Czytaj dalej...
Czytaj dalej...
Czytaj dalej...
Czytaj dalej...
Czytaj dalej...
©Copyright for the text by Jarosław Kupczak, 2018
©Copyright for this edition by Wydawnictwo W drodze, 2018
Recenzent naukowy
ks. prof. dr hab. Marian Machinek
Redaktor prowadzący
Ewa Kubiak
Redakcja
Agnieszka Czapczyk
Korekta
Paulina Jeske-Choińska
Agnieszka Czapczyk
Skład komputerowy
Teodor Jeske-Choiński
Redakcja techniczna
Justyna Nowaczyk
Projekt okładki i stron tytułowych
Radosław Krawczyk
Nihil obstat
Warszawa, 22 maja 2018 roku
Reg. Prov. 239/18
Paweł Kozacki OP, prowincjał
ISBN 978-83-7906-223-2
Wydawnictwa Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze sp. z o.o.
jest imprintem
Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze sp. z o.o.
Wydanie I, 2018
ul. Kościuszki 99, 61–716 Poznań
tel. 61 852 39 62, faks 61 850 17 82
sprzedaz@wdrodze.pl www.wdrodze.pl
Nowym elementem w dzisiejszej pracy duszpasterskiej jest
wrażliwość na pozytywne aspekty małżeństw cywilnych
i, z oczywistymi różnicami, kohabitacji.
Relatio Synodi 2014, 41
Chronologia wydarzeń
8 X 2013
18 X 2013
13 III 2013 Wybór arcybiskupa Buenos Aires, Jorge Maria Bergo-
glia, na papieża. Przyjęcie przez 266. biskupa Rzymu
imienia Franciszek.
Informacja biura prasowego Stolicy Apostolskiej
o zaplanowanym na 5–19 października następnego
roku w Watykanie III Nadzwyczajnym Zgromadze-
niu Ogólnym Synodu Biskupów, poświęconym tema-
towi: „Wyzwania duszpasterskie związane z rodziną
w kontekście ewangelizacji” i stanowiącym przygoto-
wanie do XIV Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego
Synodu Biskupów w 2015 roku.
Rozesłanie przez sekretarza generalnego Synodu
Biskupów, arcybiskupa Lorenza Baldisseriego, do
przewodniczących wszystkich konferencji biskupów
na świecie dokumentu przygotowawczego do nad-
zwyczajnej sesji synodu: Lineamenta. Rozpoczęcie
procesu konsultacji przedsynodalnych.
Publikacja pierwszej adhortacji posynodalnej papie-
ża Franciszka, Evangelii gaudium.
24 XI 2013
27 IV 2014
20–21 II 2014 Obrady konsystorza kardynałów, którego głównym
zadaniem jest przygotowanie dwóch synodów o ro-
dzinie. Wystąpienie kardynała Waltera Kaspera.
Kanonizacja Jana XXIII i Jana Pawła II na placu
św. Piotra.
Prezentacja w centrum prasowym Stolicy Apostolskiej
Instrumentum laboris III Nadzwyczajnego Zgromadze-
nia Ogólnego Synodu Biskupów, dokumentu powsta-
łego w oparciu o opracowane ankiety przedsynodalne.
26 VI 2014
8
ŹRÓDŁA SPORU O AMORIS LAETITIA
5–19 X 2014 Obrady III Nadzwyczajnego Zgromadzenia Ogólne-
9 XII 2014
13 III 2015
11 IV 2015
23 VI 2015
go Synodu Biskupów.
Poinformowanie przez biuro prasowe Stolicy Apo-
stolskiej, że dokumentem przygotowawczym, Line-
amenta, do XIV Zwyczajnego Zgromadzenia Ogól-
nego Synodu Biskupów będzie dokument końcowy
niedawno zakończonego synodu (Relatio Synodi),
uzupełniony o pytania, które pomogą wiernym za-
poznać się z nim.
Druga rocznica rozpoczęcia pontyfikatu. W homilii
wygłoszonej podczas nabożeństwa pokutnego w ba-
zylice św. Piotra w Watykanie zapowiedź papieża
o ogłoszeniu nadzwyczajnego Roku Świętego po-
święconego miłosierdziu.
Publikacja bulli Misericordiae vultus, ustanawiającej
nadzwyczajny Jubileusz Miłosierdzia.
Prezentacja Instrumentum laboris XIV Zwyczajnego
Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów („Powo-
łanie i misja rodziny w Kościele i świecie współczes-
nym”).
4–25 X 2015 Obrady XIV Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego
17 X 2015
8 XII 2015
8 IV 2016
Synodu Biskupów.
Poświęcenie przedpołudniowej kongregacji gene-
ralnej uczczeniu 50. rocznicy powołania instytucji
Synodu Biskupów.
Pięćdziesiąta rocznica zakończenia Soboru Watykań-
skiego II. Rozpoczęcie Roku Miłosierdzia.
Publikacja adhortacji posynodalnej papieża Francisz-
ka Amoris laetitia.
Wykaz skrótów
BSS
CNA
DCE
DM
DV
EG
FC
GS
HV
IL 2014
IL 2015
KKK
KPK
L 2014
L 2015
„Bollettino Sala Stampa della Santa Sede”; wszystkie
numery codziennego biuletynu biura prasowego Stolicy
Apostolskiej można odnaleźć na oficjalnej stronie Wa-
tykanu: www.vatican.va, w książce podajemy je z datą
publikacji biuletynu
Catholic News Agency; wszystkie artykuły cytowane z tej
strony można odnaleźć na stronie www.catholicnews-
agency.com, w książce podajemy je z datą publikacji
Encyklika Benedykta XVI Deus caritas est (2006)
Encyklika Jana Pawła II Dives in misericordia (1980)
Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei Ver-
bum Soboru Watykańskiego II (1965)
Posynodalna adhortacja papieża Franciszka Evangelii
gaudium (2013)
Posynodalna adhortacja Jana Pawła II Familiaris consor-
tio (1981)
Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współ-
czesnym Gaudium et spes Soboru Watykańskiego II
(1965)
Encyklika Pawła VI Humanae vitae (1968)
Instrumentum laboris Synodu Biskupów w 2014 roku
Instrumentum laboris Synodu Biskupów w 2015 roku
Katechizm Kościoła katolickiego (1992)
Kodeks Prawa Kanonicznego (1983)
Dokument przygotowawczy (Lineamenta) do Synodu
w 2014 roku
Dokument przygotowawczy (Lineamenta) do Synodu
w 2015 roku
10
LG
MV
ŹRÓDŁA SPORU O AMORIS LAETITIA
Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium
Soboru Watykańskiego II (1964)
Bulla papieża Franciszka na Rok Święty Misericordiae
vultus (2015)
OsRomPol Wydanie polskie „L’Osservatore Romano”
RAD
Relatio ante disceptationem – wstępna relacja rozpoczy-
nająca Synod Biskupów w 2014 roku
Relatio finalis – dokument końcowy Synodu Biskupów
w 2015 roku
Relatio post disceptationem – sprawozdanie streszczające
dyskusję pierwszego tygodnia obrad Synodu Biskupów
w 2014 roku
Relatio Synodi – dokument końcowy Synodu Biskupów
w 2014 roku
Posynodalna adhortacja Benedykta XVI Sacramentum
caritatis (2007)
Św. Tomasz z Akwinu, Summa theologiae
Encyklika Jana Pawła II Veritatis splendor (1993)
RF
RPD
RS
SC
Sth
VS
Wprowadzenie
Publikacja posynodalnej adhortacji apostolskiej papieża Francisz-
ka Amoris laetitia 8 kwietnia 2016 roku oznacza niewątpliwie jeden
z najważniejszych momentów w najnowszej historii Kościoła katolic-
kiego. Dokument papieski był owocem dwóch sesji Synodu Biskupów:
nadzwyczajnej, z października 2014 roku, i zwyczajnej, która odbyła
się rok później1. Od czasu ogłoszenia papieskiej decyzji o zwołaniu
dwóch synodów poświęconych rodzinie, co nastąpiło w październi-
ku 2013 roku, niecałe pół roku po rozpoczęciu pontyfikatu, właśnie
ten temat – dzięki szeroko przeprowadzanym konsultacjom przed-
synodalnym – znalazł się w centrum debat wewnątrz Kościoła i poza
Kościołem. Wiele środowisk wyrażało nadzieję, że Kościół katolic-
ki wreszcie zmieni swoje – kontrowersyjne dla wielu – stanowisko
w sprawach dotyczących etyki seksualnej, bioetyki, przekazywania
życia, stosunku do osób rozwiedzionych i osób homoseksualnych.
Liczba możliwych tematów i problemów związanych z małżeń-
stwem i rodziną w perspektywie obrad Synodu Biskupów, który prze-
cież zajmuje się Kościołem katolickim na całym świecie, jest trudna
do objęcia: praktyka poligamii w niektórych społeczeństwach afry-
kańskich, restrykcyjna kontrola urodzin w państwach totalitarnych,
problemy małżeństw mieszanych, niemożność wyznawania wiary
w krajach muzułmańskich itp. Jednak trzy praktyczne problemy, które
już w czasie pierwszego synodu o rodzinie stały się głównym tema-
tem dyskusji i osią zasadniczego sporu, to: możliwość dopuszczania
1 Znaczenie tych rozróżnień zostało wyjaśnione na początku drugiego rozdziału.
12
ŹRÓDŁA SPORU O AMORIS LAETITIA
WPROWADZENIE
13
osób rozwiedzionych i znajdujących się w powtórnych związkach
do komunii eucharystycznej, stosunek Kościoła do nieregularnych
sytuacji małżeńskich oraz stosunek Kościoła do związków homo-
seksualnych. Te trzy zapalne kwestie, ważne przede wszystkim dla
Kościołów w krajach Zachodu, ogniskowały gros dyskusji zarówno
przed rozpoczęciem pierwszej sesji, jak również podczas trwania obu
synodów oraz w czasie pomiędzy nimi.
XIV Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów w paź-
dzierniku 2015 roku zakończyło się publikacją dokumentu końcowe-
go. Zawierał on – w odróżnieniu od niektórych radykalnych wyrażeń,
które zostały wcześniej odrzucone przez ojców synodalnych – bardzo
kompromisowe sformułowania w tych trzech kwestiach, a zarazem
prezentował tezy ambiwalentne, które zarówno przez ojców syno-
dalnych, jak i przez komentatorów były interpretowane nierzadko
w przeciwstawny sposób. Dlatego też już w czasie obrad XIV Zwyczaj-
nego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów wielu ojców syno-
dalnych wyrażało pragnienie, aby ten dokument został potraktowa-
ny, zgodnie zresztą ze swoją właściwą naturą, jedynie jako doradcze
dossier dla Ojca Świętego, zbierające owoce refleksji dwóch synodów.
Miał on tylko pomóc papieżowi w sformułowaniu po upłynięciu nie-
zbędnego czasu swojego stanowiska na temat tych kwestii, którymi
zajmował się synod. Publikacja adhortacji posynodalnej była zatem
oczekiwana, zarówno w Kościele, jak też w wielu środowiskach poza
Kościołem, z wielkim napięciem i nadzieją.
Adhortacja posynodalna papieża Franciszka Amoris laetitia została
opublikowana 8 kwietnia 2016 roku. Papieski dokument zawiera wiele
porywających, ważnych i inspirujących fragmentów, równocześ nie jed-
nak nie udziela jasnej odpowiedzi na niektóre ważkie pytania, które po-
zostały otwarte po zakończeniu Synodu Biskupów. Dotyczy to przede
wszystkim dyskutowanej na obu zgromadzeniach „nowej wrażliwości
duszpasterskiej”, która miałaby polegać między innymi na dopuszcze-
niu do komunii eucharystycznej osób rozwiedzionych i znajdujących
się w powtórnych związkach. Podobnie jak w dokumencie końcowym
Synodu Biskupów z 2015 roku, w adhortacji Amoris laetitia nie ma
mowy expressis verbis o takiej możliwości; zarówno w Relatio finalis,
jak i w adhortacji mamy jedynie analizę sytuacji, w której okoliczności
czynu zmniejszają subiektywną odpowiedzialność osób znajdujących
się obiektywnie w stanie grzechu ciężkiego.
Nic dziwnego, że publikacja adhortacji na nowo rozpaliła deba-
tę dotyczącą zapalnych kwestii dyskutowanych w czasie obu syno-
dów o rodzinie. Uczestniczyli w niej publicyści, teologowie, biskupi,
kardynałowie, a nawet całe episkopaty, które zależnie od szerokości
i długości geograficznej interpretowały papieską adhortację w sposób
dokładnie przeciwny.
Zamysł napisania tej książki wziął się z pragnienia osobistego zo-
rientowania się w tej niekiedy bardzo chaotycznej i wielowątkowej
debacie, którą sprowokowała adhortacja Amoris laetitia, uporząd-
kowania występujących w niej różnorodnych argumentów i wątków
z różnych dziedzin teologii oraz ustosunkowania się do nich. Książka
zrodziła się więc z pragnienia zrozumienia. Po rozpoczęciu swoich
badań autor zrozumiał bardzo szybko, że właściwa interpretacja ad-
hortacji wymaga zobaczenia jej w kontekście całego procesu synodal-
nego, którego była owocem.
Proces, który doprowadził do powstania adhortacji Amoris lae-
titia, rozpoczął się 8 października 2013 roku, kiedy biuro prasowe
Stolicy Apostolskiej poinformowało o papieskim zamiarze zwołania
dwóch synodów o rodzinie. Kluczowym elementem tego procesu był
przygotowujący obrady synodalne konsystorz kardynałów w lutym
2014 roku, podczas którego kardynał Walter Kasper w swoim pro-
gramowym wystąpieniu, wygłoszonym na zaproszenie Ojca Świę-
tego, przedstawił główne tematy, którymi powinni zająć się biskupi.
Wskazał on na trzy najważniejsze kwestie: primo, problem ważności
14
ŹRÓDŁA SPORU O AMORIS LAETITIA
WPROWADZENIE
15
sakramentu małżeństwa zawieranego przez tzw. „ochrzczonych po-
gan”; secundo, postulat uproszczenia procesu kanonicznego w orze-
kaniu nieważności małżeństwa; tertio, możliwość przystępowania
do komunii świętej osób rozwiedzionych i znajdujących się w po-
wtórnych związkach. Wystąpienie niemieckiego kardynała rozpo-
częło gorącą debatę synodalną, której owocem była opublikowana
dwa i pół roku później adhortacja posynodalna i która po publikacji
Amoris laetitia bynajmniej się nie skończyła, ale stała się jeszcze
bardziej burzliwa.
Przystępując do pisania książki o adhortacji Amoris laetitia w kon-
tekście całego procesu synodalnego, autor szybko zrozumiał, że ten
rozległy projekt należy podzielić na dwie części i dwie pozycje książ-
kowe. Stąd też publikacja, którą Szanowny Czytelnik ma przed sobą,
dotyczy tylko teologicznej historii dwóch synodów o rodzinie, które
odbyły się w latach 2014–2015. Druga książka, która obecnie jest na
etapie przygotowania, będzie dotyczyć samej adhortacji Amoris laeti-
tia i teologicznych sporów dotyczących jej interpretacji.
Książka składa się z czterech rozdziałów, które prezentują czte-
ry chronologiczne etapy procesu synodalnego w latach 2014–2015.
Pierwszy rozdział dotyczy konsystorza kardynałów, który odbył się
w Watykanie w dniach 20–21 lutego 2014 roku. Zadaniem tego za-
mkniętego spotkania kardynałów było przygotowanie dwóch ko-
lejnych zgromadzeń Synodu Biskupów o rodzinie, a jego kluczowy
element stanowiło przemówienie kardynała Waltera Kaspera. Mimo
że wystąpienie zostało gruntownie skrytykowane przez większość słu-
chaczy, to właśnie ono – jak się później okazało – wyznaczyło główne
tematy do dyskusji synodalnej. W pierwszym rozdziale przedstawimy
główne tezy wygłoszone przez niemieckiego kardynała i dokonamy
ich wstępnej krytycznej analizy.
Drugi rozdział dotyczy III Nadzwyczajnego Zgromadzenia Ogól-
nego Synodu Biskupów, które odbyło się w Watykanie w paździer-
niku 2014 roku i zdefiniowało główne teologiczne tematy debat
toczonych w Kościele w ciągu kilku kolejnych lat.
Temat trzeciego rozdziału może zaskoczyć czytelnika; jest on
poświęcony analizie wystąpień wygłoszonych podczas zamkniętej
konferencji naukowej, zorganizowanej w Rzymie w przerwie pomię-
dzy dwoma synodami przez episkopaty: niemiecki, francuski i szwaj-
carski. Została na niej przedstawiona pewna „teologia” małżeństwa
i rodziny, którą podczas obrad synodalnych promowała większość
biskupów z tych trzech krajów. Warto przyjrzeć się zaletom i wadom
tej „nowej teologii”, tworzonej w wyraźnie deklarowanym sprzeciwie
wobec dokonań Jana Pawła II, aby lepiej zrozumieć stawkę debaty
synodalnej.
Czwarty rozdział poświęcony jest obradom XIV Zwyczajnego
Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów w październiku 2015 roku.
Ta książka jest studium z pogranicza historii Kościoła i historii
teologii oraz teologii systematycznej: dogmatycznej i moralnej. Au-
tora interesowała chronologia wydarzeń związanych z dwoma syno-
dami o rodzinie, ale przede wszystkim w kontekście dyskutowanych
wówczas, bardzo różnorodnych zagadnień teologicznych. Wymieńmy
niektóre z nich: teologiczne znaczenie współczesnych zmian kultu-
rowych, relacja Kościoła do świata, rozumienie nierozerwalności
sakramentalnego małżeństwa i Eucharystii, sposób etycznej oceny
ludzkich czynów, w szczególności koncepcja tzw. aktów wewnętrznie
złych (intrinsece malum), relacja sumienia do ogólnej normy moral-
nej. Kompetentna refleksja nad każdym z tych tematów wymagała-
by odrębnej monografii lub nawet serii wydawniczej. Dlatego też ta
książka chce służyć raczej jako „mapa drogowa” – pomoc w nawigacji,
zorientowaniu się w problemach podejmowanych przez dwa synody
o rodzinie.
Autor na pewno nie jest (i nie chce być) bezstronnym i niezaan-
gażowanym obserwatorem. Wprost przeciwnie, opisane wydarzenia
16
ŹRÓDŁA SPORU O AMORIS LAETITIA
WPROWADZENIE
17
deł tej decyzji znajdowała się nie biznesowa kalkulacja, ale troska
o Kościół i chęć inicjowania i wspomagania poważnej debaty teolo-
gicznej na istotne tematy. Za to mu po bratersku dziękuję.
Moja wdzięczność należy się paniom Ewie Kubiak i Agnieszce
Czapczyk za życzliwą współpracę, pomoc redakcyjną i przygotowanie
tekstu do druku. Autor recenzji naukowej, przewodniczący polskie-
go Stowarzyszenia Teologów Moralistów, ks. prof. Marian Machinek,
swoimi celnymi uwagami znacząco poprawił argumentację i styl au-
tora w kilku istotnych miejscach, za co mu również bardzo dziękuję.
Kraków, Niedziela Palmowa Męki Pańskiej 2018 roku
i debaty mają wielkie znaczenie dla Kościoła i świata, prezentowane
w książce argumenty teologiczne należało więc poddać wstępnej
ocenie2. Można mieć tylko nadzieję, że poglądy autora nie wpłynęły
negatywnie na obiektywizm opisu i analizy.
Ta książka nie ujrzałaby światła dziennego, gdyby nie zaangażo-
wanie wielu osób. W pierwszym rzędzie chcę podziękować moim
kolegom profesorom z Papieskiego Uniwersytetu Jana Pawła II
w Krakowie. Z inicjatywy niezmordowanego i zawsze pełnego dobrej
energii ks. dr. Bogusława Mielca jesienią 2016 powstało seminarium
profesorskie, na którym grupa wykładowców Uniwersytetu Papie-
skiego omawiała podczas regularnych spotkań problemy związane
z adekwatną interpretacją adhortacji Amoris laetitia. Bez atmosfe-
ry przyjaznej wymiany opinii nie byłoby tej książki, dziękuję więc
wszystkim uczestnikom seminarium: o. dr. Robertowi Plichowi OP,
ks. prof. dr. hab. Janowi Danielowi Szczurkowi, ks. dr. hab. Anto-
niemu Świerczkowi, ks. dr. Wojciechowi Węgrzyniakowi, ks. dr. hab.
Robertowi Woźniakowi, ks. dr. hab. Stanisławowi Wronce.
Poszczególne rozdziały książki prezentowałem również w ciągu
roku akademickiego 2017/2018 podczas moich wykładów na Papie-
skim Uniwersytecie Jana Pawła II w Krakowie. Dziękuję wszystkim
uczestnikom wykładów i konwersatorium, ich wkład w powstanie
tego tekstu jest bowiem bardzo znaczący. Podobną rolę odegrały do-
minikańskie wspólnoty Sióstr i Braci w Krakowie, Gidlach, św. Annie
i Radoniach, które zapoznałem w ciągu ostatnich miesięcy z fragmen-
tami tego tekstu i z których uwag i sugestii skorzystałem.
Dyrektor dominikańskiego wydawnictwa „W drodze”, ojciec To-
masz Grabowski OP, wyraził chęć publikacji tej książki natychmiast,
kiedy zapoznałem go z tym projektem. Nie ma wątpliwości, że u źró-
2 Pomocą w dalszych studiach mogą służyć czytelnikowi książki i artykuły wska-
zane w przypisach.
Prolog
Kiedy w 1997 roku ksiądz Francis George został arcybiskupem Chi-
cago, podczas konferencji prasowej jeden z dziennikarzy zapytał go,
czy będzie kontynuował styl poprzedniego metropolity Wietrznego
Miasta, Josepha Bernardina. George, uśmiechając się, odpowiedział:
„Jak wiecie, Kościół katolicki nie akceptuje klonowania ludzi”. To
samo można powiedzieć o arcybiskupie Buenos Aires, Jorge Mariu
Bergogliu, który 13 marca 2013 roku został wybrany następcą św. Pio-
tra, i o jego stosunku do poprzednich papieży. Niekonwencjonalny
styl papieża Franciszka od początku sygnalizował, że nie będzie to
pontyfikat prostej kontynuacji.
Program nowego pontyfikatu został przedstawiony w pierwszej
adhortacji posynodalnej papieża Franciszka, Evangelii gaudium, ogło-
szonej osiem miesięcy po rozpoczęciu pontyfikatu. Adhortacja była
owocem XIII Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Bisku-
pów na temat nowej ewangelizacji, które miało miejsce w Rzymie
w dniach 7–28 października 2012 roku, jeszcze za pontyfikatu po-
przedniego papieża, Benedykta XVI. To właśnie w tym dokumencie
znajdujemy klucz do zrozumienia pontyfikatu papieża z Argentyny.
Franciszek widzi Kościół jako „wyruszający w drogę”, aby w „per-
manentnym stanie misji” wszystkim z nową wrażliwością i gorli-
wością głosić Ewangelię1. Taki Kościół, „wyruszający w drogę” „ku
ludzkim peryferiom”, ma być „Kościołem otwartych drzwi”2. Papież
1 EG 20; 25.
2 Tamże, 46.
20
ŹRÓDŁA SPORU O AMORIS LAETITIA
PROLOG
21
kieruje ku wszystkim pełne emocji wezwanie: „Wyjdźmy, wyjdźmy,
by ofiarować wszystkim życie Jezusa Chrystusa”3.
Tym, co Kościół ma do zaoferowania, światu jest przede wszyst-
kim miłosierdzie Boga: „[Kościół] żyje niewyczerpalnym pragnie-
niem ofiarowania miłosierdzia, będącego owocem doświadczenia
nieskończonego miłosierdzia Ojca i jego udzielającej się mocy”4.
Dlatego też cechą rozpoznawczą Kościoła misyjnego jest wrażliwość
na ludzkie cierpienie, na „krzyk ubogiego”: „Każdy chrześcijanin
i każda wspólnota są wezwani, by być narzędziami Boga na rzecz
wyzwolenia i promocji ubogich, tak aby mogli oni w pełni włączyć
się w społeczeństwo”5.
Zdaniem papieża „permanentny stan misji” w Kościele powinien
przeobrazić Kościół od wewnątrz, dokonać w nim „misyjnego na-
wrócenia”6. Pierwsza dziedzina, w której takie przeobrażenie jest ko-
nieczne, to stosunek do nauki wiary. Papież przypomina tradycyjne
nauczanie Kościoła o hierarchii prawd wiary7; w głoszeniu Ewangelii
należy troszczyć się o właściwe proporcje, aby mniej znaczące prawdy
dogmatyczne i etyczne nie były nadmiernie uwypuklane jako naj-
ważniejsze dla chrześcijan: „Ewangelia zaprasza przede wszystkim,
byśmy odpowiedzieli Bogu, który nas kocha i nas zbawia, rozpozna-
3 Tamże, 49.
4 Tamże, 24.
5 Tamże, 187.
6 Tamże, 25. Papież nie ujmuje wezwania do nawrócenia jako głównej treści misji
ewangelizacyjnej, gdyż wiązałoby się to z mówieniem o ludzkim grzechu. Papie-
ska tonacja jest inna: ewangelizacja to mówienie i świadczenie przede wszystkim
o miłości Boga. Paradoksalnie w tym kontekście „misyjne nawrócenie” dotyczy więc
przede wszystkim głosicieli Ewangelii, a nie tych, do których misja ewangelizacyjna
jest skierowana.
7 Tekst adhortacji odnosi się w tym miejscu do dekretu Soboru Watykańskiego II
o ekumenizmie Unitatis redintegratio, 11.
jąc Go w innych i wychodząc poza samych siebie, by szukać dobra
wszystkich”8. Papież podkreśla zarazem, w typowym dla siebie stylu,
że „duszpasterstwo w kluczu misyjnym nie ma obsesji na punkcie
niespójnego przekazu doktryn, które próbuje się przekazać”9.
Drugą dziedziną, w której misyjne nawrócenie powinno prze-
obrazić naukę i praktykę Kościoła, jest stosunek do sakramentów.
„Kościół otwartych drzwi” troszczy się o włączenie wszystkich do
wspólnoty, także do wspólnoty życia sakramentalnego. Papież dowo-
dzi, że „drzwi sakramentów nie powinno się zamykać z jakichkolwiek
powodów”10; ta otwartość dotyczy szczególnie chrztu, sakramentu
pojednania i Eucharystii – ma ona wpływać także na sam sposób
rozumienia sakramentów. Konfesjonał powinien być więc miejscem
towarzyszenia ludziom, którzy często stawiają małe kroki ze względu
na różnego rodzaju ograniczenia i trudności. W tym kontekście autor
cytuje fragment Katechizmu Kościoła katolickiego, który będzie wspo-
minany często w różnych dokumentach dwóch ostatnich synodów
o rodzinie, a ostatecznie zajmie bardzo prominentne miejsce w ar-
gumentacji ósmego rozdziału adhortacji Amoris laetitia: „Poczytal-
ność i odpowiedzialność za jakieś działania mogą zostać zmniejszone,
a nawet zniesione, na skutek niewiedzy, nieuwagi, przymusu, strachu,
przyzwyczajeń, nieopanowanych uczuć oraz innych przyczyn psy-
8 EG 39.
9 Tamże, 35. Zamiast słowa „narzucić”, które występuje w polskim tłumaczeniu
adhortacji, wybraliśmy tłumaczenie: „przekazać”. Warto zauważyć, że zaskakujące,
charakterystyczne dla Franciszkowego stylu określenie „obsesja na punkcie niespój-
nego przekazu doktryn” sygnalizuje problem, na który zwraca uwagę wielu komenta-
torów myśli papieża: wprowadzenia mocnego i dyskusyjnego rozdziału między dok-
tryną i praktyką Kościoła (por. J. Granados, Eucaristia e divorzio: cambia la dottrina?
Saggio sulla fecondità dell›insegnamento cristiano, Siena 2015; N.J. Healy, The Spirit
of Christian Doctrine: Logike Latreia and Pastoral Accompaniment, „Anthropotes”
2 (2015), s. 379–395).
10 EG 47.
22
ŹRÓDŁA SPORU O AMORIS LAETITIA
PROLOG
23
chicznych lub społecznych”11. Taki konfesjonał, gdzie spowiednik ma
świadomość ludzkiej słabości, nie jest „salą tortur, ale miejscem mi-
łosierdzia Pana, zachęcającego nas do czynienia możliwego dobra”12.
Duszpasterskie nawrócenie ma również wpływ na rozumienie
Eucharystii, która „chociaż stanowi pełnię życia sakramentalnego,
nie jest nagrodą dla doskonałych, lecz szlachetnym lekarstwem i po-
karmem dla słabych”13. Papież Franciszek nie tłumaczy w adhortacji,
co to praktycznie oznacza, czy i w jaki sposób to nowe rozumienie
zmienia praktykę dopuszczania osób do przyjmowania Eucharystii,
sygnalizuje jedynie potrzebę takiej refleksji: „Te przekonania mają
również konsekwencje duszpasterskie, nad którymi powinniśmy się
zastanowić z roztropnością i odwagą”14.
Od początku pontyfikatu miłosierdzie stanowi główny temat
przepowiadania papieża Franciszka. Kulminacją papieskiego gło-
szenia miłosierdzia było ogłoszenie Roku Miłosierdzia, które nastą-
piło w drugą rocznicę rozpoczęcia pontyfikatu, 13 marca 2015 roku,
w homilii papieskiej podczas nabożeństwa pokutnego w bazylice św.
Piotra. Papież zapowiedział wówczas, że nadzwyczajny Rok Święty
dedykowany miłosierdziu rozpocznie się w uroczystość Niepoka-
lanego Poczęcia 8 grudnia 2015 roku – w 50. rocznicę zakończe-
nia Soboru Watykańskiego II – i zakończy 20 listopada 2016 roku,
w uroczystość Chrystusa Króla15. Oficjalne i uroczyste ogłoszenie
Roku Świętego odbyło się w Niedzielę Miłosierdzia; stojąc przed
11 Tamże, 44; por. KKK 1735; AL 300.
12 EG 44.
13 Tamże, 47.
14 Tamże.
15 Por. Celebrazione della Penitenza presieduta dal Santo Padre Francesco, BSS,
13.03.2015.
Drzwiami Świętymi bazyliki watykańskiej, Franciszek ogłosił wtedy
bullę na Rok Święty, Misericordiae vultus.
Franciszkowa bulla o miłosierdziu kontynuuje wiele tematów pod-
jętych w adhortacji Evangelii gaudium16. Głównym symbolem Roku
Miłosierdzia stały się otwarte drzwi w kościołach: w dniu rozpoczęcia
Roku Miłosierdzia papież otworzył Drzwi Święte w bazylice watykań-
skiej, a w kolejną niedzielę otwarto je w pozostałych rzymskich bazy-
likach papieskich. Papież polecił, aby tego dnia Bramy Miłosierdzia
zostały otworzone również w każdej katolickiej katedrze na świecie
oraz w innych ważnych ośrodkach kultu. Przejście przez Bramę Mi-
łosierdzia w Roku Miłosierdzia miało umożliwić każdemu katolikowi
otrzymanie przewidzianych odpustów, ale także stać się zaproszeniem
do przeżycia rzeczywistości miłosierdzia i otwartych drzwi w życiu
całego Kościoła i w swoim własnym: „W tym Roku Świętym będziemy
mogli doświadczyć otwarcia serc na tych wszystkich, którzy żyją na
najbardziej beznadziejnych peryferiach egzystencjalnych, które tak
często świat stwarza w sposób dramatyczny. Ileż sytuacji niepewno-
ści i cierpienia jest obecnych w dzisiejszym świecie! Ileż ran na ciele
wielu, którzy nie mają już więcej głosu, ponieważ ich krzyk osłabł
i zgasł z powodu obojętności bogatych narodów. W tym Jubileuszu
Kościół zostanie jeszcze bardziej wezwany do leczenia tych ran, do
opatrywania ich oliwą pocieszenia, do przewiązywania miłosierdziem
oraz do leczenia ich solidarnością i należną uwagą”17.
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na pewien wybór języka
ewangelizacji, który został dokonany przez papieża Franciszka i uza-
sadniony w bulli ogłaszającej Rok Miłosierdzia. Jak wspomnieliśmy,
16 Papież Franciszek, Misericordiae vultus, http://w2.vatican.va/content/france-
sco/pl/apost_letters/documents/papa-francesco_bolla_20150411_misericordiae-
-vultus.html, dostęp 03.09.2017.
17 MV.
Spis treści
Chronologia wydarzeń ................................................................................... 7
Wykaz skrótów ................................................................................................. 9
Wprowadzenie ................................................................................................. 11
Prolog ................................................................................................................ 19
Rozdział pierwszy. Ewangelia rodziny kardynała Waltera Kaspera
Nieważność zawartego małżeństwa .............................................................. 38
Udzielanie komunii osobom rozwiedzionym,
które znajdują się w ponownych związkach ................................................ 46
Wnioski końcowe ............................................................................................ 69
Rozdział drugi. III Nadzwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów
Konsultacje przedsynodalne .......................................................................... 75
Debata na temat wystąpienia kardynała Kaspera ........................................ 80
Instrumentum laboris ...................................................................................... 89
Przebieg III Nadzwyczajnego
Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów ............................................... 93
Relatio Synodi ...................................................................................................108
Pierwsze reakcje: „kości zostały rzucone” ....................................................115
278
ŹRÓDŁA SPORU O AMORIS LAETITIA
Rozdział trzeci. Nowa „teologia” małżeństwa?
Słowa Jezusa na temat małżeństwa i rozwodu.
Refleksje na temat katolickiej hermeneutyki Biblii .....................................135
Seksualność jako wyraz miłości. Refleksje na temat teologii miłości .......147
Dar z życia – refleksje na temat teologii narracji ........................................156
Uwagi końcowe ................................................................................................176
Rozdział czwarty. XIV Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów
Instrumentum laboris ......................................................................................199
Przebieg synodu ...............................................................................................213
Pierwsze relacje i oceny ..................................................................................244
W oczekiwaniu na adhortację posynodalną ................................................257
Bibliografia .......................................................................................................267
Indeks nazwisk .................................................................................................273
Druk i oprawa
Drukarnia TECHNET
ul. Biskupińska 3A, 30-732 Kraków