Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00498 012247 20630415 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Postępowania szczególne i odrębne w procesie karnym - ebook/pdf
Postępowania szczególne i odrębne w procesie karnym - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 167
Wydawca: Wolters Kluwer Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-264-3596-6 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki >> karne
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Podręcznik zawiera charakterystykę postępowań szczególnych:

a także omówienie postępowań odrębnych w polskim procesie karnym:

Opracowanie zilustrowano przejrzystymi schematami ułatwiającymi przyswojenie wiedzy, opatrzono najnowszym orzecznictwem, wyczerpująca bibliografia oraz danymi statystycznymi, które umożliwiają poznanie pełnego obrazu omawianych instytucji procesowych. Zagadnienia problemowe ułatwiają powtórzenie materiału.

Adresaci:
 Książka jest przeznaczona przede wszystkim dla studentów kierunków prawa i administracji, a także dla aplikantów.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Katarzyna Dudka Rozdział pierwszy ZAGADNIENIA OGÓLNE Mając na celu ochronę określonych wartości, przede wszystkim praw człowieka, ustawodawca stworzył pewien wzorcowy model procesu karnego, który w najpełniej- szym stopniu chroni te wartości. Taki rodzaj procesu można nazwać podstawowym lub zasadniczym. Prowadzenie wszystkich postępowań karnych zgodnie z tym wzorcem nie jest jednak ani potrzebne, ani możliwe choćby dlatego, że w sprawach najdrobniejszych bezużytecznie angażowałoby wszystkie środki, jakimi dysponują aparat ścigania i organy wymiaru sprawiedliwości, a które powinny być przeznaczone na ściganie przestępstw po- ważniejszych. Nie ulega także wątpliwości, że wobec zwiększającej się liczby przestępstw (niekoniecznie wynikającej ze wzrostu przestępczości jako takiego, lecz np. niezbyt prze- myślanego rozszerzania przez ustawodawcę zakresu kryminalizacji i wprowadzania do ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm., no- wych typów przestępstw) nie jest możliwe skuteczne i w rozsądnym terminie osądzenie sprawców wszystkich przestępstw, co wręcz wymusza powstanie trybów szczególnych. W celu uniknięcia tego rodzaju komplikacji powstały więc pewne odmiany procesu kar- nego różniące się od modelu wzorcowego. Odmiany te noszą nazwę postępowań (lub try- bów) szczególnych, a ich cechą wspólną jest to, że rozstrzygają o przedmiocie procesu kar- nego, a więc o kwestii odpowiedzialności karnej (niekiedy także cywilnej) oskarżonego. Przez pojęcie postępowania szczególnego należy rozumieć takie postępowanie, które pod względem przebiegu procesu zmierzającego do rozstrzygnięcia o odpowie- dzialności karnej oskarżonego istotnie różni się od postępowania uznanego za typowe w danym systemie procesowym1. Uzasadnienie powstania trybów szczególnych nie jest jednolite. Utworzenie trybu szczególnego może wynikać z charakteru czynów podlegających rozpoznaniu w danym trybie (np. postępowanie nakazowe), podmiotu, przeciwko któremu prowadzone jest po- stępowanie (np. postępowanie przeciwko nieletnim), dążenia do szybkiego załatwienia sprawy (np. postępowanie przyspieszone). Argumenty, które leżały u podstaw utwo- rzenia trybu szczególnego, jednocześnie przesądzają o tym, że przy ich konstruowaniu dopuszczalna jest zarówno redukcja niektórych instytucji procesowych, jak i tworzenie nowych, wzbogacających przebieg procesu karnego. Nie kwestionuje się także możliwo- ści modyfikowania naczelnych zasad procesowych w tych postępowaniach, o ile nie zo- staną one całkowicie wyeliminowane2. Jakkolwiek ograniczenie naczelnych zasad pro- 1 S. Waltoś, Postępowania szczególne w procesie karnym. Postępowania kodeksowe, Warszawa 1973, s. 7, 11; tenże, Za- łożenia konstrukcyjne trybów szczególnych w procesie karnym, NP 1970, nr 7–8, s. 1095 i n. 2 T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2009, s. 828. 11 Katarzyna Dudka cesowych w postępowaniach szczególnych jest dopuszczalne, organy procesowe mają obowiązek dążenia do prawdy i oparcia rozstrzygnięcia na prawdziwych ustaleniach faktycznych (art. 2 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.). Ponieważ uregulowania trybów szczególnych są odstępstwami od trybu zwyczaj- nego, należy je traktować jako wyjątki, które w żadnym razie nie mogą być interpreto- wane rozszerzająco. Jak słusznie wskazywał A. Gaberle, zakaz analogii w postępowaniu szczególnym prowadzi do tego, że jeśli przepisy o postępowaniu uproszczonym stoso- wane odpowiednio w innym trybie szczególnym nie regulują jakiejś kwestii, nie wol- no w celu wypełnienia tej luki posługiwać się analogią (która w procesie karnym pod pewnymi warunkami jest dopuszczalna), lecz należy zastosować przepisy postępowa- nia zwyczajnego3. Biorąc za kryterium odniesienie do postępowania zwyczajnego, tzn. czy w kwe- stiach nieuregulowanych stosuje się przepisy postępowania zwyczajnego, czy innego postępowania szczególnego, tryby szczególne dzielą się na: 1) tryby szczególne I stopnia, 2) tryby szczególne II stopnia. W trybie szczególnym I stopnia w kwestiach nieuregulowanych stosuje się przepi- sy postępowania zwyczajnego. Tryb szczególny II stopnia nakazuje odpowiednie sto- sowanie trybu szczególnego I stopnia. Taka metoda tworzenia trybów szczególnych trafnie nazwana została przez S. Wal- tosia „metodą kolejnych wyjść”. Polega ona na dopuszczeniu najpierw odstępstw od ry- gorów obowiązujących w trybie zwyczajnym, powodujących powstanie pierwszego trybu szczególnego, następnie wprowadzeniu do systemu procesowego kolejnych odstępstw od tego trybu szczególnego, tworząc w ten sposób dalsze tryby szczególne4. Rysunek 1. Metody tworzenia trybów szczególnych – „metoda kolejnych wyjść” Postępowanie zwyczajne Postępowanie szczególne I stopnia Postępowanie szczególne II stopnia Postępowanie szczególne II stopnia Postępowanie szczególne II stopnia Źródło: opracowanie własne. 3 A. Gaberle, Postępowania szczególne w kodeksie postępowania karnego z 1997 r., Kraków 1998, s. 15. 4 S. Waltoś, Postępowania szczególne…, s. 22. 12 Katarzyna Dudka Opisany powyżej model jest efektywny ze względu na jego przejrzystość i jasno określone reguły odesłania do innych przepisów. Hipotetycznie istnieje co prawda moż- liwość utworzenia kilku trybów szczególnych I stopnia oraz odnoszących się do nich trybów II stopnia, jest to jednak nieracjonalne, przede wszystkim z punktu widzenia sprawności postępowania, bowiem wprowadzałoby do procesu zbyt dużo wątpliwości interpretacyjnych. W rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 33, poz. 313 z późn. zm.) ustawodawca przyjął inną metodę tworzenia trybów szczególnych, a mianowicie z trybu zwyczajnego wyodrębnił równoległe postępowania szczególne, z których każde w kwestiach nieuregulowanych odsyłało do trybu zwyczajnego. W takim przypadku przepisy żadnego z trybów szcze- gólnych nie mają zastosowania do pozostałych postępowań szczególnych, każde z nich jest równoważne ze sobą i z postępowaniem zwyczajnym. Rysunek 2. Metody tworzenia trybów szczególnych – w stosunku do trybu zwyczajnego Postępowanie zwyczajne Postępowanie szczególne Postępowanie szczególne Postępowanie szczególne Źródło: opracowanie własne. Przedstawiony na rysunku 2 sposób kreowania trybów szczególnych jest zdecy- dowanie mniej efektywny niż zaprezentowana powyżej „metoda kolejnych wyjść”, bo- wiem konieczność każdorazowego stosowania przepisów trybu zwyczajnego oznacza powinność respektowania wszystkich naczelnych zasad procesowych i szczegółowych regulacji przewidzianych dla postępowania zasadniczego wszędzie tam, gdzie przepisy postępowania szczególnego odsyłają do niego. Powoduje to, że w istocie cel, dla którego dany tryb powstał, nie jest realizowany, jako że zmusza organy procesowe do zachowa- nia formalizmu typowego dla postępowania zwyczajnego. Obecnie w przypadku try- bów szczególnych II stopnia w kwestiach nieuregulowanych dochodzi pierwotnie do wykorzystania (zastosowania) norm postępowania uproszczonego, charakteryzującego się takimi ograniczeniami formalizmu, które zapewniają szybsze i skuteczniejsze pro- wadzenie postępowania. Dopiero w przypadku gdy odesłanie do trybu szczególnego I stopnia okaże się niewystarczające (lub takiego odesłania brak), sięga się po regulacje trybu zwyczajnego. Trybem szczególnym I stopnia w kodeksie postępowania karnego jest postępowa- nie uproszczone (rozdział 51, art. 468–484). Do trybów szczególnych II stopnia zalicza się: 1) postępowanie w sprawach oskarżenia prywatnego (rozdział 52, art. 485–499 k.p.k.), 2) postępowanie nakazowe (rozdział 53, art. 500–507 k.p.k.), 13 Katarzyna Dudka 3) postępowanie przyspieszone (rozdział 54a, art. 517a–517j k.p.k.). W doktrynie procesu karnego wyodrębnione zostały jeszcze inne kryteria powsta- wania trybów szczególnych. Do najważniejszych należy kryterium sformalizowania try- bu szczególnego w stosunku do postępowania zwyczajnego5. Z tego punktu widzenia wyróżnia się następujące tryby: 1) zredukowane – o ograniczonym formalizmie w stosunku do postępowania zwy- czajnego (np. postępowanie uproszczone); 2) równoważne – których formalizm jest równy postępowaniu zwyczajnemu, a charak- teryzuje się określonymi odrębnościami w stosunku do trybu zwyczajnego (np. po- stępowanie w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych); 3) wzbogacone – o rozszerzonym zakresie sformalizowania w stosunku do trybu zwy- czajnego (np. postępowanie przed sądami przysięgłymi w kodeksie postępowania karnego z 1928 r.). W zależności od miejsca (źródła) regulacji postępowania szczególnego wyróżnia się postępowania: 1) kodeksowe – uregulowane w kodeksie postępowania karnego, 2) pozakodeksowe – których źródłem regulacji są ustawy szczególne. Do kodeksowych postępowań szczególnych należą: postępowanie uproszczone, postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego, postępowanie nakazowe i po- stępowanie przyspieszone. W kodeksie postępowania karnego znalazło swoją regula- cję także postępowanie w sprawach podlegających rozpoznaniu przez sądy wojskowe (dział XV k.p.k.). Do pozakodeksowych postępowań szczególnych zalicza się: 1) postępowanie w sprawach o wykroczenia – prowadzone na podstawie ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.); 2) postępowanie w stosunku do nieletnich – prowadzone na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 z późn. zm.); 3) postępowanie karnoskarbowe – prowadzone na podstawie ustawy z dnia 10 wrześ- nia 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.); 4) postępowanie przed Trybunałem Stanu – prowadzone na podstawie ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925 z późn. zm.). Niektórzy autorzy zaliczają do pozakodeksowych postępowań szczególnych postę- powanie w kwestii odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione prowadzone na podstawie ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661 z późn. zm.), jakkolwiek odpowiedzialność tego rodzaju podmiotów nie jest odpowie- dzialnością karną sensu stricto, lecz odpowiedzialnością następczą, będącą konsekwen- cją wyczerpania znamion czynu zabronionego przez osobę fizyczną działającą na rzecz tego podmiotu zbiorowego lub w jego imieniu. 5 D. Kala, Kodeksowe postępowania szczególne. Komentarz, piśmiennictwo, orzecznictwo, Warszawa 2001, s. 15. 14 Katarzyna Dudka Od postępowań szczególnych w procesie karnym należy odróżnić postępowania odrębne. O ile w postępowaniu szczególnym dochodzi do rozstrzygnięcia kwestii od- powiedzialności karnej oskarżonego za zarzucony mu czyn, o tyle postępowania od- rębne nie rozstrzygają o przedmiocie procesu karnego. Ich cel jest zupełnie inny, słu- żą rozstrzygnięciu kwestii, które wynikają z prawomocnego orzeczenia lub są z nim związane. Z tej racji określa się je mianem postępowań następczych6. Uzasadnieniem utworzenia postępowań odrębnych są przede wszystkim względy humanitarne (jak np. w przypadku postępowania ułaskawieniowego) i poczucie sprawiedliwości, które nakazuje korektę wadliwych rozstrzygnięć związanych z bezprawnym pozbawieniem wolności oskarżonego. Słusznie się akcentuje, że ze względu na niewzruszalność prawomocnych orzeczeń sądowych postępowania po uprawomocnieniu się mogą istnieć wyłącznie jako wyjątek uzasadniony prawną koniecznością7. Do postępowań odrębnych (następczych) zalicza się: 1) postępowanie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowa- nie lub zatrzymanie (rozdział 58 k.p.k.), 2) postępowanie w przedmiocie ułaskawienia (rozdział 59 k.p.k.), 3) postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego (rozdział 60 k.p.k.). Postępowania odrębne charakteryzują się następującymi cechami: 1) nie rozstrzygają o przedmiocie procesu karnego, 2) są prowadzone po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie, 3) nie służą kontroli decyzji procesowych, 4) wywołują różne skutki prawne. Postępowania odrębne zostały uregulowane w dziale XII k.p.k. W dziale tym zna- lazło się także unormowanie instytucji podjęcia postępowania warunkowo umorzonego (rozdział 57). Tradycyjnie nie uważa się go za postępowanie odrębne. Zaliczane jest ono natomiast do postępowań korekcyjnych po uprawomocnieniu się orzeczenia, podobnie jak kasacja i wznowienie postępowania sądowego (tak np. S. Waltoś8), albo traktowane jako integralna część warunkowego umorzenia postępowania. Niniejsze opracowanie zawiera kompleksowe omówienie kodeksowych postępowań szczególnych, a także określonych w dziale XII k.p.k. postępowań odrębnych. Świadomie ograniczono się do przedstawienia postępowań szczególnych uregulowanych w dzia- le X k.p.k. z wyłączeniem postępowania w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych. Zadecydowało o tym kilka względów. Przede wszystkim, jakkolwiek w dok- trynie procesu karnego postępowanie prowadzone przed sądami wojskowymi zalicza się do postępowań szczególnych równoważnych, w systematyce kodeksu postępowania karnego znalazło się ono poza działem X regulującym postępowania szczególne. Ponad- to odmienności postępowania w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojsko- wych oraz fakt, że jest to tryb równoważny, a nie zredukowany, uzasadniają pominięcie tej instytucji w podręczniku. O nieomówieniu postępowania w przedmiocie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego zadecydował natomiast fakt, że mimo uregulowania tej instytucji w dzia- 6 S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2008, s. 571. 7 T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne…, 2009, s. 908. 8 S. Waltoś, Proces…, s. 576. 15 Katarzyna Dudka le XII k.p.k. podjęcia postępowania warunkowo umorzonego nie zalicza się do postę- powań odrębnych. Każdy rozdział podręcznika został uzupełniony o wykaz bibliografii zarówno wy- korzystanej w tekście, jak i literatury uzupełniającej. Zaprezentowane zostały także naj- ważniejsze tezy orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych, co ma na celu ułatwienie Czytelnikowi zgłębienie wiedzy na dany temat. Aby pomóc w usystematy- zowaniu wiedzy, każdy rozdział zawiera pytania problemowe. Zagadnienia problemowe 1. Pojęcie trybu szczególnego. 2. Metody konstruowania trybów szczególnych. 3. Rodzaje trybów szczególnych. 4. Istota i rodzaje postępowań odrębnych. 5. Cechy charakterystyczne postępowań odrębnych. Bibliografia Gaberle A., Postępowania szczególne w kodeksie postępowania karnego z 1997 r., Kraków 1998 Grzegorczyk T., Tylman J., Polskie postępowanie karne, Warszawa 2009 Kala D., Kodeksowe postępowania szczególne. Komentarz, piśmiennictwo, orzecznictwo, War- szawa 2001 Nowak T., Postępowania szczególne w polskim procesie karnym, Poznań 1976 Waltoś S., Postępowania szczególne w procesie karnym. Postępowania kodeksowe, Warszawa 1973 Waltoś S., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2008 Waltoś S., Założenia konstrukcyjne trybów szczególnych w procesie karnym, NP 1970, nr 7–8 16 Część I Postępowania szczególne Jakub Kosowski Rozdział drugi POSTĘPOWANIE UPROSZCZONE 1. Rys historyczny 1.1. Kodeks postępowania karnego z 1928 r. Jakkolwiek do kodeksu postępowania karnego z 1928 r. nie wprowadzono trybu szczególnego pod nazwą „postępowanie uproszczone”, na gruncie ustawodawstwa kar- noprocesowego II Rzeczypospolitej funkcjonowało ono w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. – Przepisy wprowadzające kodeks postępowa- nia karnego (Dz. U. Nr 33, poz. 314 z późn. zm.), w rozdziale VII „Postępowanie uprosz- czone” (art. 22–30). Na podstawie przepisów wprowadzających kodeks postępowania karnego z 1928 r. można było wyróżnić następujące cechy charakterystyczne postępowania uproszczonego: 1) zastosowanie miały przepisy kodeksu postępowania karnego z 1928 r. dotyczące postępowania przed sądami okręgowymi, o ile przepisy rozdziału VII p.w.k.p.k. z 1928 r. nie stanowiły inaczej (art. 24); 2) postępowanie to mogło być stosowane, gdy z okoliczności sprawy wynikało, iż bę- dzie można wymierzyć wyłącznie karę grzywny lub karę pozbawienia wolności do 2 lat (art. 22 § 2 p.w.k.p.k. z 1928 r.); 3) było ono niedopuszczalne m.in. w sprawach należących do właściwości sądów przy- sięgłych, w sprawach z oskarżenia prywatnego oraz w sprawach popieranych przez oskarżyciela posiłkowego (art. 22 § 3 p.w.k.p.k. z 1928 r.); 4) akt oskarżenia nie musiał zawierać uzasadnienia (art. 25 p.w.k.p.k. z 1928 r.); 5) skład orzekający był jednoosobowy (art. 23 p.w.k.p.k. z 1928 r.). Regulacje te funkcjonowały tylko do 1932 r., kiedy to zostały uchylone przez roz- porządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 sierpnia 1932 r. zmieniające niektóre przepisy postępowania karnego (Dz. U. Nr 73, poz. 662). W to miejsce wprowadzono co prawda do kodeksu postępowania karnego z 1928 r. postępowanie przed sądem jedno- osobowym, jednakże różnica w porównaniu z innymi rodzajami postępowań polegała wyłącznie na liczebności składu orzekającego. W piśmiennictwie wskazano jednak, iż cechy zbliżone do współczesnego trybu uproszczonego miało postępowanie przed sądami grodzkimi, uregulowane w dzia- le III k.p.k. z 1928 r.1 1 Szerzej zob. P. Piszczek, Postępowanie uproszczone w polskim procesie karnym. Model kodeksowy, Olsztyn 2004, s. 60–71. 19 Jakub Kosowski Postępowanie przed sądem grodzkim charakteryzowało się następującymi ele- mentami: 1) odpowiednio stosowano przepisy postępowania przed sądem okręgowym ze zmia- nami i uzupełnieniami wskazanymi w dziale III k.p.k. z 1928 r. „Postępowanie przed sądem grodzkim” (art. 441 i n.); 2) mogło być prowadzone tylko w sytuacji, gdy postępowanie przygotowawcze było prowadzone w formie dochodzenia. Śledztwo prowadziło się bowiem tylko w spra- wach należących do właściwości sądu przysięgłych lub sądu okręgowego (art. 259 § 1 k.p.k. z 1928 r.); 3) istniała możliwość dokonania czynności niecierpiących zwłoki przed rozprawą 4) niestawiennictwo oskarżyciela publicznego lub posiłkowego nie tamowało rozpra- (art. 442 k.p.k. z 1928 r.); wy (art. 445 § 1 k.p.k. z 1928 r.); 5) przerwa mogła wynosić do 30 dni (art. 445 § 2 k.p.k. z 1928 r.); 6) istniała możliwość przesłuchania świadka zamieszkującego z dala od sądu właści- wego przez miejscowy sąd grodzki (art. 446 k.p.k. z 1928 r.); 7) wyrok zaoczny oskarżony mógł zaskarżyć apelacją lub sprzeciwem, przy czym sprzeciw mógł połączyć z apelacją na wypadek jego odrzucenia (art. 447 § 1 i 2 k.p.k. z 1928 r.). W 1950 r. dokonano gruntownej zmiany przepisów postępowania karnego. Re- gulacje dotyczące postępowania uproszczonego znalazły się w ustawie z dnia 20 lipca 1950 r. o zmianie przepisów postępowania karnego (Dz. U. Nr 38, poz. 348 z późn. zm.). Postępowanie uproszczone wprowadzone powyższą ustawą z 1950 r. charaktery- zowało się następującymi cechami: 1) obejmowało sprawy o przestępstwa, za które ustawa przewidywała karę pozbawie- nia wolności do 2 lat lub grzywnę albo obie te kary łącznie, niezależnie od kar dodat- kowych i środków zabezpieczających (art. 5 u.z.p.k.). Ponadto w trybie uproszczo- nym mogły być rozpoznawane sprawy o przestępstwa enumeratywnie wskazane w art. 5 § 2 u.z.p.k.; 2) mogło być stosowane, gdy podejrzany był tymczasowo aresztowany (art. 10 u.z.p.k.); 3) skład orzekający był jednoosobowy, jednak prezes sądu mógł zarządzić rozpo- znanie sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli uznał to za zasadne ze względu na okoliczności sprawy (art. 6 u.z.p.k.). Ponadto z uwa- gi na zawiłość sprawy mogła być ona rozpoznawana w składzie zwykłym (art. 12 u.z.p.k.); 4) szczegółowo wskazano katalog podmiotów, które mogły występować w charakte- rze oskarżyciela, a tym samym prowadzić dochodzenie. Artykuł 7 u.z.p.k. wymieniał następujące organy, zakreślając przy tym wąski kata- log spraw, w których mogą one występować w charakterze oskarżyciela: a) dyrekcje okręgowe Polskich Kolei Państwowych, przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej, miejskie przedsiębiorstwa komunikacyjne, b) organy służby zdrowia, c) zarządy lasów państwowych, nadleśnictwa państwowe i parki narodowe, d) organy Państwowej Inspekcji Handlowej; 20 Jakub Kosowski 5) nie było konieczne zawiadomienie prokuratora o ujawnionych przestępstwach ani wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów i o zamknięciu dochodzenia (art. 8 lit. a u.z.p.k.); 6) akt oskarżenia nie musiał zawierać uzasadnienia (art. 8 lit. b u.z.p.k.); 7) akt oskarżenia można było ograniczyć do oznaczenia osoby oskarżonej i zarzuca- nego czynu (art. 8 lit c u.z.p.k.). Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 13, poz. 96 z późn. zm.) zawierała regulacje dotyczące postępowania uproszczonego w dzia- le X „Postępowania szczególnie”, w rozdziale 43 (art. 418–431). Postępowanie uproszczo- ne było więc jednym z kodeksowych trybów szczególnych i w tej formie funkcjonowało do wprowadzenia w życie kodeksu postępowania karnego z 1997 r. Rozwiązania wpro- wadzone na gruncie tego kodeksu są niezwykle zbliżone do obecnie obowiązujących, dlatego też omawiając ten historyczny etap rozwoju postępowania uproszczonego, wy- starczy wskazać wyłącznie najistotniejsze jego cechy. Do najważniejszych cech charakterystycznych postępowania uproszczonego na gruncie kodeksu postępowania karnego z 1969 r. można zaliczyć to, że: 1) było to postępowanie szczególne I stopnia (art. 418 k.p.k. z 1969 r.); 2) ustawa określała zakres przedmiotowy prowadzenia postępowania uproszczonego (art. 419 k.p.k. z 1969 r.); były to sprawy rozpoznawane przez sąd rejonowy o prze- stępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3, karą ograniczenia wolności lub samoistną grzywną albo karą pozbawienia wolności do lat 3 i grzywną; a po- nadto sprawy o enumeratywnie wymienione przestępstwa; 3) tryb ten zawierał liczne uproszczenia dotyczące prowadzenia dochodzenia (art. 422 k.p.k. z 1969 r.); 4) sąd rozpoznawał sprawę w składzie jednego sędziego, jednakże prezes sądu rejo- nowego mógł zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli było to uzasadnione jej okolicznościami. W postępowaniu odwo- ławczym prezes sądu wojewódzkiego mógł zarządzić rozpoznanie sprawy w skła- dzie jednego sędziego, jeżeli była ona rozpoznawana w pierwszej instancji w takim składzie (art. 429 k.p.k. z 1969 r.); 5) niestawiennictwo oskarżyciela nie tamowało prowadzenia rozprawy, zaś niesta- wiennictwo oskarżonego i jego obrońcy umożliwiało wydanie wyroku zaocznego (art. 424–425 k.p.k. z 1969 r.); 6) wyrok zaoczny mógł być zaskarżony rewizją (po nowelizacji ustawą z dnia 29 czerwca 1995 r. o zmianie Kodeksu postępowania karnego, ustawy o ustroju sądów wojskowych, ustawy o opłatach w sprawach karnych i ustawy o postępo- waniu w sprawach nieletnich, Dz. U Nr 89, poz. 443 z późn. zm. – apelacją), gdyż kodeks postępowania karnego z 1969 r. nie przewidywał sprzeciwu wobec wyro- ku zaocznego. 2. Uwagi wstępne Postępowanie uproszczone jest obecnie wyłącznie postępowaniem sądowym, co oznacza, iż postępowanie przygotowawcze jest prowadzone na zasadach ogólnych, we- 21 Jakub Kosowski dług działu VII k.p.k. Warto przy tym zauważyć, iż w tekście pierwotnym kodeksu po- stępowania karnego funkcjonowały przepisy (art. 471–474 k.p.k.) odnoszące się do prowa- dzenia dochodzenia w trybie uproszczonym. Przepisy te zostały jednak uchylone ustawą z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155 z późn. zm.), zaś znaczną część uregulowań wprowadzono do rozdziału 36a „Dochodzenie” (art. 325a– –325i k.p.k.). Postępowanie uproszczone można sklasyfikować jako postępowanie szczególne: 1) kodeksowe – postępowanie to jest uregulowane w dziale X „Postępowania szcze- gólne” w rozdziale 51 „Postępowanie uproszczone” k.p.k. Rozdział ten obejmuje art. 468–484 k.p.k.; 2) I stopnia – art. 468 k.p.k. stanowi, iż w postępowaniu uproszczonym stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym, jeżeli przepisy rozdziału 51 k.p.k. nie sta- nowią inaczej; 3) zredukowane – ustawodawca zrezygnował z części wymogów charakterystycznych dla postępowania zwyczajnego, co pozwala na sprawniejszy jego przebieg, a tym samym wydanie rozstrzygnięcia w krótszym czasie; 4) obligatoryjne – art. 469 k.p.k. stanowi, iż sąd rozpoznaje w trybie uproszczonym sprawy, w których było prowadzone dochodzenie. Oznacza to, że w przypadku wystąpienia przesłanek sąd jest zobligowany do procesowania w tym trybie. 3. Przesłanki postępowania uproszczonego Kodeks postępowania karnego w rozdziale 51 formułuje zaledwie jedną przesłan- kę prowadzenia postępowania uproszczonego. Artykuł 469 k.p.k. stanowi, iż sąd roz- poznaje w trybie uproszczonym sprawy, w których było prowadzone dochodzenie. Dla precyzyjnego określenia przesłanek trybu uproszczonego niezbędna jest więc analiza przesłanek prowadzenia dochodzenia. Przesłanki prowadzenia dochodzenia można natomiast podzielić na dodatnie i ujemne. Przesłanki dodatnie: 1) dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego (art. 325b k.p.k.): a) zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności2, z tym że w wy- padku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 zł, 2 W doktrynie i orzecznictwie podkreślono, iż przez przestępstwa zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności należy rozumieć te przestępstwa, za które w części szczególnej kodeksu karnego lub innych ustaw regulujących sankcję karną przepis nie przewiduje kary surowszej niż 5 lat pozbawienia wolności, niezależnie od możliwości jej wymierzenia, jaką daje część ogólna kodeksu karnego, w tym np. w związku z powrotem do prze- stępstwa (art. 64) czy też ciągiem przestępstw (art. 91). Szerzej zob. m.in.: T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 694; R.A. Stefański (w:) R.A. Stefański, S. Zabłocki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 2, Warszawa 2004, s. 432; K. Eichstaedt, Postępowania szczególne w polskim pro- cesie karnym, Warszawa 2010, s. 23; K. Janczukowicz, O pojęciu „zagrożenia karą” w świetle obowiązującego prawa karnego, 22 Jakub Kosowski b) przewidziane w art. 159 i 262 § 2 k.k., c) przewidziane w art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2 oraz w art. 289 § 2 k.k., jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 zł. Przesłanki ujemne: 1) dochodzenia nie prowadzi się (art. 325c k.p.k.): a) w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie3, chyba że: – zastosowano zatrzymanie, – sprawcę ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem tymczasowo aresztowano, b) jeżeli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy lub niewidomy (art. 79 k.p.k.), c) gdy biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona; 2) dochodzenia nie prowadzi się w przypadku enumeratywnie wskazanych prze- stępstw. Artykuł 325b § 2 k.p.k. wymienia tutaj: art. 155, 156 § 2, art. 157a § 1, art. 164 § 2, art. 165 § 2, art. 168, 174 § 2, art. 175, 181–184, 186, 201, 231 § 1 i 3, art. 233 § 1 i 4, art. 240 § 1, art. 250a § 1–3, art. 265 § 3 k.k. oraz przestępstwa wskazane w rozdzia- le XXXVI i XXXVII k.k. Przestępstwa te spełniają co prawda kryteria prowadzenia dochodzenia zawarte w art. 325b § 1 pkt 1 k.p.k. (zob. przesłanki dodatnie), jednak art. 325b § 2 k.p.k. wyłącza w tych przypadkach możliwość prowadzenia postępo- wania przygotowawczego w formie dochodzenia; 3) dochodzenia nie prowadzi się, gdy o popełnienie występku jest podejrzany: a) sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrz- nego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Celnej lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego (art. 309 pkt 2 k.p.k.), b) funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego or- ganu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finan- sowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw nale- żących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych (art. 309 pkt 3 k.p.k.); NP 1990, nr 1–3, s. 30–41; uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 19 marca 1970 r., VI KZP 27/69, OSNKW 1970, nr 4–5, poz. 33; uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 29 lipca 1970 r., VI KZP 26/70, OSNKW 1970, nr 10, poz. 116; uchwała SN z dnia 16 marca 1999 r., I KZP 4/99, OSNKW 1999, nr 5–6, poz. 27; postanowienie SN z dnia 6 września 2000 r., III KKN 337/00, OSNKW 2000, nr 9–10, poz. 81. Należy także zauważyć, iż to kryterium będą także spełniały czyny zagrożone karami alternatywnymi albo tylko grzywną. Szerzej zob. m.in. R.A. Stefański (w:) R.A. Stefański, S. Za- błocki (red.), Kodeks…, t. 2, 2004, s. 432. 3 Pozbawienie wolności w tej sprawie może oznaczać zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie, zaś pozba- wienie wolności w innej sprawie poza wyżej wymienionymi środkami przymusu może obejmować również od- bywanie kary pozbawienia wolności oraz kary aresztu. W doktrynie podkreślono, iż do przesłanek negatywnych związanych z pozbawieniem wolności można zaliczyć także umieszczenie na obserwacji sądowo-psychiatrycznej czy też karę porządkową pozbawienia wolności wymierzoną na podstawie art. 49 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.). Szerzej zob. K. Eichstaedt, Postępowa- nia szczególne…, s. 25–26. 23 Jakub Kosowski 4) dochodzenia nie prowadzi się w sprawach o występki, gdy prokurator tak posta- nowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy (art. 309 pkt 5 k.p.k.). W pierwotnym brzmieniu kodeksu postępowania karnego możliwa była sytuacja, w której prowadzenie postępowania przygotowawczego w formie śledztwa umożliwiało rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym. Regulację tę zawierał art. 469 zdanie drugie k.p.k., który stanowił, że ukończenie postępowania przygotowawczego w formie śledz- twa z powodu niezakończenia dochodzenia w terminie 3 miesięcy umożliwiało rozpo- znanie sprawy w trybie uproszczonym (zob. art. 325i § 1 zdanie trzecie k.p.k. w brzmie- niu pierwotnym). Artykuł 469 zdanie drugie k.p.k. został jednak uchylony ustawą z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy – Kodeks postępowania kar- nego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 64, poz. 432 z późn. zm.), gdyż nowe re- gulacje nie przewidywały przekształcania dochodzenia w śledztwo w sytuacji, gdy nie zostało ono ukończone w terminie 3 miesięcy. 4. Przebieg postępowania uproszczonego Postępowanie karne o czyn podlegający rozpoznaniu w trybie uproszczonym jest prowadzone według poniższego schematu, obejmującego: 1) postępowanie przygotowawcze (dochodzenie), 2) postępowanie jurysdykcyjne, 3) postępowanie wykonawcze. Co prawda odrębności zawarte w rozdziale 51 k.p.k. „Postępowanie uproszczone” dotyczą wyłącznie postępowania jurysdykcyjnego, jednakże poniższy schemat ma cha- rakter kompletny, a więc obejmuje wszystkie etapy postępowania karnego. Warto jednocześnie zaznaczyć, iż schemat zawiera najbardziej złożoną sytuację pro- cesową i może być redukowany w następujących przykładowych sytuacjach: 1) umorzenie postępowania na etapie dochodzenia, 2) wyrok uniewinniający/umarzający w pierwszej lub drugiej instancji, 3) wyrok warunkowo umarzający postępowanie 4) wyrok skazujący przy jednoczesnym odstąpieniu od wykonywania kary. 4.1. Uczestnicy postępowania uproszczonego Przepisy dotyczące postępowania uproszczonego w sposób inny niż w postępowa- niu zwyczajnym regulują wyłącznie skład sądu (art. 476 k.p.k.) oraz dodatkowe upraw- nienie protokolanta polegające na odczytaniu aktu oskarżenia w przypadku niesta- wiennictwa oskarżyciela publicznego (art. 478 k.p.k.). W pozostałych kwestiach należy odnieść się więc do regulacji postępowania zwyczajnego. Poniżej zostaną także szcze- gółowo omówione podmioty, które mogą występować w charakterze oskarżyciela pub- licznego. 24 Rysunek 3. Schemat postępowania Jakub Kosowski Dochodzenie Wniesienie aktu oskarżenia Rozprawa Posiedzenie w trybie art. 474a k.p.k. Wydanie wyroku Apelacja Sprzeciw (od wyroku zaocznego wydanego na rozprawie) Postępowanie drugiej instancji Postępowanie wykonawcze 4.1.1. Oskarżyciele Źródło: opracowanie własne. W postępowaniu uproszczonym w charakterze oskarżyciela publicznego mogą wy- stępować następujące organy: 1) prokurator; 2) organy wskazane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie określenia organów uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach podlegających rozpoznaniu w postę- powaniu uproszczonym, jak również zakresu spraw zleconych tym organom (Dz. U. Nr 108, poz. 1019 z późn. zm.): 25 Jakub Kosowski a) organy Inspekcji Handlowej w sprawach o ujawnione przez nie w czasie prze- prowadzania kontroli przestępstwa określone w art. 43 ust. 1 i 2 oraz w art. 453 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.) oraz w art. 38 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Han- dlowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1219 z późn. zm.), b) organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w sprawach o przestępstwa określo- ne w art. 96–99 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 136, poz. 914 z późn. zm.), w art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 30 marca 2001 r. o kosmetykach (Dz. U. Nr 42, poz. 473 z późn. zm.) oraz w art. 34, 34b, 34c, 34d i 34f ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1222 z późn. zm.4), c) Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej w sprawach o przestępstwa okre- ślone w art. 208 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyj- ne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.), d) urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej w sprawach o przestępstwa z art. 77, 78 ust. 1 i art. 79 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 z późn. zm.), e) organy Straży Granicznej w sprawach o przestępstwa z art. 137, 264, 270, 273 i 275–277 k.k., art. 147 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.) oraz art. 125 usta- wy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na teryto- rium Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1472 z późn. zm.); 3) organy upoważnione na podstawie ustaw szczególnych5: a) Straż Leśna „Lasów Państwowych” i podmioty mające uprawnienia strażni- ków leśnych6, gdy przedmiotem czynu jest drewno z lasu państwowego (art. 47 ust. 2 pkt 7 i art. 48 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.), b) Państwowa Straż Łowiecka, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest zwierzyna (art. 39 ust. 2 pkt 7 ustawy z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie, tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.), c) Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i organy gmi- ny w związku z naruszeniem przepisów określonych w art. 131 i 15 ustawy o wy- chowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (art. 3 ust. 3 pkt 9 oraz art. 41 ust. 1 pkt 6 tejże ustawy). 4 Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych została uchylona w dniu 8 kwietnia 2011 r. przez ustawę z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. Nr 63, poz. 322), jednakże do końca listopada 2011 r. nie zostało zmienione omawiane rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości. 5 Oprócz wymienionych organów, do wejścia w życie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), uprawnienia te posiadały także organy parków narodo- wych (dyrektor parku narodowego, funkcjonariusz Straży Parku) w sprawach o przestępstwa z art. 290 i 291 k.k. z 1969 r., jeśli przedmiotem przestępstwa było drewno z parku narodowego (zob. art. 16 ust. 6 pkt 1 i ust. 7 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody, Dz. U. Nr 114, poz. 492 z późn. zm.). 6 Zgodnie z art. 48 ustawy o lasach uprawnienia te posiadają: nadleśniczy, zastępca nadleśniczego oraz in- żynier nadzoru, leśniczy i podleśniczy. 26
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Postępowania szczególne i odrębne w procesie karnym
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: