Darmowy fragment publikacji:
Wstęp
Świat pędzi w zawrotnym tempie. Tworzy się tysiące produktów, coraz wię-
cej wymaga się od ludzi. Pracownicy muszą wnosić wymierny wkład w wy-
niki organizacji, żądnej ciągłych sukcesów.
Mobilizowanie do takiej pogoni wymaga pomysłowości w tworzeniu
atrakcyjnych, a nawet wyrafinowanych bodźców, dzięki którym pracowni-
cy chętnie wykorzystują na rzecz organizacji swoje talenty – potencjał in-
telektualny, zawodowy, zaangażowanie osobiste – i osiągają spektakularne
wyniki, wyższe niż konkurenci.
Czy jest to zdrowa rywalizacja i postęp? Ocena może być wyłącznie
subiektywna i osobista dla każdego człowieka.
Większość ludzi chce i musi pracować zawodowo, by żyć, zaspokajać
swoje potrzeby i realizować marzenia, w zamian za satysfakcjonujące wy-
nagrodzenie. Jak przy każdej wymianie, ekwiwalentność płacy względem
pracy budziła i będzie budzić wątpliwości. Materią tą zajmują się stosowne
instytucje o charakterze międzynarodowym – ONZ, MOP, Unia Europejska
oraz teoretycy nauk prawnych, ekonomicznych i psychologicznych.
Jednak żadne regulacje na poziomie ponadzakładowym nie automa-
tyzują ani nie rozwiązują problemu wynagradzania i motywowania w po-
szczególnych organizacjach. Dobry system wynagradzania dostosowany do
strategicznych i operatywnych celów działalności organizacji powinien być
wielopłaszczyznowy i uwzględniać wielostronność podejść już w trakcie
jego tworzenia.
Niewątpliwie najważniejszymi czynnikami mającymi na niego wpływ są
długookresowa strategia działalności i związana z nią kondycja ekonomicz-
no-finansowa, wielkość organizacji i struktury, w których działa, makro-
ekonomiczne regulacje i decyzje w zakresie polityki płac oraz wszelkiego
rodzaju klasyczne i nowatorskie narzędzia, wykorzystywane do tworzenia
oryginalnych i ciekawych rozwiązań w systemach wynagradzania uwzględ-
niających dobro pracowników.
W książce można wyróżnić cztery warstwy:
1. Teoretyczną, w której omówimy klasyczne i innowacyjne sposoby kształ-
towania systemów wynagradzania, kategorie i funkcje płac oraz prze-
! Struktury wynagradzania.indd 13
2011-06-27 19:08:58
14
Wstęp
ciwdziałanie dyskryminacji w wynagradzaniu. Na podstawie najnowszej
literatury, studiów własnych i długoletnich badań empirycznych sfor-
mułowano, odmienne od powszechnie akceptowanych, syntezę i klasy-
fikację zjawisk, czyniąc to z zamiarem ukazania czytelnikom problemów
wynagradzania z innej perspektywy.
2. Prawną, prezentującą treść obowiązujących aktów prawnych, interpre-
tację merytoryczną oraz sposoby i wymogi uwzględniania tych aktów
w tworzonych systemach wynagradzania.
3. Instrumentalną, opisującą szerokie spektrum narzędzi i sposobów wspo-
magających kształtowanie sprawiedliwych, efektywnych i nowatorskich
systemów wynagradzania.
4. Społeczną, uwzględniającą różne punkty widzenia i oceny tych samych
kwestii przez pracodawców, pracowników i związki zawodowe; poszu-
kującą przy tym możliwości godzenia interesów i oczekiwań wszystkich
stron.
Inspiracją do tego rodzaju ujęcia stały się sugestie studentów, propo-
zycje i uwagi zgłaszane przez pracodawców i organizacje związkowe oraz
– częściowo – niezamierzona niesprawiedliwość i nieścisłości w systemach
wynagradzania.
Głównym celem książki jest przedstawienie w prosty i zrozumiały spo-
sób zarówno podstaw, jak i zaawansowanej problematyki wynagradzania.
Zaprezentowane narzędzia, instrumenty, pomysły i sugestie mogą być wy-
korzystane w praktyce. Większość omawianych kwestii osadzona jest w re-
aliach gospodarki polskiej i ma bezpośrednie odniesienie do rozwiązań
praktycznych stosowanych w różnych organizacjach.
W książce zamiennie używane są pojęcia płacy i wynagrodzenia, a tak-
że terminy określające organizacyjne formy działalności. Uszeregujmy je,
zaczynając od najbardziej do najmniej pojemnego semantycznie: organiza-
cja, organizacja gospodarcza, firma, przedsiębiorstwo, zakład, pracodawca.
Używanie jednego z wymienionych pojęć zależy od kontekstu i porusza-
nych kwestii.
Żywię nadzieję, że praca ta będzie służyć studentom uczelni ekono-
micznych, a częściowo również studentom wydziału prawa oraz pracodaw-
com, specjalistom do spraw personalnych, przedstawicielom pracowników
i działaczom związkowym.
Autorka
! Struktury wynagradzania.indd 14
2011-06-27 19:08:58
Rozdział 1
Wyznaczniki sprawiedliwego
wynagradzania
1.1. Istota płacy i wynagrodzenia – próba
uporządkowania pojęć
Rzeczownik wynagrodzenie pochodzi od czasownika wynagradzać oznacza-
jącego danie nagrody, zapłaty, odszkodowania, odpłaty1. Pojęciami blisko-
znacznymi, ale nietożsamymi są: płaca (pay), pensja (salary), wynagrodzenie
(compensation wage), zarobek (earning) i zapłata (payment), przy czym do
najczęściej używanych należą płaca i wynagrodzenie. Definicji płacy i wyna-
grodzenia jest wiele, a ich treść wiąże się z różnymi filozofiami i praktyka-
mi dotyczącymi stosowania coraz bardziej skomplikowanych instrumentów
wynagradzania. Pojęcie wynagrodzenia bywa wykorzystywane w wielu ak-
tach międzynarodowych, w tym w: Deklaracji Praw Człowieka, Konwen-
cjach MOP, Traktacie Wspólnot Europejskich. Płaca (wynagrodzenie) ma
wymiar ekonomiczny, społeczny i prawny.
1.1.1. Wybór definicji ekonomicznych
Definicje ekonomiczne częściej traktują płacę jako cenę za pracę, cenę siły
roboczej będącą jednym z czynników produkcji. Nie zawsze uwzględniają
uwarunkowania związane z potrzebami społecznymi czy sprawiedliwością.
Najogólniej płaca (wynagrodzenie) to zapłata, jaką organizacja daje pra-
cownikowi w zamian za jego pracę2. Inna podobna definicja zwraca uwagę,
że płaca stanowi ekwiwalent za wykonaną pracę w ramach stosunku pracy3.
Płaca to cena pracy ludzkiej jako czynnika produkcji4.
Black traktuje wynagrodzenie jako płatność za pracę wykonywaną przez
pracownika. Dawniej rozróżniano wynagrodzenie co tydzień wypłacane pra-
1 M. Szymczak, Słownik języka polskiego, tom III, PWN, Warszawa 1985, s. 832.
2 R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1996, s. 444.
3 Z. Jacukowicz, Systemy wynagrodzeń, Poltext, Warszawa 1999, s. 25.
4 Ekonomia od A do Z, red. S. Sztaba, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007,
s. 347.
! Struktury wynagradzania.indd 15
2011-06-27 19:08:58
16
1. Wyznaczniki sprawiedliwego wynagradzania
cownikowi w gotówce (wage) i co miesiąc na rachunek bankowy (salary).
Obecnie płace tygodniowe i miesięczne traktuje się jednakowo i zwykle przele-
wa się je na konto bankowe pracownika. Płatność za pracę na własny rachunek
nie jest wynagrodzeniem5. H. Steinmann i G. Schreyögg określają płacę jako
zapłatę za wykonywaną pracę i udział pracownika w kolektywnym tworzeniu
wartości. Płaca jest ceną prawną za pracę, wykładnikiem statusu stanowiska
i pracownika oraz wskaźnikiem rzadkości pracowników na rynku pracy6. Mar-
tan uściśla definicję wynagrodzenia do kwoty należnej z tytułu zatrudnienia,
która obejmuje wynagrodzenie za wykonaną pracę w ramach stosunku pracy,
czyli płacę oraz inne składniki wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia7.
Według leksykonu przedsiębiorcy wynagrodzenie za pracę stanowi obo-
wiązkowe świadczenie pracodawcy za wykonaną przez pracownika pracę.
Powinno być ustalane tak, by odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy,
kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość
i jakość świadczonej pracy8. Armstrong, O’Neal oraz inni badacze wprowa-
dzają koncepcję wynagrodzenia całkowitego, w którym zintegrowane są
wszystkie elementy i sposoby wynagradzania – zarówno finansowe, jak i nie-
finansowe – mające na celu przyciągnąć, zmotywować i zatrzymać pracowni-
ków oraz przynosić im zadowolenie9, Melich wskazuje natomiast na zaciera-
nie się granicy między płacą, wynagrodzeniem i dochodem z pracy10.
1.1.2. Definicje płacy w społecznej nauce Kościoła
Studniarek rozróżnia płacę w znaczeniu wąskim i szerokim. W znaczeniu
szerokim obejmuje ona wszelkie dochody uzyskiwane ze stosunku pracy,
zaś część tych dochodów, które związane są z rozmiarami świadczonej pra-
cy, to płaca w znaczeniu wąskim. Wynagrodzenie w znaczeniu szerokim
stanowi według Studniarka łączny dochód z pracy, a płaca obejmuje stałe,
powtarzalne składniki wynagrodzenia11.
Oprócz najczęściej używanych pojęć (płaca i wynagrodzenie) stosuje się
także inne, takie jak pensja, pobory, uposażenie, zarobek, zapłata czy graty-
fikacja (tabela 1.1).
J. Black, Słownik ekonomii, PWN, Warszawa 2008, s. 545.
5
6 H. Steinmann, G. Schreyögg, Zarządzanie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocław-
skiej, Wrocław 1998, s. 555.
7 L. Martan, Praca i wynagrodzenie w przedsiębiorstwie, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 1997, s. 9.
8 Leksykon przedsiębiorcy, Infor, Warszawa 2002, s. 314–315.
9 M. Armstrong, Zarządzanie zasobami ludzkimi, Wolters Kluwer, Kraków 2007, s. 555.
10 A. Melich, Rola płacy w pobudzaniu efektywności pracy, IPiSS, Warszawa 1998, s. 10.
11 Z. Studniarek, Problemy płac. Doktryny, rynek a realia okresu transformacji, „Studia
i Materiały IPiSS” 1994, z. 3; Z. Jacukowicz, Prawo do płacy godziwej, „Studia i Materiały IPiSS”
1995, z. 3, s. 46.
! Struktury wynagradzania.indd 16
2011-06-27 19:08:58
1.1. Istota płacy i wynagrodzenia – próba uporządkowania pojęć
17
Tabela 1.1. Terminologia dotycząca wynagrodzenia
Lp. Nazwa pojęcia
Źródło
Słownik języka
polskiego PWN, 1984
1. Ekwiwalent
Nowy Słownik języka
polskiego PWN, 2002
2. Gaża
3. Pensja
Słownik języka
polskiego PWN, 1998
Słownik języka
polskiego PWN, 1984
Nowy Słownik języka
polskiego PWN, 2002
Popularny Słownik
języka polskiego, 2003
Słownik języka
polskiego PWN, 1984
Słownik wyrazów
bliskoznacznych, pod
red. S. Skorupki
Nowy Słownik języka
polskiego PWN, 2002
Słownik języka
polskiego PWN, 1998
Słownik ekonomii
PWN, 2008
Nowy Słownik języka
polskiego PWN, 2002
4.
Płaca
Słownik języka
polskiego PWN, 1998
Słownik zarządzania
kadrami, 2005
Definicja
Odpowiednik równoważnik, otrzymy-
wany w gotówce lub naturze12
Rzecz równa innej wartością, odpo-
wiednik, równoważnik, równowartość
oraz towar którym jest wyrażona
i inna wartość (ekonomiczna)13
Rzecz równa wartością innej, odpo-
wiednik, równoważnik w gotówce lub
naturze14
Stałe wynagrodzenie za prace wypła-
cane pracownikowi zwykle za miesiąc
(pensja, uposażenie)15
Pensja, uposażenie w niektórych zawo-
dach16
Stała płaca miesięczna, stałe wynagro-
dzenie17
Stała płaca miesięczna, roczna na
utrzymanie18
Pensja, może dotyczyć pracowników
(urzędników), emerytów, wdów, dzie-
ci. Stanowi stałą kwotę wypłacaną na
rzecz pewnych osób (gaża oficerska,
aktorska)19
Stała płaca miesięczna, roczna, stałe
wynagrodzenie20
Stała płaca za okresy pracy, stałe wyna-
grodzenie, pobory miesięczne, roczne21
Alternatywne określenie płacy22
Pieniężne wynagrodzenie za pracę;
rzadziej należność za towary i usługi23
Wynagrodzenie za pracę w pienią-
dzach, wyjątkowo w naturze w skład
którego wchodzą różne składniki, jak
płace zasadnicze, dodatkowe i uzupeł-
niające24
Gotówkowa postać wynagrodzenia,
potocznie pensja25
! Struktury wynagradzania.indd 17
2011-06-27 19:08:59
18
1. Wyznaczniki sprawiedliwego wynagradzania
5.
Pobory
6. Uposażenie
7. Wynagrodzenie
8. Zapłata
Popularny Słownik
języka polskiego, 1984
Słownik języka
polskiego PWN, 1984
Nowy Słownik języka
polskiego PWN, 2002
Z. Czajka, Zarządzanie
wynagrodzeniami
w Polsce, 2009
Nowy Słownik języka
polskiego, 2002
Słownik języka
polskiego PWN,1998
Popularny słownik
języka polskiego, 2003
Słownik wyrazów
bliskoznacznych pod
red. S. Skorupki, 1971
Nowy Słownik języka
polskiego, 2002
Słownik języka
polskiego, 1998
Słownik Zarządzania
Kadrami, 2005
Słownik ekonomii
PWN, 2008
Popularny Słownik
języka polskiego PWN,
2003
Słownik wyrazów
bliskoznacznych, 1971
Słownik ekonomii
PWN, 2008
W użyciu potocznym oznacza pensję,
wynagrodzenie za pracę26
Stałe wynagrodzenie, (pensja, gaża)
w szczególności dla kierownictwa,
nauczycieli27
Wynagrodzenie regularnie otrzymywa-
ne, za pracę, pensja, płaca28
Stałe wynagrodzenie dotyczące służb
mundurowych29
Stała płaca otrzymywana za wykony-
waną pracę, pensja30
Stałe wynagrodzenie, pensja miesięcz-
na – urzędnicza31
Zapłata, pobory, odszkodowanie, po-
wetowanie czyjejś szkody32
Wynagrodzenie stanowi rekompensatę
za wykonanie prac, za trudy, szkody,
straty. Jest należne i umówione33
Zapłata, pensja, powetowanie czyjejś
szkody, odszkodowanie34
Zapłata za prace, pensja, odszkodowa-
nie za stratę35
Całkowity dochód z pracy mający
charakter świadczenia pracodawcy na
rzecz pracownika jako formy zwrotu
finansowego za podjęcie określonej
pracy i czas poświęcony lub czas
w dyspozycji, efekty ilościowe i jako-
ściowe oraz warunki jej wykonywa-
nia36
Płatność za pracę wykonywaną przez
pracownika37
Uiszczenie należności za coś, suma
podlegająca wypłacie38
Należność za trudy, znoje, wierność,
straty, szkody. Zapłaty można oczeki-
wać, wyznaczać, otrzymać, zrzec się38
Pieniężna i w naturze zapłata za wy-
konywaną pracę. Opłata zatrudnionej
siły roboczej, w której uwzględnia się
wszystkie składniki płacowe, a nie
świadczeniowe czy uzupełniające40
! Struktury wynagradzania.indd 18
2011-06-27 19:08:59
1.1. Istota płacy i wynagrodzenia – próba uporządkowania pojęć
19
9. Zarobek
Popularny Słownik
języka polskiego PWN,
2003
Nowy Słownik języka
polskiego PWN, 2002
Słownik języka
polskiego PWN, 1998
Wynagrodzenie otrzymywane za wy-
konywaną pracę, praca za którą otrzy-
muje się zapłatę, zysk na transakcji
handlowej41
Wynagrodzenie otrzymywane za wy-
konana pracę, także zysk z transakcji
handlowej, praca, za którą otrzymuje
się zapłatę42
Wynagrodzenie otrzymywane za wyko-
naną pracę, zarobiona suma pieniędzy43
1213141516171819202122232425262728293031323334353637383940414243
Strzeszewski określa płacę szeroko – jako sumę dóbr i użyteczności go-
spodarczych uzyskanych w wyniku wymiany za usługi pracy. Uwzględnia
on związek płacy z pracą oraz wymianę między pracodawcą a pracow-
12 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. I, PWN, Warszawa 1984, s. 530.
13 Nowy słownik języka polskiego, red. E. Sobol, PWN, Warszawa 2002, s. 183.
14 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, PWN, Warszawa 1998, s. 497.
15 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. I, Warszawa 1984, s. 638.
16 Nowy Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, op. cit., s. 221.
17 E. Sobol, Popularny Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2003, s. 652.
18 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. II, Warszawa 1984, s. 632.
19 S. Skorupka, Słownik wyrazów bliskoznacznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971,
s. 140.
20 Nowy Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, op. cit., s. 647.
21 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, PWN, Warszawa 1998, s. 666.
22 J. Black, op. cit., s. 306.
23 Nowy Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, op. cit., s. 671.
24 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, PWN, Warszawa 1998, s. 664.
25 Słownik Zarządzania Kadrami, red. T. Listwan, C.H. Beck, Warszawa 2005, s. 116.
26 E. Sobol, op. cit., s. 682.
27 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, PWN, Warszawa 1984, s. 693.
28 Nowy Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, op. cit., s. 676.
29 Z. Czajka, Zarządzanie wynagrodzeniami w Polsce, PWE, Warszawa 2009.
30 Nowy Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, op. cit., s. 1086.
31 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, PWN, Warszawa 1998, s. 567.
32 E. Sobol, op. cit., s. 1173.
33 S. Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa
1968, s. 270.
34 Nowy Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, op. cit., s. 1176.
35 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, PWN, Warszawa 1998, s. 766.
36 Słownik Zarządzania Kadrami, op. cit., s. 176.
37 J. Black, op. cit., s. 545.
38 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. I, PWN, Warszawa 1984, s. 1231.
39 S. Skorupka, Słownik wyrazów bliskoznacznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971, s. 270.
40 J. Black, op. cit., s. 559
41 E. Sobol, op. cit., s. 1235.
42 Nowy Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, op. cit., s. 1241.
43 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, PWN, Warszawa 1998, s. 890.
! Struktury wynagradzania.indd 19
2011-06-27 19:08:59
20
1. Wyznaczniki sprawiedliwego wynagradzania
nikiem. Definicja ta nie jest wystarczająco precyzyjna, ponieważ pojęcia
„płaca” użyto w niej jako ekwiwalentu za usługi pracy człowieka, a „suma
dóbr i użyteczności gospodarczych”44 określa formy ekwiwalentu za pracę
w sposób ogólny.
1.1.3. Prawne definiowanie wynagrodzenia
Większość definicji ma wyraźne zabarwienie prawne, a ich podstawą są
konwencje MOP i inne akty prawne o charakterze międzynarodowym.
W konwencji MOP nr 95 z 1949 roku użyto następującej definicji:
Płaca, bez względu na jej nazwę lub sposób obliczania, oznacza wynagrodzenie
lub zarobki dające się wyrazić w gotówce i ustalone przez umowę lub ustawo-
dawstwo krajowe, które na mocy pisemnej lub ustnej umowy najmu usług na-
leżą się od pracodawcy pracownikowi za pracę wykonaną lub tą, która ma być
wykonana, bądź za usługi świadczone lub które mają być świadczone. Dotyczy
to wszystkich osób, którym jest lub powinno być płacone wynagrodzenie45.
Druga definicja płacy MOP zawarta jest w konwencji nr 100 z 1951
roku i brzmi:
Wynagrodzenie obejmuje płacę oraz wszystkie inne korzyści płacone bezpośred-
nio lub pośrednio w gotówce lub naturze z tytułu zatrudnienia pracownika46.
Podobnie definiowane jest wynagrodzenie w Traktacie Wspólnot Euro-
pejskich (art. 119). Obejmuje ono korzyści uzyskiwane przez pracownika
od pracodawcy z tytułu zatrudnienia bezpośrednio lub pośrednio w gotów-
ce lub naturze47.
Według Leksykonu PWN płaca w sensie prawnym obejmuje wszystkie
należności za pracę przysługujące pracownikowi według umowy o pracę
i na podstawie stosunku pracy48. Zbliżona definicja występuje w Leksykonie
zarządzania:
Wynagrodzenie jest zapłatą za pracę podporządkowaną świadczoną na rzecz
pracodawcy w ramach stosunku pracy. Obejmuje ogół korzyści uzyskiwanych
przez pracownika z tytułu zatrudnienia bezpośrednio lub pośrednio w gotówce
lub naturze49.
44 Cz. Strzeszewski, Ekonomiczna definicja płacy, a iustum salarium w katolickiej nauce
społecznej, „Rocznik Nauk Społecznych KUL” 1985, t. 13, z. 1, s. 24.
45 Konwencje i zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy, tom 1, PWN, Warszawa 1996,
s. 400–401.
46 Konwencje i zalecenia, op. cit., s. 447.
47 J. Boruta, Zakaz dyskryminacji płacowej ze względu na płeć w prawie europejskim, „Praca
i Zabezpieczenia Społeczne” 1995, nr 11.
48 Leksykon PWN, oprac. A. Chodkiewicz, PWN, Warszawa 2004, s. 839.
49 Leksykon zarządzania, red. M. Romanowska, Difin, Warszawa 2004, s. 650.
! Struktury wynagradzania.indd 20
2011-06-27 19:08:59
Pobierz darmowy fragment (pdf)