Niniejsza publikacja jest efektem czteroletniej pracy z pacjentami z zaburzeniami głosu. Wykorzystanie elementów techniki śpiewu klasycznego z indywidualnym dostosowaniem do możliwości ćwiczącego może stanowić uzupełnienie i urozmaicenie terapii foniatrycznej oraz fizykoterapeutycznej chorych z dysfoniami czynnościowymi i organicznymi.
Streszczenie
Rehabilitacja chorych z zaburzeniami głosu jest istotną częścią ich leczenia. Wobec zwiększającej się liczby zachorowań wśród wielu grup zawodowych ważna jest optymalizacja metod rehabilitacyjnych.
Przeprowadziłam badania nad zastosowaniem elementów śpiewu klasycznego w rehabilitacji 56 kobiet i mężczyzn wieku od 18 do 57 lat ze średnią wieku 35,8 roku, u których wystąpiły zaburzenia głosu na tle czynnościowym i organicznym. Większość z nich pracowała w zawodzie nauczycielskim. Każdy pacjent zrealizował minimum 3 jednogodzinne spotkania.
Wykonałam rutynowe badanie narządu głosu i czasu fonacji oraz komputerowe pomiary pola głosowego przed i po zakończeniu terapii. Stwierdziłam istotną statystycznie poprawę wielkości pola głosowego i średniego czasu fonacji. Rodzaj zaburzeń, muzykalność i wiek przy indywidualizacji programu ćwiczeń nie miały wpływu na wyniki rehabilitacji.
Wprowadzenie elementów techniki śpiewu klasycznego do rehabilitacji chorych z zaburzeniami głosu może stanowić uzupełnienie terapii foniatrycznej i fizykoterapeutycznej.
Darmowy fragment publikacji:
elementów
Badanianad
zastosowaniem
śpiewu klasycznego
w r e h a b i l i t a c j i chorych
z zaburzeniamigłosu
Maria Izabela
Mielnik
M. I. Mielnik, Badania nad zastosowaniem elementów śpiewu klasycznego w rehabilitacji chorych z zaburzeniami głosu,
Kraków 2011; ISBN: 978-83-7587-893-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011
© Copyright by O(cid:31)cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011
Recenzent pracy doktorskiej „Zastosowanie elementów śpiewu
klasycznego w rehabilitacji chorych z zaburzeniami głosu”:
prof. zw. dr hab. med. Stanisław Klajman
Redakcja wydawnicza:
Izabela Rutkowska
Opracowanie typogra(cid:31)czne:
Andrzej Augustyński
Opracowanie gra(cid:31)czne zapisu nutowego:
Andrzej Augustyński
Projekt okładki:
Ewa Beniak-Haremska
Publikacja została do(cid:31)nansowana przez
Gdański Uniwersytet Medyczny
ISBN 978-83-7587-893-6
O(cid:31)cyna Wydawnicza „Impuls”
30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5
tel. (12) 422-41-80, fax: (12) 422-59-47
www.impulso(cid:31)cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulso(cid:31)cyna.com.pl
Wydanie I, Kraków 2011
M. I. Mielnik, Badania nad zastosowaniem elementów śpiewu klasycznego w rehabilitacji chorych z zaburzeniami głosu,
Kraków 2011; ISBN: 978-83-7587-893-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011
Spis treści
zaburzeniami głosu ..................................................................................... 43
Pacjenci muzykalni z czynnościowymi zaburzeniami głosu ........... 43
Niemuzykalni pacjenci z czynnościowymi zaburzeniami głosu .... 46
Porównanie wyników badań pacjentów muzykalnych
Wstęp .................................................................................................................. 7
Rys historyczny ........................................................................................... 7
Neurofizjologiczne podstawy tworzenia głosu ....................................... 8
Podstawy czynności fonacyjnej krtani ..................................................... 11
Rola oddychania w mowie i śpiewie ......................................................... 13
Podstawowe pojęcia związane z głosem .................................................. 17
Przegląd literatury ............................................................................................. 19
Opis badań ......................................................................................................... 29
Cel pracy ....................................................................................................... 29
Charakterystyka badanych i metoda badań ............................................ 29
Charakterystyka badanych ................................................................... 29
Metoda badań ....................................................................................... 31
Rehabilitacja i przykłady ćwiczeń ....................................................... 33
Analiza statystyczna .............................................................................. 41
Wyniki badań .................................................................................................... 43
Wyniki rehabilitacji chorych z czynnościowymi
i niemuzykalnych z czynnościowymi zaburzeniami głosu .............. 49
Wyniki rehabilitacji chorych z organicznymi zaburzeniami głosu ..... 51
Muzykalni pacjenci z organicznymi zaburzeniami głosu ................ 51
Niemuzykalni pacjenci z organicznymi zaburzeniami głosu .......... 53
Porównanie wyników badań pacjentów muzykalnych
Porównanie wyników rehabilitacji pacjentów z czynnościowymi
i organicznymi zaburzeniami głosu ......................................................... 58
Przykładowe wyniki badań .................................................................. 61
Dyskusja ............................................................................................................. 65
Spostrzeżenia i wnioski .................................................................................... 71
Aneks .................................................................................................................. 73
Bibliografia ......................................................................................................... 75
Spis tabel, rysunków i wykresów ..................................................................... 81
Spis tabel ....................................................................................................... 81
Spis rysunków .............................................................................................. 81
Spis wykresów .............................................................................................. 82
Streszczenie ........................................................................................................ 85
Summary ............................................................................................................ 87
i niemuzykalnych z organicznymi zaburzeniami głosu ................... 56
M. I. Mielnik, Badania nad zastosowaniem elementów śpiewu klasycznego w rehabilitacji chorych z zaburzeniami głosu,
Kraków 2011; ISBN: 978-83-7587-893-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011
Składam serdeczne podziękowania za pomoc w publikacji
prof. dr. hab. med. Piotrowi Lassowi,
Dziekanowi Wydziału Nauk o Zdrowiu GUMed,
oraz Pani Prodziekan, dr n. med. Aleksandrze Gaworskiej-Krzemińskiej.
M. I. Mielnik, Badania nad zastosowaniem elementów śpiewu klasycznego w rehabilitacji chorych z zaburzeniami głosu,
Kraków 2011; ISBN: 978-83-7587-893-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011
Wstęp
Rys historyczny
Śpiew, ujęty w ustaloną lub zaimprowizowaną formę, towarzyszył ludz-
kości w trakcie rozwoju kulturalnego [3]. Odgrywał znaczną rolę
w dramatach starogreckich wprowadzających postacie Orfeusza, Am-
fitriona, Ariona, Melpomeny. Często miał charakter popisowy – świadczy o tym
m.in. twórczość Eurypidesa, który w swoich tragediach wprowadził rodzaj wirtu-
ozowskiej arii.
Dramaty rzymskie również zawierały wokalne partie zwane canticas. Do na-
szych czasów dotrwały muzycznie opracowane ody wybitnych poetów, np. Hora-
cego i Catulli.
Średniowiecze i Renesans w znacznym stopniu podporządkowały sztukę
wokalną potrzebom Kościoła (rozwój chorału gregoriańskiego). Ideałem stał się
śpiew łagodny o umiarkowanej i jednolitej dynamice. Poszczególne głosy były
głosami chłopięcymi zgodnie z zasadą mulier taceat in ecclesia („niech kobieta
milczy w kościele”) [64]. Swoje pole do popisu mieli także śpiewacy świeccy –
trubadurzy i truwerzy we Francji, bardowie w Europie Północnej, minesingerzy
i meistersingerzy w Niemczech [3].
Przemiany w muzyce po 1600 roku związane z powstaniem pierwszej opery
(Dafne Jacopo Periego w 1598 roku) przyczyniły się do rozwoju śpiewu arty-
stycznego.
W XVII i XVIII wieku nastąpił bujny rozkwit sztuki bel canto. Kunszt wo-
kalny kastratów został doprowadzony do perfekcji. Z łatwością wykorzystali dłu-
gie frazy oddechowe, w czym pomagały im warunki anatomiczno-fizjologiczne
(„dziecięcy” rozmiar szpary głośni przy płucach dorosłego mężczyzny)1 [21, 58].
Tekst ginął w bogactwie ozdobników i fioritur wokalnych. Dopiero począwszy
od Christopha W. Glucka śpiew został skierowany na inne tory – przywrócono
równowagę między muzyką a tekstem słownym. Wówczas też rozwijała się nauka
o fizjologii śpiewu. Już w XVI wieku Rosettus („Libellus”, 1529), a z początkiem
1 Farinelli był w stanie wyśpiewać jedną nutę przez dwie minuty – obecnie od profesjonalnego
wokalisty wymaga się czasu fonacji wynoszącego 30 sekund [58].
M. I. Mielnik, Badania nad zastosowaniem elementów śpiewu klasycznego w rehabilitacji chorych z zaburzeniami głosu,
Kraków 2011; ISBN: 978-83-7587-893-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011
(cid:31)
XVII wieku także Domenico P. Cerone („El melopèo y maestro”, 1613) zwrócili
uwagę na racjonalne dysponowanie oddechem, przestrzegali przed forsowaniem
głosu, tremolację uważali za zjawisko niepożądane.
W związku z rozwojem techniki wokalnej zaczęły powstawać pierwsze szko-
ły śpiewacze, które wykształciły własne metody pedagogiczne. W XVII wieku
działały dwie czołowe szkoły: bolońska i neapolitańska (do tej ostatniej należał
np. Nicola Porpora, nauczyciel Carlo Broschiego, znanego jako Farinelli). Dały
one podstawy techniczne i estetyczne rozwoju sztuki śpiewaczej do XIX wieku.
Około 1829 roku centrum operowego życia stał się Paryż, w którym osiedliło
się wielu wybitnych kompozytorów (Cherubini, Bellini, Meyerbeer, Donizetti).
Stworzyli oni nowy gatunek – tzw. operę heroiczną.
Rozwój liryki wokalnej w XIX wieku doprowadził do wyspecjalizowania się
śpiewaków w tej niełatwej sztuce (Jenny Lind, Julius Stockhausen). Również ope-
ra Giuseppe Verdiego (do wykonywania partii w operach Verdiego wymagana
jest specjalna technika i rodzaj głosu voci verdiani) wykształciła grono wybitnych
wykonawców, takich jak: M. Battistini, A. Patti, M. Sembrich-Kochańska.
Wraz z powstaniem dramatu muzycznego, którego twórcą był Ryszard Wag-
ner, rosło zapotrzebowanie na artystów obdarzonych potężnymi głosami. W celu
kształcenia śpiewaków tego typu powstały Grosse Gesang Schule für Deutschland
w Monachium (1854) oraz szkoła w Beyreuth [64]. Ówcześni pedagodzy osiągali
imponujący poziom nauczania wyłącznie dzięki doświadczeniom praktycznym.
Wymienia się włoski, francuski czy też niemiecki styl śpiewania. Wybitny pe-
dagog Mathilde Marchesi (1821–1913), nauczycielka Nelly Melby i Emmy Calvè,
sukcesorka Manuela Garcii, stwierdziła, że istnieją tylko dwie szkoły wokalne:
dobra i zła. Już ponad sto lat temu podkreślała, że pedagog śpiewu i wokalista
powinni posiadać podstawową wiedzę z zakresu anatomii i fizjologii aparatu gło-
sowego [34]. Postulat ten doczekał się realizacji przede wszystkim dzięki lekarzom
działającym w środowisku wokalistów. Wskutek tworzącej się między nimi współ-
pracy wymieniano doświadczenia w zakresie optymalizacji technik kształcenia
głosu śpiewaczego oraz możliwości wykorzystania ich elementów w rehabilitacji
zaburzeń fonacyjnych.
Neurofizjologiczne podstawy tworzenia głosu
Artykułowany głos, będący nośnikiem przekazywania myśli człowieka, od daw-
na wzbudzał zainteresowanie uczonych. W II wieku lekarz rzymski Galen przyrów-
nał krtań do instrumentu, tzw. tibii, a w XV wieku Leonardo da Vinci przedstawił
rysunki tego narządu głosu. Krótko po nim włoski anatom Vesal opisał szparę głośni
jako źródło dźwięku [60]. Budowę i czynność narządu głosu badali w wiekach śred-
nich Fabricius ab Aquapendente, później Morgagni, Ferrein i inni. W Polsce tą
tematyką zajmował się prekursor foniatrii Jan Siestrzyński (1788–1824) – prezen-
M. I. Mielnik, Badania nad zastosowaniem elementów śpiewu klasycznego w rehabilitacji chorych z zaburzeniami głosu,
Kraków 2011; ISBN: 978-83-7587-893-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011
(cid:31)
tując swoje tezy w dziele pt. Teoryja i mechanizm mowy z 1820 roku. Później tym
zagadnieniem zainteresował się Władysław Ołtuszewski (1855–1922) oraz autorzy
współcześni [23].
Narząd głosu składa się z części centralnej i obwodowej, która dzięki po-
łączeniom nerwowym tworzy całość z analizatorem ośrodkowego centralnego
układu nerwowego. Analizator korowy jest umiejscowiony w korze mózgowej
płatów czołowych. W pierwszym i trzecim zakręcie czołowym znajduje się ośro-
dek oddechowy krtani, natomiast w rdzeniu przedłużonym – ośrodki dla nerwów
zaopatrujących krtań. Ścisłe współdziałanie głosu, słuchu, mowy i oddychania
wytwarza się dzięki powiązaniu (za pomocą połączeń nerwowych) ośrodków
korowych głosu z ośrodkami czuciowymi i ruchowymi mowy oraz z ośrodkami
słuchu i oddychania. Analizator kinestetyczny i słuchowy kontroluje współdzia-
łanie ośrodków mózgowych związanych z wytwarzaniem głosu i mowy.
Czynność narządu głosu i mowy jest kontrolowana przez układ nerwowy
drogą czucia głębokiego przez kompensowanie elastycznych właściwości i napię-
cia mięśni układu oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnego [49].
Raoul Husson w 1950 roku ogłosił nowa teorię zwaną nerwowo-mięśniową
lub neurochronaksyjną. Według niego praca całości narządu głosowego jest
sterowana przez ośrodkowy układ nerwowy łącznie ze strunami głosowymi. Ich
drgania wywołują impulsy nerwowe docierające przez nerwy do krtani i powo-
dujące skurcz mięśnia głosowego. Każdy impuls wywołuje jeden skurcz, który
rozwiera szparę głośni, rozkurcz zaś ją zamyka. Liczba drgań strun głosowych
odpowiada liczbie impulsów nerwowych wysyłanych przez ośrodkowy układ
nerwowy. Teoria Hussona, aczkolwiek błędna, przyczyniła się do rozwoju prac
badawczych oraz zwrócenia uwagi na znaczenie ośrodkowego układu nerwowego
dla czynności śpiewu i artykulacji [9].
Narząd głosu składa się z efektora obwodowego i analizatora ośrodkowego,
które są scalone dzięki połączeniom nerwowym. Krtań jest główną częścią efek-
tora obwodowego; stanowi generator dźwięku napędzanego powietrzem z płuc.
Dźwięk tworzony w krtani nabiera mocy w przestrzeniach rezonacyjnych położo-
nych powyżej głośni, zwanych nasadą, oraz leżących poniżej głośni.
Głos ludzki jest często porównywany z instrumentem muzycznym (pe-
dagodzy śpiewu mówią o „żywym” instrumencie). W jego przypadku źródłem
dźwięku podstawowego są drgające fałdy głosowe, głównym torem – nasada,
a „miechem napędowym” – płuca i mięśnie oddechowe (rysunek 1). Mechanizm
ten jest sterowany przez ośrodkowy układ nerwowy i kontrolowany przez narząd
słuchu [22, 23].
W okolicy podgłośniowej wzrasta ciśnienie powietrza pod zwartymi fał-
dami głosowymi. Przekroczenie przez ciśnienie określonej wartości krytycznej
powoduje rozwarcie strun głosowych. Przez głośnię wpływa powietrze, ciśnie-
nie w okolicy podgłośniowej spada, fałdy głosowe zaś wracają do pierwotnego
M. I. Mielnik, Badania nad zastosowaniem elementów śpiewu klasycznego w rehabilitacji chorych z zaburzeniami głosu,
Kraków 2011; ISBN: 978-83-7587-893-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011
ustawienia. Zgodnie z prawem Bernouillego zwiększona prędkość przepływająca
w zwężeniu powoduje obniżenie ciśnienia prostopadle do ściany zwężenia.
Efekt Bernouillego odgrywa główną rolę w rejestrze piersiowym, natomiast
w głowowym i falsecie podczas zamykania głośni dominują siły elastyczne [23].
(cid:31)(cid:30)
Rysunek 1. Schemat budowy i działania narządu głosu według Stanisława Klajmana
o.u.n. – ośrodkowy układ nerwowy, o.cz. – ośrodki czuciowe, o.r. – ośrodki ruchowe, n.s. – narząd
słuchu
Źródło: opracowanie własne na podstawie: S. Klajman [23].
Pobierz darmowy fragment (pdf)