy(cid:258)ci oraz zakazy, lecz wi(cid:218)kszo(cid:258)(cid:202) tych procesów odbywa si(cid:218) nawykowo,
automatycznie, bez autorefleksji zarówno (cid:258)rodowiskowej, jak i indywidualnej.
3. Struktura archetypów jest dwoista, reprezentuj(cid:200) one jednocze(cid:258)nie jaki(cid:258) awers i rewers zjawi-
ska, s(cid:200) dwubiegunowe i wyra(cid:285)aj(cid:200) tym samym pewne napi(cid:218)cie pomi(cid:218)dzy skrajno(cid:258)ciami. Naj-
silniejszym z nich jest podzia(cid:239) na dobro i z(cid:239)o, z którego wynikaj(cid:200) dalsze klasyfikacje. Dobro i z(cid:239)o
nie s(cid:200) zjawiskami obiektywnymi, mimo (cid:285)e tak s(cid:200) traktowane z uwagi na ich archetypiczno(cid:258)(cid:202),
czyli nieu(cid:258)wiadomienie, oraz nawykowo(cid:258)(cid:202). Nawykowo(cid:258)(cid:202) archetypów wykorzystuj(cid:200) instytucje —
zw(cid:239)aszcza religijne i pa(cid:241)stwowe, mocuj(cid:200)c na ich dwoisto(cid:258)ci zasady prawa i normy. Na przyk(cid:239)ad wy-
dawanie za m(cid:200)(cid:285) kuzynostwa, ma(cid:239)(cid:285)e(cid:241)stwa zawierane w wieku kilkunastu lat by(cid:239)y przez d(cid:239)ugi okres
historyczny uznawane za norm(cid:218). Tymczasem wspó(cid:239)cze(cid:258)nie archetyp ma(cid:239)(cid:285)e(cid:241)stwa w kulturze
Zachodu zosta(cid:239) zmodyfikowany, ponadto pojawi(cid:239)o si(cid:218) nies(cid:239)ychanie silne tabu kazirodztwa (zakaz
zawierania ma(cid:239)(cid:285)e(cid:241)stw w bliskiej rodzinie) oraz jeszcze silniejsze tabu pedofilii. Podobnie rzecz si(cid:218)
ma z wielo(cid:285)e(cid:241)stwem.
4. Struktura archetypowa naj(cid:239)atwiej jest uzewn(cid:218)trzniana, a dzi(cid:218)ki temu wyra(cid:285)ana, w metaforach, czyli
niejednoznacznych przekazach, takich jak np.: wierzenia, mity, sny, sztuka, marzenia, literatura.
5. Ka(cid:285)da ze znanych ról biologicznych (np.: ojciec, matka, syn, córka) oraz ról zwi(cid:200)zanych z wa(cid:285)nymi
sytuacjami (cid:285)yciowymi (np.: uzdrowiciel, obro(cid:241)ca, kap(cid:239)an, ucze(cid:241)) i z przedmiotami (np.: stó(cid:239), ogie(cid:241),
dom, po(cid:285)ywienie) oraz sytuacjami (np.: narodziny, (cid:258)mier(cid:202), praca, walka), a tak(cid:285)e emocjami i uczu-
ciami (np.: mi(cid:239)o(cid:258)(cid:202), troska, zachwyt, smutek) — nale(cid:285)y do archetypów i jest powszechnie rozpozna-
walna przez cz(cid:239)onków spo(cid:239)eczno(cid:258)ci ludzkiej, cho(cid:202) mo(cid:285)e si(cid:218) ró(cid:285)ni(cid:202) w szczegó(cid:239)ach interpretacyjnych
w danej kulturze.
Oczywi(cid:286)cie grupy, systemy, narody tworz(cid:261) równie(cid:298) ca(cid:225)kowicie celowe i (cid:286)wiadome narz(cid:266)-
dzia edukowania i wdra(cid:298)ania archetypów — s(cid:261) nimi: w(cid:225)adza, edukacja, religia. Efektem
ich dzia(cid:225)ania staj(cid:261) si(cid:266) kolejne wzorce archetypalne, np.: praca za wynagrodzenie, wojna,
hierarchia, a dalej poj(cid:266)cia dotycz(cid:261)ce wszystkich sfer (cid:298)ycia oraz warto(cid:286)ci, grzechu, norm
spo(cid:225)ecznych i niezliczonej liczby zjawisk.
Poleć książkęKup książkęN I E (cid:165) W I A D O M O (cid:165) (cid:109) | 6 5
Pytania graniczne
Gdyby(cid:286) si(cid:266) urodzi(cid:225) z tego samego ojca, ale wychowywa(cid:225) w Nairobi (stolica Kenii), czy by(cid:225)-
by(cid:286) tym samym cz(cid:225)owiekiem?
Jakie archetypy oddzia(cid:225)ywa(cid:225)yby na Ciebie s(cid:225)abiej, a jakie silniej?
Kim by(cid:225)by(cid:286) wówczas?
Jak zmieni(cid:225)aby si(cid:266) hierarchia Twoich warto(cid:286)ci?
Symbole
Nasze opowie(cid:286)ci, my(cid:286)li, przekonania, a w zwi(cid:261)zku z tym ca(cid:225)a komunikacja, zbu-
dowane s(cid:261) z symboli. Od czasu powstania pisma pierwsze znaki sta(cid:225)y si(cid:266) symbolami
wyrazów, poj(cid:266)(cid:252), a z czasem d(cid:296)wi(cid:266)ków i g(cid:225)osek — tak powsta(cid:225)y znane dzi(cid:286) litery. Znaki ide-
ograficzne w j(cid:266)zykach azjatyckich s(cid:261) tak trudne do interpretacji dla Europejczyka w(cid:225)a(cid:286)nie
z powodu swojej wieloznaczno(cid:286)ci. Nie reprezentuj(cid:261) d(cid:296)wi(cid:266)ku, tylko poj(cid:266)cia. Pierwsze cyfry
oznacza(cid:225)y pojedyncze obiekty, a z czasem grupy, by(cid:225)y kresk(cid:261), znakiem zrobionym paty-
kiem na piasku lub rys(cid:261) na mi(cid:266)kkim materiale. Archeologowie na terenie dawnych faktorii
kupieckich z czasów Fenicjan znajdowali patyki z naci(cid:266)ciami — tak(cid:261) najpewniej posta(cid:252)
mia(cid:225)y ówczesne faktury.
Wystarczy wykona(cid:252) znak krzy(cid:298)a i tym samym odwo(cid:225)a(cid:252) si(cid:266) do bogatej i wielow(cid:261)tkowej
historii Jezusa z Nazaretu. Prosty znak drogowy okre(cid:286)la konkretne zachowanie uczestnika
ruchu drogowego, podobnie jak kolor (cid:286)wiate(cid:225) sygnalizacyjnych wymusza okre(cid:286)lone zachowa-
nia na skrzy(cid:298)owaniu. Nie potrzebujemy rozbudowanych opowie(cid:286)ci, by znale(cid:296)(cid:252) si(cid:266) w centrum
skojarze(cid:276), wewn(cid:261)trz procesu decyzyjnego, w (cid:286)rodku danej historii. Na d(cid:296)wi(cid:266)k dzwonka
otwieramy drzwi, na czerwonym (cid:286)wietle stajemy, na gest otwart(cid:261) r(cid:266)k(cid:261) odpowiadamy po-
dobnym, logo firmy na odzie(cid:298)y oznacza presti(cid:298), a ma(cid:225)y znaczek w rogu ekranu — stacj(cid:266)
telewizyjn(cid:261).
Nieustannie dokonujemy skrótów, streszczenia staj(cid:261) si(cid:266) wzorcami, które nierzadko
informuj(cid:261) o pogl(cid:261)dach, sposobie zachowania, warto(cid:286)ciach, a nawet z(cid:225)o(cid:298)onej historii naro-
dów. Identyfikuj(cid:261), informuj(cid:261), ostrzegaj(cid:261), uniwersalizuj(cid:261) komunikacj(cid:266) — na symbolach
zbudowana jest komunikacja i jej bezpo(cid:286)redni skutek, czyli kultura. Odk(cid:261)d ludzie
zacz(cid:266)li si(cid:266) porozumiewa(cid:252), zacz(cid:266)li równie(cid:298) tworzy(cid:252) znaki i poprzez nie wyra(cid:298)a(cid:252) swoje po-
trzeby, obawy, wskazówki i ostrze(cid:298)enia, wreszcie — spisywa(cid:252) swoje opowie(cid:286)ci. W ten spo-
sób powsta(cid:225)o równie(cid:298) dziedzictwo i kontynuacja. Zatem bia(cid:225)a tarcza z czerwon(cid:261) obwódk(cid:261)
oznacza zakaz ruchu, bia(cid:225)e prostopad(cid:225)e pasy zwane zebr(cid:261) to przej(cid:286)cie dla pieszych, natomiast
du(cid:298)y znak W lub X — odpowiedni program w komputerze posiadaj(cid:261)cy oprogramowanie
firmy Apple. Z kolei jednak za(cid:225)o(cid:298)enie pasiaka b(cid:266)dzie obrazowa(cid:225)o tragiczn(cid:261), obozow(cid:261) prze-
sz(cid:225)o(cid:286)(cid:252), a gwiazda Dawida na ramieniu — nazistowskie pi(cid:266)tno. Symbole to nie tylko skróty,
s(cid:261) znakami, odciskami my(cid:286)li i stygmatami, nadano im znaczenie, czasem s(cid:261) pi(cid:266)tnem.
Symbole funkcjonuj(cid:261) od stuleci, s(cid:261) tak stare jak obecno(cid:286)(cid:252) cz(cid:225)owieka na Ziemi.
Poleć książkęKup książkę6 6 | Z A B I (cid:109) C O A C H A
Z(cid:225)o(cid:298)one poj(cid:266)cie zosta(cid:225)o uj(cid:266)te w postaci umownej, zakodowane w uproszczonej formie,
jak np. ca(cid:225)a tradycja chrze(cid:286)cija(cid:276)ska w znaku krzy(cid:298)a, a muzu(cid:225)ma(cid:276)ska w symbolu pó(cid:225)ksi(cid:266)(cid:298)y-
ca, z kolei przynale(cid:298)no(cid:286)(cid:252) narodowa lub etniczna w godle i fladze, w kilku taktach hymnu
narodowego. Symbolem zdrady s(cid:261) Kain i Judasz, podst(cid:266)pnej kobiety — Ewa, grzechu — jab(cid:225)ko,
szatana — w(cid:261)(cid:298), podst(cid:266)pu — ko(cid:276) troja(cid:276)ski, wierno(cid:286)ci i próby — Hiob, prostoty — (cid:286)w. Fran-
ciszek, w(cid:225)adzy — korona, ma(cid:225)(cid:298)e(cid:276)stwa — z(cid:225)ota obr(cid:261)czka, klauna — czerwony nos, Japonii —
kwiat wi(cid:286)ni… S(cid:225)ysza(cid:225) o nich niemal ka(cid:298)dy.
Symboliczne uproszczenie sta(cid:225)o si(cid:266) odbiciem stanów, rzeczy, procesów, prze(cid:298)y(cid:252), dzia(cid:225)a(cid:276)
ludzkich, a tak(cid:298)e emocji i potrzeb, pragnie(cid:276) i l(cid:266)ków, d(cid:225)u(cid:298)szych i krótszych opowie(cid:286)ci, nawet
ca(cid:225)ych wielow(cid:261)tkowych historii. Symbole mog(cid:261) mie(cid:252) charakter osobisty lub powszechny,
czyli no(cid:286)ny. Ka(cid:298)dy z nas przebywa jednocze(cid:286)nie w dwóch (cid:286)wiatach: uzgodnionym, w pewien
sposób oczywistym dla ka(cid:298)dego mieszka(cid:276)ca danego obszaru, kraju i kultury, oraz subiek-
tywnym, znanym tylko jemu i jego najbli(cid:298)szemu otoczeniu.
Rzeczywisto(cid:286)(cid:252) uzgodniona operuje powszechnymi symbolami. Nawet w najod-
leglejszych zak(cid:261)tkach (cid:286)wiata najlepiej rozpoznawalne jest logo Coca-Coli, które oznacza
napój tej marki, jednak ju(cid:298) Andrzej Kmicic broni(cid:261)cy Cz(cid:266)stochowy b(cid:266)dzie symbolem zro-
zumia(cid:225)ym tylko w Polsce, podobnie jak zas(cid:266)piony b(cid:225)azen Sta(cid:276)czyk z obrazu Jana Matejki.
Najprostszymi i najbardziej oczywistymi powszechnymi symbolami s(cid:261) znaki drogowe,
ikony programów komputerowych, oznaczenia aptek, hoteli, szpitali, lotnisk, toalet, torów,
wysokiego napi(cid:266)cia itd. Wspó(cid:225)cze(cid:286)nie wiele pochodz(cid:261)cych z j(cid:266)zyka angielskiego s(cid:225)ów sta(cid:225)o
si(cid:266) powszechnie rozpoznawalnymi symbolami szerszych poj(cid:266)(cid:252). Rzeczywisto(cid:286)(cid:252) subiektyw-
na wyra(cid:298)a si(cid:266) natomiast w symbolice osobistej, rozpoznawalnej dla w(cid:261)skiego kr(cid:266)gu osób.
Mog(cid:261) to by(cid:252) s(cid:225)owa, gesty, neologizmy. Kobieta odpowiednim, niejasnym dla obserwatorów
gestem zach(cid:266)ca swego partnera do seksu. Cz(cid:225)onkowie dru(cid:298)yny pi(cid:225)karskiej pod wp(cid:225)ywem
jednego s(cid:225)owa trenera zmieniaj(cid:261) taktyk(cid:266) gry. Para ma(cid:225)(cid:298)e(cid:276)ska z d(cid:225)ugoletnim sta(cid:298)em zwraca
si(cid:266) do siebie neologizmami, które oznaczaj(cid:261) posi(cid:225)ek, sen lub wypoczynek.
Symbol ma zazwyczaj jedno znaczenie dos(cid:225)owne, zwi(cid:261)zane z konkretnym
poj(cid:266)ciem, ale mo(cid:298)e mie(cid:252) niezliczon(cid:261) ilo(cid:286)(cid:252) znacze(cid:276) ukrytych. Na przyk(cid:225)ad figurka
lwa oznacza przede wszystkim zwierz(cid:266) tego gatunku, lecz równie(cid:298) mo(cid:298)e odnosi(cid:252) si(cid:266) do rodu
królewskiego, króla Salomona, Bazyliki (cid:286)w. Marka w Wenecji, jest symbolem ewangelisty
Marka i samej Wenecji, ponadto lew by(cid:225) god(cid:225)em wielu faraonów, cesarza Etiopii Hajle
Syllasje, a tak(cid:298)e symbolem s(cid:225)o(cid:276)ca w staro(cid:298)ytnej Grecji, w pa(cid:225)acu w Mykenach. Wspó(cid:225)cze(cid:286)nie
dla pokolenia trzydziestolatków lew to po prostu odniesienie do bajki o królu lwie z ich
dzieci(cid:276)stwa1.
1 Lew Simba z bardzo popularnej bajki wytwórni Disneya, do której Elton John napisa(cid:225) s(cid:225)ynn(cid:261)
piosenk(cid:266)[0]. Lecz ju(cid:298) w przypadku m(cid:225)odszego pokolenia Simb(cid:266) zdetronizowa(cid:225) lew Alex z fil-
mowej serii Madagaskar.
Poleć książkęKup książkęN I E (cid:165) W I A D O M O (cid:165) (cid:109) | 6 7
Ko(cid:239)czo(cid:239)an
Je(cid:286)li Twoje dotychczasowe (cid:298)ycie okre(cid:286)li(cid:252) jednym symbolem — co by to by(cid:225)o?
Jakim symbolem chcia(cid:225)by(cid:286) wyrazi(cid:252) swoje przysz(cid:225)e (cid:298)ycie, od dzisiaj?
Memy
Otoczeni symbolami, ulegamy kolejnym symbolom. Skomplikowane systemy marketingowe
dzia(cid:225)aj(cid:261) nieprzerwanie, by do naszej nie(cid:286)wiadomo(cid:286)ci zbiorowej przenikn(cid:266)(cid:225)y skojarzenia
z produktami, markami, symbolami stylu (cid:298)ycia, konkretnymi logotypami i wykreowanymi
potrzebami. Najsilniej oddzia(cid:225)uj(cid:261) wszelkie skojarzenia seksualne. Dawn(cid:261) rekomendacj(cid:266) ze
strony autorytetu zast(cid:261)pi(cid:225)y fabryki public relations i reklamy, które tworz(cid:261)
nasze potrzeby. Zestaw do(cid:286)(cid:252) prostych w gruncie rzeczy mechanizmów ma zach(cid:266)ci(cid:252) od-
biorc(cid:266) do wyborów, których (cid:298)yczy sobie reklamodawca. S(cid:261) to m.in.: powtarzanie danej
tre(cid:286)ci, nietypowe skojarzenia, które zaskocz(cid:261) odbiorc(cid:266), tre(cid:286)ci seksualne, du(cid:298)e elementy
wyrazistej barwy, przyjemne zapachy, najlepiej chleba lub kawy, stworzenie aury tajemniczo(cid:286)ci
i wyj(cid:261)tkowo(cid:286)ci, presti(cid:298)owo(cid:286)(cid:252) i niedost(cid:266)pno(cid:286)(cid:252). Od pobudzania mózgu gadziego zapachami,
poprzez bardziej skomplikowane potrzeby spo(cid:225)eczne, takie jak presti(cid:298) czy wysoki status mate-
rialny, do imitowania autorytetu (m(cid:266)(cid:298)czyzna lub kobieta w reklamie udaj(cid:261)cy lekarza) —
symbole maj(cid:261) nas zach(cid:266)ci(cid:252) do konsumpcji, decyzji, po(cid:298)(cid:261)danych wyborów, g(cid:225)osowania itd.
Najbardziej elementarnym (cid:225)adunkiem informacji symbolicznej jest mem,
nazwany tak przez biologa Richarda Dawkinsa na wzór genu. Zdaniem Dawkinsa mem
jest w rozwoju spo(cid:225)ecznym cz(cid:225)owieka czym(cid:286) podobnym do genu w procesie ewolucji: jest
podstawowym no(cid:286)nikiem informacji. Mem jest najmniejsz(cid:261) i najprostsz(cid:261) cegie(cid:225)k(cid:261) buduj(cid:261)c(cid:261)
symbol. Mem dzia(cid:225)a jak wirus, rozprzestrzenia si(cid:266) w sposób niekontrolowany, walczy o w(cid:225)adz(cid:266),
wypiera poprzedni mem i namna(cid:298)a si(cid:266) tak d(cid:225)ugo, dopóki zasila go energia osób zaintere-
sowanych. Ekspansja memu trwa dot(cid:261)d, póki nie zape(cid:225)ni danej przestrzeni informacyjnej,
i oddzia(cid:225)uje tak silnie i szeroko, jak to jest mo(cid:298)liwe na danym terenie. Nic wi(cid:266)c dziwnego,
(cid:298)e internet sta(cid:225) si(cid:266) obecnie g(cid:225)ównym siedliskiem memów, a przejawem ich ekspansji i popu-
larno(cid:286)ci jest lajkowanie. (cid:297)yjemy w dobie i(cid:286)cie wirusowego namna(cid:298)ania si(cid:266) i muto-
wania memów, co skutkuje równie(cid:298) ich bardzo krótk(cid:261) (cid:298)ywotno(cid:286)ci(cid:261). Brak lajków
oznacza (cid:286)mier(cid:252) memu. Je(cid:286)li dana informacja z(cid:225)o(cid:298)ona z bardzo prostych i podstawowych
memów równie szybko tworzy idola, bohatera sieci, którego popularno(cid:286)(cid:252) natychmiast ko-
piuj(cid:261) inne media, kreuj(cid:261)c ów memowy autorytet, to równie(cid:298) si(cid:225)a oddzia(cid:225)ywania tak wy-
kreowanego autorytetu ginie wraz z ostatnim klikni(cid:266)ciem zainteresowanego
nim internauty.
Memem mo(cid:298)e by(cid:252) typowy internetowy obrazek z podpisem, odr(cid:266)czny rysunek, dopi-
sany dymek do znanego obrazu, lecz przede wszystkim s(cid:225)owo, zdanie, krótkie has(cid:225)o, greps,
kilka taktów muzyki. Memami sta(cid:225)y si(cid:266) s(cid:225)ynne cytaty filmowe lub internetowe, np.: Hasta
la vista, baby u(cid:298)yty przez Arnolda Schwarzeneggera w filmie Terminator 2 lub: Co ja pacze?,
zdanie, które pojawi(cid:225)o si(cid:266) w sieci wraz z filmem o kocie 4 listopada 2011 r. i natychmiast
Poleć książkęKup książkę6 8 | Z A B I (cid:109) C O A C H A
zyska(cid:225)o ogólnopolsk(cid:261) popularno(cid:286)(cid:252). Podobnie rzecz si(cid:266) mia(cid:225)a z S.A. Ward(cid:266)g(cid:261), czyli znanym
internetowym komikiem Sylwestrem Ward(cid:266)g(cid:261), którego pies przebrany za wielkiego paj(cid:261)ka
straszy(cid:225) przechodniów. Jego film Mutant Giant Spider Dog mia(cid:225) ponad 112 mln wy(cid:286)wietle(cid:276).
Stwierdzenia: Taka [jest] sytuacja czy Jestem hardkorem, interesuje mnie tylko hemo-
globina i testosteron szybko zawirusowa(cid:225)y sie(cid:252) i przenikn(cid:266)(cid:225)y do j(cid:266)zyka potocznego. Dawkins
twierdzi, (cid:298)e ka(cid:298)dy pojedynczy mem d(cid:261)(cid:298)y do replikowania, infekuj(cid:261)c inne umys(cid:225)y. Has(cid:225)a
reklamowe, slogany w sieci, pojedyncze fotografie, refreny piosenek, ikony komputerowe,
trendy w modzie, jak poszarpane d(cid:298)insy lub kolor pomara(cid:276)czowy, s(cid:261) typowymi memami.
Dowolna my(cid:286)l, has(cid:225)o, a nawet idea staj(cid:261) si(cid:266) memem w chwili, gdy kto(cid:286) je powieli, czyli przeka-
(cid:298)e innemu umys(cid:225)owi, który gotów jest je przyj(cid:261)(cid:252) i dalej rozpowszechni(cid:252).
Ko(cid:239)czo(cid:239)an
Rozejrzyj si(cid:266) teraz dooko(cid:225)a. Jak du(cid:298)o przedmiotów, które widzisz, ma zwi(cid:261)zek z wcze(cid:286)niejszym
dzia(cid:225)aniem memów? Ile z nich w ogóle by si(cid:266) tu nie znalaz(cid:225)o, gdyby nie wirusowy charakter
memów?
Wirus
Memy zatem nie tylko rozprzestrzeniaj(cid:261) si(cid:266), one si(cid:266) równie(cid:298) namna(cid:298)aj(cid:261), st(cid:261)d ich
wirusowy charakter. Jeden uruchamia drugi w post(cid:266)pie geometrycznym, wraz z któ-
rym powstaje efekt skali, czyli b(cid:225)yskawiczne szerokie replikowanie. W ci(cid:261)gu godzin, a niekiedy
minut jeden atrakcyjny mem potrafi dotrze(cid:252) do milionów odbiorców, a(cid:298) do zaw(cid:225)aszczenia
i wysycenia danej przestrzeni lub równie gwa(cid:225)townego kolapsu. Wówczas wraz z memem
i zbudowan(cid:261) przez niego wie(cid:298)(cid:261) symbolu znika ca(cid:225)a informacja, cz(cid:266)sto bezpowrotnie. Znana
aktorka zmar(cid:225)a. Matka zabi(cid:225)a dziecko. Pose(cid:225) pobity przez policj(cid:266). Senator pod wp(cid:225)ywem
narkotyków. Tego rodzaju memy (cid:298)yj(cid:261) tylko tak d(cid:225)ugo, dopóki inny, atrakcyjniejszy mem ich
nie wyprze. Po miesi(cid:261)cu nie tylko trac(cid:261) na znaczeniu, gin(cid:261) ca(cid:225)kowicie w (cid:286)wiadomo(cid:286)ci zbio-
rowej. Kto dzi(cid:286) pami(cid:266)ta o wydarzeniach sprzed miesi(cid:261)ca, a co dopiero sprzed roku? (cid:297)eby
wirus informacyjny móg(cid:225) si(cid:266) w ogóle rozprzestrzeni(cid:252), znana umieraj(cid:261)ca aktorka musi by(cid:252)
m(cid:225)oda i pi(cid:266)kna, matka najpierw musi si(cid:266) zg(cid:225)osi(cid:252) do mediów z apelem o pomoc w poszukiwaniu
rzekomo porwanego dziecka, pose(cid:225) musi trafi(cid:252) na sezon ogórkowy w mediach. Wydarzenia
takie jak (cid:286)mier(cid:252), zbrodnia, pobicie, narkotyki — nikogo ju(cid:298) nie dziwi(cid:261) ani nie przytrzymuj(cid:261)
uwagi cho(cid:252)by na kilka sekund. Szybko(cid:286)ci replikacji memów i ich znikania sprzyja
dynamiczno(cid:286)(cid:252) post(cid:266)pu technologicznego. Dzi(cid:286) ju(cid:298) nie sposób sobie przypomnie(cid:252),
jak wygl(cid:261)da(cid:225)y ikonki w popularnym programie Windows 98, nie mówi(cid:261)c o logowaniu do
internetu przez piszcz(cid:261)cy i skrzecz(cid:261)cy modem analogowy.
Wiedza przekazywana historycznie mia(cid:225)a od zarania dziejów charakter memetyczny,
czyli mog(cid:225)a zaistnie(cid:252) w naszej (cid:286)wiadomo(cid:286)ci, je(cid:286)li zosta(cid:225)a rozpowszechniona poprzez wielo-
krotne powielanie. Przez tysi(cid:261)clecia ludzko(cid:286)(cid:252) wiedz(cid:266) i do(cid:286)wiadczenia przekazywa(cid:225)a sobie ust-
nie, w opowie(cid:286)ciach lub poprzez na(cid:286)ladowanie praktycznych umiej(cid:266)tno(cid:286)ci mistrza. Niestety,
Poleć książkęKup książkęN I E (cid:165) W I A D O M O (cid:165) (cid:109) | 6 9
wspó(cid:225)czesna wielo(cid:286)(cid:252) informacji generowanych ka(cid:298)dego dnia przez niezliczone media, fora,
blogi, ksi(cid:261)(cid:298)ki, radia, telewizje oraz z(cid:225)o(cid:298)on(cid:261) sie(cid:252) reklamow(cid:261) generuje niezmierzone ilo(cid:286)ci
memów. W efekcie wspó(cid:225)czesny odbiorca przesta(cid:225) rozró(cid:298)nia(cid:252), co jest wa(cid:298)ne, a co
bez znaczenia. Ka(cid:298)dy bowiem, kto wpuszcza w sie(cid:252) informacyjn(cid:261) memy, twierdzi, (cid:298)e je-
go mem jest najwa(cid:298)niejszy, ma(cid:225)o tego, dba o to, by mem by(cid:225) w najwy(cid:298)szym stopniu wiru-
sowy, silnie przyczepny i tym samym maksymalnie szybko i szeroko si(cid:266) rozpowszechnia(cid:225).
Ko(cid:239)czo(cid:239)an
Jakie Twoje umiej(cid:266)tno(cid:286)ci i kompetencje powsta(cid:225)y w wyniku na(cid:286)ladowania jakiego(cid:286) mistrza?
Czy mia(cid:225)e(cid:286) jego zgod(cid:266)? Jakie Twoje przekonania pochodz(cid:261) z zas(cid:225)yszanych opowie(cid:286)ci? Czy
by(cid:225)y prawd(cid:261)?
Socjotyp, czyli wzorzec
Grupa memów tworzy socjotyp, który w kulturze ma podobne znaczenie jak
w biologii fenotyp, czyli stanowi grup(cid:266) cech organizmu. Socjotypem utworzonym
przez memy jest np. bardzo popularna piosenka, moda na noszenie okr(cid:261)g(cid:225)ych oprawek
okularów czy sp(cid:266)dzanie weekendów w konkretnych klubach. Jak wiemy, wi(cid:266)kszo(cid:286)(cid:252) memów
namna(cid:298)a si(cid:266) lawinowo. Najsilniejsze z nich paso(cid:298)ytuj(cid:261) w umys(cid:225)ach ludzi, w sieci interne-
towej, w mediach, inne równie szybko gin(cid:261), zast(cid:266)powane innymi memami. Stabilne i silne
memy tworz(cid:261) mody, niekiedy trwaj(cid:261)ce przez ca(cid:225)e dekady, jak moda na s(cid:225)odkie gazowane
napoje, ubrania d(cid:298)insowe z grubej bawe(cid:225)ny czy obuwie sportowe noszone na co dzie(cid:276).
Dzi(cid:266)ki wspó(cid:225)czesnej komunikacji miliardy ludzi mog(cid:261) w stosunkowo krótkim okresie powieli(cid:252)
jedn(cid:261) informacj(cid:266), cz(cid:266)sto bez wi(cid:266)kszego znaczenia dla nich samych. Odgrywaj(cid:261) jedynie rol(cid:266)
nosicieli biernych lub aktywnych, np. klikaj(cid:261)c udost(cid:266)pnij lub lajkuj(cid:261)c, przyjmuj(cid:261) rol(cid:266)
biern(cid:261), dopisuj(cid:261)c za(cid:286) komentarz, rekomenduj(cid:261)c lub podejmuj(cid:261)c decyzj(cid:266) na podstawie
memu, wybieraj(cid:261) rol(cid:266) aktywn(cid:261).
Istniej(cid:261) jednak grupy memów, które zbijaj(cid:261) si(cid:266) w jeszcze wi(cid:266)ksze gromady, tworz(cid:261)c idee,
wynalazki, a nawet wzory kulturowe, czyli konkretne zachowania oraz normy okre(cid:286)laj(cid:261)ce,
jak powinni(cid:286)my si(cid:266) zachowywa(cid:252), a zw(cid:225)aszcza jak my(cid:286)le(cid:252) i dzia(cid:225)a(cid:252). D(cid:225)ugotrwa(cid:225)y proces me-
metyczny wytwarza systemy religijne, a nawet ca(cid:225)e kultury i systemy naukowe, czyli para-
dygmaty. Cz(cid:225)owiek sta(cid:225) si(cid:266) istot(cid:261) symboliczn(cid:261), memetyczn(cid:261) i memetyzuj(cid:261)c(cid:261), czyli u(cid:298)ywaj(cid:261)c(cid:261)
umownych znaków w komunikacji, podatn(cid:261) na wirusy informacyjne (mody) oraz tworz(cid:261)c(cid:261)
symbole w celu ich dalszego powielania. Memetyczno(cid:286)(cid:252) jest (cid:286)ci(cid:286)le powi(cid:261)zana z mi-
metyzmem, czyli sk(cid:225)onno(cid:286)ci(cid:261) do na(cid:286)ladowania. Mimetyzm jako poj(cid:266)cie zosta(cid:225) upowszech-
niony przez antropologa René Girarda i równie(cid:298) zaczerpni(cid:266)ty z biologii. Oznacza wtórno(cid:286)(cid:252),
replikowanie wzorca i upodabnianie si(cid:266). Girard uwa(cid:298)a, (cid:298)e na(cid:286)ladownictwo sta(cid:225)o si(cid:266) podstawo-
wym mechanizmem rz(cid:261)dz(cid:261)cym spo(cid:225)ecze(cid:276)stwami, a poprzez to podstawowym mechani-
zmem kulturotwórczym. Zatem gdy po(cid:225)(cid:261)czymy koncepcje profesorów Dawkinsa i Girarda,
oka(cid:298)e si(cid:266), (cid:298)e memy uruchamiaj(cid:261) mimetyzm, symbole s(cid:261) poddane na(cid:286)ladownictwu
Poleć książkęKup książkę7 0 | Z A B I (cid:109) C O A C H A
i replikowaniu, wówczas powstaj(cid:261) przej(cid:286)ciowe mody. Gdy moda staje si(cid:266) wzorcem
zachowania, mo(cid:298)e prowadzi(cid:252) do trwa(cid:225)ych zjawisk, w efekcie powstaj(cid:261) socjoty-
py, czyli wzorce kultury oparte na archetypach, i na ich bazie tworz(cid:261) si(cid:266) ca(cid:225)e
cywilizacje.
Tylko w niewielkiej cz(cid:266)(cid:286)ci ten proces uruchamiany jest (cid:286)wiadomie. Jego domen(cid:261) jest
nie(cid:286)wiadomo(cid:286)(cid:252) zbiorowa, z której tre(cid:286)ci przes(cid:261)czaj(cid:261) si(cid:266) do nie(cid:286)wiadomo(cid:286)ci in-
dywidualnej. Nawet wyspecjalizowane agencje PR-owskie i marketingowe, których zada-
niem jest nak(cid:225)anianie ludzi do zachowa(cid:276) konsumenckich, do pewnego stopnia graj(cid:261) w ciemno,
nie s(cid:261) bowiem w stanie przewidzie(cid:252), jak zadzia(cid:225)a wirus i jakie jego mutacje w jakim czasie
rozprzestrzeni(cid:261) si(cid:266) na jakim obszarze. Im bardziej schematyczne stosuj(cid:261) modele, tym mniej-
sza szansa na przebicie si(cid:266) z memem, który uruchomi efekt mimetyczny, czyli na(cid:286)ladow-
czy. W sposób mimetyczny i memetyczny dzia(cid:225)aj(cid:261) równie(cid:298) instytucje opiniotwórcze, poli-
tyczne, religijne i wszelkie o(cid:286)rodki w(cid:225)adzy.
Dawny autorytet mistrza w du(cid:298)ym stopniu zast(cid:261)pi(cid:225)a popularno(cid:286)(cid:252) memu i wzorzec zwi(cid:261)-
zany z mimetycznym powtarzaniem jak najprostszych tre(cid:286)ci. Wysi(cid:225)ek intelektualny jest nie-
mile widziany, gdy(cid:298) energia wk(cid:225)adana w analiz(cid:266) tre(cid:286)ci wyhamowuje reprodukcj(cid:266) memu.
Je(cid:286)li wi(cid:266)c mem ma za zadanie kreowa(cid:252) nowego idola, celebryt(cid:266), autorytet medialny, musi
operowa(cid:252) uproszczeniami, skrótami, epatowa(cid:252) jednoznacznymi bana(cid:225)ami, daj(cid:261)c (cid:225)atwe do
przyswajania i powtarzania tre(cid:286)ci. Dlatego te(cid:298) tak popularne s(cid:261) wszelkie tzw. kontrowersyjne
tre(cid:286)ci, antyreklama, obrazoburstwo, ostro(cid:286)(cid:252), szokowanie, nawet za cen(cid:266) ostracyzmu w(cid:286)ród
cz(cid:266)(cid:286)ci spo(cid:225)ecze(cid:276)stwa. Bojkot zreszt(cid:261) tak(cid:298)e dzia(cid:225)a na korzy(cid:286)(cid:252) memu, gdy(cid:298) daje rozg(cid:225)os.
Mem musi si(cid:266) wybi(cid:252) z t(cid:225)a podobnych memów. Bez znaczenia jest jego tre(cid:286)(cid:252), przes(cid:225)anie, a na-
wet wewn(cid:266)trzna logika. Liczy si(cid:266) tylko ewolucyjna si(cid:225)a przetrwania w (cid:286)rodowisku bezkom-
promisowej rywalizacji.
Ko(cid:239)czo(cid:239)an
Je(cid:286)li jakie(cid:286) bezu(cid:298)yteczne memy przylgn(cid:266)(cid:225)y do Twojego umys(cid:225)u, w jakim celu je tam trzy-
masz, skoro wiesz, (cid:298)e s(cid:261) (cid:286)mieciami?
Aspekt kulturowy
Aspekt kulturowy modyfikuje nasze postrzeganie autorytetów. Archetypy przekazuj(cid:261) tre(cid:286)ci
z pokolenia na pokolenie, przesycaj(cid:261)c nasz(cid:261) codzienno(cid:286)(cid:252) symbolami, które s(cid:261) ich echem.
Od seriali telewizyjnych po zachowania polityków spotykamy ró(cid:298)ne przejawy archetypu
mistrza, ró(cid:298)ne symbole zwi(cid:261)zane z autorytetem oraz poszukiwaniem wiedzy, punktu od-
niesienia i odpowiedzi na pytania graniczne, które wci(cid:261)(cid:298) stawia przed cz(cid:225)owiekiem jego
(cid:298)ycie. Na skutek intelektualnego mocowania si(cid:266) z autorytetem, emocjonalnego konfrontowa-
nia si(cid:266) z w(cid:225)asnymi potrzebami pojawiaj(cid:261) si(cid:266) dwa skrajne uczucia — wina i krzywda. Naj-
cz(cid:266)(cid:286)ciej ich (cid:296)ród(cid:225)a s(cid:261) g(cid:225)(cid:266)boko ukryte, czyli nie(cid:286)wiadome dla prze(cid:298)ywaj(cid:261)cych je osób, jednak
tym silniejsze jest i tym bardziej determinuj(cid:261)ce przysz(cid:225)o(cid:286)(cid:252) ich oddzia(cid:225)ywanie. Archetypy
Poleć książkęKup książkęN I E (cid:165) W I A D O M O (cid:165) (cid:109) | 7 1
nadaj(cid:261) znaczenie naszym potrzebom, potem my(cid:286)lom, emocjom i w rezultacie
czynom. W przestrzeni symbolicznej ukryte jest rozró(cid:298)nienie dobra i z(cid:225)a, a warto(cid:286)ci uznawa-
ne za pozytywne lub negatywne maj(cid:261) z kolei bardzo silne kulturowe uzasadnienia. Naru-
szenie granic dobra i z(cid:225)a, a tym samym oczekiwa(cid:276) i norm spo(cid:225)ecznych, rodzi oba stany —
win(cid:266) i krzywd(cid:266).
Pos(cid:225)u(cid:298)(cid:266) si(cid:266) przyk(cid:225)adem ró(cid:298)nic kulturowych w postrzeganiu zjawisk archetypicznych,
by tym silniej uchwyci(cid:252) rozbie(cid:298)no(cid:286)ci oraz si(cid:225)(cid:266) dzia(cid:225)ania archetypu. Pogl(cid:261)d ukryty w nie-
(cid:286)wiadomo(cid:286)ci zbiorowej, b(cid:266)d(cid:261)cy odbiciem archetypicznej tre(cid:286)ci, determinuje
postrzeganie ról, zjawisk i sytuacji spo(cid:225)ecznych. Na przyk(cid:225)ad matka samotnie wy-
chowuj(cid:261)ca dzieci jest naturalnym zjawiskiem na Karaibach, a nieobecno(cid:286)(cid:252) m(cid:266)(cid:298)czyzny nie
jest traktowana jako zdrada, odst(cid:266)pstwo, tylko jako norma. Inaczej jest w Polsce, gdzie rodzina
jako instytucja to zwi(cid:261)zek dwojga ludzi doros(cid:225)ych, dwóch p(cid:225)ci, wychowuj(cid:261)cych dzieci. Taki
obraz jest silnie zakorzeniony w naszym obyczaju. Z tego powodu równie(cid:298) s(cid:261)dy cz(cid:266)(cid:286)ciej
przyznaj(cid:261) opiek(cid:266) nad dzie(cid:252)mi matkom ni(cid:298) ojcom. Wbrew za(cid:225)o(cid:298)eniom prawnym s(cid:261)dy polskie
w sprawach rodzinnych dzia(cid:225)aj(cid:261) nies(cid:225)ychanie emocjonalnie. Podobnie rzecz si(cid:266) ma w innych
krajach, gdzie opinia publiczna i prasa bardzo cz(cid:266)sto kreuj(cid:261) os(cid:261)dy i wyroki na podstawie
symbolicznego t(cid:225)a wydarze(cid:276), wywieraj(cid:261)c niestety skuteczny nacisk na organy prawa. Memy
dzia(cid:225)aj(cid:261) w ka(cid:298)dej przestrzeni, jednak zw(cid:225)aszcza silnie si(cid:266) replikuj(cid:261), je(cid:286)li tery-
torium jest bardzo emocjonalne, gdy(cid:298) to emocje nadaj(cid:261) memom energi(cid:266) konieczn(cid:261)
do replikacji.
W wierzchniej warstwie góry lodowej (rysunek 4.1), odpowiadaj(cid:261)cej poziomowi (cid:286)rodo-
wiska w obszarze informacji tworz(cid:261)cych aktualne t(cid:225)o kulturowe, dominuj(cid:261) memy. Ich wiru-
sowy charakter sprawia, (cid:298)e zbijaj(cid:261) si(cid:266) w kolonie, potocznie nazywamy je modami lub trenda-
mi, lajkujemy je w mediach spo(cid:225)eczno(cid:286)ciowych. Wirusowa popularno(cid:286)(cid:252) memów odpowiada
poziomowi zachowa(cid:276). Niektóre z kolonii memów, podobnie jak wzorce zachowa(cid:276),
utrwalaj(cid:261) si(cid:266), przenikaj(cid:261)c do codziennych norm, a niekiedy nawet (cid:286)wiadomie kreowa-
nych standardów dzia(cid:225)ania. Ich (cid:298)ycie bywa d(cid:225)u(cid:298)sze lub krótsze (od kilku godzin do kilku
lat), jednak podobnie jak zachowania mog(cid:261) przetrwa(cid:252) jedynie wtedy, kiedy s(cid:261) zasilane
przez poziomy po(cid:225)o(cid:298)one ni(cid:298)ej (g(cid:225)(cid:266)biej). Symbole indywidualne maj(cid:261) charakter skrajnie
subiektywny, nale(cid:298)(cid:261) do jednostki i przez jednostk(cid:266) i jej najbli(cid:298)sze otoczenie s(cid:261) wytworzone.
Cz(cid:266)sto jednak nawet (cid:286)cis(cid:225)y kr(cid:261)g rodzinny lub kole(cid:298)e(cid:276)ski nie zdaje sobie sprawy z tego, ja-
kiego rodzaju (cid:286)wiata symbolicznego do(cid:286)wiadcza jednostka. Owszem, grupa osób mo(cid:298)e
uczestniczy(cid:252) w tym samym nabo(cid:298)e(cid:276)stwie religijnym albo ogl(cid:261)da(cid:252) ten sam film, jednak za-
pami(cid:266)tane fakty, którym poszczególne jednostki nadadz(cid:261) sens symboliczny, a zatem me-
taforyczny, mog(cid:261) by(cid:252) inne. (cid:285)wiat osobistych metafor dla umys(cid:225)u jednostki staje si(cid:266)
tak samo realny jak (cid:286)wiat faktów opisywanych zmys(cid:225)ami. Na przyk(cid:225)ad dla jednego widza
niebieskie t(cid:225)o w scenach filmu Bernarda Bertolucciego Ma(cid:225)y Budda z 1993 r. oznacza(cid:252) b(cid:266)dzie
symbolicznie industrialny (cid:286)wiat wspó(cid:225)czesnej Ameryki, pomara(cid:276)czowe za(cid:286) (cid:286)wiat Wscho-
du, natomiast dla innego widza b(cid:225)(cid:266)kit b(cid:266)dzie oznacza(cid:225) rozum, a pomara(cid:276)czowy ducha,
trzeci odbiorca w ogóle nie zauwa(cid:298)y tego zabiegu, czwarty uzna go za przypadkowy i nic
nieznacz(cid:261)cy w warstwie metaforycznej zabieg operatorski.
Poleć książkęKup książkę7 2 | Z A B I (cid:109) C O A C H A
Rysunek 4.1. Góra lodowa i przestrze(cid:276) archetypiczna2
Archetypami lokalnymi nazwiemy wszystkie nie(cid:286)wiadome, silnie zakorzenione
wzorce symboliczne, które dotycz(cid:261) aktualnego kontekstu wydarze(cid:276). Pos(cid:225)u(cid:298)(cid:266) si(cid:266) przyk(cid:225)adem.
W czasie wyk(cid:225)adu lub szkolenia, gdy uczestnicy siedz(cid:261), a jedna osoba stoi i co(cid:286) mówi, archety-
py lokalne odwo(cid:225)uj(cid:261) nas do znanej wszystkim sytuacji nauczyciela i szko(cid:225)y. Je(cid:286)li w dodatku
sto(cid:225)y lub (cid:225)awki ustawione s(cid:261) rz(cid:266)dami, a uczestnicy siedz(cid:261) jedni za drugimi, wówczas nie-
(cid:286)wiadoma tre(cid:286)(cid:252) tej sytuacji b(cid:266)dzie tym silniej uruchamia(cid:252) w(cid:225)a(cid:286)nie tego rodzaju szkolne skoja-
rzenia. Dlatego w sytuacji terapeutycznej, cho(cid:252) w dalszym ci(cid:261)gu jest jeden lider — terapeuta
(archetyp nauczyciela), wszyscy uczestnicy siedz(cid:261) w kr(cid:266)gu, który zmienia kontekst, od-
wo(cid:225)uj(cid:261)c si(cid:266) do archetypu okr(cid:261)g(cid:225)ego sto(cid:225)u, czyli równoprawno(cid:286)ci. Gdy prowadz(cid:261)cy poprosi
2 Na rysunku 4.1 dokona(cid:225)em porównania poziomów góry lodowej na podstawie prac i koncep-
cji Gregory’ego Batesona, Timothy’ego Leary’ego, Roberta Diltsa oraz modelu Kena Wilbera
(g(cid:225)(cid:266)bia, jasno(cid:286)(cid:252), przep(cid:225)ywy) zestawionego z poziomami struktur symbolicznych stworzonymi
przez Carla Gustava Junga i jego kontynuatorów oraz Richarda Dawkinsa (memy). W dalszej
cz(cid:266)(cid:286)ci ksi(cid:261)(cid:298)ki pojawi(cid:261) si(cid:266) kolejne porównania do modeli: Josepha Campbella, Clare’a W.
Gravesa i jego kontynuatorów (Don Beck i Chris Cowan) oraz do modelu osobowo(cid:286)ci Junga
i jego kontynuatorów (Arnold Mindell, Isabel Briggs Myers, Katharine Cook Briggs). O ile mi
wiadomo, nikt wcze(cid:286)niej tego nie dokona(cid:225), cho(cid:252) wymienieni autorzy i badacze znali swoje
koncepcje i wzajemnie si(cid:266) inspirowali. Podobnie autorskim rozwi(cid:261)zaniem jest odniesienie
wszystkich tych modeli do struktury hierarchicznej opisanej metafor(cid:261) góry lodowej, w której
wy(cid:298)sze poziomy znajduj(cid:261) si(cid:266) w obszarze mo(cid:298)liwym do specyfikacji zmys(cid:225)owej (obszar ponad
powierzchni(cid:261) wody), g(cid:225)(cid:266)bsze za(cid:286) pochodz(cid:261) z obszaru nie(cid:286)wiadomego, do którego jednostka
lub grupa mo(cid:298)e uzyska(cid:252) wgl(cid:261)d na skutek coachingu lub innej formy oddzia(cid:225)ywania. W dalszej
cz(cid:266)(cid:286)ci ksi(cid:261)(cid:298)ki czytelnik b(cid:266)dzie mia(cid:225) okazj(cid:266) przekona(cid:252) si(cid:266), jak wszystkie te poziomy i modele
przenikaj(cid:261) si(cid:266), opisuj(cid:261)c zjawiska psychologiczne, kulturowe i spo(cid:225)eczne nieco innym j(cid:266)zykiem,
lecz w podobny sposób, zmierzaj(cid:261)c do podobnych wniosków.
Poleć książkęKup książkęN I E (cid:165) W I A D O M O (cid:165) (cid:109) | 7 3
o podnoszenie r(cid:261)k (cz(cid:266)sty zabieg manipulatorów w czasie spotka(cid:276) grupowych), natych-
miast uruchamia w odbiorcach archetyp uczniów, których zadaniem jest odpowiadanie na
pytania nauczyciela, ale tylko wtedy, gdy wskazanej osobie zostanie udzielony g(cid:225)os.
Jednak w najwi(cid:266)kszym stopniu wydarzenia i prze(cid:298)ycia determinowane s(cid:261) przez archety-
py globalne, czyli utrwalone przedwieczne symbole, znane i powszechnie rozpoznawalne,
które s(cid:261) zazwyczaj akceptowane bezkrytycznie i niedyskutowalne, takie jak: dobro i z(cid:225)o, mi-
(cid:225)osierdzie okazywane s(cid:225)abszym, prawo do zemsty, niewinno(cid:286)(cid:252) dziecka, bezinteresowno(cid:286)(cid:252)
mi(cid:225)o(cid:286)ci macierzy(cid:276)skiej, niebo jako mieszkanie Boga, nauczanie, hierarchia, rodzina itd. Ar-
chetypem centralnym, zwie(cid:276)czaj(cid:261)cym wszystkie te symbole, jest (cid:298)ycie samo, warto(cid:286)(cid:252) (cid:298)ycia
jako takiego, tajemnica (cid:298)ycia, rozwini(cid:266)ta duchowo(cid:286)(cid:252), pe(cid:225)na samo(cid:286)wiadomo(cid:286)(cid:252) — s(cid:225)owem:
ró(cid:298)ne opisy oraz aspekty ja(cid:296)ni rozumianej jako istota bytu, sumienie, duch, najwy(cid:298)sza mo-
ralno(cid:286)(cid:252), istota rzeczy. Tym samym ka(cid:298)de pytanie o wizj(cid:266) lub te(cid:298) o duchowo(cid:286)(cid:252) b(cid:266)d(cid:261)c(cid:261) pod-
(cid:225)o(cid:298)em nawet najprostszych potrzeb i dzia(cid:225)a(cid:276) (takich jak codzienne zakupy lub podwo(cid:298)enie
dzieci do szko(cid:225)y) chc(cid:261)c nie chc(cid:261)c, dotyka i dotyczy archetypów globalnych, w tym równie(cid:298)
archetypu ja(cid:296)ni. Zawiera bowiem aspekty najwa(cid:298)niejszych motywacji cz(cid:225)owieka — pytania
o rodzin(cid:266), rodzicielstwo, sens (cid:298)ycia, codzienn(cid:261) etyk(cid:266) zwi(cid:261)zan(cid:261) z dokonanymi wyborami.
W tym znaczeniu powrót do kasy w markecie z przeoczon(cid:261) bu(cid:225)k(cid:261) wart(cid:261) kilkana(cid:286)cie groszy
jest zarówno decyzj(cid:261) z poziomu zachowania (mo(cid:298)e stanowi(cid:252) krótkotrwa(cid:225)y mem), jak i de-
cyzj(cid:261) moraln(cid:261). Kasjerka t(cid:266) histori(cid:266) o zadziwiaj(cid:261)co uczciwej osobie, która cofn(cid:266)(cid:225)a si(cid:266) z parkingu,
by zap(cid:225)aci(cid:252) za jedn(cid:261) bu(cid:225)k(cid:266), opowie kilku kole(cid:298)ankom w czasie przerwy (wirusowe dzia(cid:225)anie
memu). Kole(cid:298)anki powtórz(cid:261) t(cid:266) histori(cid:266) w swoich rodzinach lub tego nie zrobi(cid:261). Mem szybko
wyga(cid:286)nie, chyba (cid:298)e towarzyszy(cid:252) mu b(cid:266)d(cid:261) dodatkowe okoliczno(cid:286)ci, np. nagranie wideo
rozpowszechnione w sieci. Wyga(cid:286)nie pewnie wcze(cid:286)niej czy pó(cid:296)niej. Decyzja o bu(cid:225)ce b(cid:266)dzie
te(cid:298) oznacza(cid:252) osobisty wybór jednostki dokonywany na podstawie warto(cid:286)ci i wzmacniaj(cid:261)cy
jej to(cid:298)samo(cid:286)(cid:252). Jednostka okaza(cid:225)a si(cid:266) nad wyraz uczciwa i daje przejaw w(cid:225)asnej prawo(cid:286)ci,
p(cid:225)ac(cid:261)c za niechc(cid:261)co zabran(cid:261) bu(cid:225)k(cid:266). Wreszcie to proste zachowanie mo(cid:298)e wzmocni(cid:252) osobi-
ste do(cid:286)wiadczenie (cid:298)ycia jako odpowiedzialno(cid:286)ci za etyczne zachowania, nawet je(cid:286)li dotycz(cid:261)
one spraw o ma(cid:225)ym znaczeniu.
Pytania graniczne
Jak zdefiniujesz rodzin(cid:266)?
W jaki sposób Twoja definicja rodziny jest zale(cid:298)na od (cid:286)rodowiska, w którym si(cid:266) wycho-
wywa(cid:225)e(cid:286)?
W jakim stopniu Twoja definicja rodziny jest wypadkow(cid:261) wzorów kultury?
Poleć książkęKup książkę7 4 | Z A B I (cid:109) C O A C H A
Poleć książkęKup książkę
Pobierz darmowy fragment (pdf)