Darmowy fragment publikacji:
A. Marek
Tom 1
Zagadnienia
ogólne
Tom 1
Zagadnienia
ogólne
Pod redakcją
Andrzeja Marka
www.sklep.beck.pl
e-mail: dz.handlowy@beck.pl
http://www.beck.pl
tel.: 22 31 12 222, fax: 22 33 77 601
ISBN 978-83-255-1308-5
Cena 249,00 zł
SYSTEM PRAWA KARNEGO
Zagadnienia ogólne
Tom 1
SYSTEM
PRAWA KARNEGO
Zagadnienia ogólne
Tom 1
REDAKTOR NACZELNY SYSTEMU PRAWA KARNEGO
ANDRZEJ MAREK
Zagadnienia ogólne
Tom 1
Redaktor
Prof. dr hab. Andrzej Marek
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Autorzy
dr hab. Ewa Bieńkowska – prof. Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa
im. prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach; prof. dr hab. Janina Błachut
– Uniwersytet Jagielloński; prof. dr hab. Marian Filar – Uniwersytet
Mikołaja Kopernika w Toruniu; prof. dr hab. Krzysztof Krajewski –
Uniwersytet Jagielloński; prof. dr hab. Andrzej Marek – Uniwersytet
Mikołaja Kopernika w Toruniu; prof. dr hab. Teodor Szymanowski
– Uniwersytet Warszawski; prof. dr hab. Jarosław Warylewski –
Uniwersytet Gdański; prof. dr hab. Dobrochna Wójcik – Instytut Nauk
Prawnych PAN
WYDAWNICTWO C. H. BECK
INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN
WARSZAWA 2010
Wydano we współpracy
z Instytutem Nauk Prawnych PAN
w Warszawie
Poszczególne części opracowali:
Ewa Bieńkowska – rozdz. V § 24
Janina Błachut – rozdz. IV § 21
Marian Filar – rozdz. VI
Krzysztof Krajewski – rozdz. III
Andrzej Marek – rozdz. I
Teodor Szymanowski – rozdz. IV § 22 i 23
Jarosław Warylewski – rozdz. II
Dobrochna Wójcik – rozdz. V § 25
Redakcja serii: Urszula Danilczuk
© Wydawnictwo C. H. Beck 2010
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00–203 Warszawa
Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck
Druk i oprawa: Poznańskie Zakłady Graficzne
ISBN 978-83-255-1308-5
Przedmowa
Niniejszym przekazujemy do rąk Czytelników Tom 1 Systemu Prawa Karnego,
który początkuje nową serię wydawniczą. Powstały przed kilkoma laty zamysł stworze-
nia wielotomowego Sytemu Prawa Karnego uzyskuje w ten sposób realny kształt.
System Prawa Karnego liczyć będzie 11 tomów, których redaktorami są wybit-
ni przedstawiciele nauki prawa karnego i praktyki wymiaru sprawiedliwości. Są to
profesorowie: Tadeusz Bojarski (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie),
Ryszard Dębski (Uniwersytet Łódzki), Tomasz Kaczmarek (Uniwersytet Wrocławski),
Mirosława Melezini (Uniwersytet w Białymstoku), Lech K. Paprzycki (Prezes Izby
Karnej Sądu Najwyższego), Lech Gardocki (Uniwersytet Warszawski, Pierwszy Pre-
zes Sądu Najwyższego), Jarosław Warylewski (Uniwersytet Gdański), Robert Zawłocki
(Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Marek Bojarski (Uniwersytet
Wrocławski). Skompletowany został skład autorski całego, wielotomowego przedsięwzięcia
(ponad 60 autorów) oraz precyzyjnie zakreślony podział treści pomiędzy tomami i w ob-
rębie poszczególnych tomów.
Pierwszy tom, który obecnie prezentujemy, zawiera Zagadnienia ogólne. Składają się
na to rozważania: o miejscu prawa karnego w systemie prawa, jego funkcjach i podziale
(prawo materialne, procesowe, wykonawcze i szczególne dziedziny prawa karnego),
o rozwoju nauki prawa karnego, jej szkół i kierunków, o podstawach kryminologicz-
nych prawa karnego, o badaniach stanu przestępczości, polityce karnej i penitencjarnej,
o wiktymologicznych aspektach ochrony ofiar przestępstw, sprawiedliwości naprawczej
i roli mediacji między pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa, wreszcie rozważania na
ważny praktycznie, lecz sporny temat odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Au-
torami tych opracowań są powszechnie znani profesorowie, specjalizujący się w nauce
prawa karnego, kryminologii, polityki karnej i wiktymologii. Jako redaktor naukowy
tego tomu mam przekonanie, że jego zawartość spełni oczekiwania szerokiego grona
Czytelników, zarówno teoretyków interesujących się wymienionymi dziedzinami nauki,
jak i praktyków (sędziów, prokuratorów, adwokatów, funkcjonariuszy policji i innych
organów ścigania oraz przeciwdziałania przestępczości, kuratorów sądowych, psycho-
logów, pedagogów i pracowników różnych służb społecznych).
Warszawa, marzec 2010 r.
Prof. dr hab Andrzej Marek
Spis treści
str.
Rozdział I. Pojęcie prawa karnego, jego funkcje i podział
(Wstęp do Systemu Prawa Karnego) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 1. Pojęcie prawa karnego i jego cechy szczególne . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Ogólne pojęcie i miejsce prawa karnego w systemie prawa . . . . . . . . .
II. Szczególne cechy prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 2. Funkcje prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Charakterystyka poszczególnych funkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 3. Rodzaje prawa karnego i jego podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Zakres kodyfi kacji. Szczególne dziedziny prawa karnego . . . . . . . . . . .
§ 4. Prawo wykroczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Ewolucja prawa wykroczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Miejsce prawa wykroczeń w systemie prawa karnego . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział II. Kierunki i szkoływ nauce prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 5. Zagadnienia wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 6. Kierunek legalistyczno-racjonalistyczny okresu Oświecenia . . . . . .
§ 7. Szkoła klasyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 8. Szkoła pozytywna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 9. Szkoła socjologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 10. Normatywizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 11. Ruch obrony społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Kierunek radykalny (subiektywny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Kierunek umiarkowany (nowa obrona społeczna) . . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 12. Neoklasycyzm, nieinterwencja, kryminologia radykalna,
1
2
2
7
10
10
12
21
21
27
34
34
42
49
51
54
61
71
76
81
82
83
84
abolicjonizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
86
§ 13. Sprawiedliwość naprawcza (restaurująca) – restorative justice . . . .
90
§ 14. Ekonomiczna analiza prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
93
§ 15. Perspektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
97
Rozdział III. Kryminologiczne podstawy prawa karnego . . . . . . . . . . . . .
99
§ 16. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
99
§ 17. Paradygmat klasyczny w kryminologii a prawo karne . . . . . . . . . . . 104
§ 18. Paradygmat pozytywistyczny w kryminologii i jego konsekwencje
dla prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
§ 19. Paradygmat antynaturalistyczny w kryminologii i jego znaczenie
dla prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
§ 20. Kryminologia neoklasyczna i konsekwencje renesansu
paradygmatu klasycznego dla prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Rozdział IV. Polityka karna i stan przestępczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
§ 21. Stan przestępczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
I. Teoretyczne i metodologiczne problemy związane z pomiarem
przestępczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
VII
Spis treści
II. Sposoby interpretacji danych uzyskiwanych ze statystyk kryminalnych 154
III. Rozmiary i struktura przestępczości w latach 1990–2008
na podstawie danych statystyk kryminalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
§ 22. Polityka karna w Polsce współczesnej w świetle przepisów
prawa i danych empirycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
I. Zagadnienia wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
II. Prawne podstawy polityki karnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
III. Orzecznictwo sądów karnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
IV. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
§ 23. Polityka penitencjarna w Polsce współczesnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
I. Zagadnienia wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
II. Podstawy prawne polityki penitencjarnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
III. Czynniki wpływające na politykę penitencjarną . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
IV. Oddziaływanie na skazanych i efektywność wykonywanej
kary pozbawienia wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Rozdział V. Pokrzywdzony i sprawca przestępstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
§ 24. Ochrona interesów pokrzywdzonego – podstawy wiktymologiczne . . 321
I. Początki wiktymologii i kierunki jej rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
II. „From crime policy to victim policy” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
III. Sytuacja ofi ar przestępstw w systemie wymiaru sprawiedliwości
karnej w świetle dokumentów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . 329
IV. Szczególna ochrona niektórych kategorii ofi ar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
V. Wiktymologia w Polsce: zarys rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
VI. Wpływ wiktymologii na zmiany w polskim prawie karnym
materialnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
VII. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
§ 25. Rola mediacji między pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa . . . 350
I. Mediacja jako jedna z form sprawiedliwości naprawczej . . . . . . . . . . . 350
II. Rozwój instytucji mediacji w Polsce i praktyczne jej stosowanie . . . . . 363
Rozdział VI. Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
§ 26. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
§ 27. Węzłowe problemy teoretyczne koncepcji prawnokarnej
odpowiedzialności podmiotów zbiorowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418
§ 28. Uwagi prawnoporównawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
§ 29. Międzynarodowe inicjatywy i instrumenty prawne związane
z odpowiedzialnością karną podmiotów zbiorowych na gruncie
międzynarodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
§ 30. Ewolucja koncepcji odpowiedzialności podmiotów zbiorowych
za czyny zabronione pod groźbą kary w prawie polskim . . . . . . . . . 424
§ 31. Zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary w prawie polskim de lege lata . . . . . . . 427
I. Ogólny charakter odpowiedzialności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
II. Pojęcie podmiotu zbiorowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
III. Materialnoprawne przesłanki odpowiedzialności podmiotów
zbiorowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
IV. System kar i środków karnych wobec podmiotu zbiorowego
oraz zasady ich wymiaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447
VIII
Wykaz skrótów
1. Źródła prawa
ABWU . . . . . . . . . . . . ustawa z 24.5.2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz
Agencji Wywiadu (Dz.U. Nr 74, poz. 676 ze zm.)
AlkU . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.)
BrońU . . . . . . . . . . . . . ustawa z 21.5.1999 r. o broni i amunicji (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r.
CudzU . . . . . . . . . . . . . ustawa z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r.
Nr 52, poz. 525 ze zm.)
Nr 234, poz. 1694 ze zm.)
EKPCz. . . . . . . . . . . . . Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.)
EKZT . . . . . . . . . . . . . Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu trak-
towaniu albo karaniu sporządzona w Strasburgu 26.11.1987 r. (Dz.U.
z 1995 r. Nr 46, poz. 238 ze zm.)
FinPublU . . . . . . . . . . . ustawa z 30.6.2005 r. o fi nansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r.
Nr 249, poz. 2104 ze zm.)
IPNU . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ściga-
nia Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r.
Nr 63, poz. 424 ze zm.)
KC . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)
KK . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.)
KK z 1932 r. . . . . . . . . rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 11.7.1932 r. – Kodeks
karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm)
KK z 1969 r. . . . . . . . . ustawa z 19.4.1969 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.)
KKS . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 10.9.1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U.
KKW . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557
z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.)
ze zm.)
Konstytucja PRL . . . . Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm
Konstytucja RP . . . . . . Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78,
Ustawodawczy 22.7.1952 r. (Dz.U. Nr 33, poz. 232 ze zm.)
poz. 483 ze zm., sprost. Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319)
KP . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21,
poz. 94 ze zm.)
poz. 555 ze zm.)
Nr 40, poz. 364 ze zm.)
poz. 96 ze zm.)
KPK . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89,
KPK z 1928 r. . . . . . . . Kodeks postępowania karnego z 19.3.1928 r. (tekst jedn. Dz.U. z 1950 r.
KPK z 1969 r. . . . . . . . ustawa z 19.4.1969 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 13,
KPrDz . . . . . . . . . . . . Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne
ONZ 20.11.1989 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.)
KPW . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 24.8.2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia
(tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 ze zm.)
KRKU . . . . . . . . . . . . ustawa z 24.5.2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (tekst jedn. Dz.U.
z 2008 r. Nr 50, poz. 292 ze zm.)
IX
Wykaz skrótów
KRO . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9,
KSH. . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94,
KurSądU . . . . . . . . . . . ustawa z 27.7.2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U. Nr 98, poz. 1071
KW . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 20.5.1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r.
poz. 59 ze zm.)
poz. 1037 ze zm.)
ze zm.)
MPPOiP . . . . . . . . . . . Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 19.12.1966 r.
Nr 109, poz. 756 ze zm.)
(Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167)
MTKRS . . . . . . . . . . . Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego, sporządzony
NielU . . . . . . . . . . . ustawa z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich
w Rzymie 17.7.1998 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708)
(tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 ze zm.)
OdpZbiorU . . . . . . . . . ustawa z 28.10.2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za
OrdPod . . . . . . . . . . . . ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r.
czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.)
Nr 8, poz. 60 ze zm.)
poz. 1485 ze zm.)
Nr 88, poz. 554 ze zm.)
Nr 13, poz. 95 ze zm.)
PNarkU . . . . . . . . . . . . ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. Nr 179,
PWKK . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U.
PWKK z 1969 r. . . . . . ustawa z 19.4.1969 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U.
PWKPK . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania
karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.)
PWKPW . . . . . . . . . . . ustawa z 24.8.2001 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania
w sprawach o wykroczenia (Dz.U. Nr 106, poz. 1149 ze zm.)
RachU . . . . . . . . . . . . . ustawa z 29.9.1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r.
SamGminU . . . . . . . . . ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r.
SwobDziałGospU . . . . ustawa z 27.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.
ŚwKorU . . . . . . . . . . . ustawa z 25.6.1997 r. o świadku koronnym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r.
Nr 152, poz. 1223 ze zm.)
Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 ze zm.)
Nr 36, poz. 232)
2. Organy orzekające
ETPCz . . . . . . . . . . . . Europejski Trybunał Praw Człowieka
ETS . . . . . . . . . . . . . . . Europejski Trybunał Sprawiedliwości
NSA . . . . . . . . . . . . . . Naczelny Sąd Administracyjny
SA . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd Apelacyjny
SN . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd Najwyższy
SN (IK) . . . . . . . . . . . . Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Karnej
SN (PS) . . . . . . . . . . . . Sąd Najwyższy w pełnym składzie
SN (7) . . . . . . . . . . . . . Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów
SO . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd Okręgowy
SP . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd Powiatowy
SR . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd Rejonowy
SW . . . . . . . . . . . . . . . Sąd Wojewódzki
X
Wykaz skrótów
3. Czasopisma i publikatory
Apel. Lub. . . . . . . . . . . Apelacja Lublin
Apel. W-wa . . . . . . . . . Apelacja Warszawa
Arch. Krym. . . . . . . . . Archiwum Kryminologii
AUMCS . . . . . . . . . . . Annales Universitatis M. Curie-Skłodowska
AUNC . . . . . . . . . . . . . Acta Universitatis Nicolai Copernici
AUW . . . . . . . . . . . . . . Acta Universitatis Wratislaviensis
BPK . . . . . . . . . . . . . . Biuletyn Prawa Karnego
BSN . . . . . . . . . . . . . . Biuletyn Sądu Najwyższego
CPH . . . . . . . . . . . . . . . Czasopismo Prawno-Historyczne
CzPKiNP . . . . . . . . . . Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych
Dz.U. . . . . . . . . . . . . . Dziennik Ustaw
Dz.Urz. . . . . . . . . . . . . Dziennik Urzędowy
ECR . . . . . . . . . . . . . . European Court Reports
EP . . . . . . . . . . . . . . . . Edukacja Prawnicza
GP . . . . . . . . . . . . . . . . Gazeta Prawna
GPr . . . . . . . . . . . . . . . Gazeta Prawnicza
GS . . . . . . . . . . . . . . . . Gazeta Sądowa
GSP . . . . . . . . . . . . . . . Gdańskie Studia Prawnicze
GSiPen . . . . . . . . . . . . Gazeta Sądowa i Penitencjarna
GSW . . . . . . . . . . . . . . Gazeta Sądowa Warszawska
Iuris Effectus . . . . . . . Iuris Effectus. Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury
Jur. . . . . . . . . . . . . . . . Jurysta
KSP . . . . . . . . . . . . . . Krakowskie Studia Prawnicze
KZS . . . . . . . . . . . . . . Krakowskie Zeszyty Sądowe
M.P. . . . . . . . . . . . . . . Monitor Polski
Med. . . . . . . . . . . . . . . Mediator
MoP . . . . . . . . . . . . . . . Monitor Prawniczy
NP . . . . . . . . . . . . . . . . Nowe Prawo
ONSA . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
ONSAiWSA . . . . . . . . Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich
Sądów Administracyjnych
OSA . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
OSN . . . . . . . . . . . . . . Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach
1933–1952), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach 1953–1961:
Izby Cywilnej i Izby Karnej, w roku 1962: Izby Cywilnej, w latach
1963–1981: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych,
w latach 1982–1989: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1990–1994: Izby Cywilnej oraz
Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w 1995 roku:
Izby Cywilnej)
OSNKW . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Karna i Wojskowa
OSNPG . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratura Generalna
OSNwSK . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych
OSP . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądów Polskich – Orzecznictwo Sądów Polskich (1921–
1939), Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych (1957–
1989), Orzecznictwo Sądów Polskich (od 1990)
OTK . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
OTK-A . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego seria A
Pal. . . . . . . . . . . . . . . . Palestra
PES . . . . . . . . . . . . . . . Problemy Egzekucji Sądowej
PiM . . . . . . . . . . . . . . . Prawo i Medycyna
PiP . . . . . . . . . . . . . . . Państwo i Prawo
PiŻ . . . . . . . . . . . . . . . Prawo i Życie
PL . . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Legislacyjny
XI
Wykaz skrótów
PPen. . . . . . . . . . . . . . Przegląd Penitencjarny
PPiA . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Prawa i Administracji
PPH . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Prawa Handlowego
PPK . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Prawa Karnego
PPKrym. . . . . . . . . . . . Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny
PPod . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Podatkowy
PPol. . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Policyjny
Prob. Krym. . . . . . . . . Problemy Kryminalistyki
Prob. Pr. Karn. . . . . . . Problemy Prawa Karnego
Probl. Praw. . . . . . . . . Problemy Praworządności
Prok. . . . . . . . . . . . . . . Prokurator
Prok. i Pr. . . . . . . . . . . Prokuratura i Prawo
PS . . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Sądowy
PSiA . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Sądowy i Administracyjny
PSejm. . . . . . . . . . . . . Przegląd Sejmowy
PWP . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Więziennictwa Polskiego
RPE . . . . . . . . . . . . . . . Ruch Prawniczy i Ekonomiczny
RPEiS . . . . . . . . . . . . . Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
Rzeczp. . . . . . . . . . . . . Rzeczpospolita
SI . . . . . . . . . . . . . . . . . Studia Iuridica
SKKiP . . . . . . . . . . . . . Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne
SP . . . . . . . . . . . . . . . . Studia Prawnicze
SPE . . . . . . . . . . . . . . . Studia Prawno-Ekonomiczne
SSoc. . . . . . . . . . . . . . . Studia Socjologiczne
Wok. . . . . . . . . . . . . . . Wokanda
WPP . . . . . . . . . . . . . . Wojskowy Przegląd Prawniczy
ZNBAS . . . . . . . . . . . . Zeszyty Naukowe Biura Analiz Sejmowych
ZNIBPS . . . . . . . . . . . . Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego
ZNUGd . . . . . . . . . . . . Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego
ZNUJ . . . . . . . . . . . . . . Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego
ZNUŚl . . . . . . . . . . . . . Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Śląskiego
ZPUKSW . . . . . . . . . . Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego
ZW . . . . . . . . . . . . . . . Zagadnienia Wykroczeń
4. Piśmiennictwo
Andrejew, Prawo karne,
1970 (1971, 1973, 1976,
1978, 1980, 1983, 1986
1989) . . . . . . . . . . . . . . I. Andrejew, Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1970, 1971, 1973,
1976, 1978, 1980, 1983, 1986, 1989
Andrejew, Świda,
Wolter, KK
z Komentarzem . . . . . . I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z Komentarzem, War-
szawa 1973
Bafia, Mioduski,
Siewierski,
Komentarz KK,
1977 (1987) . . . . . . . . J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, War-
szawa 1977, 1987
Bojarski, Giezek,
Sienkiewicz, Prawo
karne, 2004 (2007) . . . M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne. Część
ogólna i szczególna (pod red. M. Bojarskiego), Warszawa 2004, 2007
XII
Wykaz skrótów
Bojarski,
Komentarz KK,
2006 (2008, 2009) . . . T. Bojarski, A. Michalska-Warias, J. Piórkowska-Flieger, M. Szwar-
czyk, Kodeks karny. Komentarz (pod red. T. Bojarskiego), Warszawa
2006, 2008, 2009
Bojarski, Polskie
prawo karne, 2004
(2007, 2008) . . . . . . . . T. Bojarski, Polskie prawo karne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2004,
2007, 2008
Buchała,
Prawo karne materialne,
1980 (1989) . . . . . . . . K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa 1980, 1989
Buchała, Zoll,
Komentarz KK,
cz. ogólna,
cz. szczególna, t. [ ] . . . K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny. Komentarz. Część ogólna, Kraków
1998, 2001; Część szczególna, t. 1 i 2, Kraków 1999, 2001
Buchała, Zoll,
Polskie prawo
karne, 1995 (1996) . . . K. Buchała, A. Zoll, Polskie prawo karne, Warszawa 1995, 1996
Cieślak,
Polskie prawo karne,
1990 (1994) . . . . . . . . . M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys ujęcia systemowego, Warszawa
1990, 1994
Filar,
Komentarz KK . . . . . . M. Bojarski, M. Filar, W. Filipkowski, O. Górniok, S. Hoc, P. Hofmański,
M. Kalitowski, M. Kulik, L. K. Paprzycki, E. Pływaczewski, W. Radecki,
Z. Sienkiewicz, Z. Siwik, R. A. Stefański, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, L. Wilk,
Kodeks karny. Komentarz (pod red. M. Filara), Warszawa 2008
Gardocki, Prawo karne,
1994 (1996, 1998, 1999,
2000, 2001, 2002,
2003, 2004, 2005, 2006,
2007, 2008, 2009) . . . . L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 1994, 1996, 1998, 1999, 2000,
2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009
Giezek,
Komentarz KK . . . . . . J. Giezek, N. Kłączyńska, G. Łabuda, Kodeks karny. Komentarz. Część
ogólna (pod red. J. Giezka), Warszawa 2007
Glaser, Mogilnicki,
Komentarz KK . . . . . . S. Glaser, A. Mogilnicki, Kodeks karny – komentarz: prawo o wykrocze-
niach, przepisy wprowadzające, tezy z orzeczeń Sądu Najwyższego, wy-
ciągi z motywów ustawodawczych, Warszawa 1934
Góral, Komentarz
praktyczny KK, 1996
(1998, 2002,
2005, 2007) . . . . . . . . . R. Góral, Kodeks karny. Komentarz praktyczny, Warszawa 1996, 1998,
2002, 2005, 2007
Królikowski, Zawłocki,
Komentarz KK,
cz. ogólna, t. [ ] . . . . . . M. Błaszczyk, J. Długosz, M. Królikowski, J. Lachowski, B. Namysłow-
ska-Gabrysiak, A. Sakowicz, R. Skarbek, A. Walczak-Żochowska, W. Za-
lewski, R. Zawłocki, S. Żółtek, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz,
t. 1 i 2 (pod red. M. Królikowskiego, R. Zawłockiego), Warszawa 2009
XIII
Wykaz skrótów
Makarewicz,
Komentarz KK,
1935 (1938) . . . . . . . . J. Makarewicz, Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1935, 1938
Makarewicz,
Prawo karne . . . . . . . . J. Makarewicz, Prawo karne – wykład porównawczy, Lwów–Warszawa
1924
Marek, Komentarz KK,
2004 (2005, 2006,
2007, 2010) . . . . . . . . . A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004, 2005, 2006, 2007,
2010
Marek, Prawo karne,
1997 (2000, 2001,
2003, 2004, 2005, 2006,
2007, 2008, 2009) . . . . A. Marek, Prawo karne, Warszawa 1997, 2000, 2001, 2003, 2004, 2005,
2006, 2007, 2008, 2009
Marek, Prawo
wykroczeń, 2002 (2004,
2006, 2008) . . . . . . . . . A. Marek, Prawo wykroczeń, Warszawa 2002, 2004, 2006, 2008
Marek, Waltoś,
Podstawy prawa,
1999 (2002, 2003,
2008) . . . . . . . . . . . . . . A. Marek, S. Waltoś, Podstawy prawa i procesu karnego, Warszawa 1999,
2002, 2003, 2008
Mozgawa, Praktyczny
komentarz KK,
2006 (2007) . . . . . . . . . M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa, Kodeks
karny. Praktyczny komentarz (pod red. M. Mozgawy), Kraków 2006,
2007
Peiper, Komentarz KK,
1933 (1936) . . . . . . . . L. Peiper, Komentarz do kodeksu karnego: prawa o wykroczeniach
i przepisów wprowadzających wraz z niektóremi ustawami dodatko-
wemi i wzorami orzeczeń do prawa o wykroczeniach: prawa o wykro-
czeniach i przepisów wprowadzających wraz z niektóremi ustawami
dodatkowemi i wzorami orzeczeń do prawa o wykroczeniach, Warszawa
1933, 1936
Prusak, Prawo
karne skarbowe . . . . . . F. Prusak, Prawo karne skarbowe, Warszawa 2008
Siewierski, KK
z Komentarzem . . . . . . M. Siewierski, Kodeks karny z Komentarzem, Warszawa 1965
Stefański,
Prawo karne . . . . . . . . R. A. Stefański, Prawo karne materialne, Warszawa 2008
System Pr. Kar.,
t. IV, cz. [ ] . . . . . . . . . System Prawa Karnego, t. IV, cz. 1 (pod. red. I. Andrejewa), Ossolineum
1985; t. IV, cz. 2 (pod red. I. Andrejewa, L. Kubickiego, J. Waszczyń-
skiego), Ossolineum 1989
Śliwiński, Polskie
prawo karne . . . . . . . . S. Śliwiński, Polskie prawo karne materialne, Warszawa 1946
Śliwowski, Prawo
karne, 1975 (1979) . . . J. Śliwowski, Prawo karne, Warszawa 1975, 1979
Świda, Prawo
karne, 1978 (1982,
1986, 1989) . . . . . . . . . W. Świda, Prawo karne, Warszawa 1978, 1982, 1986, 1989
XIV
Wykaz skrótów
Warylewski, Prawo
karne, 2004 (2005,
2007, 2009) . . . . . . . . . J. Warylewski, Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2004, 2005, 2007, 2009
Wąsek, Komentarz
KK, t. [ ] . . . . . . . . . . . M. Flemming, B. Michalski, W. Radecki, R. A. Stefański, J. Warylewski,
A. Wąsek, J. Wojciechowska, J. Wojciechowski, Kodeks karny. Część szcze-
gólna. Komentarz (pod red. A. Wąska), t. I, Warszawa 2004, 2005, 2006;
O. Górniok, W. Kozielewicz, E. Pływaczewski, B. Kunicka-Michalska,
R. Zawłocki, B. Michalski, J. Skorupka, Kodeks karny. Część szczegól-
na. Komentarz (pod red. A. Wąska), t. II, Warszawa 2004, 2005, 2006
Wojciechowski,
Komentarz KK, 1999
(2000, 2002) . . . . . . . . J. Wojciechowski, Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa
1999, 2000, 2002
Wolter, Nauka . . . . . . . W. Wolter, Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973
Zoll, Komentarz
KK, cz. ogólna,
t. [ ] . . . . . . . . . . . . . . . K. Buchała, P. Kardas, J. Majewski, M. Rodzynkiewicz, W. Wróbel, Kodeks
karny. Część ogólna, t. I, Komentarz do art. 1–116 KK (pod red. A. Zolla),
Kraków 1998, 2001; G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Majewski,
J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część ogólna,
t. I, Komentarz do art. 1–116 KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2004, War-
szawa 2007
Zoll, Komentarz
KK, cz. szczególna,
t. [ ] . . . . . . . . . . . . . . . A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas,
P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk,
W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna, t. II, Komentarz do
art. 117–277 KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2006; A. Barczak-Oplustil,
M. Bielski, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Raglewski, M. Szew-
czyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna, t. II, Komen-
tarz do art. 117–277 KK (pod red. A. Zolla), Warszawa 2008; G. Bog-
dan, K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas,
J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel,
A. Zoll, Część szczególna, t. III, Komentarz do art. 278–363 KK (pod
red. A. Zolla), Kraków 1999; A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwią-
kalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski,
M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Część szczególna,
t. III, Komentarz do art. 278–363 KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2006;
A. Barczak-Oplustil, M. Bielski, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dą-
browska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk,
W. Wróbel, A. Zoll, Część szczególna, t. III, Komentarz do art. 278–363
KK (pod red. A. Zolla), Warszawa 2008
5. Inne skróty
AIDP . . . . . . . . . . . . . . L’Association Internationale de Droit penal (Międzynarodowe Stowa-
rzyszenie Prawa Karnego)
art. . . . . . . . . . . . . . . . artykuł
cyt. . . . . . . . . . . . . . . . cytat, cytowana (-e, -y)
cz. . . . . . . . . . . . . . . . . część
d. . . . . . . . . . . . . . . . . . dawna (-e, -y)
dot. . . . . . . . . . . . . . . . dotyczy
KCIK . . . . . . . . . . . . . Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych
KGP . . . . . . . . . . . . . . Komendant Główny Policji
XV
Wykaz skrótów
KRK . . . . . . . . . . . . . . Krajowy Rejestr Karny
lb. . . . . . . . . . . . . . . . . liczba bezwględna
lit. . . . . . . . . . . . . . . . . litera
MS . . . . . . . . . . . . . . . . Minister Sprawiedliwości
n. . . . . . . . . . . . . . . . . . następna (-e, -y)
Nb . . . . . . . . . . . . . . . . numer brzegowy
niepubl. . . . . . . . . . . . . niepublikowane (-y, -a)
nin. . . . . . . . . . . . . . . . niniejszy
Nr . . . . . . . . . . . . . . . . numer
NSZZ . . . . . . . . . . . . . Niezależny Samorządny Związek Zawodowy
oddz. . . . . . . . . . . . . . . oddział
ONZ . . . . . . . . . . . . . . Organizacja Narodów Zjednoczonych
orz. . . . . . . . . . . . . . . . orzeczenie
pkt . . . . . . . . . . . . . . . . punkt
por. . . . . . . . . . . . . . . . porównaj
post. . . . . . . . . . . . . . . . postanowienie
poz. . . . . . . . . . . . . . . . pozycja
pr. zbior. . . . . . . . . . . . praca zbiorowa
publ. . . . . . . . . . . . . . . publikowana (-e, -y)
PZPR . . . . . . . . . . . . . Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
red. . . . . . . . . . . . . . . . redakcja
r. . . . . . . . . . . . . . . . . . rok
RM . . . . . . . . . . . . . . . Rada Ministrów
rozdz. . . . . . . . . . . . . . rozdział
rozp. . . . . . . . . . . . . . . rozporządzenie
Rys. . . . . . . . . . . . . . . rysunek
s. . . . . . . . . . . . . . . . . . strona (-y)
Stp. . . . . . . . . . . . . . . . formularz Systemu Statystyki Przestępczości
SIDS . . . . . . . . . . . . . . Société Intrnationale de Défense Sociale (Stowarzyszenie Obrony Spo-
łecznej)
scil. . . . . . . . . . . . . . . . scilicet
sek. . . . . . . . . . . . . . . . sekcja
t. . . . . . . . . . . . . . . . . . tom
TA . . . . . . . . . . . . . . . . tymczasowy areszt
Tab. . . . . . . . . . . . . . . . tabela
tekst jedn. . . . . . . . . . . tekst jednolity
uchw. . . . . . . . . . . . . . . uchwała
ust. . . . . . . . . . . . . . . . ustęp
uw. . . . . . . . . . . . . . . . uwaga (-i)
WSV . . . . . . . . . . . . . . World Society of Victimology (Światowe Towarzystwo Wiktymologii)
wyd. . . . . . . . . . . . . . . wydanie
Wykr. . . . . . . . . . . . . . wykres
w zw. . . . . . . . . . . . . . . w związku
z. . . . . . . . . . . . . . . . . . zeszyt
zarz. . . . . . . . . . . . . . . zarządzenie
ze zm. . . . . . . . . . . . . . ze zmianami
zd. . . . . . . . . . . . . . . . . zdanie
ZK . . . . . . . . . . . . . . . . zakład karny
zm. . . . . . . . . . . . . . . . . zmiana (-y)
zob. . . . . . . . . . . . . . . . zobacz
ZSRR . . . . . . . . . . . . . Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
§ . . . . . . . . . . . . . . . . . paragraf
XVI
Rozdział I. Pojęcie prawa karnego,
jego funkcje i podział
(Wstęp do Systemu Prawa Karnego)
Spis treści
Nb
§ 1. Pojęcie prawa karnego i jego cechy szczególne . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
1
I. Ogólne pojęcie i miejsce prawa karnego w systemie prawa . . . . . . . . .
13
II. Szczególne cechy prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 2. Funkcje prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
21
I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
II. Charakterystyka poszczególnych funkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§ 3. Rodzaje prawa karnego i jego podział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
48
I. Prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze . . . . . . . . . . . . . . .
64
II. Zakres kodyfikacji. Szczególne dziedziny prawa karnego . . . . . . . . . .
§ 4. Prawo wykroczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
82
I. Ewolucja prawa wykroczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
82
II. Miejsce prawa wykroczeń w systemie prawa karnego . . . . . . . . . . . . . 106
Literatura:
A. Podręczniki i komentarze: M. Bojarski, W. Radecki, Pozakodeksowe prawo karne, t. I, War-
szawa 2002, t. II i III, Warszawa 2003; ciż, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2006;
T. Bojarski, Polskie prawo karne, Zarys części ogólnej, Warszawa 2008; tenże, Polskie prawo
wykroczeń. Zarys wykładu, Warszawa 2009; K. Buchała, A. Zoll, Polskie prawo karne, War-
szawa 1996; M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1994;
J. Dressler, Understanding Criminal Law, Nowy Jork 2001; M. Flemming, Kodeks karny. Część
wojskowa. Komentarz, Warszawa 2000; M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa
2008; L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2009; A. Grześkowiak (red.), Prawo karne, War-
szawa 2009; H. H. Jescheck, Th. Weigend, Lehrbuch des Strafrechts. Allg. Teil, Berlin 1996;
V. Konarska-Wrzosek, T. Oczkowski, Prawo karne skarbowe. Zagadnienia materialnoprawne
i wykonawcze, Toruń 2005; M. Królikowski, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część ogólna.
Komentarz, t. I i II, Warszawa 2009; S. Lelental, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, War-
szawa 2001 (2010); J. Makarewicz, Prawo karne – wykład porównawczy, Lwów–Warszawa
1924; A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2007 (2010); tenże, Prawo wykroczeń
(materialne i procesowe), Warszawa 2008; tenże, Prawo karne, Warszawa 2009; S. Pawela, Pra-
wo karne wykonawcze. Zarys wykładu, Warszawa 2007; J. Pradel, Droit penal compare, Paryż
1995; F. Prusak, Prawo karne skarbowe, Warszawa 2008; S. M. Przyjemski, Prawo karne wojsko-
we, Gdańsk 1999; J. Śliwowski, Prawo i polityka penitencjarna, Warszawa 1982; S. Waltoś, Pro-
ces karny. Zarys systemu, Warszawa 2009; J. Warylewski, Prawo karne. Część ogólna, Warsza-
wa 2009; A. Wąsek (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t. I i II, Warszawa 2006; W. Wolter,
Zarys systemu prawa karnego. Część ogólna, Kraków 1934; E. Zielińska (red.), Prawo Wspól-
not Europejskich a prawo polskie. Dokumenty karne. Wybór tekstów z komentarzem, Warszawa
Marek
1
Rozdział I. Pojęcie prawa karnego, jego funkcje i podział
2005; A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. 2 i 3, Warszawa 2006; tenże
(red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 2007.
B. Studia, artykuły i opracowania zbiorowe (wybór): C. Beccaria, O przestępstwach i karach
(tł. polskie), Warszawa 1958; M. Bojarski, W. Radecki, O pełną kodyfikację prawa karnego, Prok.
i Pr. 1999, Nr 5; K. Buchała, L. Kubicki, Zasady odpowiedzialności karnej w przyszłej Konsty-
tucji, PiP 1987, Nr 10; G. L. Cole, S. Frankowski, M. G. Gertz (red.), Major Criminal Justice
Systems, Beverly Hills–London 1981; J. Czapska, H. Kury (red.), Mit represyjności albo o zna-
czeniu prewencji kryminalnej, Kraków 2002; H. J. Hirsch, W kwestii aktualnego stanu dysku-
sji nad pojęciem dobra prawnego, RPEiS 2002, Nr 1; H. H. Jescheck, Der Allgemeiner Teil des
Entwurfs eines polnischen Strafgesetzbuchs von 1990 in reatvergleichender Sicht, Comparative
Law Review, t. 4, Toruń 1993; M. Joutsen, The Role of the Victim in European Criminal Justi-
ce Systems, Helsinki 1987; V. Konarska-Wrzosek, Problem potrzeby i celowości zmiany zasad
odpowiedzialności i postępowania z nieletnimi, Arch. Krym. 2009, t. XXIX–XXX; B. Kunicka-
Michalska, Zasada nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege w projekcie kodeksu karne-
go w świetle norm międzynarodowych, w: Problemy kodyfikacji prawa karnego. Księga ku czci
prof. M. Cieślaka (pod red. S. Waltosia, Z. Dody, A. Światłowskiego, J. Rybaka, Z. Wrony), Kra-
ków 1993; J. Lachowski, Warunkowe przedterminowe zwolnienie w Polsce na tle ustawodaw-
stwa państw Rady Europy, w: X lat obowiązywania kodeksu karnego wykonawczego (pod red.
S. Lelentala, G. Szczygieł), Białystok 2009; A. Marek, Proponowany model prawa wykroczeń
i orzecznictwa w sprawach o wykroczenia na tle standardów europejskich, w: Rozwój polskiego
prawa wykroczeń (pod red. T. Bojarskiego i in.), Lublin 1996; tenże, Kodyfikacja prawa karnego
w Polsce na tle przemian społeczno-ustrojowych, w: Przemiany polskiego prawa (1989–1999)
(pod red. E. Kustry), Toruń 2001; tenże, Kilka uwag o zasadzie praworządności w prawie kar-
nym, w: Aktualne problemy prawa karnego. Księga pamiątkowa prof. A. J. Szwarca (pod red.
Ł. Pohla), Poznań 2009; tenże, Uwagi o reformie prawa dotyczącego nieletnich, Arch. Krym.
2009, t. XXIX–XXX; Z. Sienkiewicz, R. Kokot (red.), Populizm penalny i jego przejawy w Pol-
sce, Wrocław 2009; B. Stańdo-Kawecka, Prawo karne nieletnich. Od opieki do odpowiedzialno-
ści, Warszawa 2007; A. J. Szwarc (red.), Unijna polityka karna, Poznań 2009; J. Śliwowski, Na
pograniczu trzech pionów ustawodawstwa karnego, NP 1981, Nr 3; S. Waltoś, Współzależność
prawa karnego materialnego i procesowego, ZNUJ 1975, Nr 74; tenże, Sztuka legislacji – w hoł-
dzie Juliuszowi Makarewiczowi, w: Karnopolityczne koncepcje profesora Juliusza Makarewicza
– wczoraj i dziś w 50 rocznicę śmierci (pod red. I. Nowikowskiego, P. Strzelca), Lublin 2006;
J. Warylewski, Aktualna polityka karna wobec statystycznego obrazu przestępczości i badań opi-
nii publicznej, EP 2007, Nr 3; A. Wąsek, Prawo karne – minimum moralności, AUMCS 1984,
Sectio 6, vol. XXI; tenże, O niektórych niespójnościach unormowań kodeksu karnego i kodek-
su postępowania karnego, GSP 2003, Nr 11; A. Zoll (red.), Racjonalna reforma prawa karnego,
Warszawa 2001.
§ 1. Pojęcie prawa karnego i jego cechy szczególne
I. Ogólne pojęcie i miejsce prawa karnego w systemie prawa
11
Nazwa „prawo karne” (ius poenale, Strafrecht, penal law, droit penal) określa jed-
ną z gałęzi systemu prawa obowiązującego w państwie. Z punktu widzenia formalno-
prawnego prawem karnym jest zespół norm prawnych definiujących czyny zabronione
pod groźbą kary oraz określających zasady odpowiedzialności za te czyny. Najistotniej-
szym elementem tej definicji jest kara, będąca przewidzianą przez prawo ujemną re-
2
Marek
§ 1. Pojęcie prawa karnego i jego cechy szczególne
akcją na czyn zabroniony. Oznacza to zarazem, iż drugim elementem dystynktywnym
jest czyn naganny, społecznie szkodliwy, z tego powodu bowiem zostaje on zabronio-
ny pod groźbą kary.
Czyny zabronione pod groźbą kary, określane jako przestępstwa, czyli czyny kry-
minalne (od łac. terminu crimen – przestępstwo), nie wyczerpują jednak zakresu poję-
cia czynów karalnych. Wchodzą bowiem w grę również inne czyny karalne, zwane wy-
kroczeniami (Übertretungen, Violations, Contraventions), które pewne systemy prawne
uznają za najniższą kategorię przestępstw (zwłaszcza system francuski); inne (w tym
prawo polskie) podkreślają odrębność wykroczeń od przestępstw. Niemniej jednak
można uznać prawo wykroczeń za prawo karne sensu largo. Będzie o tym mowa w dal-
szej części tego rozdziału1.
Jak trafnie zauważył wybitny polski uczony, twórca postępowego Kodeksu karne-
go z 1932 r. Juliusz Makarewicz, prawo karne jest „jakby negatywem fotograficznym,
malującym (...) stan cywilizacji, budowę społeczną, potrzeby i ideały danego społe-
czeństwa”. Omawiając ewolucję pojęcia przestępstwa i kary, autor ten wyodrębnił trzy
fazy rozwoju, w których normy karne miały najpierw „zapewnić panowanie grupy sil-
niejszej nad słabszą, następnie sankcjonowały normy tworzone przez bóstwo (religię),
aby wreszcie – w fazie nowożytnej, której początek dała Rewolucja Francuska z 1789 r.
– przyjąć za kryterium ochronę dóbr i interesów społeczeństwa jako takiego”2. Ina-
czej mówiąc, rozwój prawa karnego przebiegał od zemsty krwawej (rodowej), poprzez
przyjęcie zasady odwetu (ius talionis), okres „prywatyzacji”, polegający na stosowa-
niu okupu (kompozycji), do całkowitego upaństwowienia prawa karnego i wymierza-
nia kary3.
Realizacja państwowego prawa karania (ius puniendi) wskazywana jest współ-
cześnie we wszystkich systemach prawa karnego jako jego cecha dystynktywna.
H. H. Jescheck i Th. Weigend piszą, że „prawo karne opiera się na państwowej władzy
karania”4; w zbliżony sposób J. Dressler w amerykańskim podręczniku akcentuje pu-
bliczny charakter prawa karnego. Autor ten wskazuje, że tym, co odróżnia prawo karne
od prawa cywilnego, jest społeczne potępienie i napiętnowanie wynikające ze skazania5.
Ten model prawa karnego ulega jednak zmianie. Jej główną cechą jest „powrót” po-
krzywdzonego przestępstwem jako centralnej figury prawa karnego, co znajduje wyraz
w uwzględnieniu kompensacyjnej funkcji tego prawa (zob. § 3 nin. rozdz.), a także we
wprowadzeniu instytucji mediacji i rozwijaniu postulatów przekształcania prawa kar-
nego w kierunku sprawiedliwości naprawczej (restorative justice)6.
22
33
44
Powracając do głównego nurtu rozważań, należy stwierdzić, że prawo karne jest
istotną częścią (gałęzią) systemu obowiązującego prawa, przez który rozumie się ogół
55
1 Zob. § 4 nin. rozdz.
2 Makarewicz, Prawo karne, s. 10–15.
3 Na etapy te wskazuje trafnie Warylewski, Prawo karne, s. 71–78. Szerzej o historycznym rozwoju pra-
wa karnego W. Witkowski, w: System Pr. Kar., t. II, rozdz. I.
4 Zob. H. H. Jescheck, Th. Weigend, Lehrbuch des Strafrechts, s. 11 („Das Strafrecht beruht auf der Straf-
gewalt «ius puniendi» des Staates’’).
5 Zob. J. Dressler, Understanding Criminal Law, s. 2 („What, then, distinquishes the criminal law from its
civil counterpart is (…) the societal condemnations and stigma that accompanies the conviction”).
6 Zob. na ten temat opracowanie D. Wójcik w nin. tomie.
Marek
3
Pobierz darmowy fragment (pdf)