Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00081 007465 20995157 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Prawa do emisji gazów cieplarnianych w sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw. Propozycja standardu rachunkowości - ebook/pdf
Prawa do emisji gazów cieplarnianych w sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw. Propozycja standardu rachunkowości - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 274
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8220-154-3 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> poradniki >> ekonomia
Porównaj ceny (książka, ebook (-20%), audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Handel emisjami gazów cieplarnianych jest jednym z kluczowych, ekonomicznych instrumentów ochrony środowiska, stosowanym w celu przeciwdziałania zmianom klimatu w skali ogólnoświatowej, regionalnej, krajowej lub lokalnej poprzez zmniejszenie poziomu tychże emisji w sposób efektywny kosztowo. Udział w obrocie prawami do emisji gazów cieplarnianych ma znaczenie z punktu widzenia sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstw w nim uczestniczących, stanowi więc poważne wyzwanie dla zarządzających podmiotami gospodarującymi w XXI wieku. Ten relatywnie nowy, a zarazem istotny obszar działalności wymaga odzwierciedlenia w sprawozdawczości przedsiębiorstwa.

Przedstawiona w monografii propozycja regulacji środowiskowej rachunkowości jest adresowana do jednostek gospodarczych sporządzających sprawozdania finansowe zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej. W ten sposób może zostać rozpowszechniona na skalę międzynarodową i objąć dużą liczbę podmiotów partycypujących w handlu emisjami gazów cieplarnianych jako emitenci lub pozostali uczestnicy. Co więcej, w publikacji uwzględniono specyfikę systemów handlu emisjami w różnych częściach świata oraz podjęto próbę kompleksowego uregulowania tej problematyki na gruncie sprawozdawczości finansowej.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Monika Perlińska – Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Instytut Finansów, Katedra Finansów Publicznych, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 39 RECENZENT Arleta Szadziewska REDAKTOR INICJUJĄCY Beata Koźniewska OPRACOWANIE REDAKCYJNE Bogusława Kwiatkowska SKŁAD I ŁAMANIE AGENT PR KOREKTA TECHNICZNA Leonora Gralka PROJEKT OKŁADKI Agencja Reklamowa efectoro.pl Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/kentoh © Copyright by Monika Perlińska, Łódź 2020 © Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2020 Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Wydanie I. W.09911.20.0.M Ark. wyd. 17,0; ark. druk. 17,125 ISBN 978-83-8220-153-6 e-ISBN 978-83-8220-154-3 Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego tel. 42 665 58 63 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8 www.wydawnictwo.uni.lodz.pl e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl Spis treści Wykaz skrótów Wstęp Rozdział 1 Wyzwania dla rachunkowości i sprawozdawczości finansowej XXI w. w dobie zrównoważonego rozwoju 1.1. Zmiany klimatu i ich konsekwencje w skali globalnej w świetle koncepcji zrów- 7 11 19 noważonego rozwoju 19 1.2. Handel uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych – istota, znaczenie, mechanizmy 40 1.3. Rola informacji pochodzących z systemu rachunkowości w komunikowaniu wpływu podmiotów gospodarczych na środowisko naturalne Rozdział 2 Prawa do emisji gazów cieplarnianych w rachunkowości w kontekście funkcjonujących systemów handlu emisjami – przegląd regulacji 2.1. Wytyczne dotyczące praw do emisji gazów cieplarnianych obowiązujące w wy- branych krajach 2.1.1. Stany Zjednoczone 2.1.2. Kanada 2.1.3. Nowa Zelandia 2.1.4. Pozostałe wybrane kraje 2.2. Regulacje unijne i Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości w za- kresie uprawnień do emisji gazów cieplarnianych 2.3. Stanowisko Komitetu Standardów Rachunkowości w Polsce Rozdział 3 Sprawozdawczość uprawnień do emisji gazów cieplarnianych w Polsce i na świecie – wyniki badania sposobu ujmowania, wyceny i prezentacji informacji 3.1. Przegląd piśmiennictwa ze szczególnym uwzględnieniem wyników badań empi- rycznych w zakresie sprawozdawczości uprawnień do emisji 57 69 69 73 85 96 100 105 112 121 121 6 Spis treści 3.2. Metodyka badań własnych 3.2.1. Potrzeba badania 3.2.2. Założenia badawcze 3.2.3. Wybór próby badawczej 3.2.4. Przedmiot badania 3.2.5. Narzędzia badawcze 3.3. Analiza sposobu ujmowania, wyceny i prezentacji praw do emisji gazów cieplar- nianych w Polsce i na świecie 3.4. Krytyczna ocena praktyki raportowania praw do emisji gazów cieplarnianych jako podstawa opracowania propozycji regulacji środowiskowej rachunkowości Rozdział 4 Propozycja regulacji środowiskowej rachunkowości w zakresie praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych 4.1. Przesłanki wprowadzenia standardu rachunkowości w zakresie praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych 4.2. Zasady tworzenia standardu na przykładzie MSSF 4.3. Propozycja regulacji środowiskowej (standardu) rachunkowości dotyczącej praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych 4.3.1. Wprowadzenie do standardu 4.3.2. Treść standardu 4.4. Komentarz objaśniający do propozycji standardu rachunkowości w zakresie praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych Zakończenie Bibliografia Załącznik 1 Wykaz spółek publicznych wybranych do badania Załącznik 2 Odpowiedzi przedsiębiorstw wybranych jurysdykcji na pytania kwestio- nariuszowe Załącznik 3 Ujawnienia spółek polskich w obszarze emisji i handlu prawami do emisji gazów cieplarnianych Załącznik 4 Ujawnienia spółek polskich w obszarze emisji i handlu prawami do emisji gazów cieplarnianych (ciąg dalszy) Spis tabel Spis rysunków 128 128 129 129 130 130 133 164 169 169 173 177 177 178 195 207 211 233 237 243 261 271 273 Wykaz skrótów AAU ACCA ACCU CDM CER CMP COP EOG ERU ET ETS EU ETS – jednostki przyznanej emisji (ang. Assigned Amount Units) – Stowarzyszenie Dyplomowanych Biegłych Księgowych (ang. Association of Chartered Certified Accountants) – australijskie jednostki kredytowe (ang. Australian Carbon – mechanizm czystego rozwoju (ang. Clean Development Me­ Credit Unit) chanism) – jednostki poświadczonej redukcji emisji (ang. Certified Emission Reductions) – spotkanie stron Protokołu z Kioto (ang. the Conference of the Parties serving as the meeting of the Parties to the Kyoto Protocol) – Konferencja Stron Konwencji Klimatycznej (ang. the Con­ ference of the Parties) – dwutlenek węgla – ekwiwalent dwutlenku węgla – Dziennik Ustaw CO2 CO2-eq Dz.U. Dz. Urz. Min. Fin. – Dziennik Urzędowy Ministra Finansów Dz. Urz. UE – Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej – Europejska Grupa Doradcza do spraw Sprawozdawczości EFRAG Finansowej (ang. European Financial Reporting Advisory Group) – Europejski Obszar Gospodarczy – jednostki redukcji emisji (ang. Emission Reduction Units) – handel emisjami (ang. Emissions Trading) – system handlu uprawnieniami do emisji (emisjami) gazów cieplarnianych (ang. Emissions Trading Scheme) – unijny system handlu uprawnieniami do emisji gazów cie- plarnianych (ang. European Union Emissions Trading Sys­ tem) 8 Wykaz skrótów FASB FERC GWP IASB ICAP IEA IPCC IPSASB JI KOBiZE lCER MSR MSSF NASA NOAA NZ ETS NZ-MSSF NZU IFRS Foundation – Fundacja Międzynarodowych Standardów Sprawozdaw- ergy Agency) czości Finansowej – Rada Standardów Rachunkowości Finansowej (ang. Finan­ cial Accounting Standards Board) – Federalna Komisja Regulacji Energetyki (ang. Federal Ener­ – współczynnik (potencjał) ocieplenia globalnego (ang. gy Regulatory Commission) Global Warming Potential) – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (ang. International Accounting Standards Board) – Międzynarodowe partnerstwo dla działań na rzecz zmniej- szenia emisji dwutlenku węgla (ang. International Carbon Action Partnership) – Międzynarodowa Agencja Energii (ang. International En­ tion) – Międzyrządowy Zespół do spraw Zmian Klimatu (ang. In­ tergovernmental Panel on Climate Change) – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości Sektora Publicznego (ang. International Public Sector Ac­ counting Standards Board) – mechanizm wspólnych wdrożeń (ang. Joint Implementa­ – Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami – długoterminowe jednostki CER (ang. long­term CER) – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (ang. Interna­ tional Accounting Standards – IAS) – Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finan- sowej (ang. International Financial Reporting Standards – IFRS) – amerykańska Narodowa Agencja Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej (ang. National Aeronautics and Space Admin­ istration) – amerykańska Narodowa Administracja do spraw Oce- anów i Atmosfery (ang. National Oceanic and Atmospheric Admin istration) – nowozelandzki system handlu uprawnieniami do emisji ga- zów cieplarnianych (ang. New Zealand Emissions Trading Scheme) – nowozelandzki odpowiednik Międzynarodowych Standar- dów Sprawozdawczości Finansowej – nowozelandzkie jednostki emisyjne (ang. New Zealand Units) OECD ONZ RGGI RMU tCER UE UNEP UNFCCC US GAAP WCI WMO Wykaz skrótów 9 – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Co­operation and Development) – Organizacja Narodów Zjednoczonych – Regionalna Inicjatywa do spraw Gazów Cieplarnianych (ang. Regional Greenhouse Gas Initiative) – jednostki pochłaniania (ang. removal units) – tymczasowe jednostki CER (ang. temporary CER) – Unia Europejska (ang. European Union) – Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych (ang. United Nations Environment Programme) – Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (ang. United Nations Framework Conven­ tion on Climate Change), zwana Konwencją Klimatyczną – amerykańskie standardy rachunkowości i sprawozdawczo- ści finansowej, zwane Ogólnie Akceptowanymi Zasadami Rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Prin­ ciples) – Zachodnia Inicjatywa Klimatyczna (ang. Western Climate Initiative) – Światowa Organizacja Meteorologiczna (ang. World Met­ eorological Organization) Wstęp Dokonujący się od początku ery przemysłowej, szczególnie intensywny na prze- strzeni ostatnich dekad, rozwój cywilizacyjny i ekonomiczny świata nie pozosta- je bez wpływu na stan środowiska naturalnego1, prowadząc do jego nadmiernej eksploatacji i degradacji. Wyraźny wzrost zużycia energii pochodzącej w głównej mierze ze źródeł kopalnych skutkuje bezprecedensowym zwiększeniem poziomu emisji gazów cieplarnianych i jej koncentracji w ziemskiej atmosferze oraz intensy- fikacją efektu cieplarnianego, a tym samym przyczynia się do podwyższenia śred- niej temperatury planety i powstania niekorzystnych zmian klimatu. Te ostatnie są postrzegane jako ważki problem i jedno z najpilniejszych wyzwań, z jakimi przy- chodzi się ludzkości współcześnie mierzyć, konsekwencje których mają nie tylko charakter przyrodniczy, lecz przejawiają się w wielu dziedzinach życia społeczno- -gospodarczego. Wpływają one destabilizująco na funkcjonowanie gospodarek poszczególnych krajów oraz gospodarki w ujęciu globalnym. W związku z tym u schyłku XX w. podjęto ścisłą współpracę na szczeblu międzynarodowym na rzecz ochrony klimatu Ziemi. Handel emisjami gazów cieplarnianych jest jednym z kluczowych, ekonomicz- nych instrumentów ochrony środowiska, stosowanym w celu przeciwdziałania zmianom klimatu w skali ogólnoświatowej, regionalnej, krajowej lub lokalnej, na drodze zmniejszenia poziomu tychże emisji w sposób efektywny kosztowo2. Kwestią dyskusyjną jest faktyczna skuteczność ekologiczna (osiągnięcie pożądanej 1 2 Dla potrzeb niniejszej rozprawy dla określenia pojęcia środowiska naturalnego przyję- to definicję środowiska z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j.): Dz.U. z 2019 r., poz. 1396. Jest to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różno- rodności biologicznej, jak też wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami. W niniejszej pracy stosuje się zamiennie następujące terminy: środowisko naturalne i środowisko przyrodnicze. Istnieje uzasadniona obawa, że idea zbywalnych uprawnień zostanie wykorzystana w innym (mniej szczytnym) celu, a mianowicie dla potrzeb realizacji interesów państw lub przedsiębiorstw oferujących technologie niskoemisyjne (dzięki utrzymywaniu ceny uprawnień na odpowiednio wysokim poziomie). 12 Wstęp redukcji emisji) oraz ekonomiczna (z uwagi na niedoskonałości rynku uwidacznia- jące się między innymi w nadpodaży uprawnień i deprecjacji ich wartości3) tego rozwiązania. Niemniej należy docenić wysiłki podejmowane na rzecz zreformowa- nia poszczególnych systemów handlu i przezwyciężenia ich ułomności. Przedsiębiorstwa coraz częściej zmuszone są uwzględniać w swoich decyzjach oddziaływanie zmian klimatycznych i powodowanych przez siebie emisji gazów cieplarnianych w kontekście realizowanych procesów i wykonywanych zadań (nie tylko aktualnie, ale i w dającej się przewidzieć przyszłości), identyfikować po- tencjalne ryzyka z tym związane i, co więcej, podejmować działania zmierzające do zredukowania ilości generowanych zanieczyszczeń oraz przystosowania do wa- runków wynikających z globalnego ocieplenia. Udział w obrocie prawami do emi- sji gazów cieplarnianych rodzi podobne implikacje (zwłaszcza dla emitentów za- nieczyszczeń), ma znaczenie z punktu widzenia sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstw w nim uczestniczących, a przez to stanowi poważne wyzwanie dla zarządzających podmiotami gospodarującymi w XXI w. Ten relatywnie nowy i zarazem istotny obszar działalności wymaga odzwiercie- dlenia w sprawozdawczości przedsiębiorstwa, zarówno w raportach finansowych, jak i innych raportach przewidzianych przepisami prawa, w tym w szczególności prawa ochrony przyrody. Wynika to z konieczności rozliczenia się biznesu z wpły- wu na środowisko naturalne, będące wszakże dobrem wspólnym całej ludzkości, w ramach którego toczy się życie społeczne i gospodarcze. Wspomniane zagro- żenia przyrodnicze wynikające z intensywnej presji człowieka, a zwłaszcza firm, na środowisko kształtują świadomość ekologiczną i potrzeby informacyjne przed- siębiorstw i ich interesariuszy oraz znajdują swój wyraz w tworzonym, coraz bar- dziej rygorystycznym prawodawstwie. W związku z powyższym powinnością (a nie jedynie dobrym obyczajem) podmiotów gospodarczych jest prezentowanie środowiskowych aspektów ich funkcjonowania, z uwzględnieniem zaangażowania na rynku handlu emisjami gazów cieplarnianych mających implikacje natury eko- nomicznej (wyrażonych w jednostkach fizycznych oraz monetarnych). Gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie aktualnych, wiarygodnych i kom- pletnych informacji z tego zakresu warunkuje przetrwanie i dalszy rozwój współ- czesnego przedsiębiorstwa, operującego w coraz bardziej złożonym i wymagającym otoczeniu. Brak transparentności może skutkować poważnymi konsekwencjami finansowymi, pogorszeniem pozycji konkurencyjnej, utratą dobrej reputacji i spad- kiem zaufania do organizacji. System rachunkowości będący podstawowym i naj- ważniejszym systemem informacyjnym każdego przedsiębiorstwa ma do odegra- nia na tym polu pierwszorzędną rolę. Właściwie skonstruowany może dostarczać wielowymiarowych informacji, niezbędnych dla celów wewnętrznego zarządzania oraz zewnętrznej oceny wpływu na środowisko, jak również wyników działań po- dejmowanych w celu jego ochrony. Przed dyscypliną rachunkowości – w obliczu 3 Należy podkreślić, że sztuczne (administracyjne) regulowanie ceny uprawnień jest sprzeczne z mechanizmem rynkowej alokacji emisji zanieczyszczeń. Wstęp 13 zmian klimatycznych – rysują się nowe, niełatwe zadania, których podjęcie jest konieczne dla zaspokojenia potrzeb praktyki gospodarczej (budowania trwałych relacji organizacji XXI w. z jej otoczeniem zewnętrznym oraz wewnętrznym)4. Dynamiczny rozwój systemów handlu prawami do emisji gazów cieplarnianych w wielu krajach świata, szczególnie widoczny w ostatnich latach, podlegających ju- rysdykcji władz lokalnych wytyczających reguły ich funkcjonowania, stanowi nie- wątpliwie wyzwanie z punktu widzenia odwzorowania jego istoty i specyfiki w spra- wozdawczości finansowej przedsiębiorstw działających nierzadko na skalę globalną. Dodatkową i niezwykle ważną przeszkodą na drodze do realizacji tego zadania jest brak powszechnie akceptowalnej i prawnie obowiązującej regulacji prawnej rachun- kowości o zasięgu międzynarodowym, poświęconej problematyce handlu emisja- mi gazów cieplarnianych (luka regulacyjna). Co gorsza, nieliczne wytyczne krajowe są wiążące jedynie w odniesieniu do wybranych jednostek gospodarczych, zwykle nie obejmują wszystkich aspektów zagadnienia i różnią się na poziomie zapisów szcze- gółowych (w kwestiach tak fundamentalnych jak kwalifikacja uprawnień do okre- ślonej kategorii aktywów czy wybór parametrów wyceny wstępnej i bilansowej). To powoduje niejednakowy wpływ praw do emisji na sytuację majątkową i finansową uczestników obrotu. W rezultacie zostaje ograniczona zarówno porównywalność, jak i przydatność sprawozdań finansowych. W świetle przedstawionych powyżej rozważań można postawić następujące py- tanie badawcze: jak powinno się ujmować, wyceniać i prezentować uprawnienia do emisji gazów cieplarnianych w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstw, aby została prawidłowo odzwierciedlona ich treść ekonomiczna oraz zapewniona wiarygodność, obiektywizm, przejrzystość, porównywalność i użyteczność infor- macji ujawnianych w tym zakresie? W dalszej części rozprawy przedstawiono jeden z wariantów możliwych odpo- wiedzi na tak sformułowane pytanie. Główną przesłanką wyboru podjętego w niniejszej dysertacji tematu stało się głębokie przekonanie autorki o rosnącym znaczeniu handlu prawami do emisji gazów cieplarnianych, szczególnie w obliczu stopniowego zmniejszania limi- tów emisji tych zanieczyszczeń oraz odchodzenia od przydziałów nieodpłatnych uprawnień, dla kształtowania obrazu sytuacji majątkowo-finansowej podmiotów biorących udział w obrocie, ukazywanego w sprawozdaniach finansowych i stano- wiącego podstawę podejmowania decyzji przez zainteresowane strony. Niejednolite podejście spółek do odwzorowania omawianego, tak współcześnie istotnego za- gadnienia w sprawozdawczości finansowej (zróżnicowanie formy, zakresu i jakości dokonywanych ujawnień będące pokłosiem zidentyfikowanej luki regulacyjnej), utrudnia prawidłowe jego rozumienie, jak również ocenę (w czasie i w przestrzeni) skutków ekonomicznych partycypacji w handlu emisjami gazów cieplarnianych. Sprawą priorytetową jest zatem usystematyzowanie, zwiększenie przejrzystości 4 Por. H. Lovell, D. MacKenzie, Accounting for Carbon: The Role of Accounting Professional Organisations in Governing Climate Change, „Antipode” 2011, vol. 43, no 3. 14 Wstęp i transparentności tego obszaru działalności gospodarczej na gruncie rachun- kowości. Problematyka harmonizacji i standaryzacji – w perspektywie globalnej – rozwiązań dotyczących ujmowania, pomiaru wartości i ujawniania praw do emi- sji gazów cieplarnianych w sprawozdawczości finansowej niezwykle rzadko jest podejmowana w piśmiennictwie naukowym (w polskiej literaturze przedmiotu w zasadzie jest nieobecna). Niewielka liczba publikacji, pogłębionych badań em- pirycznych i kompleksowych opracowań naukowych skłoniła autorkę do zajęcia się tą tematyką. Celem pracy jest przedstawienie propozycji regulacji środowiskowej (standardu) rachunkowości w zakresie ujmowania, wyceny i prezentacji praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych w sprawozdawczości finansowej w celu wypełnienia istniejącej luki regulacyjnej oraz zapewnienia wiarygodności i po- równywalności – w skali międzynarodowej – informacji dotyczących tego aspektu rzeczywistości gospodarczej. Realizacji podstawowego celu rozprawy podporządkowano cele cząstkowe: 1) wskazanie kluczowej roli systemu informacyjnego rachunkowości w dostarcza- niu spójnego obrazu dokonań jednostek gospodarczych (z uwzględnieniem efek- tów środowiskowych), jak również wyzwań dla dyscypliny naukowej rachunko- wości w kontekście inicjatyw podejmowanych na rzecz ograniczenia światowej emisji gazów cieplarnianych, 2) przedstawienie wybranych systemów handlu emisjami gazów cieplarnianych oraz regulacji prawnych rachunkowości w tym zakresie, obowiązujących w Pol- sce i na świecie, 3) krytyczna analiza sposobu ujmowania, wyceny i ujawniania informacji o pra- wach do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytach emisyjnych w sprawoz- daniach finansowych wybranych spółek publicznych polskich i zagranicznych (badanie własne autorki) na tle badań przeprowadzonych w Polsce i na świecie, 4) udoskonalenie sprawozdawczości finansowej na drodze ustanowienia spójnych i jednolitych zasad ujmowania, pomiaru wartości i prezentacji praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych dla zapewnienia jasnego i rze- telnego obrazu sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa partycypują- cego w handlu emisjami. Główna teza badawcza rozprawy sprowadza się do następującego stwierdzenia: dynamiczny rozwój systemów handlu emisjami gazów cieplarnianych na świecie determinuje potrzebę unormowania (w skali międzynarodowej) zagadnień zwią- zanych z ujmowaniem, wyceną i prezentacją praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych w sprawozdawczości finansowej, w celu udostępniania informacji obiektywnych, zrozumiałych i przydatnych (interesariuszom zewnętrz- nym oraz wewnętrznym) w procesach decyzyjnych. Tezy pomocnicze zostały sformułowane następująco: 1) na wzrost znaczenia handlu emisjami gazów cieplarnianych w działalności pod- miotów gospodarczych mają wpływ takie czynniki, jak: Wstęp 15 ƒ postępujące, coraz bardziej dotkliwe skutki zmian klimatycznych, powodo- wane bezprecedensowym zwiększeniem poziomu światowej emisji wspo- mnianych powyżej zanieczyszczeń i jej koncentracji w ziemskiej atmosferze, ƒ podejmowane na szczeblu lokalnym, krajowym, regionalnym i międzynaro- dowym inicjatywy i zobowiązania na rzecz ograniczenia emisji tych zanie- czyszczeń, a tym samym ochrony klimatu, ƒ powstawanie kolejnych systemów handlu emisjami gazów cieplarnianych na świecie, 2) zmieniające się otoczenie przyrodnicze, ekonomiczne, instytucjonalne (regu- lacyjne) i społeczne wymusza zmiany w systemie informacyjnym przedsiębior- stwa, którego istotnym elementem jest system rachunkowości, 3) brak jednolitych wytycznych z zakresu rachunkowości dotyczących ujmowania, wyceny i prezentacji praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyj- nych przyczynia się do zróżnicowania podejścia spółek do powyższych kwestii, a przez to ograniczenia porównywalności i użyteczności informacji ujawnianej w sprawozdaniu finansowym. Aby potwierdzić sformułowane powyżej tezy oraz osiągnąć wyznaczone cele, zastosowano niżej wymienione metody badawcze: 1) rozległe studia literaturowe, obejmujące publikacje zagraniczne (anglojęzyczne) i polskie, do których zaliczały się monografie, artykuły i referaty, raporty bran- żowe, ze szczególnym uwzględnieniem wyników badań empirycznych doty- czących ujęcia praw do emisji gazów cieplarnianych i/lub kredytów emisyjnych w sprawozdawczości finansowej oraz dokumenty i opracowania wydane przez organizacje międzynarodowe5, 2) analizę dokumentów (w tym aktów prawnych) konstytuujących funkcjono- wanie wybranych systemów handlu emisjami gazów cieplarnianych w Polsce i na świecie oraz odnośnych regulacji środowiskowych i wytycznych z zakresu rachunkowości o zasięgu krajowym i międzynarodowym, 5 Wśród nich należy wymienić m.in.: Bank Światowy (ang. World Bank), Międzynarodo- wą Agencję Energii (ang. International Energy Agency – IEA), Międzyrządowy Zespół do spraw Zmian Klimatu (ang. Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC), Międzynarodowe partnerstwo dla działań na rzecz zmniejszenia emisji dwutlenku węgla (ang. International Carbon Action Partnership – ICAP), amerykańską Narodową Agencję Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej (ang. National Aeronautics and Space Administration – NASA), amerykańską Narodową Administrację do spraw Oceanów i Atmosfery (ang. National Oceanic and Atmospheric Administration – NOAA), organi- zację CDP, Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ), Organizację Współpracy Go- spodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Co-operation and Development – OECD), Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych (ang. United Nations Environment Programme – UNEP), Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowo- ści (ang. International Accounting Standards Board – IASB), Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości Sektora Publicznego (ang. International Public Sector Accounting Standards Board – IPSASB), Światową Organizację Meteorologiczną (ang. World Meteorological Organization – WMO). 16 Wstęp 3) analizę zawartości raportów (za rok 2016 lub 2017) i stron internetowych (z wykorzystaniem opracowanego przez autorkę kwestionariusza badawcze- go) wybranych spółek publicznych, zagranicznych i polskich, pod względem ujawnienia informacji na temat udziału w obrocie prawami do emisji gazów cieplarnianych i/lub kredytami emisyjnymi. Praca ma charakter teoretyczno-empiryczny i składa się ze wstępu, czterech roz- działów i zakończenia. Strukturę rozprawy podporządkowano realizacji przyjętych celów badawczych. W rozdziale 1 wskazano przyczyny, skalę oraz możliwe konsekwencje zmian kli- matycznych, ponadto omówiono scenariusze prawdopodobnego rozwoju tego zjawi- ska w przyszłości. Zwrócono uwagę na konieczność ograniczenia dalszego wzrostu antropogenicznych emisji i koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze w celu zmniejszenia skali zmian klimatycznych. Co więcej, przedstawiono sposoby zarów- no przeciwdziałania temu zjawisku, jak i adaptacji do jego negatywnych skutków w kontekście realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Następnie przybliżono teoretyczne podstawy, historyczny rozwój oraz praktyczne aspekty realizacji handlu zbywalnymi uprawnieniami do emisji zanieczyszczeń powietrza (ze szczególnym uwzględnieniem gazów cieplarnianych). Omówiono również międzynarodowe ini- cjatywy na rzecz ochrony klimatu, które stały się kamieniem węgielnym zastosowa- nia tego instrumentu ekonomicznego dla potrzeb zredukowania światowej emisji gazów cieplarnianych w sposób efektywny ekonomicznie. W końcowej części roz- działu podkreślono znaczenie systemu informacyjnego rachunkowości w dostar- czaniu spójnego obrazu dokonań jednostek gospodarczych (w tym środowiskowych rezultatów ich funkcjonowania) oraz określono wyzwania dla dyscypliny nauko- wej rachunkowości w związku z rozwojem handlu emisjami gazów cieplarnianych na świecie. Rozdział 2 zawiera szczegółową charakterystykę wybranych (lokalnych, krajo- wych, regionalnych i międzynarodowych) systemów handlu prawami do emisji ga- zów cieplarnianych oraz odnoszących się do nich regulacji środowiskowych i wy- tycznych z zakresu rachunkowości o znaczeniu krajowym i międzynarodowym. Zaprezentowano podstawy formalno-prawne analizowanych systemów, zasady ich działania, zakresy podmiotowe i przedmiotowe, sposoby alokacji uprawnień oraz rozliczania emisji. Szczególną uwagę poświęcono omówieniu postanowień Interpretacji IFRIC 3 „Prawa do emisji” wydanej pod auspicjami Rady Między- narodowych Standardów Rachunkowości oraz przyczyn jej wycofania zaledwie po kilku miesiącach obowiązywania, a nadto dalszym wysiłkom podejmowanym przez organizację, w tym wspólnie z amerykańską Radą Standardów Rachunko- wości Finansowej (ang. Financial Accounting Standards Board – FASB), w kierunku unormowania tego obszaru działalności gospodarczej. W rozdziale 3 dokonano przeglądu piśmiennictwa zagranicznego (anglojęzycz- nego) i krajowego, obejmującego wyniki badań empirycznych dotyczących od- zwierciedlenia praw do emisji gazów cieplarnianych i/lub kredytów emisyjnych w sprawozdawczości finansowej oraz opracowania naukowe i branżowe organizacji Wstęp 17 zrzeszających nie tylko księgowych i audytorów (ACCA, Ernst Young, PwC), lecz także przedstawicieli branż emisyjnych (EURELECTRIC). W dalszej części rozdziału zaprezentowano rezultaty własnych badań empirycznych, których celem było ustale- nie praktyki raportowania informacji związanych z uczestnictwem w handlu emisja- mi gazów cieplarnianych przez wybrane spółki publiczne zagraniczne i polskie. Kon- kluzje z przeprowadzonych badań wskazują jednoznacznie na potrzebę harmonizacji i standaryzacji w wymiarze ogólnoświatowym rozwiązań dotyczących ujmowania, wyceny i prezentacji praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych w sprawozdawczości finansowej. W rozdziale 4 omówiono przesłanki wprowadzenia regulacji środowiskowej rachunkowości o zasięgu międzynarodowym w przedmiocie praw do emisji ga- zów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych. Przedstawiono zasady tworzenia standardów sprawozdawczości finansowej na przykładzie MSSF. W dalszej części rozdziału sformułowano autorską propozycję regulacji środowiskowej (standardu) rachunkowości poświęconej zagadnieniom handlu prawami do emisji gazów cie- plarnianych, uwzględniającej specyfikę istniejących na świecie systemów obrotu uprawnieniami, a opracowanej na podstawie krytycznej analizy regulacji, litera- tury przedmiotu i praktyki gospodarczej. Wzbogacono ją objaśnieniem przyjętych rozwiązań szczegółowych, wskazując przy tym główne zalety i ograniczenia usta- lonego podejścia. W zakończeniu rozprawy zaprezentowano najważniejsze wnioski uogólniające oraz rekomendacje dalszych badań i działań. W niniejszej dysertacji niektóre wątki zostały zarysowane jedynie w sposób syn- tetyczny bądź przedstawione w postaci wybranych poglądów, opisywanych szeroko w piśmiennictwie naukowym (jak na przykład globalizacja, harmonizacja i stan- daryzacja rachunkowości czy obowiązujące na świecie modele rachunkowości). Dalsze ich rozwijanie nie miało znaczenia z punktu widzenia podstawowego celu rozprawy. W pracy nie wyczerpano problematyki handlu emisjami gazów cieplarnianych, nie poruszono chociażby: 1) aspektów podatkowych obrotu prawami do emisji i/lub kredytami emisyjnymi, 2) kwestii składania zabezpieczeń finansowych wymaganych w niektórych syste- mach handlu dla potrzeb udziału w aukcjach uprawnień, 3) problemu odwzorowania rozpatrywanego obszaru rzeczywistości gospodar- czej w sprawozdaniach finansowych jednostek sektora publicznego, pełniących szczególną rolę w każdej gospodarce i podlegających specyficznym zasadom, także na polu rachunkowości i sprawozdawczości finansowej. Wspomniane zagadnienia, chociaż są ważne, to jednak nie stały się przedmio- tem rozważań z uwagi na temat niniejszej rozprawy. Pozostawiono je uwadze or- ganów regulacyjnych. Autorka składa serdeczne podziękowania Pani dr hab. Ewie Śnieżek, profesoro- wi Uniwersytetu Łódzkiego za wnikliwe uwagi i cenne wskazówki merytoryczne, 18 Wstęp życzliwość, poświęcony czas i ogromne wsparcie w trakcie opracowywania tej dy- sertacji. Osobowość, wiedza i opieka naukowa Pani Profesor, już od okresu studiów, poprzez etap przygotowania i obrony pod Jej kierunkiem naukowym pracy magi- sterskiej, ukształtowały mnie jako człowieka, naukowca i praktyka. Szczególne wyrazy wdzięczności kieruję do moich Bliskich – najbliższej rodziny oraz przyjaciół – za cierpliwość, wyrozumiałość, wiarę, nieustanną i nieocenioną pomoc w trakcie pisania niniejszej rozprawy. Rozdział 1 Wyzwania dla rachunkowości i sprawozdawczości finansowej XXI w. w dobie zrównoważonego rozwoju Jest tylko jedna rzecz, która sprawia, że marzenie jest niemożliwe do osiągnięcia: strach przed porażką. Paulo Coelho 1.1. Zmiany klimatu i ich konsekwencje w skali globalnej w świetle koncepcji zrównoważonego rozwoju XXI w. charakteryzuje niezwykle silna dynamika przemian, dostrzegalna niemal we wszystkich dziedzinach życia. Wynika ona między innymi z szybkiego postępu technologicznego, gospodarczego i cywilizacyjnego. Rzeczywistość gospodarcza nosi znamiona nietrwałości: wciąż powstają nowe produkty, technologie, rozwiąza- nia organizacyjne, odkrycia i wynalazki, wzrasta liczba ludności świata, przeobra- żeniom podlega struktura demograficzna, zwłaszcza państw wysoko rozwiniętych, zmieniają się formy działalności gospodarczej, metody komunikacji, produkcji, handlu, edukacji, a także modele życia rodzinnego i zawodowego1. Wzrasta poziom wiedzy społeczeństw, ich umiejętności i potrzeb, coraz bardziej wyraźne staje się dążenie do rozwoju i większego dobrobytu. Nieustanna zmienność zachodzących procesów i występujących zjawisk nie pozostaje bez wpływu na system wartości, zmieniają się również stosunki społeczne i zawodowe. Następuje dynamiczny rozwój medycyny, informatyki, elektroniki, budownictwa, rynków kapitałowych oraz pro- duktów bankowych i ubezpieczeniowych, jednakże dokonuje się to w warunkach – i niestety także kosztem – ograniczonych, wyczerpywalnych i w dużej mierze nie- odnawialnych zasobów naturalnych. Udokumentowane na koniec 2016 r. światowe 1 A. Toffler, H. Toffler, Budowa nowej cywilizacji. Polityka trzeciej fali, Zysk i S-ka, Poznań 1996; A. Toffler, Zmiana władzy. Wiedza, bogactwo i przemoc progu XXI stulecia, Zysk i S-ka, Poznań 2003, podaję za: E. Mączyńska, Ekonomia a przełom cywilizacyjny, „Stu- dia Ekonomiczne” 2009, nr 3–4 (LXII–LXIII). 20 Wyzwania dla rachunkowości i sprawozdawczości… zasoby ropy naftowej (obliczone w stosunku do rocznego wydobycia) wystarczą – przy spełnieniu odpowiednich założeń – na około 50 lat, gazu zimnego na przeszło 52 lata, zaś węgla na 153 lata2. Poziom zanieczyszczenia powietrza, gleb i wód jest coraz większy, powiększają się obszary pustynne, zmniejsza się powierzchnia lasów, żyznych gleb i siedlisk ryb, maleje liczba gatunków organizmów żywych oraz różnorodność biologiczna. Dynamiczny rozwój cywilizacyjny i gospodarczy, prowadząc do nadmiernej eks- ploatacji i degradacji środowiska naturalnego, niszczy także jego zdolności asymi- lacyjne i odtworzeniowe. Przekroczenie pojemności eksploatacyjnej środowiska nastąpiło w połowie lat 80. XX w. i od tamtej pory zjawisko to systematycznie się umacnia3. Życie ludzi ery XXI w. w wielu miejscach na Ziemi różni się diametralnie od sposobu funkcjonowania znanego im w przeszłości, co przejawia się choćby we wzroście liczby samochodów osobowych wyposażonych już nie tylko w system ogrzewania, ale i w klimatyzację, która stopniowo staje się standardem również w mieszkaniach, w których do niedawna upowszechniano sieci centralnego ogrze- wania, zaś odzież i żywność z odległych zakątków globu dostępne są w lokalnych sklepach (w tym drugim przypadku zazwyczaj bez względu na porę roku). Te i inne udogodnienia pozwalają społeczeństwom na coraz większe uniezależnienie od śro- dowiska naturalnego, jednak są energochłonne i przyczyniają się do emisji gazów cieplarnianych. W II połowie XX w. zaobserwowano czterokrotny wzrost zuży- cia energii pochodzącej przede wszystkim ze źródeł kopalnych, co doprowadziło do zwiększenia stężenia dwutlenku węgla w atmosferze i wzmocnienia efektu cie- plarnianego, a tym samym powstania niekorzystnych zmian klimatu4. W związku ze wzrostem liczby ludności i ich coraz większym zapotrzebowaniem na energię trudno obecnie spodziewać się poprawy bądź utrzymania na dotychczasowym po- ziomie powyższych wielkości5. 2 3 4 5 BP, BP Statistical Review of World Energy 2017, BP, London 2017, s. 12, 26, 36. J. E. Pietrewicz, Ochrona środowiska w warunkach procesów globalizacji, Oficyna Wy- dawnicza SGH w Warszawie, Warszawa 2011, s. 29; E. Rokicka, W. Woźniak, W kierunku zrównoważonego rozwoju. Koncepcje, interpretacje, konteksty, Katedra Socjologii Ogól- nej, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny UŁ, Łódź 2016, s. 24–26. J. Cowie, Zmiany klimatyczne. Przyczyny, przebieg i skutki dla człowieka, Wydawnictwo UW, Warszawa 2007, s. 353. Światowe zapotrzebowanie na energię wzrosło o 2,1 w roku 2017, to jest ponad dwu- krotnie więcej aniżeli w poprzednich latach. 72 wzrostu zapotrzebowania zaspokoiły paliwa kopalne, 25 – odnawialne źródła energii, a resztę – energia jądrowa. Zob. IEA, Global Energy and CO2 Status Report 2017, OECD/IEA, Paris 2018, s. 1. Liczba osób niepo- siadających dostępu do energii elektrycznej w skali globu zmalała z 1672 mln w 2000 r. (27 populacji świata) do 1060 mln w 2016 r. (14 populacji świata). Zgodnie z przewi- dywaniami w 2030 r. bez dostępu do elektryczności pozostawać będzie 674 mln osób (8 populacji świata). Począwszy od 2012 r., więcej niż 100 mln osób rocznie uzyskuje dostęp do energii elektrycznej, dla porównania w latach 2000–2012 było to 62 mln osób. Zob. IEA, Energy Access Outlook 2017: From Poverty to Prosperity, OECD/IEA, Paris 2017, s. 11, 49. Zmiany klimatu i ich konsekwencje w skali globalnej… 21 Efekt cieplarniany powodowany jest przez obecne w atmosferze gazy cieplar- niane (szklarniowe), które pochłaniają część długofalowego promieniowania cieplnego Ziemi6. Ultrafioletowe (krótkofalowe) promieniowanie słoneczne docierające do powierzchni planety jest w znacznym stopniu przez nią absorbo- wane i powoduje jej ogrzanie, po czym Ziemia wydala energię promieniowania podczerwonego (długofalowego) w przestrzeń kosmiczną. Gazy szklarniowe, choć występują w śladowych ilościach i stanowią łącznie mniej niż 0,1 wszyst- kich gazów w ziemskiej atmosferze, to spełniają bardzo ważną rolę w kształtowa- niu klimatu. Wynika to stąd, że pochłaniają część promieniowania podczerwo- nego, wiążąc energię cieplną w atmosferze i następnie ponownie emitują ciepło ku powierzchni Ziemi, co prowadzi do wzrostu średniej temperatury planety7. Opisany wyżej naturalny efekt szklarniowy umożliwia życie na Ziemi, ponieważ zapewnia temperaturę wyższą o ponad 30°C od tej, jaka panowałaby, gdyby gazy te nie oddziaływały, dzięki czemu kształtuje się ona na poziomie około 15°C8. Źródła emisji gazów są naturalne, ale i będące następstwem działalności czło- wieka, czyli antropogeniczne. Od czasów rewolucji przemysłowej, czyli od około 1750 r., kiedy na skalę prze- mysłową zaczęto spalać węgiel, gaz ziemny, ropę naftową, a w ostatnich dekadach także benzynę, olej opałowy i paliwo lotnicze, koncentracja gazów cieplarnianych w atmosferze osiągnęła rozmiary przekraczające zdolności absorpcyjne globu, co spotęgowało zjawisko naturalnego efektu cieplarnianego9. Gazami cieplarnia- nymi mającymi największy wpływ na średnią temperaturę planety są: dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, ozon, para wodna oraz gazy syntetyczne. Atmos- feryczna koncentracja dwutlenku węgla rośnie coraz szybciej w efekcie spalania ogromnych ilości paliw kopalnych i ograniczania możliwości wiązania tego naj- ważniejszego gazu cieplarnianego przez roślinność na skutek wylesiania. Okazuje się jednak, że wzrost stężenia metanu – wydzielającego się przy hodowli bydła, pro- dukcji ryżu, topnieniu zmarzliny, składowaniu odpadów organicznych i podtlenku azotu – pochodzącego głównie z rolnictwa w związku ze stosowaniem nawozów 6 7 8 9 S. Liszka, S. Pasierb, Energetyka a zmiany klimatu, Instytut na rzecz Ekorozwoju, War- szawa 2008, s. 4. Naukowcy zwracają też uwagę na inny efekt działania gazów szklarniowych, a mia- nowicie dłuższe przechowywanie energii cieplnej w okresach zimnych, co sprawia, że chłodne pory roku ocieplą się bardziej niż ciepłe. Szerzej: D. Archer, Globalne ocie- plenie: Zrozumieć prognozę, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 155. J. Boryczka, Zmiany klimatu Ziemi, Wydawnictwo Wydziału Geografii i Studiów Regio- nalnych UW, Warszawa 2015, s. 225; A. Kassenberg, Z. M. Karaczun, Efekt cieplarniany i jego skutki, [w:] M. Sadowski, J. Wilkin, I. Kołomyjska, Z. M. Karaczun, K. Witeska (red.), Zmiany klimatu a rolnictwo i obszary wiejskie, Wydawnictwo FDPA, Warszawa 2008, s. 13; R. Lindsey (2009), Climate and Earth’s Energy Budget, http://earthobservatory. nasa.gov/Features/EnergyBalance/printall.php (dostęp 7.09.2016). A. Kassenberg, M. Sobolewski, Zmiany klimatu. Polityka i działania na rzecz ogranicza- nia emisji gazów szklarniowych w Unii Europejskiej i w Polsce, Polski Klub Ekologiczny – Okręg Mazowiecki, Warszawa 2002, s. 7. 22 Wyzwania dla rachunkowości i sprawozdawczości… azotowych – jest znacznie silniejszy i trudny do zahamowania10. Rozwój gospodar- czy, wzrost populacji świata, niepohamowana konsumpcja i styl życia prowadzący do osiągania przez ludzkość coraz większego dobrobytu, zmiana sposobu użytko- wania gruntów w wyniku urbanizacji i wylesiania spowodowały, że koncentracja dwutlenku węgla, metanu i podtlenku azotu w atmosferze ziemskiej kształtuje się na poziomie nieporównywalnym w skali co najmniej 800.000 lat. Wzrost emisji i spadek zdolności pochłaniania kluczowych ekosystemów, przede wszystkim la- sów i mórz, doprowadził do wzrostu nie tylko stężenia gazów cieplarnianych, ale także tempa tego wzrostu11. Od 1750 r. stężenie dwutlenku węgla wzrosło o 40 , metanu o 150 , a pod- tlenku azotu o 20 . Lata 2002–2011 to okres najszybszego przyrostu dwutlenku węgla na poziomie 2,0 ± 0,1 ppm12/rok. Łączne emisje dwutlenku węgla pochodzą- ce ze spalania paliw kopalnych, produkcji cementu i procesów spalania potroiły się od 1970 r., natomiast emisje z leśnictwa i związane ze zmianami w użytko- waniu gruntów wzrosły o około 40 . Od II połowy XVIII w. do 2011 r. włącznie antropogeniczna emisja dwutlenku węgla do atmosfery wyniosła 2040 ± 310 Gt, z czego około połowa nastąpiła na przestrzeni ostatnich czterech dekad. Około 40 wyemitowanego dwutlenku węgla pozostało w atmosferze, reszta została z niej usunięta i jest absorbowana przez roślinność, gleby i oceany. W konsekwen- cji te ostatnie uległy zakwaszeniu. W przypadku metanu, od 2007 r. obserwuje się wzrost stężenia tego gazu szklarniowego po blisko dziesięciu latach stabilnych wartości stężenia13. Z kolei koncentracja podtlenku azotu wzrasta systematycznie w ciągu minionych trzech dekad w tempie 0,73 ± 0,03 ppb14/rok. Antropogenicz- ne emisje gazów cieplarnianych zwiększały się średniorocznie o 1,0 Gt CO2-eq15 (2,2 ) w okresie 2000–2010 i były najwyższe w dziejach ludzkości, porównu- jąc do 0,4 Gt CO2-eq/rok (1,3 ) w latach 1970–2000. Udział dwutlenku węgla w antropogenicznych emisjach gazów szklarniowych w 2010 r. (kształtujących się na poziomie 49 Gt CO2-eq) wynosił 76 , metanu – 16 , podtlenku azotu – 6,2 , gazów fluorowanych (F-gazów) – 2 . Większość emisji – 35 – przypada na sek- tor energetyczny, 24 – rolnictwo, leśnictwo i zmiany w użytkowaniu terenów, 10 Z. W. Kundzewicz, Cieplejszy świat. Rzecz o zmianach klimatu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013, s. 62. 11 Szerzej: N. Stern, Globalny ład. Zmiany klimatu a powstanie nowej epoki postępu i do- statku, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010, s. 36–37. 12 ppm (ang. parts per milion) – wielkość wyrażająca stosunek liczby jednostek dwutlen- ku węgla na milion jednostek powietrza. 13 W wyniku rozkładu metanu powstaje dwutlenek węgla, który przyczynia się do dal- szego ocieplenia Ziemi. Zob. D. Archer, op. cit., s. 167. 14 ppb (ang. parts per billion) – miara jednostek dwutlenku węgla na miliard jednostek powietrza. 15 CO2-eq – ekwiwalent dwutlenku węgla – wyraża takie stężenie dwutlenku węgla, które powodowałoby identyczne wymuszenie radiacyjne jak dane stężenie rozpatrywanego gazu szklarniowego. Zob. N. Stern, op. cit., s. 29. Zmiany klimatu i ich konsekwencje w skali globalnej… 23 21  – przemysł, 14  – sektor transportowy i 6,4 – sektor budowlany16. W kolej- nych latach drugiej dekady XXI w. odnotowywane są dalsze wzrosty światowych emisji gazów cieplarnianych, mimo krótkotrwałego spowolnienia ich wzrostu w związku z kryzysem gospodarczym17. Klimat to kompleks złożonych procesów atmosferycznych, kształtowanych pod wpływem właściwości fizycznych i geograficznych określonego obszaru. Klimat należy odróżniać od stanu pogody, jest to statyczny stan atmosfery w da- nym miejscu, co można rozumieć jako uśredniony obraz pogody za dłuższy okres – na przykład kilku dekad. Zjawisko to charakteryzują wartości średnie i wahania elementów meteorologicznych między innymi, takich jak: tempera- tura, nasłonecznienie, opady, prędkość wiatru i wilgotność powietrza. Pro- gnoza pogody w rozpatrywanym miejscu zawiera silny element losowy, może być przygotowana na krótki czas, zazwyczaj kilku dni. Z kolei przewidywania klimatu można formułować na daleką przyszłość, biorąc pod uwagę założenia dotyczące czynników determinujących system klimatyczny Ziemi18. Odległość od Słońca, czyli przychodzące promieniowanie słoneczne i efekt szklarniowy determinują klimat planet tworzących Układ Słoneczny. Innymi czynnikami wpływającymi na ziemski klimat są: wysokość n.p.m., rozkład lądów, wód, lo- dowców i lądolodów, prądy morskie, długość dnia i nocy, ukształtowanie i po- krycie terenu oraz siła Coriolisa powodująca powstawanie komórek globalnej cyrkulacji19. Niezwykle intensywna presja człowieka na środowisko naturalne – obserwowana od początku rewolucji przemysłowej – zakłóca naturalny bi- lans energii i materii Ziemi, powoduje zmianę składu atmosfery, biegu rzek czy pokrycia powierzchni globu będących czynnikami klimatotwórczymi i tym samym odpowiada za zmiany klimatu20. Temperaturę globalną określają: intensywność promieniowania słoneczne- go, własności powierzchni planety, parametry orbity ruchu Ziemi wokół Słońca oraz gazy szklarniowe, pyły i aerozole wchodzące w skład atmosfery21. Zwiększa- nie ilości dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych prowadzi do wzrostu przeciętnej temperatury globu, co powszechnie nazywane jest globalnym ocie- pleniem22. Jest niezwykle prawdopodobne, że ponad połowa wzrostu średniej temperatury powierzchni Ziemi w okresie 1951–2010 jest wynikiem wzrostu 16 IPCC, Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC, Geneva 2015, s. 4, 44–46. Ibidem, s. 38, 40–41. Ibidem, s. 61. Ibidem, s. 38. 17 UNEP, The Emissions Gap Report 2015, UNEP, Nairobi 2015, s. 3–4. 18 Z. W. Kundzewicz, op. cit., s. 9–10. 19 20 21 22 O niespotykanej skali ocieplenia klimatu końca XX w. i początku XXI w. świadczą za- równo pośrednie dane paleoklimatyczne, w tym serie dendrochronologiczne pocho- dzące z wysokich szerokości geograficznych, jak i pomiary naziemne i satelitarne czy też połączenie wspomnianych metod. Zob. J. Cowie, op. cit., s. 169–170. 24 Wyzwania dla rachunkowości i sprawozdawczości… koncentracji gazów szklarniowych i innych wymuszeń powodowanych przez człowieka. Wkład tychże gazów w globalne ocieplenie w rozważanym okresie znajduje się w przedziale 0,5°–1,3°C23. Parametrem stosowanym do określenia wpływu danego gazu na ocieplanie się klimatu w różnym horyzoncie czasowym jest współczynnik (inaczej potencjał) ocieplenia globalnego (ang. Global War­ ming Potential – GWP), obliczany na podstawie wydajności radiacyjnej tego gazu i czasu przebywania jego cząsteczki w atmosferze (tabela 1.1). Punkt odniesie- nia stanowi dwutlenek węgla, dla którego wartość współczynnika – bez względu na przyjęty horyzont czasowy – wynosi 124. Tabela 1.1. Współczynniki ocieplenia globalnego wybranych gazów cieplarnianych w perspektywie 20 i 100 lat Gaz cieplarniany Dwutlenek węgla (CO2) Metan (CH4) Podtlenek azotu (N2O) HFC-23 (CHF3) Trójfluorek azotu (NF3) Sześciofluorek siarki (SF6) GWP20 1 84 264 10 800 12 800 17 500 GWP100 1 28 265 12 400 16 100 23 500 Źródło: opracowanie własne na podstawie IPCC, Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Cambridge University Press, Cambridge i New York 2013, s. 731–738. Biorąc pod uwagę wyniki pomiarów temperatury powierzchni lądów i oceanów z tysięcy stacji meteorologicznych na całym świecie prowadzonych przez reno- mowane, niezależne ośrodki badawcze25, należy stwierdzić, że klimat ociepla się IPCC, Climate Change 2014: Synthesis Report…, s. 48. 23 24 Oddziaływanie emisji sześciofluorku siarki po 100 latach będzie 23 500 razy większe niż oddziaływanie emisji takiej samej ilości dwutlenku węgla. Zob. D. Brodawka, Zmia- ny klimatu jako nowe zagrożenie bezpieczeństwa, Fundacja Studiów Międzynarodo- wych, Warszawa 2009, s. 32. 25 Goddard Institute for Space Studies, NASA: http://data.giss.nasa.gov/gistemp/; Tokyo Climate Center, Japan Meteorological Agency, http://ds.data.jma.go.jp/tcc/tcc/index. html/; National Centers for Environmental Information, NOAA, http://www.ncdc.noaa. gov/sotc/global/201607; Climatic Research Unit, University of East Anglia (we współ- pracy z Met Office Hadley Center), https://crudata.uea.ac.uk/cru/data/temperature/. Pozostałe ośrodki prowadzące pomiary globalnej temperatury wskazał A. Voiland (2015) w artykule: Why So Many Global Temperature Records?, http://earthobservatory. nasa.gov/blogs/earthmatters/2015/01/21/why-so-many-global-temperature-records/ (dostęp 3.09.2016).
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Prawa do emisji gazów cieplarnianych w sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw. Propozycja standardu rachunkowości
Autor:
Sklep
Format
Cena
Ebookpoint.pl Ebookpoint.pl
ebook/pdf
19,92 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: