Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00584 008908 10733538 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Zmiana społeczna a opinie poborowych o zasadniczej służbie wojskowej - ebook/pdf
Zmiana społeczna a opinie poborowych o zasadniczej służbie wojskowej - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 228
Wydawca: Impuls Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7308-861-0 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> psychologia i filozofia
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Podjęty przez Autora temat i sposób jego rozwiązania ułatwi niewątpliwie dalsze poszukiwania - prowadzone przez reprezentantów nauk społecznych nad prowadzeniem badań typu activ research, tak istotnych w okresie intensywnej przebiegającej zmianie społecznej, kiedy to w ich rezultacie uwiarygodniają się sformułowane praktyczne wnioski, kierowane pod adresem odpowiednio wyspecjalizowanych instytucji/instancji społecznych, a w analizowanym przypadku : Resortu Obrony Narodowej.

Zgodnie z sugestią Profesora Piotra Sztompki, Autor zwrócił baczną uwagę na kulturowe imponderabilia szybkich zmian społecznych w okresie narastającej traumy - czy też trafniejsze będzie bardziej określenie politraumy publicznej - oddziałującej na jednostki i grupy społeczne od początku lat dziewięćdziesiątych po dzień dzisiejszy.

Ponadto proponowana książka, wpisuje się bardzo poważnie w nurt badań i analiz składających się na pomyślną instytucjonalizację (niezbyt dotychczas rozwijanej subdyscypliny) jaką stanowi pedagogika wojska (wojskowa).

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Zmiana społeczna a opinie poborowych o zasadniczej służbie wojskowej Marek Walancik Zmiana społeczna a opinie poborowych o zasadniczej służbie wojskowej Oi cyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007 © Copyright by Oi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007 Recenzent: prof. zw. dr hab. Andrzej Radziewicz-Winnicki Korekta: Michał Matlingiewicz Projekt okładki: Andrzej Augustyński Zdjęcie na okładce: Oddział Specjalny Grom „Formoza” (Robert Rochowicz) ISBN 978-83-7308-861-0 Oi cyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoi cyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2007 Spis treści Wstęp ....................................................................................................................... 9 1. Wybrane teorie opinii publicznej .................................................................... 23 2. Zmiana społeczna a reformy w siłach zbrojnych ........................................... 35 Zmiana społeczna w Polsce i jej konsekwencje ......................................... 35 Reformy w Polskich Siłach Zbrojnych ....................................................... 42 3. Zasadnicza służba wojskowa jako forma podstawowa obowiązku służby .............................................................................................. 59 4. Metodologia i organizacja badań oraz charakterystyka badanej zbiorowości i terenu badań ................................................................ 68 Cel i przedmiot badań .................................................................................. 68 Problemy badawcze ...................................................................................... 71 Metody, techniki i narzędzia badawcze ..................................................... 74 Zmienne i wskaźniki badań ......................................................................... 81 Organizacja i przebieg badań ..................................................................... 86 Charakterystyka terenu badań i badanej populacji .................................. 90 5. Charakter armii a obraz zasadniczej służby wojskowej w opinii poborowych ......................................................................................... 106 Charakter armii w opinii poborowych ....................................................... 106 Obraz zasadniczej służby wojskowej i formy odroczenia w opinii poborowych .................................................................................... 121 6. Społeczne postrzeganie zasadniczej służby wojskowej przez badanych ................................................................................................... 135 Zakres świadczeń społecznych z tytułu powołania do odbycia zasadniczej służby wojskowej .................................................. 135 6 Spis treści Osobiste problemy społeczne poborowych a obowiązek służby ............ 144 Zasadnicza służba wojskowa a sytuacje trudne ........................................ 149 7. Realizacja powinności organów administracji rządowej, wojskowej i samorządu terytorialnego dla celów powszechnego obowiązku obrony w opinii badanej populacji .............................................. 154 Ocena stopnia trafności przyznawanych kategorii zdrowia w opinii poborowych ................................................................................... 154 Ocena Komisji Poborowej przez badanych .............................................. 158 Zadania przedstawiciela Wojskowego Komendanta Uzupełnień w czasie trwania poboru ......................................................... 165 8. Społeczne następstwa i przewidywane zmiany w siłach zbrojnych spowodowane wstąpieniem Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego ................................................................. 171 Stopień zagrożenia militarnego a ocena wstąpienia Polski do Sojuszu ........................................................................................... 171 Zasadnicza służba wojskowa a integracja z Paktem Północnoatlantyckim ................................................................. 176 Perspektywy społeczne, następstwa i przewidywane zmiany w siłach zbrojnych spowodowane wstąpieniem Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego ............................................................ 179 Podsumowanie ....................................................................................................... 188 Bibliograi a .............................................................................................................. 199 Spis tabel .................................................................................................................. 218 Spis wykresów ......................................................................................................... 220 Summary: h e Social Change and the Opinions of Military Men About the National Service .......................................................................... 222 Zusammenfassung: Gesellschat licher Wandel und die Meinungen der Wehrpl ichtigen über den Wehrdienst ........................................................ 224 Naród winien wojsku swemu nagrodę i powa- żanie za to, iż się poświęca jedynie dla jego ob rony. Wojsko winno narodowi strze żenie granic i spokoj- ności po wszechnej, słowem winno być jego najsil- niejszą tarczą1. (Ustawa Rządowa, prawo uchwalone dnia 3 maja 1791 r. Rozdział XI, Siła zbrojna narodowa) 1 M. R. Bombicki, Konstytucje Polski, Polski Dom Wydawniczy „Ławica”, Poznań 1998 s. 27. Wstęp W Polsce transformacja systemu odbywała się w warunkach kryzysu eko- nomicznego. Rozpoczął się on w końcu lat 80. minionego wieku, charakte- ryzując się trwałym spadkiem poziomu produkcji, inwestycji, przeciętnego dochodu realnego, rosnącymi cenami, zwiększeniem się dei cytu budżetowe- go. Zanegowany, a w konsekwencji odrzucony został ład monocentryczny. Zdaniem Andrzeja Rycharda Upadek ładu monocentrycznego w Polsce został wymuszony przez społeczeństwo i odbywał się przy pewnej tolerancji ze strony uprzednich elit instytucjonalnych1. Budowa nowego ładu demokratycznego przy powszechnej akceptacji uwi- doczniła społeczne słabości, brak gotowości do współdziałania, osiągania kompromisu. Jak twierdzi cytowany uprzednio Andrzej Rychard, W pierwszych latach postkomunistycznych transformacja ładu społecznego do- konywała się pod przewodnictwem nowych elit przy znaczącej tolerancji społeczeń- stwa. W następnych latach głównymi aktorami „budowy nowego ładu” są w większym stopniu jednostki i grupy niż organizacje. [...] Zachodzące zmiany w Polsce wskazują, z jednej strony słabość, z drugiej zaś na specyi kę porządku organizacyjno-instytucjo- nalnego2. Transformacja w Polsce spowodowała przekształcenia ekonomiczne, społeczne, oraz zmiany w systemie wartości człowieka. W opinii Andrzeja Radziewicza-Winnickiego Transformacje zachodzą w skali społeczności lokalnych, regionalnych, całych państw i narodów, kontynentów, a nade wszystko w życiu pojedynczego człowieka. Zmiany te przez jednych uważane są za trafne, oczekiwane, normalne i pożądane, z kolei 1 K. Wszeborowski, Demokratyczny Ład Społeczny [w:] Społeczeństwo, demokracja, eduka- cja. Nowe wyzwania w pracy socjalnej, red. K. Marzec-Holka, Wydawnictwo Uczelniane Akade- mii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2000, s. 45. 2 Tamże, s. 45. 10 Wstęp przez innych uznane mogą być za sztuczne, krzywdzące, trudne do zaakceptowania, niepotrzebne przyjmowane z lękiem i poczuciem niepewności3. Przedmiotem prowadzonych przeze mnie badań w okresie zmiany, któ- ra determinuje reformy wielu instytucji, społeczności zawodowych (w tym sił zbrojnych), uczyniłem opinie poborowych o zasadniczej służbie wojsko- wej. Całokształt rozważań teorii opinii publicznej prezentuję w rozdziale 1. Wprowadzane reformy kreują nową rzeczywistość i dzięki nim jest ona zmienna i nieskończona. Jak pisze Zbyszko Melosik, Nie ulega wątpliwości, że świat, w którym żyjemy, na przełomie wieków (i tysiącleci) jest zupełnie inny niż ten, który pamiętamy z lat naszego dzieciństwa. Rzeczywistość nie jest już monolityczna i jednoznaczna, lecz niejednorodna i sfragmentaryzowana, pełna tysięcy „małych”, sprzecznych z sobą narracji. Trudno w niej odnaleźć się i trudno ją opisać, a najtrudniej odpowiedzieć na pytania: jak(im) być?, w jaki sposób żyć?, jak wy- chowywać? A jednak – jako pedagodzy – musimy podjąć próbę odpowiedzi, ponieważ kwestie te stanowią istotę pedagogiki w jej aspekcie teoretycznym i praktycznym4. W rozdziale 2 przedstawiam zmianę społeczną w Polsce i jej konsekwen- cje. Dokonuję analizy procesu zmiany i jej konsekwencji, w tym reform w Siłach Zbrojnych od 1989 roku. Ma to ścisły związek z przeprowadzo- nymi badaniami. Zmiana dająca pełnię demokracji, będąca siłą sprawczą wzrostu inicjatywy jednostek czy grup społecznych, przyczynia się do wykształcenia i wzrostu zagrożeń społecznych, zmian opinii społecznych w wielu kwestiach, w tym reformy sił zbrojnych. Czy zmiany opinii pobo- rowych dotyczą również powszechnego obowiązku obrony Ojczyzny? Transformacja systemu, która miała miejsce w naszym państwie spo- wodowała reformy we wszystkich obszarach życia społecznego. Reformy w siłach zbrojnych zostały przyspieszone po wstąpieniu Polski do NATO. W celu osiągnięcia pełnej zdolności do realizacji zadań zarówno w układzie sojuszniczym, jak i narodowym, przystąpiono do etapowego przebudowa- nia całych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polski. Najważniejsze kierunki przebudowy zawarto w „Programie Przebudowy i Modernizacji Technicz- 3 A. Radziewicz-Winnicki, Nabywanie oraz wytwarzanie nowych doświadczeń w życiu co- dziennym jednostki w postmonocentrycznym ładzie społecznym [w:] Edukacja a życie codzienne, t. 1, red. A. Radziewicz-Winnicki, przy współudziale E. Bielskiej, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2002, s. 94. 4 Z. Melosik, Pedagogika życia codziennego, teoria i praktyka [w:] Edukacja a życie codzienne, dz. cyt., s. 15. Wstęp 11 nej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001–2006”5 i „Pro- gramie rozwoju Sił Zbrojnych w latach 2003–2008”6. Z liczby 450 tys. siły zbrojne zmniejszyły się do 250 tys., a w 2003 roku ich liczba wyniosła 150 tys. Likwidacja aparatu partyjno-politycznego w wojsku, przywrócenie Or- dynariatu Polowego, modernizacja armii – świadczą o dynamice przemian, których charakterystykę przedstawiam w tym rozdziale. Unormowania formalnoprawne w zakresie obronności państwa, zawarte w Konstytucji i ustawie o powszechnym obowiązku obrony RP, ze zwróce- niem uwagi na zasadniczą służbę wojskową, przedstawiam w rozdziale 3. To Konstytucja ma szczególną moc prawną, która przyznaje jej najwyższe miej- sce w systemie prawa stanowionego. Bezpieczeństwo, niepodległość, suwe- renność – stanowią nadrzędne wartości w polityce państwa. Obrona kraju należy do podstawowych zadań państwa, dlatego tak istotną rolę odgrywają dokumenty prawne w zakresie obronności. Siły zbrojne, niezależnie od spra- wowanego systemu, zawsze zachowują szczególną pozycję. W Konstytucji zawarte są cele służby, neutralność polityczna, cywilna kontrola nad armią. Neutralność polityczna i cywilna kontrola nad armią pojawiły się po zmia- nie systemu społeczno-politycznego w Polsce w 1989 roku. Stanowiły jeden z podstawowych warunków przy staraniu się o członkostwo w NATO. Ze względu na powszechny obowiązek obrony i wypełnianie go poprzez powołanie do zasadniczej służby wojskowej, skoncentrowałem się na pod- stawowej formie, jaką jest obowiązek zasadniczej służby wojskowej. For- ma ta budziła zawsze wiele społecznych emocji, kontrowersji i różnorakich opinii w minionym systemie. W ostatnim okresie zmieniła się sama służba. Znacznemu skróceniu uległ czas jej pełnienia z 24 do 9 miesięcy. Czy i dzisiaj, kiedy jesteśmy państwem demokratycznym, suwerennym, członkiem NATO zmienił się stosunek poborowych do tej podstawowej formy powszechnego obowiązku obrony – zasadniczej służby wojskowej? Prezentując wstąpienie Polski do NATO, koncentruję się na wymiarze społecznym integracji z sojuszem. Istotny dla zakresu badawczego był również teren badań – wojewódz- two śląskie. Zajmuje ono 12 294 km2 powierzchni Polski. Liczba ludności wynosi 4,9 mln osób. Pod względem powierzchni zajmuje 14., a liczby lud- 5 Ministerstwo Obrony Narodowej, Armia 2006, „Polska Zbrojna” 2001, nr 21, s. 21. 6 S. Czmur, L. Stefaniak, Drugi sześcioletni, „Polska Zbrojna” 2003, nr 4, s. 3. 12 Wstęp ności 2. miejsce w Polsce. Liczba ludności i wielkość zajmowanego obszaru dają rekordową liczbę mieszkańców na kilometr kwadratowy – ponad 398 osób, przy średniej krajowej 123. Rejon województwa, jako jeden z najbar- dziej uprzemysłowionych, poniósł dotkliwe skutki transformacji systemu (I etap reformy górnictwa, niedokończony II, reformę hutnictwa). Biorąc pod uwagę liczbę mieszkańców, w tym 2 343 438 mężczyzn, i rekordową gęstość zaludnienia, województwo stanowi największe źródło zasobów po- borowych dla Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej7. Są to zasoby efek- tywne, mając na uwadze ilość ośrodków edukacyjnych w województwie. Charakterystykę badanej zbiorowości i terenu badań oraz niezbędne za- łożenia metodologiczne planowane w procesie badawczym przedstawiam w rozdziale 4. Zawiera on szczegóły techniczne i organizacyjne związane z prowadzeniem badań. Potrzeba zdiagnozowania środowiska poborowych uwzględniająca zmia- ny społeczne, które zaszły (skrócenie okresu służby do 9 miesięcy, zwięk- szenie otrzymywanych świadczeń społecznych z tytułu pełnienia służby) lub są planowane (armia zawodowa), pozwoli na uzyskanie pełniejszego obrazu stanowiska określonej społeczności i jego udziału w życiu społecz- nym wobec obowiązku obrony. Według Jerzego Modrzewskiego zagadnienie fenomenu udziału jednostki w życiu społecznym, jej obecności w rze- czywistości społecznej, percepcji owej rzeczywistości i jej kreacji stanowiło dla nauki o społeczeństwie zawsze problem o kluczowym znaczeniu w określaniu: ram jej przed- miotu i granic autonomii wobec innych nauk interesujących się człowiekiem, two- rzonymi przezeń strukturami społecznymi (zbiorowymi formami życia), aktualizacją procesów społecznych w skali makro i przede wszystkim bezpośrednimi i naocznymi odniesieniami czy udziałem podmiotu w kreowaniu zdarzeń i sytuacji społecznych w ich wymiarze historycznym, a więc odnoszonych wobec kolejnych, wchodzących i schodzących z areny życia społecznego pokoleń, a także w wymiarze biograi cznym, doświadczanym przez jednostki w toku przeżywania swojego życia i formowania jego społecznego obrazu8. Rozdziały 5 i 6 odnoszą się do tych podstawowych problemów badanej społeczności, jakimi są: charakter armii, społeczne postrzeganie służby, sta- nowisko wobec planowanych zmian. Udział poborowych w powszechnym 7 Rocznik statystyczny województwa śląskiego 2002, t. 2, Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2002, s. 19. 8 J. Modrzewski, Społeczna obecność jednostki. Fantazmaty i konkrety w podmiotowym do- świadczeniu i kreowaniu rzeczywistości [w:] Edukacja a życie codzienne, dz. cyt., s. 40. Wstęp 13 obowiązku obrony w naszym kraju jest historyczny. To proces społeczny, który jest systematycznie przeprowadzany w Polsce od powstania II Rzeczy- pospolitej do dziś. W latach 1918–1920 istotną cześć składową armii stanowili ochotnicy. Pełnienie służby, która w państwie polskim miała zawsze charakter powszechnego obowiązku, ma jeszcze głębsze podłoże historyczne. Sięga X i XI wieku, czasu wojowników, później rycerzy, żołnierzy. Realizację powinności organów administracji państwowej, wojskowej i samorządowej dla celów powszechnego obowiązku obrony w opinii bada- nej populacji prezentuję w rozdziale 7. Okres siedemnastu lat tworzenia procesu przemian społeczno-politycz- nych i ekonomicznych w Polsce jest przedmiotem badań wielu specjalistów różnych dziedzin nauk społecznych. Pedagogika społeczna diagnozuje zja- wiska społeczne zachodzące w trakcie tych przemian. Okres ten zdomino- wany został przez dwa wydarzenia polityczno-społeczne: wstąpienie Polski do NATO i do Unii Europejskiej. Proces rozszerzenia NATO był wielkim wyzwaniem dla samego sojuszu, a zarazem historyczną szansą dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej. W opinii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Aleksandra Kwaśniewskiego Przystępujemy do Sojuszu wykonując wielką pracę. Nie szczędzimy wysiłku, by osiągnąć interoperacyjność sił zbrojnych, ale wiemy też doskonale, że stanie się ona realna i trwała tylko wtedy, gdy cały kraj osiągnie zachodnie standardy. Dlatego, wcho- dząc do NATO, równolegle czynimy wszystko, by wejść do Unii Europejskiej. Wielkie- mu wysiłkowi żołnierzy towarzyszy nie mniejszy wysiłek całego społeczeństwa, by pod- nieść ogólny poziom cywilizacyjny kraju. Rozszerzenie NATO było krokiem w stronę stabilnej i dostatniej Europy – za nim nastąpią kolejne9. Wielki cel polskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa po 1998 roku – członkostwo w Pakcie Północnoatlantyckim – został osiągnięty. Integra- cja naszego kraju i naszego wojska nastąpiła już od momentu nawiązania współpracy w ramach „Partnerstwo dla pokoju” od 1994 roku. W dniu 1 maja 2004 roku osiągnęliśmy drugi cel – członkostwo w Unii Europej- skiej. Wejście Polski do NATO oznacza restrukturyzację, modernizację sił zbrojnych, a także zmianę procedur dowodzenia, postępowania i stan- dardów uzbrojenia. Członkostwo w Unii Europejskiej i w Traktacie Pół- nocnoatlantyckim to i lary narodowego interesu i bezpieczeństwa Polski. Pierwszy określa cywilizacyjno-kulturowe, społeczne i gospodarcze szanse 9 A. Kwaśniewski, NATO 1949–1999, „Przegląd NATO” 1999, wydanie okolicznościowe, s. 27. 14 Wstęp rozwoju naszego kraju w jednoczącej się Europie. Drugi wyznacza pod- stawy polskiego bezpieczeństwa militarnego w szerokim kontekście mię- dzynarodowym. Wydawać by się mogło, że wstąpienie Polski do NATO i przyjęcie do Unii Europejskiej jest historycznym zadośćuczynieniem dla naszego kraju za to, że będąc od zawsze w Europie, posiadając olbrzymi ka- pitał intelektualny, społeczny i kulturotwórczy, byliśmy w ostatnim okresie poza europejską potęgą gospodarczą i militarną. Opinie poborowych doty- czące stopnia zagrożenia militarnego Polski i ocena wstąpienia do Sojuszu zawarte są w rozdziale 8. Prezentuję w nim również perspektywy, społeczne następstwa i przewidywane zmiany w siłach zbrojnych spowodowane wstą- pieniem Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego. Należy przypuszczać, że problem, który nurtuje polityków od czasu zmiany społecznej – „armia zawodowa” czy „z powszechnego poboru” – w chwili oddawania książki do druku został rozwiązany. Prezydent Rze- czypospolitej Polskiej, Zwierzchnik Sił Zbrojonych Lech Kaczyński 27 paź- dziernika 2006 roku podczas pobytu w Centrum Szkolenia na potrzeby Sił Pokojowych w Kielcach, gdzie żegnał żołnierzy wyjeżdżających na misję pokojową do Libanu, zapowiedział, że nasza armia będzie zawodowa. Zda- niem prezydenta „zmiany będą stopniowe, a pełna profesjonalizacja pol- skiej armii ma nastąpić w 2012 roku”10. Wprowadzenie armii zawodowej oznaczałoby w rzeczywistości likwidację poboru, a przynajmniej jego za- wieszenie w okresie pokoju. W przypadku wojny należy przypuszczać, że prezydent będzie miał możliwość wprowadzenia go na wniosek Rady Mi- nistrów. Na pytanie dotyczące posiadania armii zawodowej w 2001 roku ówczesny Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej powiedział: Mam zasadnicze wątpliwości, czy należy taką armię mieć – a to dlatego, że młodzi ludzie przychodzący z zaciągu do wojska, to trochę jak otworzenie okna, przewietrzenie całej struktury, wyczulenie na problemy każdego nowego pokolenia. Taki „poligon do- świadczalny” gdzieś musi mieć miejsce, żeby wiedzieć, jak bardzo te pokolenia się zmie- niają, jak rozumieją służbę wojskową, jak formułują swój patriotyzm. Jeśli zamyka się ar- mię tylko w wymiarze zawodowym, to zawsze istnieje groźba, że w pewnym momencie stanie się jeszcze jedną z i rm, koncernów, aczkolwiek dobrze zarządzanym. Wracając do poboru: źle się dzieje, że do wojska nie trai a młodzież odpowiednio przygotowana i na dobrym poziomie. Musimy jej wpoić więcej zrozumienia dla służby wojskowej11. 10 G. Praczyk, Nasza armia będzie zawodowa, „Rzeczpospolita” 2006, nr 253, s. 3. 11 R. Choroszy, A. Goławski, J. B. Grochowski, W. J. Kiss-Orski, M. Wągrowska, T. Wróbel, Nie ma odwrotu od reformy. Rozmowa z A. Kwaśniewskim Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych, „Polska Zbrojna” 2001, nr 18 i 19, s. 5. Wstęp 15 Również zdaniem Ministra Obrony Narodowej (wypowiedź z 2002 r.) „nierealne jest utworzenie w najbliższym czasie armii w pełni zawodowej”12. Zgodnie z przyjętym programem w pierwszej kolejności należało zdążać do uzawodowienia w granicach 60 w jednostkach szybkiego reagowania, w Siłach Powietrznych i Marynarce Wojennej. Następnie powinno nastą- pić skrócenie zasadniczej służby wojskowej do 9 miesięcy. Utrzymanie służby z poboru w przypadku Rzeczypospolitej Polskiej wynika również z potrzeby posiadania odpowiednio wyszkolonych rezerw, aby rozwinąć zasadnicze siły na wypadek konl iktu. Powszechnie uznaje się, że możliwości stałych Sił Zbrojnych Sojuszu mogą być szybko rozbudo- wane dzięki skutecznej integracji i użyciu rezerw. Obecnie redukcje liczeb- ności sił zbrojnych dokonywane w większości państw NATO – zwiększają potrzebę bardziej efektywnego wykorzystania żołnierzy przeniesionych do rezerwy i ich doświadczenia, jakie zdobyli w cywilnym sektorze, szczegól- nie w zakresie sprawowania funkcji kierowniczych. Znaczenie rezerw dla Sojuszu zostało oi cjalnie potwierdzone w nowej Koncepcji Strategicznej, przyjętej przez dowódców Sojuszu na ich spotkaniu podczas „szczytu” w Waszyngtonie w kwietniu 1999 roku, która mówi, że Sojusz musi być w stanie stworzyć większe siły zbrojne, zarówno w odpowiedzi na dowolne fundamentalne zmiany w środowisku bezpieczeństwa, jak również wobec ograniczonych wymagań, poprzez wzmocnienie, mobilizację rezerw albo przez odtwo- rzenie jednostek sił zbrojnych, jeśli będzie to konieczne13. Według koncepcji armii zawodowej w 2012 roku przywrócenie poboru byłoby możliwe tylko w wyjątkowych sytuacjach, na przykład na wypa- dek wojny. Trudny będzie do rozwiązania bez dużej liczby przeszkolonych żołnierzy służby zasadniczej „problem gromadzenia rezerw osobowych na czas »W« i planami mobilizacyjnymi”14. Częściowo można będzie go rozwiązać poprzez narodowe siły rezerwowe przypominające formacje „na kształt amerykańskiej Gwardii Narodowej”15. W chwili obecnej koncepcje te wydają się już bardziej klarowne. Służba niezawodowa w formie ochotniczej pełniona jako krótkoterminowa (trzy 12 J. Szmajdziński, Zmiana oblicza armii, „Polska Zbrojna” 2002, nr 17, s. 16. 13 P. Segers, E. h iry, Potrzeba rezerw, aby rozwinąć zdolności sojuszników, „Przegląd NATO” wiosna/lato 2000, s. 33. 14 T. Mitek, Czas na zawodowców, „Polska Zbrojna” 2006, nr 14, s. 5. 15 Nasza armia będzie zawodowa, dz. cyt., s. 3. 16 Wstęp miesiące) i długoterminowa (od dwu do sześciu lat) stanowiłaby zaplecze do gromadzenia wyszkolonych zasobów rezerw. Przedstawione badania osadzone są w obszarze zainteresowań pedago- giki społecznej. Jest to ocena stosunku badanej społeczności w odniesieniu do cech charakterystycznych dla poszczególnych etapów transformacji. Na- stępujące przemiany społeczno-polityczne przybierają postać transformacji systemowej. Stawiają one jednostkę, rodzinę, określoną społeczność wobec nowych wyzwań, które wynikają z jej idei – niosącej określone zmiany. To one powodują, że jednostka, określona społeczność zmienia swój stosunek do wartości, sytuacji po uwzględnieniu zagrożeń, jakie one niosą. Warto zauważyć, że, jak pisze Tadeusz Lewowicki, Przemiany ustrojowe, które w ciągłych zmaganiach dokonują się w naszym kraju, spra- wiają, że pedagogika – także pedagogika społeczna – znajduje się w sytuacji zmuszającej, a zarazem zachęcającej do określenia swoich zadań w niektórych warunkach społecz- no-politycznych i ekonomiczno-gospodarczych16. Nowe wyzwania pedagogiki społecznej określają potrzeby społeczne, teoria i praktyka edukacyjna. We współczesnym ujęciu pedagogika społecz- na bezpośrednio lub pośrednio ujawnia się w niemal wszystkich aspektach życia społecznego. Cytowany uprzednio Tadeusz Lewowicki stwierdza, że Teoria i praktyka pedagogiki społecznej obejmują zagadnienia i problemy życia ludzi w rodzinie, w zakładzie pracy, w instytucjach oświatowych w różnych formach działalności praktycznej, obywatelskiej i innej17. Poborowi, stanowiąc badaną zbiorowość, nie są jeszcze żołnierzami, przebywają w środowisku rodzinnym, zawodowym, szkolnym. Przygoto- wywani są do wypełnienia powinności obywatelskiej, to jest: pełnienia za- sadniczej służby wojskowej. W opinii Jerzego Modrzewskiego pedagogika społeczna, nie ulegając ak- tualnym i koniunkturom politycznym, winna skoncentrować swoją uwagę na konstruowaniu odpowiedzi dotyczących między innymi: 16 T. Lewowicki, Problemy życia społecznego a tradycje i nowe zadania pedagogiki społecznej [w:] Pedagogika społeczna w Polsce – między stagnacją a zaangażowaniem, t. 1, red. E. Górnikow- ska-Zwolak, A. Radziewicz-Winnicki, przy współpracy A. Czerkawskiego, Wydawnictwo UŚ, Katowice 1999, s. 22. 17 Tamże, s. 25. Wstęp 17 Do jakich społecznie oczekiwanych i pożądanych ról ma prowadzić edukacja spe- cjalizująca życiowo dorastającą młodzież, w jakie wyposażyć ją kompetencje życiowe, czemu służące i jak spożytkowane?18 Przeprowadzone badania wchodzące w zakres pedagogiki społecznej pozwalają poznać opinie poborowych o zasadniczej służbie wojskowej, co może mieć istotny wpływ na jakość jej pełnienia, zachowania żołnierzy i zaj- mowanie pozycji społecznej po zakończonej służbie. Przedstawione zagad- nienie i problemy wchodzące w zakres przemiany tożsamości sił zbrojnych wymagają opracowań w literaturze socjologicznej i pedagogicznej. Duże zainteresowanie towarzyszy samym siłom zbrojnym i reformom przepro- wadzonym w armii. Nierozpoznany jest etap poborowego, który nie jest w środowisku wojskowym, lecz przebywa w środowisku wychowawczym (rodzinie). Na temat środowiska wojskowego posiada informacje ogólne. Pochodne transformacji ustrojowej mogą mieć również wpływ na opinie poborowych dotyczące służby. Nowa rzeczywistość wymusza prowadzenie badań w zakresie opinii i oczekiwań wobec różnych grup społecznych. Ba- dania te powinny obejmować różne zagadnienia życia społecznego, różne grupy społeczne. Takim zagadnieniem jest zasadnicza służba wojskowa, z którą jest związana grupa społeczna poborowych późniejszych żołnierzy. Mając na uwadze zachodzące reformy w siłach zbrojnych, dążenie do uza- wodowienia (60–70 ), a w konsekwencji wprowadzenie armii zawodowej, wychowanie wojskowe należy traktować jako integralną część wychowania w społeczeństwie, a w ujęciu szerszym jako uczestnictwo armii w procesie socjalizacji. Siły zbrojne uczestniczą w życiu społecznym, jest to najbardziej widoczne w sytuacjach zagrożenia militarnego, ale również niemilitarnego. Poprzez społeczne uczestnictwo siły zbrojne budują swoje zaufanie w spo- łeczeństwie, swój wizerunek. Przeprowadzone badania udzieliły odpowie- dzi, gdzie należy skupić główny wysiłek edukacyjny i informacyjny w celu poznania opinii i oczekiwań poborowych o zasadniczej służbie wojskowej. Zdaniem Mariana Śnieżyńskiego 18 J. Modrzewski, Pedagogika społeczna wobec aktualnych przeobrażeń i zagrożeń środowisk wychowawczych w Polsce [w:] Pedagogika społeczna w Polsce – między stagnacją a zaangażowa- niem, dz. cyt., s. 46. 18 Wstęp [...] analiza historii myśli pedagogicznej daje nam wiele przykładów na to, że jednym z najważniejszych czynników warunkujących efektywność kształcenia jest aktywny udział uczniów w tym procesie19. Aby poborowy aktywnie uczestniczył w procesie kształcenia w czasie służby należy poznać jego opinie i oczekiwania wobec niej. Takie systema- tyczne badania oczekiwań poborowych i żołnierzy przeprowadzają ośrodki badawcze w Stanach Zjednoczonych przed rozpoczętym szkoleniem żołnie- rzy20. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że efektywność programu szkoleń zależy od oczekiwań szkolnych. Kiedy szkolenie nie speł- nia oczekiwań, maleje prawdopodobieństwo jego ukończenia. Przy spełnie- niu oczekiwań zaangażowanie w służbie jest wysokie. Wysokie jest również poznanie własnego sprawstwa i dążenie do sukcesu. Zatem opinie i oczeki- wania mogą mieć wpływ na pozycję społeczną, jaką będzie zajmował żoł- nierz w czasie pełnienia służby, a po jej zakończeniu, jako: ojciec w rodzinie, pracownik w zakładzie pracy, mieszkaniec społeczności lokalnej, a także jaką będzie wykazywał aktywność na rzecz środowiska, w którym zamieszkuje. Zakresem tematycznym zaplanowanym w procesie badawczym nie była pozycja społeczna Wojska Polskiego – sił zbrojnych po wstąpieniu do NATO, lecz ocena podstawowej formy tych sił, zasadniczej służby wojsko- wej. Oceny dokonałem przez pryzmat zachodzących zmian postrzeganych przez poborowych – późniejszych żołnierzy. W prowadzonych badaniach starałem się skupić na opinii poborowych poszczególnych grup po zmianie społecznej. Zmianie uległa dotychczaso- wa forma służby wojskowej. Zastrzeżona dla mężczyzn, stała się dostępna dla kobiet. Należy liczyć się z tym, że jeżeli służba zawodowa zastąpi tą z powszechnego obowiązku, udział kobiet w niej będzie się systematycznie zwiększał. Aby służba mogła być pełniona dobrze i nie spotykała się z nega- cją wśród współczesnej młodzieży, należy uwzględniać opinie poborowych o niej i ich oczekiwaniach wobec niej. Współcześnie pełnienie zasadniczej służby wojskowej stwarza możliwości rozwoju dla młodych ludzi. Zmianie uległa nie tylko forma służby, ale także warunki jej pełnienia. Dotyczy to wprowadzenia nowoczesnego stylu dowodzenia, uzbrojenia, systemu dy- 19 M. Śnieżyński, Wielostronne nauczanie w świetle badań empirycznych, Wydawnictwo Na- ukowe WSP, Kraków 1991, s. 36. 20 D. P. Schultz, S. E. Schultz, Psychologia a wyzwania dzisiejszej pracy, tłum. G. Kranas, PWN, Warszawa 2002, s. 211. Wstęp 19 scyplinarnego, nowych form spędzania czasu wolnego, jak i wynagradzania. Duże znaczenie ma zmiana warunków socjalno-bytowych dla żołnierzy. Celem podjętych badań było: 1. Poznanie opinii poborowych o zasadniczej służbie wojskowej w od- niesieniu do zachodzących zmian w procesie społeczno-politycznym państwa i reformy sił zbrojnych. 2. Charakterystyka zasadniczej służby wojskowej i jej ocena przez pobo- rowych. 3. Analiza znaczenia wstąpienia Polski do NATO na podstawie ocen do- konanych przez badaną zbiorowość. 4. Przedstawienie prognoz i praktycznych wniosków dotyczących bada- nego problemu. Podjęte badania dostarczyły istotnych wniosków dotyczących opinii poborowych o zachodzących zmianach w procesie społeczno-politycznym państwa i strukturze sił zbrojnych. Ze względu na charakter naszych sił zbrojnych (służba z powszechnego poboru), również poborowi wpływają na oblicze naszej armii w kraju, a po wstąpieniu do NATO także poza jego granicami. Żołnierze reprezentują Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej poprzez udział w misjach pokojowych ONZ, operacjach innych organizacji międzynarodowych, w tym w misjach dowodzonych przez NATO (w for- mie Polskich Kontyngentów Wojskowych), misjach obserwacyjnych, ćwi- czeniach i szkoleniach. W przedstawionej publikacji zbiorowość ta stanowi punkt odniesienia do rozważań. Grupa ta posiada w całej Rzeczypospoli- tej Polskiej cechy wspólne, takie jak: ściśle określony przedział wiekowy poborowych, termin poboru, terminy powołań. Powodują one, że zakres prowadzonych badań stał się uniwersalny. Ponadto przedstawiona książka zawiera bibliograi ę i dołączone aneksy. Wnioski badań mogą zostać wykorzystane w opracowywaniu zmian programów edukacyjnych, prowadzeniu polityki informacyjnej w dziedzi- nie obronności, wskazań do organizacji i przeprowadzania poboru, form pracy samych organów administracji wojskowej w zakresie bezpośrednich kontaktów z interesantami. Przedstawione analizy badań pozwolą na zapre- zentowanie problemu w skali sił zbrojnych. Wskażą na istotną rolę zmie- niających się opinii o zasadniczej służbie wojskowej po zmianie społecznej w kraju i wstąpieniu Polski do NATO. Zwrócą uwagę na problemy poboro- wych, które zainteresowani chcą rozwiązywać poprzez służbę. Wyniki ba- 20 Wstęp dań stanowią materiał opiniodawczy w zakresie zmian formalnoprawnych dotyczących zasadniczej służby wojskowej. Jestem przekonany, że podjęte badania w dużym zakresie wypełnią wskazania Sojuszu co do uzyskania „poprawy jakości Sił Zbrojnych i wymaganego stopnia interoperacyjności z Siłami NATO”21. Powyższa potrzeba prowadzenia badań w tym obszarze wydaje się tym bardziej konieczna, iż pomimo realizacji programu reformy armii, służba z poboru w Siłach Zbrojnych w Rzeczypospolitej, jak na razie, pozostanie co najmniej przez sześć lat. Część żołnierzy, którzy aktualnie pełnią służbę zasadniczą, zasili korpus szeregowych i podoi cerów zawo- dowych w przyszłej armii zawodowej. Znaczna cześć będzie pełniła służbę w formie ochotniczej niezawodowej. Dokonując analizy opinii poborowych o zasadniczej służbie wojskowej po zmianie społecznej, realizowałem go zgodnie z własnym przekonaniem i możliwościami. Zamierzałem poznać opinie młodych ludzi na temat po- wszechnego obowiązku, która przez wiele lat była negatywna. Czy system polityczny i sojusz wojskowy, w jakim była ówczesna „Polska Ludowa”, miał wpływ na tę opinię? Czy świadomość poczucia niesprawiedliwości, że do armii trai ają tylko nieliczni? Czy forma i warunki służby niezmieniają- ce się od kilkudziesięciu lat? Środowisko poborowych jest znaczące dla sił zbrojnych w systemie powszechnego obowiązku obrony. Znaczące będzie również przy armii zawodowej o strukturze Zawodowej Służby Wojskowej, Kontraktowej Ochotniczej Służby Wojskowej i Narodowych Sił Rezerwo- wych (NSR). Dogłębna penetracja środowiska pod względem socjopedago- gicznym, poznanie opinii poborowych dotyczących: istniejącego zagroże- nia, otrzymywanych świadczeń społecznych, realizacji zadań wynikających z tytułu jej pełnienia przez organa do tego powołane, perspektywy służby wojskowej po wstąpieniu do NATO czynią przedmiot badań interesującym i zachęcają do szczegółowej analizy. Na zakończenie pragnę podziękować wszystkim, którzy wspierali mnie w wydaniu książki. Szczególną wdzięczność wyrażam panu prof. zwyczaj- nemu dr. hab. Andrzejowi Radziewiczowi-Winnickiemu. Serdecznie dzię- kuję pani prof. dr hab. Ewie Syrek. Dziękuję dyrektorowi Wydziału Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Ka- 21 P. Wieczorek, P. Kłudka, Droga Polski do NATO – próba bilansu, Biuro Prasy i Informacji MON, Warszawa 1997, s. 49.
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Zmiana społeczna a opinie poborowych o zasadniczej służbie wojskowej
Autor:
Sklep
Format
Cena
Nexto.pl Nexto.pl
ebook/pdf
18,00 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: