Darmowy fragment publikacji:
177
51 + 18 = 69
Halina Żółtek
dla klas IV–VI szkoły podstawowej
WSTĘPSŁOWNIK MATEMATYCZNYSŁOWNIK
SŁOWNIK
SŁOWNIK
SŁOWNIK
SŁOWNIK
SŁOWNIK
MATEMATYCZNY
MATEMATYCZNY
MATEMATYCZNY
MATEMATYCZNY
MATEMATYCZNY
MATEMATYCZNY
dla klas IV-VI szkoły podstawowej
Halina Żółtek
SŁOWNIK
SŁOWNIK
SŁOWNIK
SŁOWNIK
SŁOWNIK
SŁOWNIK
MATEMATYCZNY
MATEMATYCZNY
MATEMATYCZNY
MATEMATYCZNY
MATEMATYCZNY
MATEMATYCZNY
dla klas IV-VI szkoły podstawowej
4
Słownik matematyczny
Tekst:
Halina Żółtek
Konsultacja:
Katarzyna Kabzińska
Ilustracje:
Blanka Jakubowska, Wojciech Górski
Redakcja:
Aleksandra Pawlińska
Korekta:
Elżbieta Wójcik, Katarzyna Juszyńska
Opracowanie graficzne, skład, przygotowanie
do druku i projekt okładki:
TYPO 2 Jolanta Ugorowska
Zdjęcie na okładce:
© Poznyakov / Shutterstock.com
Copyright © SBM Sp. z o.o., Warszawa 2015
Copyright © for the illustrations by SBM Sp. z o.o., 2015
Wydanie I
Wydrukowano w Polsce
WSTĘP
5
Drodzy Uczniowie!
W książce znajdziecie wiadomości z matematyki zarówno obowiązkowe
dla uczniów klas 4–6 szkoły podstawowej, jak i dodatkowe.
Słownik został ułożony tematycznie. Korzystanie z niego ułatwi
zamieszczony na końcu książki spis treści.
Słownik może być pomocny podczas opanowywania nowych zagadnień,
ale także ułatwić powtarzanie materiału. Można go czytać rozdział
po rozdziale, jak podręcznik, lub na wyrywki, kiedy będziecie musieli
opanować konkretne pojęcia.
Na końcu znajduje się spis treści oraz alfabetyczny spis nazw wraz
z numerami stron. Dzięki niemu łatwo odnajdziecie interesujące
Was zagadnienia.
Słownik warto zatrzymać po ukończeniu 6. klasy. Zamieszczone
w nim informacje z pewnością przydadzą się Wam w dalszej nauce.
Życzę miłej nauki,
Autorka
66
Szanowni Rodzice i Nauczyciele!
W trosce o to, aby książka była przystępna dla uczniów, umieszczono
w niej mnóstwo humorystycznych ilustracji. Niektóre ćwiczenia mają
formę rebusów bądź łamigłówek, co uatrakcyjni naukę. Słownik przyda się
zarówno uczniom słabym, jak i bardzo dobrym, a nawet celującym.
Ujęcie treści w książce jest nieco inne niż w podręcznikach.
Oprócz definicji pojęć zamieszczono również poglądowe objaśnienia,
łatwe do zrozumienia. W słowniku znalazły się także hasła wykraczające
poza podstawę programową. Dzięki nim dzieci będą mogły poszerzyć
swoją wiedzę.
Warto korzystać ze słownika, przygotowując się do powtórki materiału,
np. przed sprawdzianami (również przed tym kończącym klasę szóstą),
odpowiedziami ustnymi i konkursami matematycznymi. Pomoże on
też przy uzupełnianiu zaległości, np. związanych z nieobecnością
na lekcjach.
Najczęściej jednak książka ta znajdzie swoje zastosowanie jako słownik.
Dzieci będą po nią sięgać, aby w skorowidzu matematycznych nazw
sprawnie wyszukać pojęcia i zagadnienia potrzebne w danym momencie.
Autorka
Słownik matematycznyPODSTAWOWE WIADOMOŚCI
7
Podstawowe wiadomości
MATEMATYKA to nauka o liczbach,
rachunkach, figurach geometrycznych i wielu innych
rachunkach, figurach geometrycznych i wielu innych
ciekawych zagadnieniach.
Matematykę stosujemy codziennie, często nawet o tym nie wiedząc!
Polski matematyk Hugo Steinhaus, żyjący na przełomie XIX i XX wieku,
powiedział:
„Kraj bez matematyki nie wytrzyma
współzawodnictwa z tymi,
którzy uprawiają matematykę.”
To prawda! Bez niej nie powstałyby samochody, samoloty, komputery
i mnóstwo innych rzeczy. Gdyby nie matematyka, trudno by nam było
gospodarować pieniędzmi, robić zakupy czy planować wyjazdy.
Dlatego matematykę
nazywamy
KRÓLOWĄ NAUK.
8
Słownik matematyczny
W matematyce wyróżniamy działy (części), które noszą własne nazwy.
W matematyce wyróżniamy działy (części), które noszą własne nazwy.
Działy matematyki
Najbardziej znane to: ARYTMETYKA
ARYTMETYKA
ALGEBRA
GEOMETRIA
GEOMETRIA
STATYSTYKA
STATYSTYKA
ARYTMETYKA
– to głównie nauka o liczbach i liczeniu (rachunkach).
– to głównie nauka o liczbach i liczeniu (rachunkach).
ALGEBRA
– to taki dział matematyki, w którym w rachunkach
– to taki dział matematyki, w którym w rachunkach
możesz zobaczyć litery.
GEOMETRIA
– to przede wszystkim nauka o figurach geometrycznych
i związkach między nimi.
STATYSTYKA
– to dział matematyki zajmujący się badaniem zjawisk masowych,
czyli takich, gdzie mamy do czynienia z bardzo dużą liczbą
elementów. Dzięki niej możemy na przykład sprawdzić, jak zmienia
się liczba mieszkańców danego państwa. W nauce statystyki
pomocne są tabele, diagramy i wykresy.
Zobacz też: geometria – s. 73, tabela, diagram, wykres – s. 108–111.
ARYTMETYKA
9
Arytmetyka
LICZBY I CYFRY
Co to jest cyfra? Rodzaje cyfr
W dawnych czasach ludzie dostrzegli potrzebę zapisywania, ile ktoś
ma np. kóz czy owiec. Początkowo ostrym narzędziem rysowali kreski
na kościach: jedno zwierzę – jedna kreska.
Zwierząt było mnóstwo, a kości stanowiły materiał trudny w obróbce.
Były twarde i ciężko się na nich cokolwiek rysowało.
Ludzie zaczęli się zastanawiać, jak by sobie uprościć to zapisywanie.
I wymyślili cyfry.
Najczęściej używamy cyfr arabskich.
CYFRY ARABSKIE
to znaki służące do zapisywania liczb (cyfr jest dziesięć):
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
A to ciekawe…
A to ciekawe…
Cyfr arabskich jest dziesięć, ponieważ tyle palców u obu rąk
Cyfr arabskich jest dziesięć, ponieważ tyle palców u obu rąk
mają ludzie.
Chociaż prawdopodobnie wymyślili je Hindusi, to rozpowszechnili
Arabowie – stąd nazwa „arabskie”.
10
Słownik matematyczny
Jako cyfry wykorzystujemy czasem niektóre litery. I to nie tylko
w szyfrach!
CYFRY RZYMSKIE
to poniższe znaki służące do zapisywania liczb:
I, V, X, L, C, D, M
Cyfr rzymskich jest 7. To po prostu duże litery, którym przypisano
wartość liczbową.
cyfra
rzymska
wartość liczbowa
w zapisie arabskim
zapis słowny
I
V
X
L
C
D
M
1
5
10
50
100
500
1000
jeden
pięć
dziesięć
pięćdziesiąt
sto
pięćset
tysiąc
tysiąc
Cyfr rzymskich używamy dziś głównie do zapisu
używamy dziś głównie do zapisu
miesięcy w datach i numerów pięter.
miesięcy w datach i numerów pięter.
ARYTMETYKA
11
Co to jest liczba?
Liczbami są wyniki wszystkich obliczeń i pomiarów.
Liczby zapisujemy za pomocą cyfr lub słów. Przykłady tych zapisów
znajdziesz na stronach 14–16.
W domu, w sklepie, w szkole, w zakładach pracy często trzeba coś liczyć
(ludzi, zwierzęta, pieniądze, lata) lub mierzyć (wysokość, długość itd.).
Bez obliczeń i pomiarów nie zbudujemy domu, nie skonstruujemy
samochodu, samolotu, komputera.
Liczby naturalne
Liczby naturalne to takie, za pomocą których można np. policzyć,
ilu jest uczniów w klasie, ile na Ziemi żyje ludzi, zwierząt, ile jest
ziaren piasku czy gwiazd w Kosmosie.
W życiu codziennym najczęściej używamy liczb naturalnych.
Z liczb naturalnych najmniejsze jest zero.*
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15…
A to ciekawe…
A to ciekawe…
Nie można wypisać wszystkich liczb naturalnych, ponieważ
Nie można wypisać wszystkich liczb naturalnych, ponieważ
zawsze do każdej liczby, na której skończyliśmy, da się dodać 1.
Wtedy otrzymamy następną!
Ułożone kolejno liczby naturalne tworzą ciąg. Trzy kropki na końcu
zapisu oznaczają, że ciąg liczb naturalnych jest nieskończony – nigdy się
nie skończy.
* Niektórzy matematycy nie uważają zera za liczbę naturalną.
12
Słownik matematyczny
Systemy liczenia i zapisywania liczb
Najprostszy system liczenia i zapisywania liczb to
jedynkowy system liczbowy.
Występuje w nim jedna cyfra
– najczęściej pionowa kreska: | (rzadziej znak: 1).
dwa
pięć
||
|||||
Niestety, odczytanie dużych liczb w tej postaci jest pracochłonne, łatwo
też o pomyłkę.
Dawno temu ludzie zauważyli, że do liczenia wygodnie
jest wykorzystywać palce. Dlatego ważną rolę odgrywały
liczby „pięć” i „dziesięć”.
A to ciekawe…
A to ciekawe…
A to ciekawe…
Ciekawy system wymyśliło dawno temu
Ciekawy system wymyśliło dawno temu
Ciekawy system wymyśliło dawno temu
indiańskie plemię Majów. Liczby zapisywano
indiańskie
za pomocą kropek i kresek.
za pomocą kropek i kresek.
– taki symbol oznaczał zero. Zapisywanie
dużych liczb w tym systemie jest trudne.
dużych liczb w tym systemie jest trudne.
jeden
dwa
pięć
sześć
siedem
dziesięć
Dziesiątkowy system pozycyjny
Dziesiątkowy system pozycyjny
Najczęściej posługujemy się dziesiątkowym systemem liczenia
(zobacz na przykładzie złotych):
jedna jedność (jeden złoty): 1
dziesięć jedności to jedna dziesiątka: 10
=
ARYTMETYKA
13
=
dziesięć dziesiątek to jedna setka: 100
dziesięć setek to jeden tysiąc : 1000
dziesięć tysięcy to jedna dziesiątka tysięcy: 10 000
10 dziesiątek tysięcy to jedna setka tysięcy: 100 000
10 setek tysięcy to jeden milion : 1 000 000 itd.
Następną wielką liczbą, która posiada własną nazwę, jest
miliard : 1 000 000 000
Na pieniądzach liczby zapisane są cyframi arabskimi.
Podczas zapisywania dużych liczb w tym systemie często grupujemy cyfry
po trzy (zaczynając od prawej strony), by uprościć ich odczytywanie.
Patrząc na banknoty (papierowe pieniądze) i monety (metalowe
pieniądze), łatwo zrozumieć, jak zapisujemy inne liczby wielocyfrowe:
1 1
(jedenaście)
Niebieska jedynka oznacza jedną dziesiątkę,
a czerwona – jedną jedność. Ta sama cyfra
(w zależności od miejsca – pozycji, na której stoi)
ma inną wartość. Taki system zapisywania liczb
nazywamy pozycyjnym.
2 3 4 (dwieście trzydzieści cztery)
dwie setki, trzy dziesiątki, cztery jedności
W powyższej liczbie kolorem czerwonym zaznaczono rząd jedności
(zawsze na końcu po prawej stronie), niebieskim – rząd dziesiątek,
zielonym – rząd setek.
14
Na początku liczb wielocyfrowych nie piszemy 0
(dopuszczalne jest to tylko w wyjątkowych sytuacjach,
np. w niektórych zapisach dat), mimo że 05 = 5 itp. Napiszemy
zatem 05.01.2015 r. – piąty stycznia dwa tysiące piętnastego roku.
Rzymski system zapisywania liczb
W systemie rzymskim liczby wielocyfrowe tworzymy, zapisując różne
znaki obok siebie.
Zasady zapisywania liczb w systemie rzymskim:
• gdy cyfry obok siebie są jednakowe lub występują w kolejności
od największej do najmniejszej, to liczba jest sumą ich wartości, np.
rzymski
arabski (z rachunkiem)
Zapis liczby
III
VI
XVI
1+1+1 = 3
5+1 = 6
10+5+1 = 16
słowny
trzy
sześć
szesnaście
• gdy cyfra o mniejszej wartości stoi przed większą, to te dwie cyfry
tworzą liczbę równą ich różnicy, np.
rzymski
arabski (z rachunkiem)
Zapis liczby
IV
IX
XIV
5 – 1 = 4
10 – 1 = 9
10+(5 – 1) = 10+4 = 14
słowny
cztery
dziewięć
czternaście
• obok siebie mogą występować dwie lub trzy jednakowe cyfry I, X, C, M,
nie wolno pisać obok siebie znaków V, L, D.
Rozwiąż zadania:
Zad.1: Zapisz w systemie rzymskim liczbę 28.
Zad.2: Zapisz cyframi arabskimi liczbę XIX.
Słownik matematycznyARYTMETYKA
15
Zapisywanie liczb słowami i ich odczytywanie
Zapis liczby
Zapis liczby
arabski
Słowny
arabski
s łowny
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
30
40
zero
jeden
dwa
trzy
cztery
pięć
sześć
siedem
osiem
dziewięć
dziesięć
jedenaście
dwanaście
trzynaście
czternaście
piętnaście
szesnaście
siedemnaście
osiemnaście
dziewiętnaście
dwadzieścia
trzydzieści
czterdzieści
50 pięćdziesiąt
60 sześćdziesiąt
70 siedemdziesiąt
80 osiemdziesiąt
90 dziewięćdziesiąt
100 sto
200 dwieście
300 trzysta
400 czterysta
500 pięćset
600 sześćset
700 siedemset
800 osiemset
900 dziewięćset
1000 jeden tysiąc
2000 dwa tysiące
5000 pięć tysięcy
10 000 dziesięć tysięcy
100 000 sto tysięcy
1 000 000 jeden milion
10 000 000 dziesięć milionów
100 000 000 sto milionów
1 000 000 000 miliard
16
Pozostałe liczby większe od 20, a mniejsze od miliarda, zapiszemy,
korzystając z tabeli na poprzedniej stronie, np.
arabski
21
34
95
103
119
156
190
211
547
806
960
1 005
2 390
15 011
309 000
2 500 003
13 006 000
99 000 000
405 000 600
Zapis liczby
słowny
dwadzieścia jeden
trzydzieści cztery
dziewięćdziesiąt pięć
sto trzy
sto dziewiętnaście
sto pięćdziesiąt sześć
sto dziewięćdziesiąt
dwieście jedenaście
pięćset czterdzieści siedem
osiemset sześć
dziewięćset sześćdziesiąt
jeden tysiąc pięć
dwa tysiące trzysta dziewięćdziesiąt
piętnaście tysięcy jedenaście
trzysta dziewięć tysięcy
dwa miliony pięćset tysięcy trzy
trzynaście milionów sześć tysięcy
dziewięćdziesiąt dziewięć milionów
czterysta pięć milionów sześćset
Jeśli do zapisu liczby potrzebujemy dwóch lub więcej wyrazów z tabeli
na poprzedniej stronie, każde słowo piszemy osobno.
Słownik matematycznyARYTMETYKA
17
Porównywanie liczb naturalnych
Porównywanie liczb to ustalanie, czy jedna z dwóch liczb jest większa
czy mniejsza od drugiej, czy też obie są takie same.
Na razie porównujemy tylko liczby naturalne.
Popatrz na ceny żelków. Które opakowanie jest
tańsze?
Mniejsza jest ta liczba, która oznacza niższą
cenę (tańsze opakowanie).
5 zł
3 zł
3 zł
5 zł
Liczba 3 jest mniejsza od liczby 5.
Matematycy wymyślili symbol zastępujący zwrot
„jest mniejsza od”:
Znak wygląda jak dach przewróconego domu:
Bogaty człowiek ma więcej pieniędzy – zwykle mieszka
w domu. Biedny ma mniej pieniędzy – nie stać go
na kupno domu.
Większą liczbę zapisujemy „pod dachem” (w domu):
Piszemy: 3 5. Czytamy: Liczba 3 jest mniejsza od liczby 5.
Piszemy: 5 3. Czytamy: Liczba 5 jest większa od liczby 3.
Pobierz darmowy fragment (pdf)