Darmowy fragment publikacji:
umbra
umbra (Ubbria – nazwa regionu we Wło-
szech)
1. barwnik stosowany do wyrobu farb,
może mieć barwę: żółtą, brunatnozie-
loną lub brunatnoczerwoną
2. pot. farba brunatnoczerwona
umlaut (niem. Umlaut – przegłos) przegłos
występujący w językach germańskich,
polegający na wymowie samogłosek
tylnych (a, o, u) tak, jakby były przed-
nimi: ä, ö, ü
uMtS (skrót od: Universal mobile Tele-
commu ni cation System) (ang.) system
telefonii komórkowej, nowszy, szybszy
i oferujący więcej możliwości niż gSM
unanimizm (fr. unanimisme) lit. kierunek
literacki powstały na początku XX wieku
jako sprzeciw wobec symbolizmu,
głoszący odejście od indywidualizmu,
postulujący zainteresowanie gromadą,
tłumem, zbiorowością
uNC (skrót od: Universal Naming Conven-
tion) (ang.) infor. jedna z metod zapisu
ścieżek dźwiękowych
uncja (łac. uncia – jedna dwunasta)
1. angielska jednostka masy: 1/16 fun-
ta – 28,35 g
27 g
2. staroż. rzymska jednostka masy – ok.
3. aptekarska jednostka masy – ok. 31 g
underground [czyt. andergrałnd] (ang.)
działalność artystyczna o charakterze
nieoficjalnym, niekomercyjnym, awan-
gardowym
uNeSCO [czyt. junesko] (skrót od: United
Nations Edu ca tional Sci en tific and Cultural
organization) (ang.) Organizacja Narodów
Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki
i Kultury, założona w 1945 r., dążąca do
pogłębiania więzi między różnymi na-
rodami, przede wszystkim przy pomocy
312
działalności edukacyjnej i kulturowej
unia (łac. unio – zjednoczenie) zjednocze-
nie, połączenie państw, obszarów
uNICef (skrót od: United Nations In ter-
na tional Children’s Emergency Fund) (ang.)
Międzynarodowy Fundusz Narodów
Zjednoczonych Pomocy Dzieciom – or-
ganizacja założona w 1946 r., w celu
pomocy dzieciom ze wszystkich krajów,
szczególnie z państw słabo rozwiniętych
lub dotkniętych klęskami żywiołowymi
unici (łac. uniti – zjednoczeni)
1. rel. inne niż katolickie obrządki reli-
gijne, uznające dogmaty kościelne, ale
charakteryzujące się odrębną liturgią
2. wyznawcy grekokatolicyzmu, wyod-
rębnieni z Kościoła prawosławnego
w XVI wieku, na mocy unii brzeskiej
zawartej między Kościołem prawo-
sławnym i katolickim
unicode (ang.) infor. rozbudowana
tablica znaków, zawierająca większość
liter używanych we wszystkich językach
świata
unifikacja (łac. unificatio – zjednoczenie)
ujednolicenie, sprowadzenie do jednej
postaci, uczynienie z różnorodnych ele-
mentów spójnej całości
uniform (fr. uniforme) strój noszony
przez grupę ludzi, dla każdego identycz-
ny, ujednolicony
uniformizacja (fr. uniformisation)
nadanie różnym elementom, rzeczom itp.
identycznego wyglądu
unikat (łac. unicus – wyjątkowy) rzecz
rzadko spotykana, wyjątkowa
unilateralny (fr. unilatéral) jednostronny
unipolarny (łac. unus – jeden, polaris –
biegun) posiadający tylko jeden biegun;
jednobiegunowy
u
uniseks (ang.) towar lub rzecz prze-
znaczona zarówno dla kobiet, jak i męż-
czyzn, niezależna od płci
unitarny (ang. unitary) dotyczący jedno-
stek, najczęściej monetarnych
uniwersalia (łac. universalis – po-
wszechny, ogólny) rzeczy i pojęcia ogólne,
powszechne
uniwersalny (łac. universalis – po-
wszechny, ogólny)
1. ogólny, całościowy
2. ponadczasowy, wszechstronny, nada-
jący się zawsze i wszędzie
uniwersytet (łac. universitas) szkoła
wyższa, kształcąca studentów różnych
dziedzin (oprócz inżynieryjnych), po-
siadająca prawo nadawania stopni na-
ukowych
uNIX (ang.) infor. system opera-
cyjny, którego darmową odmianą jest
linux
unizm (łac. unus – jeden) szt. nurt sztuki
abstrakcyjnej, ograniczający dzieło pla-
styczne do planu przestrzennego, rezy-
gnujący z głębi oraz dynamiki
unplugged [czyt. anplagd] (ang. dosł. nie-
podłączony do prądu) muz. akompaniament
akustyczny, bez użycia instrumentów
zasilanych prądem
update [czyt. apdejt] (ang.) infor. aktuali-
zacja aplikacji komputerowej
uPS (skrót od: Uninterruptible Power
Supply) (ang.) infor. rodzaj akumulatora
zapewniającego komputerowi zasilanie
na wypadek przerwania dostawy prądu
uran (Uran – nazwa planety)
1. u. – siódma planeta Układu Słonecz-
nego
2. chem. promieniotwórczy pierwiastek
urbanistyka (łac. urbanus – miejski)
utopia
nauka o organizacji zabudowy miast
i osiedli
urbanizacja (łac. urbanus – miejski)
wzrost liczby oraz rozwój miast na danym
obszarze
urdu (hindi) język literacki Pakistanu,
należący do języków indyjskich
ureus (gr. ouraíos – wąż) staroż. em-
blemat władzy faraona egipskiego,
noszony w postaci przepaski na czoło,
przedstawiającej przygotowującego się
do ataku węża
urgens (łac. urgens – cisnąć, pilić) pisem-
ne upomnienie, ponaglenie do wykonania
jakiegoś działania
urna (łac.)
1. naczynie przeznaczone do przechowy-
wana prochu pochodzącego z kremacji
zwłok
2. pudełko zawierające nieduży otwór,
przeznaczone do wrzucania głosów
podczas wyborów lub głosowania
urologia (gr. oúron – mocz, lógos – nauka)
1. med. dział medycyny zajmujący się
zagadnieniami związanymi z badaniem
i leczeniem schorzeń układu moczo-
wego
2. nauka zajmująca się chorobami męskich
narządów płciowych
uryna (łac. urina) mocz
uSB (skrót od: Universal Serial Bus) (ang.)
infor. standard połączenia komputera
z urządzeniami zewnętrznymi
utopia (Utopia – nazwa fikcyjnej krainy,
opisanej w dziele T. Morusa)
1. coś wzniosłego, pięknego, imponujące-
go, lecz nierealnego, niewykonalnego
2. wizja idealnego państwa lub ustroju
społecznego, która jest niemożliwa
do realizacji
313
u
utylitarny
utylitarny (fr. utilitaire) praktyczny,
użyteczny
utylitaryzm (łac. utilitas – korzyść, wy-
goda, fr. utilitarisme)
1. nurt filozoficzny z XVIII I XIX wieku,
uznający za podstawę oceny jakiegoś
poglądu lub idei ich praktyczność oraz
użyteczność względem społeczeństwa,
dopuszczający kierowanie się przez
jednostkę interesem własnym tylko,
gdy nie stoi on w sprzeczności z inte-
resami ogółu, lecz służy pomnażaniu
ogólnospołecznego dobra i szczęścia
2. postawa, zachowanie ludzkie cechują-
ce się silnym praktycyzmem
utylizacja (łac. utilis – pożyteczny, fr.
utilisation – użycie) wykorzystywanie od-
padów przemysłowych jako surowców
wtórnych służących produkcji nowych
rzeczy w różnych gałęziach przemysłu;
dzięki innowacyjności w przetwarzaniu
odpadów osiąga się znaczące oszczęd-
ności i korzyści ekonomiczne; praktyka
popularna w krajach o wysokim poziomie
kultury ekonomicznej
uwertura (fr. overture)
1. muz. utwór instrumentalny stanowiący
wstęp do opery
2. samodzielny utwór instrumentalny
przeznaczony do wykonania przez
orkiestrę symfoniczną
uzans (niem. Usance) ekon. zwyczaj
handlowy związany z terminem płatności
rachunków
uzurpacja (łac. usurpatio – zagarnięcie)
bezprawne zagarnięcie, przywłaszczenie
sobie władzy, stanowiska
uzus (łac. usus – używanie) norma, prak-
tyka powszechna
314
V
va banque [czyt. wa bank] (fr.) iść na ca-
łość, postawić wszystko na jedną kartę
vae victis! (łac.) biada zwyciężonym!
vale (łac.) bądź zdrów
van (ang.) duży samochód osobowy
varia (łac.) różne rzeczy, rozmaitości
variétés [czyt. wariete] (fr.) teatr wysta-
wiający widowiska składające się z popi-
sów akrobatycznych, tańców, śpiewów
VAt (skrót od: Value added Tax) (ang.)
ekon. podatek dodawany do cen towarów
i usług
vaticinium (łac. proroctwo) lit. utwór po-
etycki mający postać przepowiedni, pro-
roctwa związanego z przyszłością świata
lub jakiegoś narodu, charakteryzujący się
podniosłym, patetycznym stylem oraz
tajemniczym, wieloznacznym sposobem
obrazowania
VBA (skrót od: Visual Basic For applica-
tions) (ang.) infor. język makrodefinicji
umożliwiający rozbudowę aplikacji
VBScript (ang.) infor. uproszczona wer-
sja języka Visual Basic, przeznaczona do
pisania skryptów
vel (łac.) albo, czyli
veni, vidi, deus vicit (łac.) Przybyłem,
zobaczyłem, Bóg zwyciężył – słowa wy-
powiedziane przez cesarza Karola V
veni, vidi, vici (łac.) Przybyłem, zoba-
czyłem, zwyciężyłem – słowa wypowie-
dziane przez Juliusza Cezara
u
verba visibilia (łac. dosł. widzialne sło-
wa) litery, fragmenty napisów, tekstów
występujące w obrazach malarskich,
umieszczane na ramach, banderolach lub
bezpośrednio na tle dzieła plastycznego
verbum (łac.) językozn. czasownik
verbum nobile (łac.) słowo honoru
(słowo szlachcica)
verso (łac. verso folio – odwróciwszy
kartkę) odwrotna strona zapisanej karty,
posiadająca parzysty numer
VeSA (skrót od: Video Electronic Stan dards
association) (ang.) infor. standardy kart
graficznych oraz monitorów, usta-
lane przez producentów
VgA (skrót od: Video graphics array) (ang.)
infor. standardowy sterownik do kart
graficznych
VHS (skrót od: Video Home Sys tem) (ang.)
sposób produkcji kaset z zapisem audio-
wizualnym
viagra (ang.) lekarstwo przeciwko im-
potencji
vibrato (wł.) muz. falowanie dźwięku
pojawiające się w głosie śpiewaka lub
w instrumencie
vice versa (łac.) na odwrót, odwrotnie
Vietcong (wiet. Việt Nam Cộng Sản – Wiet-
namski Komunista) partyzanci wietnamscy
należący do komunistycznego Narodowe-
go Frontu Wyzwolenia Wietnamu
vilanella (fr. villanelle) lit. wierszowa-
ny gatunek literacki obecny w poezji
francuskiej, posiadający cechy sielanki,
popularny przede wszystkim od XV do
XVII wieku
VIP (skrót od: Very Important Per son)
ważna, znana i ceniona osoba, ciesząca
się autorytetem
VSOP
virelai (fr.) lit. starofrancuska pieśń
liryczna o charakterze tanecznym, za-
wierająca różnorodne układy rymów
i zmienny rytm, szczególnie popularna
w czasach od XIII do XV wieku
Virtuti Militari (łac.) „za męstwo wo-
jenne” – odznaczenie wojenne w postaci
orderu, ustanowione przez Stanisława
Au gusta Poniatowskiego w 1792 r., bę-
dące najwyższym polskim odznaczeniem
wojskowym
vis-à-vis [czyt. wizawi] (fr.) naprzeciw
vivat! (łac.) niech żyje!
vivente rege (łac. dosł. za życia króla)
wybór nowego króla jeszcze za życia
jego poprzednika
Volapük (niem.) sztuczny język między-
narodowy, utworzony przez niemieckiego
księdza J. M. Scheyera w drugiej połowie
XIX wieku, zawierający elementy łaciny
oraz języków: niemieckiego, francuskie-
go i angielskiego, nie zyskał jednak dużej
popularności z powodu znacznego stop-
nia trudności i licznych zawiłości
Voodoo (ang.) infor. nazwa handlowa
popularnego akceleratora 3D
voucher (ang.) dowód księgowy, doku-
ment, kwit będący dowodem dokonania
określonych operacji księgowych
vox populi (łac.) głos ludu
VRMl (skrót od: Virtual Reality mod eling
Language) (ang.) infor. język modelowania
rzeczywistości wirtualnej, umożliwiający
opisywanie obiektów i animacji
VSOP (skrót od: Very Superior old Pale)
(ang.) napis umieszczany na etykietkach
brandy, oznaczający wysoką jakość za-
wartości butelki
315
V
wachmistrzW
wachmistrz (niem. Wachtmeister) pod-
oficer kawalerii od XVIII wieku do
czasów II wojny światowej
wachta (niem. Wachta)
1. część załogi pełniąca w określonym
czasie służbę na statku
2. czas, w którym część załogi pełni
służbę na statku
wademekum (łac. vade me cum – chodź
ze mną) poradnik, przewodnik, książka
zawierająca podstawowe informacje
z jakiejś dziedziny
wadera (białorus. wadyra – wilczyca)
samica wilka, wilczyca
wadium (łac. vadium) kaucja wpłacana jako
poręczenie spełnienia warunków umowy
wagabunda (łac. vagabundus – wędrow-
ny) podróżnik, włóczęga, obieżyświat
wagant (łac. vagans, vagantis – wędrują-
cy) aktor należący do wędrownej grupy
średniowiecznej
wagary (łac. vagari – włóczyć się)
1. ucieczka ucznia z zajęć lekcyjnych
2. samowolna i nieuzasadniona nieobec-
ność w szkole
waginalny (łac. vagina – pochwa) doty-
czący pochwy
wajdelota (niem. Waidler – określenie
wróżbity pruskiego) śpiewak litewski, peł-
niący też niskie funkcje kapłańskie
wakat (łac. vacat – jest wolne, puste)
1. wolny, nieobsadzony etat w jakimś
miejscu pracy
316
W
2. niezadrukowana strona książki
wakuometr (łac. vacus – próżny, gr.
metreín – mierzyć) urządzenie wykorzysty-
wane do mierzenia ciśnienia niższego niż
ciśnienie atmosferyczne; próżniomierz
wakuum (łac. vacuum) fiz. próżnia
walc (niem. Waltz)
1. taniec towarzyski w umiarkowanym
tempie
2. muzyka do tego tańca
waleta (od łac. vale – bądź zdrów) lit.
wierszowany utwór występujący przede
wszystkim w literaturze staropolskiej,
poruszający temat emocji i refleksji
związanych z pożegnaniem, rozstaniem
z bliską osobą
walkie-talkie [czyt. łoki-toki] (ang.
walk – chodzić, talk – mówić) rodzaj krótko-
falówki, przyrząd służący do komunikacji
na odległość
walkmen [czyt. łokmen] (ang.) mały ma-
gnetofon wyposażony w słuchawki
walkower (ang. walk – chodzić, over – po-
nad) sport. zwycięstwo zawodnika lub
drużyny spowodowane niestawieniem się
przeciwnika na miejsce zawodów
walonki (ros. walenki) duże, ciepłe buty,
popularne na terenach Rosji
walor (łac. valor)
1. wartość, zaleta
2. ekon. akcja, papier wartościowy
waloryzacja (fr. valorisation)
1. dopasowanie wysokości pensji, rent
i emerytur związane ze zmianą syste-
mu pieniężnego
2. przywrócenie wartości akcjom, pienią-
dzom, kredytom itp., które straciły ją
w wyniku inflacji
waltornia (niem. Waldhorn) muz. dęty,
blaszany instrument muzyczny
waluta (wł. valuta)
1. ekon. jednostka pieniężna danego
państwa
2. zagraniczne środki płatnicze
3. system pieniężny związany z będą-
cymi aktualnie w obiegu środkami
finansowymi
wałach (ukr.) zool. wykastrowany ogier
wamp (ang. vamp) kobieta demoniczna,
prowokująca, wyzywająca, uwodząca
i niszcząca mężczyzn
wampir (serb.-chorw. vampir)
1. duch zmarłej osoby, powracający
po śmierci na ziemię, wrażliwy na
światło słoneczne, wysysający krew
ludzką – występujący w dawnych
podaniach i legendach
2. zool. wampiry – rodzaj nietoperzy, któ-
re żywią się krwią ptaków i ssaków
3. przen. człowiek wykorzystujący in-
nych, krwiopijca
4. przen., pot. seryjny morderca
WAN (skrót od: Wide area Network) (ang.)
infor. rozbudowana sieć komputerowa,
obejmująca obszar większy niż lokalna
sieć lAN
wandal (łac. Vandali – Wandale – nazwa
plemienia germańskiego) człowiek niszczą-
cy z premedytacją powszechny dobytek
kulturalny i społeczny
WAP (skrót od: Wireless appli cation Pro-
tocol) (ang.) infor. standard aplikacji
i protokołów umożliwiający użytkowni-
kom telefonów komórkowych korzysta-
nie z Internetu
wapory (łac. vapor – para wodna) daw.
opary, wyziewy
wariabilizm (łac. variabilis – zmienny)
filoz. nurt głoszący zmienność i relatyw-
ność; heraklityzm
waterproof
wariacja (łac. variatio – odmiana)
1. przeróbka, przekształcenie
2. pot. obłęd, szaleństwo
3. wariacje muzyczne – modyfikacje te-
matu muzycznego w obrębie jednego
utworu
wariant (łac. varians, variantis – zmie-
niający się)
1. inna wersja, odmiana
2. inne, nowe opracowanie motywu,
tematu
warrant (ang. pełnomocnictwo) ekon.
dowód wydany przez skład towarowy,
potwierdzający złożenie w tym miejscu
towaru
wasal (fr. vassal) hist. poddany zobowią-
zany do wierności seniorowi, od którego
otrzymał lenno; lennik
wataha (ukr.)
1. daw. uzbrojony oddział lub banda
przestępców
2. stado wilków lub dzików
watażka (ukr.)
1. przywódca uzbrojonej bandy
2. hist. przywódca Kozaków ukraiń-
skich
watergate [czyt. łotergejt] (ang.)
1. afera W. – skandal polityczny, ma-
jący miejsce w Stanach Zjednoczo-
nych Ameryki w 1972 r., związany
z założeniem podsłuchu w siedzibie
partii demokratycznej
2. przen. wielki skandal polityczny,
afera
waterpolo [czyt. łoterpolo] (ang.) sport.
piłka wodna, której mecz rozgrywa się
w basenie
waterproof [czyt. łoterpruf] (ang. wa-
ter – woda, proof – próba)
1. nieprzemakalny
317
W
Pobierz darmowy fragment (pdf)