Książka oparta jest na analizie teoretycznej i badaniach praktycznych. Zasadniczym atutem tej publikacji jest nowatorski charakter opracowania. Autorzy przedstawili w sposób systematyczny procedurę od pomysłu wejścia na rynki zagraniczne do jego realizacji. Oparcie książki na wynikach przeprowadzonych badań oraz zamieszczenie studiów przypadków daje możliwość konfrontacji sposobów, form i strategii internacjonalizacji polskich mikro, małych i średnich przedsiębiorstw ze znanymi w literaturze koncepcjami internacjonalizacji przedsiębiorstw.
Postawione tezy wynikają z analizy i oceny problemów na gruncie „dynamicznego” zarządzania przedsiębiorstwami w danej rzeczywistości gospodarczej, a proces internacjonalizacji przedsiębiorstw przedstawiony został jako szansa na podniesienie konkurencyjności firm. Opis i analiza zarządzania międzynarodowego w kontekście internacjonalizacji przedsiębiorstw jest częścią opracowania. Analiza teoretyczna dotyczy problemów zarządzania przedsiębiorstwem międzynarodowym o charakterze poznawczym i utylitarnym.
Analiza praktyczna oparta jest na badaniach przeprowadzonych przez autorów w polskich mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach, dotyczących sposobów ich internacjonalizacji, jej strategii i form, wsparcia ze strony rządu, jednostek naukowo-badawczych, także motywów i barier w rozważanym procesie.
Darmowy fragment publikacji:
Beata Glinkowska, Bogusław Kaczmarek – Uniwersytet Łódzki, Wydział Zarządzania
Katedra Zarządzania, 90-237 Łódź, ul. Matejki 22/26
RECENZENT
Józef Penc
REDAKTOR INICJUJĄCY
Monika Borowczyk
REDAKTOR WYDAWNICTWA UŁ
Bogusław Pielat
SKŁAD I ŁAMANIE
Munda – Maciej Torz
PROJEKT OKŁADKI
Katarzyna Turkowska
Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/denisismagilov
© Copyright by Authors, Łódź 2016
© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2016
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie I. W.07644.16.0.K
Ark. wyd. 7,0; ark. druk. 10,375
ISBN 978-83-8088-365-9
e-ISBN 978-83-8088-366-6
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
tel. (42) 665 58 63
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
SPIS TREŚCI
Wstęp
I
Przedsiębiorstwo wobec procesów globalizacji i
internacjonalizacji
Internacjonalizacja – istota, korzyści, zagrożenia
1. Globalizacja – istota, korzyści
2.
3. Warunki funkcjonowania współczesnych firm
4. Wsparcie rządu
5. Bariery internacjonalizacji przedsiębiorstw
i ryzyko w handlu międzynarodowym
II
Formy i strategie internacjonalizacji
1. Strategie internacjonalizacji
2. Formy internacjonalizacji
3. Modele internacjonalizacji
4. Struktury organizacyjne przedsiębiorstw
międzynarodowych
7
11
11
14
17
22
26
33
33
40
49
63
Spis treści
5
III
Studia Przypadków
1. Przedsiębiorstwo „Agat”
2. Przedsiębiorstwo „Wola”
3. Przedsiębiorstwo „High Fashion”
4. Przedsiębiorstwo P. Hulicki ZPHU „PiK”
5. Przedsiębiorstwo Famas SA
6. Przedsiębiorstwo „Z.W. Biliński” Sp. j. (Factory
73
73
80
87
93
98
of Colour)
103
110
7. Przedsiębiorstwo „X” z branży zbrojeniowej
8. Przedsiębiorstwo „Y” z branży zbrojeniowej
115
9. Przedsiębiorstwo Sprzętu Ochronnego MASKPOL SA 124
10. Przedsiębiorstwo Gatta Sp. z o.o.
132
137
139
147
148
149
151
Zakończenie
Bibliografia
Spis rysunków
Spis tabel
Spis zdjęć
Ankieta
WSTĘP
W obliczu globalizacji rynków i ich liberalizacji następuje coraz
swobodniejszy przepływ wszelkich zasobów pomiędzy różnymi
krajami. Coraz większe są możliwości internacjonalizacji przed-
siębiorstw. W takich warunkach prowadzenia działalności go-
spodarczej przedsiębiorstwa starają się intensywniej wchodzić na
rynki zagraniczne. Powodów takiego stanu rzeczy jest wiele, ale
najważniejsze można sprowadzić do trzech zagadnień:
— poszukiwania nowych rynków zbytu, nowych klientów;
— poszukiwania korzystniejszych relacji dla rentowności pro-
dukcji i sprzedaży;
— wykonywania produkcji i usług o najwyższych parametrach
technicznych, jakościowych, użytkowych, funkcjonalnych
itp.
Działalność międzynarodowa podnosi rangę przedsiębior-
stwa, jego znaczenie i rozpoznawalność na rynku krajowym oraz
danym rynku zagranicznym, ale także wpływa motywacyjnie
na postawy i działania kadry kierowniczej i pracowników odpo-
wiedzialnych za produkcję, towary, usługi. Wchodzenie na rynki
zagraniczne w żaden sposób nie jest sformalizowane, nie jest też
objęte jakimikolwiek ramami, procedurami i koniecznością uzy-
skania zgody rządu, oprócz tego, że oferowane produkty muszą
mieć międzynarodowy znak jakości. Innymi słowy, przedsiębior-
stwa wypracowują własną drogę – własny sposób na wchodze-
nie i funkcjonowanie na rynkach zagranicznych. Tryb wejścia
w każdej firmie, która się na to decyduje, różni się pod względem
Wstęp
7
stopnia ryzyka, jakie stwarza dany rynek, kontroli i zaangażowa-
nia zasobów, których przedsiębiorstwo potrzebuje, stopnia (sto-
py) zwrotu z inwestycji1. W literaturze dotyczącej zagadnienia
umiędzynarodowienia znanych jest wiele metod, o charakterze
teoretyczno-metodycznym i praktycznym, internacjonalizacji
i prowadzenia działalności gospodarczej na rynkach zagranicz-
nych. Godzi się w tym miejscu wymienić trzy najpowszechniej
znane – najczęściej wymieniane i praktycznie stosowane – mo-
dele: model uppsalski (etapowy), model sieciowy i model niekon-
wencjonalny.
W stosunku do polskich przedsiębiorstw wchodzących na
rynki zagraniczne i działających na nich nie opracowano jak do-
tąd jednego konkretnego i jedynie słusznego modelu funkcjono-
wania i internacjonalizacji. Z różnych badań, o charakterze cząst-
kowym, a nie kompleksowym, można wywnioskować, że wcho-
dzenie i funkcjonowanie polskich firm na rynkach zagranicznych
zbliżone jest do modelu procesu internacjonalizacji zapropono-
wanego przez J. Cieślika, który jest zdania, że internacjonalizacja
firm ma charakter ciągły i kumulatywny, co przejawia się wzra-
stającą liczbą operacji zagranicznych w całokształcie funkcjono-
wania przedsiębiorstwa oraz przechodzeniem od prostych do
coraz bardziej złożonych form współpracy2. W działaniach pol-
skich firm można też odnaleźć analogię do modelu szwedzkiego
(sekwencyjnego), który w swej konsekwentnej i etapowej logice
przypominać może założenia modelu opisanego przez J. Cieślika.
Porównanie funkcjonowania polskich firm na rynkach zagra-
nicznych i przypisanie do któregokolwiek ze znanych modeli nie
jest sprawą ani oczywistą, ani łatwą, wiele polskich niewielkich
i „młodych” firm, korzystając z dobrodziejstw globalizacji oraz
z liberalizacji rynków, od razu bowiem wchodzi na tereny innych
krajów ze swoim produktem czy usługą, co przypomina założe-
nia modelu „born global”.
1 F. McDonald, F. Burton, P. Dowling, International Business, Cen-
gage Learning EMEA, Cincinnati 2002.
2 J. Cieślik, Zarys teorii internacjonalizacji przedsiębiorstwa, SGPiS,
Warszawa 1987, s. 13.
8
Wstęp
W opracowaniu autorzy starali się osiągnąć dwa cele:
— teoretyczne przedstawienie elementów składowych strategii
przedsiębiorstw, które mają pomysły wejścia na rynki między-
narodowe i funkcjonowania na nich;
— opis i analizę studiów przypadków badanych firm, z których
większość jest liderem na rynku polskim, ale także są zauwa-
żalne na rynku europejskim jako czołowe firmy świadczonej
usługi, wytwarzanych produktów, oferowanych towarów. Było
to podstawowym kryterium przyjętych do analizy przypad-
ków.
W niniejszym opracowaniu autorzy starali się przedstawić
w sposób systematyczny procedurę – od pomysłu wejścia na ryn-
ki zagraniczne do jego realizacji. Podstawowym narzędziem ba-
dawczym do zebrania materiału był kwestionariusz ankiety, który
autorzy osobiście przeprowadzili z kadrą kierowniczą badanych
przedsiębiorstw. Uzupełnieniem badań był wywiad swobodny.
Po analizie i opisie każdego przypadku zostały sformułowane
pytania problemowe, a próba sprecyzowania wniosków o cha-
rakterze generalnym zawarta została w zakończeniu niniejszego
opracowania.
*
Autorzy składają podziękowania wszystkim osobom, które
przyczyniły się do powstania tego opracowania, a w szczególno-
ści właścicielom firm, które opisano tu jako studia przypadków,
ich menedżerom oraz Pani Patrycji Skórzyńskiej, która pomogła
w zebraniu materiału badawczego w jednej z firm.
1.
PRZEDSIĘBIORSTWO WOBEC
PROCESÓW GLOBALIZACJI
I INTERNACJONALIZACJI
1.
Globalizacja – istota, korzyści, zagrożenia
Globalizacja jest definiowana jako proces autonomiczny, wielo-
płaszczyznowy i transgraniczny, którego wynikiem jest trans-
formacja gospodarki, organizacji, społeczeństwa i kultur w sy-
stem współzależny1. Z ekonomicznego punktu widzenia można
ją określić jako „proces narastającej współzależności pomiędzy
państwami, dużymi regionami, korporacjami transnarodowymi
oraz małymi, krajowymi firmami. Współzależność jest tak silna,
że wywiera dużą presję na integrację we wszystkich praktycznie
sferach życia społecznego”2. Globalizacja oznacza zatem „proces
coraz to bliższego, realnego scalania gospodarek narodowych,
który przejawia się w dynamicznym wzroście obrotów handlo-
wych, międzynarodowych przepływów kapitałowych oraz usłu-
gowych, które są efektem wzrastającej tendencji do traktowania
1 B. Liberska, Pojęcie i definicje globalizacji, [w:] Globalizacja. Me-
chanizmy i wyzwania, B. Liberska (red.), Wyd. PWE, Warszawa
2002, s. 18.
2 A. Bąkiewicz, U. Żuławska, Rozwój w dobie globalizacji, Wyd.
PWE, Warszawa 2010, s. 16.
1. Globalizacja – istota, korzyści, zagrożenia
11
– przez coraz większą liczbę przedsiębiorstw – całego świata jako
rynku zbytu”3. Przenikanie się kultur, doświadczeń, myśli, za-
sobów „skraca” dystans pomiędzy krajami, a przemiany doko-
nują się w wielu dziedzinach życia społecznego i gospodarczego.
Odnosi się to do takich procesów i zjawisk, jak handel między-
narodowy, wymiana gospodarcza oraz powstawanie tzw. gospo-
darki globalnej. Wszystko to jest możliwe także dzięki rozwojowi
komputerów, sieci teleinformatycznych, czyli rewolucji technolo-
gicznej pozwalającej na sprawny przepływ informacji, szybką ko-
munikację oraz transport produktów i surowców na nowe rynki
zbytu, oddalone często o setki kilometrów od miejsca produkcji.
Tworzy się jeden współzależny globalny rynek, z wieloma no-
wymi powiązaniami między firmami, rynkami i gospodarkami.
Międzynarodowa wymiana gospodarcza napotyka coraz mniej
barier, a te geograficzne przestają być ograniczeniem. Proces glo-
balizacji wykazuje wyraźne tendencje rozwojowe, niosąc z sobą
zarówno korzyści, jak i zagrożenia (tab. 1).
Analiza wad i zalet wymienionych w tabeli 1 uświadamia, że
nie można procesu globalizacji traktować wyłącznie w katego-
riach pozytywów albo jedynie jako negatywy. Wpływa ona silnie
na funkcjonowanie przedsiębiorstw oraz krajowych gospodarek
i modyfikuje ich zachowania. Niesie ze sobą szanse na rozwój eko-
nomiczny, społeczny i polityczny, ale także zagrożenia związane
ze znikomą kontrolą nad powstającym globalnym rynkiem.
Proces globalizacji umożliwia rozwój i wzrost tych organi-
zacji, które potrafią się dostosować do szybko zmieniających się
warunków funkcjonowania. Stosunkowo duża łatwość przekra-
czania granic pozwala przedsiębiorstwom wychodzić poza rynek
własnego kraju. Firmy podlegają silnym wpływom rozmaitych
zdarzeń zachodzących na „obcych” rynkach4, które stawiają
przed nimi duże wymagania, ale również dają możliwość rozwo-
ju, wzrostu i dalszej ekspansji.
3 A. Olak, I. Oleksiewicz, Bezpieczeństwo i zagrożenia współczesnego
świata, Wyd. MAX-DRUK, Rzeszów 2008, s. 11.
4 B. De Wit, R. Meyer, Synteza strategii, Wyd. PWE, Warszawa 2007,
s. 311.
12
Rozdział 1. Przedsiębiorstwo wobec procesów globalizacji...
Tabela 1. Korzyści i zagrożenia płynące z globalizacji ekonomicznej
KORZYŚCI
Przyspieszenie innowacji, zwiększenie
kreatywności, transferu czynników
rozwojowych
Nieograniczony transfer wiedzy,
technologii, siły roboczej i pozostałych
zasobów
Promowanie konkurencyjności
i przedsiębiorczości
Wzrost jakości dóbr i usług i ich
różnorodności
Transfer kapitału – nawet do słabo
rozwiniętych gospodarek. Rozwój
gospodarek „mniej rozwiniętych”
Rozpowszechnianie lepszych,
wydajniejszych, energooszczędnych
i ekologicznych technologii oraz metod
organizacji i zarządzania
Dobre warunki do integracji oraz
współpracy między krajami odległymi
kulturowo i geograficznie
ZAGROŻENIA
Wzrost dystansu pomiędzy segmentami
rynku pracy. Segmenty rozwijają się
nierównomiernie
Ekspansja gospodarcza korporacji
międzynarodowych i ponadnarodowych.
Zwiększanie barier wejścia dla
niewielkich firm rodzimych
Upadek rodzinnego przemysłu w krajach
przyjmujących zagraniczny kapitał
Niekontrolowana prywatyzacja sektora
i przestrzeni publicznej
Szybkie rozprzestrzenianie się
kryzysów na zintegrowanych rynkach.
Przenoszenie się kryzysów
Narastanie nierówności społecznych.
Nierównomierna dystrybucja dóbr, usług
i finansów
Utrudnienie nadzorowania korporacji
przez instytucje kontrolne państw
goszczących, stosowanie własnych
wewnętrznych systemów organizacji
pracy, bez korzystania z globalnych
„dobrych praktyk”
Spadek kosztów komunikacji i produkcji Kontrola przez korporacje wszelkich
Wzrost gospodarczy
„Mieszanie się” kultur, wymiana
zwyczajów
powiązań (produkcyjnych,
dystrybucyjnych, informacyjnych,
finansowych, kapitałowych) na rynku
światowym
Możliwy wzrost bezrobocia
Możliwość napływu „złych” zwyczajów
i nawyków
Źródło: opracowanie własne na podstawie – I. Czaja, Procesy globalizacji i ich wpływ na
innowacyjność sektora MŚP, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2006,
nr 730, s. 16.
1. Globalizacja – istota, korzyści, zagrożenia
13
Niestabilność otoczenia powoduje, że firmy stają przed ko-
niecznością ciągłego dostosowywania się do zmian. Zanikanie
barier wynikających z odległości czy polityki prowadzi do inter-
nacjonalizacji przedsiębiorstw. Globalizacja jest przez niektórych
badaczy uważana za ostatni etap internacjonalizacji albo za etap
zaraz po niej następujący5.
Coraz częściej powstają przedsiębiorstwa mające charakter mię-
dzynarodowy. Gospodarki różnych państw i ich społeczeństwa są
bardziej ze sobą zintegrowane i współzależne. Istotną cechą przed-
siębiorstw funkcjonujących na rynkach zagranicznych jest dyna-
miczność ich funkcjonowania6. Pod wpływem różnych czynników
zmienia się ich struktura, wielkość, kultura, relacje z otoczeniem.
Definicji globalizacji i jej wymiarów jest wiele. Powyżej ujęte
zostały wybrane podejścia do wyjaśnienia jej istoty, którą rozpa-
trzono tu przez pryzmat zalet i wad tego procesu.
2.
Internacjonalizacja – istota, korzyści,
zagrożenia
Internacjonalizacja (umiędzynarodowienie) jest terminem często
spotykanym w literaturze dotyczącej rozwoju i wzrostu przedsię-
biorstw. Terminu tego używa się czasem zamiennie z wyrażeniami
globalizacja i umiędzynarodowienie. W Słowniku języka polskiego
internacjonalizacja jest traktowana jako „umiędzynarodowienie,
uznanie czegoś za międzynarodowe”7. W literaturze tematycz-
5 M. Jarosiński, Procesy i modele internacjonalizacji polskich przed-
siębiorstw, Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa, War-
szawa 2013, s. 37.
6 W.J. Otta, Strategia przedsiębiorstw, [w:] Przedsiębiorstwo na ryn-
ku międzynarodowym. Analiza strategiczna, T. Gołębiowski (red.
nauk.), Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1994, s. 15.
7 Słownik języka polskiego, t. I, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2015,
s. 801.
14
Rozdział 1. Przedsiębiorstwo wobec procesów globalizacji...
nej jest rozpatrywana na wielu poziomach – świata, krajów lub
pojedynczych przedsiębiorstw, a każdy badacz uwzględnia zróż-
nicowane aspekty dla wyjaśnienia jej istoty. Najprostsze podejścia
interpretują ją jako każde działanie gospodarcze podejmowane
przez przedsiębiorstwo za granicą8, stopień zaangażowania firmy/
sektora w działalność międzynarodową9 albo proces polegający
na eksportowaniu i importowaniu produktów/surowców, a także
jako przenoszenie całej produkcji do innych krajów10. Interna-
cjonalizacja może też być „konsekwencją procesu stopniowych
dostosowań do zmieniającego się otoczenia przedsiębiorstwa za-
równo zewnętrznego, jak i wewnętrznego”11. Internacjonalizacja
jawi się współcześnie jako podstawowa droga rozwoju i wzrostu
przedsiębiorstw, także podnoszenia ich konkurencyjności12. Jest
to zmienny i dynamiczny proces, prowadzący do rozszerzenia
działalności przedsiębiorstwa na terenie innych państw13. Niektó-
rzy badacze uważają, że umiędzynarodowienie firmy następuje
już na etapie, kiedy przedsiębiorca dochodzi do wniosku, że dla jej
przyszłości ważne jest zaangażowanie na rynkach zagranicznych14.
8 J. Rymarczyk, Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa,
Wyd. PWE, Warszawa 2004, s. 19.
9 J. Johanson, J.R. Vahlne, The Internationalization Process of the
Firm – A Model of Knowledge Development and Increasing Com-
mitments, „Journal of International Business Studies” 1977, Vol. 8,
No 1, s. 26; K. Przybylska, Proces internacjonalizacji przedsiębior-
stwa w teorii ekonomicznej, „Zeszyty Naukowe, Wyd. Wyższa
Szkoła Ekonomiczna” [Bochnia] 2005, nr 3, s. 73.
10 P. Pietrasieński, Międzynarodowe strategie marketingowe, Wyd.
PWE, Warszawa 2005, s. 15.
11 J. Johanson, J.-E. Vahlne, The Internationalisation…, s. 26.
12 Zob.: B. Glinkowska, B. Kaczmarek, Zarządzanie międzynarodo-
we. Teoria i praktyka, Wyd. UŁ, Łódź 2016.
13 L.S. Welch, R.K. Luostarinen, Internationalization: Evolution of
a Concept, [w:] K. Przybylska, Born Global nowa generacja małych
przedsiębiorstw, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków
2013, s. 15.
14 P.W. Beamish, The Internationalization Process for Smaller Onta-
rio Firms, [w]: K. Przybylska, Born..., s. 16.
2. Internacjonalizacja – istota, korzyści, zagrożenia
15
Pobierz darmowy fragment (pdf)