Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00225 003305 22433734 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Bank Centralny na współczesnym rynku pieniężnym - ebook/pdf
Bank Centralny na współczesnym rynku pieniężnym - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 282
Wydawca: C. H. Beck Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-255-1806-6 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> inne
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Rozdział pierwszy podejmuje problemy związane z przedmiotowym i podmiotowym zakresem transakcji banku centralnego na współczesnym rynku pieniężnym. Uwaga została skupiona na analizie jego segmentów i zasadniczych cech. Rozważania dotyczą również ewolucji zadań banku centralnego na rynku pieniężnym oraz jego strategii z perspektywy postępującej fi nansyzacji gospodarki globalnej. Rozdział zamykają problemy banków centralnych „wciągniętych” w budowanie sieci bezpieczeństwa fi nansowego skierowanej na potrzeby zachowania stabilności współczesnego rynku pieniężnego.

Rozdział drugi rozwija problemy towarzyszące bankom centralnym w kształtowaniu podaży pieniądza i stóp procentowych współczesnego rynku pieniężnego. Analizie poddano rozumienie podaży pieniądza, podstawowe stopy procentowe banku centralnego, ich relacje z bankowymi i rynkowymi stopami procentowymi, uwzględniając przy tym strukturę terminową i rodzajowe zróżnicowanie stóp procentowych. Funkcje banku centralnego na współczesnym rynku bankowym analizowane są w trzech płaszczyznach: regulowania podaży pieniądza na rynku bankowym, kształtowania krótkoterminowych stóp procentowych, a także zastosowania papierów wartościowych w transakcjach z podmiotami współczesnego rynku pieniężnego.

Rozdział trzeci koncentruje się na analizie dyscypliny regulacyjnej obowiązującej banki w transakcjach wzajemnych i z bankiem centralnym. Rynek tych transakcji nazywany współcześnie zamkniętym lub międzybankowym decyduje o stopniu płynności ogólnogospodarczej reprezentowanej przez płynność sektora bankowego. Problemom regulowania płynności banków i sektora bankowego na rynku międzybankowym poświęcono wiele uwagi, zakładając, że brak sprawności tego mechanizmu utrudnia transmisję impulsów monetarnych do gospodarki. Banki centralne na współczesnym rynku międzybankowym stosują różne instrumenty służące kontroli rynkowych stóp procentowych i realizacji celu infl acyjnego. Instrumenty te zostały szeroko zaprezentowane w rozdziale.

Rozdział czwarty wskazuje na zmiany zachodzące w obszarze transakcji banku centralnego na współczesnym rynku walutowym. Rynek ten posiada szereg specyfi cznych cech, które sprawiają, że transakcje na nim mają w coraz szerszym zakresie charakter terminowy. Sposób ich przeprowadzania, stosowane instrumenty i wynikające konsekwencje poddano syntetycznej ocenie. Głównym przedmiotem analizy w tym rozdziale są jednak instrumenty banku centralnego stosowane na rynku spot wykorzystywane do celów regulowania kursu walutowego. Wskazuje się na różnice w sposobie oddziaływania banku centralnego na kursy walutowe, charakteryzuje skuteczność podejmowanych w tym celu interwencji i określa sposób zarządzania rezerwą

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

PykaBankCentr 16/8/10 3:44 PM Page 1 Opracowanie jest poÊwi´cone roli banku centralnego pełniàcego funkcje wa˝ - nej instytucji dyscypliny regulacyjnej na współczesnym rynku pieni´˝nym, odpo - wie dzialnego za cele i instrumenty polityki monetarnej, stabilnoÊç i bezpieczeƒstwo finansowe. Autorka: • podejmuje kwestie zwiàzane z przedmiotowym i podmiotowym zakresem transakcji banku centralnego na współczesnym rynku pieni´˝nym, • omawia problemy towarzyszàce bankom centralnym w kształtowaniu poda˝y pieniàdza i stóp procentowych współczesnego rynku pieni´˝nego, • poddaje analizie dyscyplin´ regulacyjnà obowiàzujàcà banki w transakcjach wzajemnych i z bankiem centralnym, • wskazuje na zmiany zachodzàce w obszarze transakcji banku centralnego na współ czes - nym rynku walutowym, • prezentuje studium przypadków słu˝àcych weryfikacji zmian strategii i celów polityki mo - netarnej, rozwiàzaƒ w sprawowaniu przez banki centralne dyscypliny regulacyjnej, wyko - rzystywanych instrumentów i oceny skutecznoÊci oddziaływania banków centralnych we wszystkich obszarach funkcjonowania współczesnego rynku pieni´˝nego, • weryfikuje przemiany zachodzàce w zadaniach Narodowego Banku Polskiego na rynku pieni´˝nym, • podejmuje problemy bankowoÊci centralnej powstajàce na globalnym rynku pieni´˝nym. „Recenzowana ksià˝ka stanowi przykład umiej´tnego i bardzo rzetelnie przygotowanego kom - pendium wiedzy o funkcjonowaniu banku centralnego w warunkach współczesnego rynku pie - ni´˝nego. Jest ona bez wàtpienia pozycjà, która wypełnia luk´ w piÊmiennictwie ekonomicznym poÊwi´conym bankowoÊci centralnej. Zaletà ksià˝ki jest głównie fakt ukazania miejsca funkcji i zadaƒ banku centralnego w ró˝nych segmentach rynku pieni´˝nego: bankowym, mi´dzy ban - kowym i walutowym. (...). Autorka podejmuje klarownà dla czytelnika prób´ egzemplifikacji pod j´tych zagadnieƒ (...) i ukazania ich w całym bogactwie praktyki i zmiennoÊci rynków finansowych współczesnego ˝ycia gospodarczego, przemian instytucjonalnych oraz procesów internacjonalizacji”. Prof. zw. dr hab. Wiesława Przybylska-KapuÊciƒska Katedra Teorii Pieniàdza i Polityki Pieni´˝nej Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Prof. dr hab. Irena Pyka jest pracownikiem naukowo-dydaktycznym Katedry Finansów Akademii Ekonomicznej w Katowicach. W roku 2008 została kierownikiem Zakładu BankowoÊci. Zajmuje si´ problematykà rynków finansowych i funkcjonowania sektora bankowego, identyfikujàc jednoczeÊnie kierunki i konsekwencje oddziaływania banku centralnego na te obszary. www.sklep.beck.pl e-mail: dz.handlowy@beck.pl http://www.beck.pl tel. 22 31 12 222, fax 22 33 77 601 Cena 44 z∏ B a n k c e n t r a l n y n a w s p ó ł c z e s n y m I r e n a P y k a r y n k u p i e n i ´ ˝ n y m Irena Pyka Bank centralny na współczesnym rynku pieni´˝nym •dyscyplina regulacyjna •skutecznoÊç •instrumenty E S N A N I F strPyka 12/8/10 11:27 AM Page 1 Bank centralny na współczesnym rynku pieni´˝nym strPyka 12/8/10 11:27 AM Page 2 E S N A N I F strPyka 12/8/10 11:27 AM Page 3 Irena Pyka Bank centralny na współczesnym rynku pieni´˝nym •dyscyplina regulacyjna •skutecznoÊç •instrumenty Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2010 Wydawca: Dorota Ostrowska-Furmanek Redakcja merytoryczna: Marta Komajda Recenzent: prof. zw. dr hab. Wiesława Przybylska-Kapuścińska Projekt okładki i stron tytułowych: GRAFOS Ilustracja na okładce: © Kurt Kleemann/iStockphoto.com Publikacja dofi nansowana przez Akademię Ekonomiczną w Katowicach Seria: Finanse © Wydawnictwo C.H. Beck 2010 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: Poznańskie Zakłady Grafi czne ISBN 978-83-255-1806-6 Spis treści Wstęp ......................................................................................................................... 1. Aktywność banku centralnego na współczesnym rynku pieniężnym ................. 1.1. Istota, podział i funkcje współczesnego rynku pieniężnego ............................. 1.2. Ewolucja zadań banku centralnego na rynku pieniężnym ............................... 1.3. Strategie polityki monetarnej w erze fi nansyzacji gospodarki ......................... 1.4. Bank centralny w sieci bezpieczeństwa współczesnego rynku pieniężnego ..... 2. Bank centralny na współczesnym rynku bankowym ........................................... 2.1. Zasady i instrumenty regulowania podaży pieniądza kredytowego ................. 2.2. Polityka stopy procentowej banku centralnego ............................................... 2.3. Stopy procentowe współczesnego rynku bankowego ...................................... 2.4. Zastosowanie papierów wartościowych w operacjach banku centralnego na współczesnym rynku pieniężnym .................................................................. 3. Bank centralny na rynku międzybankowym ........................................................ 3.1. Rola współczesnego rynku międzybankowego w regulowaniu płynności sektora bankowego ....................................................................................... 3.2. Zakres operacji banku centralnego na współczesnym rynku międzybankowym ......................................................................................... 3.3. Instrumenty banku centralnego na współczesnym rynku międzybankowym ... 86 91 4. Bank centralny na współczesnym rynku walutowym .......................................... 101 4.1. Cechy współczesnego rynku walutowego ....................................................... 101 4.2. Determinanty i skuteczność operacji banku centralnego na rynku walutowym ................................................................................................... 107 4.3. Rola rezerw walutowych banku centralnego ................................................... 111 4.4. Interwencje banku centralnego na rynku walutowym ..................................... 115 5. Narodowy Bank Polski na rynku pieniężnym ....................................................... 122 5.1. Przesłanki i cele polityki pieniężnej NBP ......................................................... 122 5.2. Polityka stóp procentowych NBP na rynku pieniężnym ................................... 135 5.3. Operacje NBP na rynku międzybankowym ..................................................... 144 5.4. NBP na walutowym rynku pieniężnym ........................................................... 160 5.5. Niestandardowe instrumenty NBP w stabilizowaniu rynku pieniężnego ......... 175 6. Rynek pieniężny w gospodarce globalnej ............................................................ 182 6.1. Architektura globalnego rynku pieniężnego ................................................... 182 6.2. Zmiany w strukturze globalnego rynku bankowego ........................................ 188 6.3. Rozwój rynku pieniężnego strefy euro ............................................................ 203 6.4. Przemiany rynku pieniężnego Europy Środkowo-Wschodniej ......................... 221 6.5. Banki centralne wobec kryzysu na globalnym rynku pieniężnym .................... 235 Bibliografi a ................................................................................................................ 258 Indeks ........................................................................................................................ 269 7 11 11 25 36 49 57 57 64 70 76 81 81 5 Wstęp Rozwój bankowości centralnej ma długoletnią tradycję. Pierwsze banki centralne po- wstały w XVII wieku. Ich rola w systemie fi nansowym i gospodarczym zmieniała się jednak w czasie i nadal stale podlega ewolucji. Globalizacja gospodarki światowej oraz towarzyszący jej swobodny przepływ pieniądza i kapitału znacznie zwiększyły niesta- bilność współczesnego rynku pieniężnego. Zmniejszyło się także zaufanie do walut wymienialnych opartych na mechanizmie kursowym powstałym na gruzach poro- zumień z Bretton Woods i dużej wewnętrznej autonomii polityki pieniężnej. Wzrosły więc oczekiwania wobec banku centralnego pełniącego na współczesnym rynku pie- niężnym rolę instytucji zaufania publicznego. Tymczasem dynamiczny wzrost innowacji fi nansowych stymulowany rozwojem inżynierii fi nansowej sprzyja powstawaniu nowych aktywów obrotowych, instrumen- tów i rynków fi nansowych często wykraczających poza zakres sprawowanej przez banki centralne dyscypliny regulacyjnej. Kapitał międzynarodowy, poszukując na glo- balnym rynku pieniężnym korzystnych inwestycji fi nansowych, wywołuje asymetrię walutową, wzmagając ryzyko kursowe i ataki spekulacyjne. „Magiczna” siła rynku realokuje więc ogromną ilość pieniądza i kapitału, zwiększając niestabilność współ- czesnego rynku pieniężnego, a banki centralne nie znalazły skutecznych metod jej przezwyciężania. W skali międzynarodowej powstał system określony standards-survrillance- -compliance, w którym banki centralne pełnią rolę ważnej instytucji międzynawowej odpowiadającej za bezpieczeństwo współczesnego rynku pieniężnego. Z upływem czasu zwiększyły one zakres swej odpowiedzialności za stabilność fi nansową global- nej gospodarki światowej. Na szczeblu narodowym dostosowały strategie i cele polity- ki monetarnej do zmieniających się wewnętrznych i zewnętrznych warunków otocze- nia gospodarczego. W większym stopniu wykorzystują niestandardowe instrumenty polityki pieniężnej w kształtowaniu równowagi monetarnej współczesnego rynku pieniężnego. 7 Wstęp Globalny kryzys fi nansowy pokazał jednak, że działania te są niewystarczające i nieskuteczne wobec ogromnego ryzyka systemowego współczesnego rynku pienięż- nego. Szybkość, z jaką międzynarodowy kryzys fi nansowy „zarażał” państwa global- nej gospodarki światowej, i „niewyobrażalne” skutki, które spowodował, zmniejszy- ły dystans między lokalną niestabilnością rynku pieniężnego a globalnym kryzysem gospodarczym. Banki centralne reagowały na tę sytuację w różny sposób. W szerokim zakresie wy- korzystały niestandardowe instrumenty regulacyjne i podejmowały działania wspól- nie z władzą publiczną. Ich pomoc była jednak rozłożona w czasie, nieskoordynowa- na, a zatem i nieskuteczna. Skuteczność działań banku centralnego interpretowana jako jego zdolność do za- pobiegania sytuacjom kryzysowym i minimalizowania ich negatywnych następstw [Wojtyna, 2004, s. 16] znalazła swe ważne miejsce w niniejszej publikacji. Problem ten przedstawiony został wielowątkowo, zarówno na tle wydarzeń współczesnych, jak też w kontekście doświadczeń wynikających z rozwoju gospodarki globalnej i zmian o charakterze historycznym. Analizie tych zagadnień towarzyszyło podejście prakse- ologiczne, a zatem takie, w którym skuteczność jest interpretowana jako działanie ce- lowe, zarówno o swym pozytywnym, jak też i negatywnym wymiarze, stanowiąc jeden z trzech walorów praktycznych sprawnego działania [Kotarbiński, 1973, s. 113–116; Czermiński, 1975, s. 25]. W opracowaniu z kilku powodów na marginesie rozważań pozostawiono kwantytatywne ujęcie skuteczności polityki monetarnej. Przede wszyst- kim dlatego, że pomiar skuteczności polityki monetarnej nie był głównym celem opra- cowania. Ponadto nowoczesne, bardzo złożone metody oceny skuteczności polityki monetarnej [szerzej na ten temat: Kokoszczyński, 2004, s. 185–197], z uwagi na swój uproszczony i często nierealistyczny opis rzeczywistości gospodarczej, zdaniem wielu badaczy nie pozwalają na miarodajną jej ocenę. Metody te zostały także skompromi- towane przez globalny kryzys fi nansowy. W monografi i przyjęto ponadto pogląd, że skuteczność polityki monetarnej banku centralnego jest pojęciem wielowymiarowym i trudnym do jednoznacznego zdefi niowania. Dlatego też można ją analizować z kilku punktów widzenia: celów, instrumentów, struktury podmiotowej (instytucjonalnej) władz monetarnych, stopnia uznaniowości oraz otoczenia zewnętrznego [Wojtyna, 2004, s. 86 i dalsze]. Skomplikowane metody pomiaru nie są w stanie uwzględnić tej złożoności i dlatego ocena skuteczności działań banku centralnego w większym stopniu powinna bazować na narracji (tradycyjna metoda opisu). Metoda ta, jak też analiza prostych wskaźników (tzw. proste metody pomiaru), stały się podstawą oceny skuteczności polityki monetarnej w prezentowanej monografi i. Podejście to stworzyło bazę do długoterminowych porównań działań banku cen- tralnego. Umożliwiło też spojrzenie na bank centralny jak na instytucję o zmieniającej się roli, funkcjach i zakresie działania. Przedmiotem opracowania jest bowiem współczesny rynek pieniężny rozpatry- wany z perspektywy rozwoju jego różnych segmentów, przekształcony w gospodar- 8 Wstęp ce globalnej w złożoną strukturę instytucjonalną. Analizie więc została poddana rola banku centralnego pełniącego funkcje ważnej instytucji dyscypliny regulacyjnej na współczesnym rynku pieniężnym, odpowiedzialnego za cele i instrumenty polityki monetarnej, stabilność i bezpieczeństwo fi nansowe. Problemom tym podporządko- wano też treści kolejnych rozdziałów monografi i. Rozdział pierwszy podejmuje problemy związane z przedmiotowym i podmio- towym zakresem transakcji banku centralnego na współczesnym rynku pieniężnym. Uwaga została skupiona na analizie jego segmentów i zasadniczych cech. Rozważania dotyczą również ewolucji zadań banku centralnego na rynku pieniężnym oraz jego strategii z perspektywy postępującej fi nansyzacji gospodarki globalnej. Rozdział za- mykają problemy banków centralnych „wciągniętych” w budowanie sieci bezpieczeń- stwa fi nansowego skierowanej na potrzeby zachowania stabilności współczesnego rynku pieniężnego. Rozdział drugi rozwija problemy towarzyszące bankom centralnym w kształtowa- niu podaży pieniądza i stóp procentowych współczesnego rynku pieniężnego. Anali- zie poddano rozumienie podaży pieniądza, podstawowe stopy procentowe banku cen- tralnego, ich relacje z bankowymi i rynkowymi stopami procentowymi, uwzględniając przy tym strukturę terminową i rodzajowe zróżnicowanie stóp procentowych. Funk- cje banku centralnego na współczesnym rynku bankowym analizowane są w trzech płaszczyznach: regulowania podaży pieniądza na rynku bankowym, kształtowania krótkoterminowych stóp procentowych, a także zastosowania papierów wartościo- wych w transakcjach z podmiotami współczesnego rynku pieniężnego. Rozdział trzeci koncentruje się na analizie dyscypliny regulacyjnej obowiązują- cej banki w transakcjach wzajemnych i z bankiem centralnym. Rynek tych transak- cji nazywany współcześnie zamkniętym lub międzybankowym decyduje o stopniu płynności ogólnogospodarczej reprezentowanej przez płynność sektora bankowego. Problemom regulowania płynności banków i sektora bankowego na rynku między- bankowym poświęcono wiele uwagi, zakładając, że brak sprawności tego mechani- zmu utrudnia transmisję impulsów monetarnych do gospodarki. Banki centralne na współczesnym rynku międzybankowym stosują różne instrumenty służące kontroli rynkowych stóp procentowych i realizacji celu infl acyjnego. Instrumenty te zostały szeroko zaprezentowane w rozdziale. Rozdział czwarty wskazuje na zmiany zachodzące w obszarze transakcji banku centralnego na współczesnym rynku walutowym. Rynek ten posiada szereg specyfi cz- nych cech, które sprawiają, że transakcje na nim mają w coraz szerszym zakresie cha- rakter terminowy. Sposób ich przeprowadzania, stosowane instrumenty i wynikające konsekwencje poddano syntetycznej ocenie. Głównym przedmiotem analizy w tym rozdziale są jednak instrumenty banku centralnego stosowane na rynku spot wyko- rzystywane do celów regulowania kursu walutowego. Wskazuje się na różnice w spo- sobie oddziaływania banku centralnego na kursy walutowe, charakteryzuje skutecz- ność podejmowanych w tym celu interwencji i określa sposób zarządzania rezerwą 9 Wstęp walutową na współczesnym rynku dewizowym. Rozważania oparto na założeniu, że skuteczność oddziaływania banku centralnego na kurs walutowy i wartość pieniądza krajowego jest zależna od stopnia swobody kształtowania podaży pieniądza i przepły- wu kapitału fi nansowego w gospodarce krajowej. Kolejne dwa rozdziały monografi i mają charakter empiryczny. Stanowią stu- dium przypadków służących weryfi kacji zmian strategii i celów polityki monetarnej, rozwiązań w sprawowaniu przez banki centralne dyscypliny regulacyjnej, wykorzy- stywanych instrumentów i oceny skuteczności oddziaływania banków centralnych we wszystkich obszarach funkcjonowania współczesnego rynku pieniężnego. Rozdział piąty weryfi kuje przemiany zachodzące w zadaniach Narodowego Ban- ku Polskiego na rynku pieniężnym. Zmiany roli NBP na rynku pieniężnym zostały w monografi i uznane za reprezentatywne wobec przekształceń bankowości central- nej państw Europy Środkowo-Wschodniej przechodzących transformację ustrojową, jak też pozostających w derogacji walutowej Unii Europejskiej. Z perspektywy cza- sowej widoczna jest ich złożoność, intensywność i szczególna rola w stabilizowaniu rynku pieniężnego oraz pobudzaniu wzrostu gospodarczego. Rozdział szósty podejmuje problemy bankowości centralnej powstające na glo- balnym rynku pieniężnym. Kryzys XXI wieku uzewnętrznił problemy rozwoju tego rynku. Analizuje się je w monografi i z perspektywy powstawania nowej architektu- ry współczesnego rynku pieniężnego i zdolności instytucji tworzących sieć bezpie- czeństwa fi nansowego do wspierania banków centralnych w stabilizowaniu warun- ków funkcjonowania współczesnego rynku pieniężnego. Wiele uwagi poświęcono zmianom zachodzącym na współczesnym rynku bankowym, zakładając, że mają one istotny wpływ na jego rozwój w przyszłości. Szczególnie wyróżniono powstanie no- wego rynku pieniężnego strefy euro i stowarzyszonego rynku pieniężnego państw członkowskich Unii Europejskiej. Rozdział kończy analiza i ocena wykorzystania nie- standardowych oraz nadzwyczajnych instrumentów fi nansowych stosowanych przez banki centralne różnych państw gospodarki światowej w stabilizowaniu globalnego rynku pieniężnego. Prezentowane w części empirycznej dane obejmują okres badawczy do roku 2008. Ocena zmian zachodzących w działalności banku centralnego na rynku pieniężnym nie została jednak zamknięta w ramach czasowych. Odejścia od ścisłych terminów wymagało ewolucyjne ujęcie działalności banku centralnego na rynku pieniężnym służące ostatecznie egzemplifi kacji jego charakterystyk współczesnych. Przekazując książkę do rąk Czytelnika, mam nadzieję, że pozwoli ona lepiej zro- zumieć złożoność funkcji i zadań banku centralnego na stale zmieniającym się rynku pieniężnym. Odpowiedzialna w pełni za jej konstrukcję i treść pragnę podziękować serdecznie prof. dr hab. Wiesławie Przybylskiej-Kapuścińskiej za wniesione uwagi i wszelkie życzliwe inspiracje. Umożliwiły one usunięcie wielu słabości pierwotnego tekstu i dopracowanie obrazu monografi i. 10 1. Aktywność banku centralnego na współczesnym rynku pieniężnym 1.1. Istota, podział i funkcje współczesnego rynku pieniężnego Rynek pieniężny w każdej współczesnej gospodarce jest bardzo ważnym ele- mentem jej systemu fi nansowego. Podstawowym przedmiotem transakcji tego rynku są bowiem krótkoterminowe aktywa, które zabezpieczają i regulują płyn- ność różnych podmiotów gospodarczych, sprzyjając zwiększeniu sprawności wymiany towarowej, efektywności wykorzystania zasobów gospodarczych, a w konsekwencji również racjonalizacji ich decyzji produkcyjno-usługowych. Najważniejszą rolę wśród krótkoterminowych aktywów fi nansowych spełniał dotychczas pieniądz stanowiący ekwiwalent wymiany towarowej gospodarki rynkowej. Jego niekwestionowaną zdolność zamiany na wszystkie inne dobra i usługi w gospodarce warunkują [Rothbard, 2007, s. 1416]: a) wysoki popyt, b) duża podzielność, c) swoboda w przenoszeniu, d) rzadkość zapewniająca wysoką wartość, e) trwałość. Rynek powierzał funkcje pieniądza różnym dobrom gospodarczym [Fedo- rowicz, 1992, s. 9–11; Kaźmierczak, 2003, s. 11–15; Duwendag i in., 1995, s. 43–44]. Prostym formom wymiany gospodarczej towarzyszył pieniądz towa- rowy. Pieniądzem były wtedy produkty i metale szlachetne. Okres ten zakoń- czyło odejście od złota monetarnego jako formy pieniądza kruszcowego. Roz- poczęła się era pieniądza papierowego zwanego też fi ducjarnym, który panuje 11 1. Aktywność banku centralnego na współczesnym rynku pieniężnym niepodzielnie w gospodarce światowej od momentu załamania się porozumień z Bretton Woods. Pieniądz fi ducjarny lub inaczej powierniczy, oparty jest całkowicie na zaufa- niu ludzi do władzy państwowej [Baka, 2001, s. 42]. To ona z mocy stosow- nych zarządzeń czyni go na swoim terytorium prawnym środkiem płatniczym. Pieniądz ten, podobnie jak pieniądz towarowy, posiada wartość funkcjonalną. Przejawia się ona w tym, że jest on przedmiotem swobodnej wymiany rynko- wej [Schaal, 1996, s. 25–26]. Pieniądz papierowy nie posiada natomiast war- tości substancjonalnej, a zatem tzw. wartości wewnętrznej [Baka, 2001, s. 42]. Nie jest więc środkiem gromadzenia kapitału (tezauryzacji), a jedynie środkiem oszczędności. Nie może zatem przechowywać wartości, a więc nie podlega też prawu Kopernika–Greshama1 [Krzyżkiewicz i in., 2006, s. 351]. O wartości pie- niądza papierowego (fi ducjarnego) decyduje wyłącznie jego zdolność do reali- zacji funkcji pieniądza, a nie substancja, z której został wytworzony. Jeżeli funk- cje te (środka cyrkulacji, płatniczego, oszczędności i jednostki rozrachunkowej) [Mishkin, 2002, s. 86–90] spełnia on nienagannie, jego wartość funkcjonalna rośnie. Gdy realizacja funkcji pieniądza jest zagrożona, jego wartość spada. Zdolność pieniądza fi ducjarnego do wypełniania funkcji gospodarczych wy- maga ścisłej kontroli jego ilości w obiegu. W gospodarce brak bowiem natural- nych barier emisji tego pieniądza, a nadmierna jego podaż wywołuje infl ację go- spodarczą. Infl acja jest odpowiedzią gospodarki na brak równowagi pieniężnej. Komplikuje jej funkcjonowanie, ponieważ oznacza wzrost cen i spadek wartości pieniądza, a w konsekwencji naraża podmioty rynku pieniężnego na wysokie ryzyko fi nansowe. Na współczesnym rynku pieniężnym stan nierównowagi pieniężnej wyraża się coraz częściej defl acją. Defl acja oznacza spadek poziomu cen w gospodar- ce, a zatem powoduje jednocześnie wzrost wartości jednostki monetarnej kraju. Komplikuje procesy gospodarcze w większym stopniu niż infl acja, gdyż znacz- nie trudniej z nią walczyć. Powrót na ścieżkę równowagi monetarnej w warun- kach defl acji jest niemożliwy poprzez prosty wzrost podaży pieniądza. Wymaga szczególnych instrumentów, rozważnego stymulowania gospodarki i jest proce- sem długotrwałym. Zasadniczą funkcją współczesnego rynku pieniężnego jest zatem jego zdol- ność do wyznaczania wartości pieniądza papierowego na poziomie warunków równowagi pieniężnej i potrzeb wzrostu gospodarczego. Eksponują ją zwykle teoretycy ekonomii, którzy traktują rynek pieniężny jako integralną część rozwi- 1 Prawo obiegu, odkryte przez M. Kopernika (1473–1543) i potwierdzone przez T. Greshama (1519–1579), które głosi, że pieniądz „gorszy” wypiera z obiegu pieniądz „lepszy”. 12 1.1. Istota, podział i funkcje współczesnego rynku pieniężnego niętej gospodarki towarowej i odnoszą go do stosunków, których przedmiotem wymiany jest pieniądz [Fedorowicz, 1992, s. 9–11; Kaźmierczak, 2003, s. 11– 15; Duwendag i in., 1995, s. 43–44]. Pojęcie rynku pieniężnego w takim rozu- mieniu jest bardzo szerokie, odpowiada kategorii rynku fi nansowego i pomija różne formy współczesnego pieniądza. Współczesny rynek pieniężny natomiast jest strukturą złożoną. Tworzą go integralne powiązane z sobą segmenty zróżnicowane pod względem funkcji spełnianych w gospodarce przez szeroko rozumiany pieniądz powierniczy. Po- nieważ główną jego formą jest pieniądz gotówkowy, za podstawowy segment rynku pieniężnego uważa się rynek walutowy. Waluta to jednostka monetarna uznawana w danym kraju za prawny środek płatniczy. Znajdujące się w obiegu gospodarczym waluty występują w postaci banknotów i monet. Dlatego też ry- nek walutowy zwykle uznaje się za rynek obiegu pieniądza gotówkowego i utoż- samia z tym segmentem rynku pieniężnego, na którym waluta jednego kraju wymieniana jest na walutę innego kraju na dowolny termin [Czekaj, 2008, s. 13; Zając, 1999, s. 8]. Przedmiotem transakcji rynku walutowego są środki płatnicze różnych państw. W procesie ich zamiany, pod wpływem zgłaszanego na nie popytu i po- daży kształtuje się kurs walutowy, reprezentujący cenę pieniądza. Początkowo na rynku walutowym przeważał obrót pieniądzem gotówkowym. Na współcze- snym rynku walutowym dominują jednak krótkoterminowe należności nomino- wane w różnych walutach, tzw. dewizy. Dlatego też współczesny rynek waluto- wy określa się zamiennie rynkiem dewizowym [Lutkowski, 2007, s. 13]. Współczesny rynek dewizowy pełni rozległe funkcje w gospodarce. Służy on [Lutkowski, 2007, s. 9; Polański, 2004a, s. 195–196]: (cid:23) (cid:23) wyznaczaniu kursów walutowych, wycenie wartości towarów, usług i instrumentów fi nansowych różnych ob- szarów płatniczych, (cid:23) (cid:23) (cid:23) (cid:23) (cid:23) transferowaniu siły nabywczej pieniądza, transferom kapitału fi nansowego i inwestycyjnego, dostarczaniu środków płatniczych różnych państw, zabezpieczaniu ryzyka kursowego, stwarzaniu różnych możliwości pomnażania dochodów podmiotów gospo- darczych (efekt spekulacyjny). W obiegu gospodarczym pieniądz gotówkowy jest zastępowany pieniądzem bezgotówkowym. Początkowo był on reprezentowany wyłącznie przez pie- niądz żyrowy, zwany inaczej księgowym lub wkładowym. Aktualnie występuje również w postaci elektronicznej tzw. eCash. 13 1. Aktywność banku centralnego na współczesnym rynku pieniężnym Pojęcie pieniądza elektronicznego zostało zdefi niowane w Dyrektywie 2000/46/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 września 2000 roku w spra- wie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elek- tronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością (Dz.Urz. WE L 275 z 27.10.2000 r.). Zgodnie z dyrektywą pieniądz elektroniczny stanowi surogat monet i banknotów, jest wartością pieniężną, reprezentuje roszczenie wobec emitenta i jest przechowywany na urządzeniu elektronicznym (w postaci np. karty mikroprocesorowej czy pamięci) oraz przeznaczony do dokonywania płatności elektronicznych. Do polskiej praktyki pojęcie pieniądza elektroniczne- go zostało adaptowane poprzez nowelizację ustawy Prawo bankowe z 29 sierp- nia 1997 (Dz.U. z 2002 r. nr 72, poz. 665). Zgodnie z przyjętymi regulacjami pieniądz elektroniczny jest wartością pieniężną stanowiącą elektroniczny odpo- wiednik znaków pieniężnych, spełniający ściśle określone warunki [Krzyżkie- wicz i in., 2006, s. 321]: 1) jest przechowywany na elektronicznych nośnikach informacji, 2) jest wydawany do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość, 3) jest przyjmowany jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydający ją do dyspozycji, 4) na żądanie jest wymieniany przez wydawcę na środki pieniężne. Zmiany zachodzące w formach pieniądza spowodowały, że bardzo ważnym segmentem rynku pieniężnego stał się rynek bankowy. Rynek ten obejmuje ob- rót pieniądzem wkładowym banków (żyrowym) i powstającym na jego bazie pieniądzem kredytowym. Wierzycielami banków na tym rynku są deponenci środków pieniężnych, jak też i kredytobiorcy o charakterze niebankowym. Wo- bec deponentów bank zobowiązuje się do spłaty w określonym terminie i usta- lonej wielkości zdeponowanych na rachunku bankowym środków pieniężnych. Wobec kredytobiorców bank w drodze podpisanej umowy przyjmuje na siebie obowiązek postawienia do dyspozycji przyrzeczonych w określonej wysokości i terminie kwot środków pieniężnych. Zważywszy więc na formy pieniądza, ry- nek bankowy można podzielić na rynek pieniądza wkładowego i kredytów ban- kowych (por. rys. 1.1). Na rynku pieniądza wkładowego banki przyjmują depozyty, konkurując o oszczędności podmiotów nadwyżkowych. Okres zapadalności depozytów bankowych jest różny. Specyfi czne też mogą być formy wyznaczanego ich opro- centowania. Depozyty bankowe reprezentują pasywne instrumenty fi nansowe. Pozyskiwane natomiast przez banki są źródłem ich obcego fi nansowania. Rynek kredytów bankowych tworzą aktywa fi nansowe banków o charakterze dłużnym i o bardzo specyfi cznych właściwościach, dystansujących je do poży- 14 1.1. Istota, podział i funkcje współczesnego rynku pieniężnego czek rynkowych. Kredyty bankowe powstają w ścisłej zależności od wielkości i struktury gromadzonych przez banki depozytów. Stanowią więc bezpośredni efekt alokacji kapitału bankowego powstający na współczesnym rynku pienięż- nym w procesie realizacji przez banki roli pośrednika fi nansowego. RYNEK BANKOWY U Ł A I Z D O P A R E T Y R K I Formy pieniądza bankowego Charakter instrumentów finansowych Termin zapadalności instrumentów finansowych Rynek pieniądza wkładowego (żyrowego) Rynek kredytów bankowych Bankowy rynek depozytowo-kredytowy Rynek międzybankowy Otwarty rynek bankowy Bankowy rynek pieniężny Bankowy rynek kapitałowy Rysunek 1.1. Podział rynku bankowego Źródło: opracowanie własne. Rynek bankowy można też określić klientowskim i sprowadzić go do trans- akcji depozytowo-kredytowych. Współczesny rynek bankowy charakteryzuje jednak znaczna swoboda zawieranych transakcji wykraczających poza tradycyj- ne pośrednictwo fi nansowe. Deregulacja sektora bankowego spowodowała, że banki w swych transakcjach aktywno-pasywnych z klientami zawierają umowy, wykorzystując w celu ich realizacji różne złożone lub inaczej strukturyzowane instrumenty fi nansowe. Biorąc pod uwagę charakter instrumentów fi nanso- wych, można wyodrębnić na współczesnym rynku bankowym trzy jego zasadni- cze segmenty (por. rys. 1.1): 15 1. Aktywność banku centralnego na współczesnym rynku pieniężnym bankowy rynek depozytowo-kredytowy, rynek międzybankowy, otwarty rynek bankowy. (cid:23) (cid:23) (cid:23) Bankowy rynek depozytowo-kredytowy obejmuje wszystkie operacje trady- cyjnymi instrumentami fi nansowymi banków. Jest to segment rynku pieniężnego, na którym zaopatrują się w płynność podmioty niebankowe. Spełnia on zatem funkcję regulatora krótkoterminowego zapotrzebowania na pieniądz bankowy. Zdolność zasilania sektora gospodarczego w pieniądz kredytowy zależy jednak od wielkości pieniądza wkładowego banków. Dlatego też rynek depozytowo-kre- dytowy spełnia również funkcję alokacyjno-oszczędnościową. Przejmuje bowiem środki pieniężne od podmiotów nadwyżkowych, przekazując je za pośrednictwem bankowym podmiotom ich niedoboru. Rynek międzybankowy jest szczególnym segmentem bankowego rynku pie- niężnego, ponieważ jego instrumentami są wzajemne lokaty banków komercyj- nych (pieniądz wkładowy) i fi nansowe instrumenty banku centralnego. Odnosi się do transakcji, w których banki wzajemnie się fi nansują, czyli pożyczają sobie pieniądz na okresy krótkie, a zatem nie dłuższe niż jeden rok. Na rynku między- bankowym nie dokonuje się więc obrotu pieniądzem gotówkowym. Obejmuje on wyłącznie operacje pieniądzem przemieszczającym się z konta bankowego na kon- to bankowe [Diedrigkeit, 1993, s. 21]. Zważywszy na uczestników, rynek między- bankowy jest zamkniętym segmentem rynku pieniężnego. Realizowane na nim operacje zachodzą wyłącznie między bankami, dlatego też w odróżnieniu od ban- kowego rynku pieniężnego jest określany międzybankowym rynkiem pieniężnym [Zatryb, 1994, s. 10], rynkiem lokat międzybankowych [Sławiński, 1997, s. 150; Fedorowicz, 1997, s. 47] lub bankowym rynkiem pieniądza [Diedrigkeit, 1993, s. 21]. Obejmuje wyłącznie transakcje bezgotówkowe. W obrotach rynku między- bankowego dominuje więc pieniądz wkładowy reprezentowany przez wzajemne wkłady banków komercyjnych i pieniądz żyrowy banku centralnego. Międzybankowy rynek pieniężny ma charakter nieregulowany typu OTC (over-the-counter), co oznacza, że jego uczestnicy kontaktują się ze sobą bez- pośrednio. Tryb przeprowadzanych na tym rynku transakcji wymaga wysokie- go stopnia zaufania i odpowiedniego poziomu etyki zawodowej jego dealerów [Szpunar, 2004, s. 202]. Dealerzy rynku międzybankowego są jego głównymi uczestnikami. Inicjują i zawierają transakcje w imieniu i na rachunek banków, a także rozliczają transakcje tzw. brokerów, czyli fi rm pośredniczących. Wymie- nione cechy pozwalają traktować rynek międzybankowy jako odrębny segment rynku pieniężnego o funkcjach podporządkowanych wykonywanym przez ban- ki czynnościom pośrednictwa bankowego, ale zasadniczo innych niż na rynku depozytowo-kredytowym. 16 1.1. Istota, podział i funkcje współczesnego rynku pieniężnego Rynek ten jest uznawany za bardzo ważny segment rynku pieniężnego po- nieważ reguluje on poziom płynności sektora bankowego. Gdy wielkość popytu zgłaszanego na pieniądz gotówkowy (największej mocy) na tym rynku odpo- wiada jego podaży, w gospodarce można mówić o poziomie względnej rów- nowagi pieniężnej. Wszystkie bowiem podmioty gospodarcze zaopatrywane przez banki w pieniądz gotówkowy posiadają wystarczającą jego ilość służą- cą do natychmiastowego regulowania ich zobowiązań. Główną funkcją rynku międzybankowego jest zatem regulowanie poziomu równowagi pieniężnej po- przez alokację kapitału bankowego polegającą na transformacji gromadzonych w bankach depozytów w różne formy pieniądza pożyczkowego uzupełniającego zdolność podmiotów gospodarczych do regulowania zobowiązań. Rynek mię- dzybankowy służy też bankom do równoważenia ich zapotrzebowania na kapi- tał obrotowy, pozwalając im spełniać w sposób niezakłócony funkcje instytucji zaufania publicznego. Rynek ten jest zatem zapleczem pieniądza pożyczkowego i zwiększa efektywność alokacji pieniądza wkładowego banków. Bankom cen- tralnym umożliwia kontrolę ilości pieniądza kredytowego i krótkoterminowych stóp procentowych, a często także kursu walutowego. Otwarty rynek bankowy to taki, na którym banki poprzez proces dere- gulacji uzyskały możliwość zawierania swobodnych transakcji z klientami za pomocą pozabankowych instrumentów fi nansowych. Transakcje te wskutek liberalizacji przepływów pieniężno-kapitałowych realizowane są na współcze- snym rynku bankowym nie tylko w skali lokalnej, lecz także międzynarodowej i globalnej. Banki na rynku otwartym angażują się w operacje podnoszące ren- towność ich podstawowej działalności depozytowo-kredytowej. Otwarty rynek bankowy zwiększa więc zdolność konkurencyjną tradycyjnych pośredników fi nansowych. Rozwój segmentów rynku bankowego dokonuje się współcześnie w różnych płaszczyznach. Istotną determinantą zmian na nim zachodzących stały się prze- obrażenia form pieniądza. Formą pieniądza papierowego, która znalazła szerokie zastosowanie na rynku bankowym, są tzw. jego surogaty. Stanowią one udokumentowane lub nieudokumentowane wierzytelności pieniężne, które mogą być przekształca- ne w gotówkowe lub bezgotówkowe środki płatnicze [Schaal, 1996, s. 29–30]. Surogaty pieniądza pod względem swych właściwości zbliżone są do pieniądza bezgotówkowego. Nie spełniają jednak w gospodarce funkcji prawnego środka płatniczego, stąd ich jakość określona jest przez [Schaal, 1996, s. 30]: (cid:23) (cid:23) (cid:23) zdolność do przekształcania się w pieniądz gotówkowy lub wkładowy, ryzyko utraty wartości w procesie zamiany na pieniądz gotówkowy, poziom oprocentowania wierzytelności pieniężnych. 17 1. Aktywność banku centralnego na współczesnym rynku pieniężnym W gospodarce współczesnej o globalnym charakterze rozwija się dynamicz- nie obrót aktywami fi nansowymi, umożliwiającymi regulowanie płynności pod- miotów gospodarczych poza instytucjami kredytowymi. Aktywa te, chociaż spełniają niektóre funkcje pieniądza, nie są prawnymi środkami płatniczymi. Stanowią powszechnie akceptowane formy spłaty długu, a zatem posiadają zdolność regulowania wzajemnych zobowiązań pieniężnych podmiotów gospo- darczych. Często określa się je niebankowym pieniądzem księgowym, który na- biera znaczenia w związku z rozwojem koncernów międzynarodowych i mię- dzynarodowej współpracy przedsiębiorstw i banków [Schaal, 1996, s. 30]. Obrót aktywami fi nansowymi odbywa się na współczesnym rynku pienięż- nym i kapitałowym. Instrumentami fi nansowymi rynku pieniężnego są krótko- terminowe aktywa fi nansowe. Natomiast instrumentami rynku kapitałowego są długoterminowe aktywa fi nansowe. Podział współczesnego rynku aktywów fi - nansowych na pieniężny i kapitałowy uzasadniają odmienne warunki ich funk- cjonowania i sprawowanego nadzoru. Rynek pieniężny podlega ścisłej dyscyplinie regulacyjnej, którą sprawują or- gany nadzoru fi nansowego, banki centralne, instytucje gwarantujące depozyty, a także inne organizacje i instytucje monitorujące na nim działalność pośredni- ków fi nansowych. Sposób i zakres dyscypliny regulacyjnej określają akty praw- ne (np. zasady licencjonowania, normy ostrożnościowe, prawo fi nansowe itp.), a monitorowanie pośredników fi nansowych dokonuje się zarówno na podstawie informacji publicznie dostępnej, jak też poufnej, za pomocą narzędzi o charak- terze administracyjnym [Jackowicz, 2007, s. 4–6]. Rynek kapitałowy z kolei podlega dyscyplinie sprawowanej przez kapita- łodawców. Działania podejmowane przez różne ich grupy (deponenci, obliga- tariusze, akcjonariusze itp.), mocowane są prawnie prywatnymi umowami za- wieranymi z pośrednikami fi nansowymi. Podstawę monitorowania stanowią publicznie dostępne źródła informacji o kondycji pośredników fi nansowych. Oddziaływanie na decyzje kierownictw instytucji pośrednictwa fi nansowego dokonuje się za pomocą środków fi nansowych lub nieadministracyjnych narzę- dzi pozafi nansowych [Jackowicz, 2007, s. 4–6]. System kontroli rynku kapitało- wego jest zatem bardziej liberalny i swobodny. Generuje niższe koszty i stwarza szanse osiągania wyższych dochodów inwestycyjnych dostosowanych do wyż- szego poziomu ryzyka fi nansowego. Deregulacja spowodowała, że na współczesnym rynku bankowym mogą znajdować się pozabankowe instrumenty fi nansowe krótko- i długoterminowe. Stąd współczesny rynek bankowy można podzielić na bankowy rynek pieniężny i bankowy rynek kapitałowy (por. rys. 1.2). 18 1.1. Istota, podział i funkcje współczesnego rynku pieniężnego Bankowy rynek pieniężny tworzą jednak wszystkie krótkoterminowe instru- menty fi nansowe bankowe i pozabankowe. Obrót tymi instrumentami uspraw- nia zarządzanie zasobami fi nansowymi podmiotów niebankowych, reguluje ich płynność, zwiększa dochodowość i dynamizuje konsumpcję w gospodarce. Rynek bankowy Bankowy rynek pieniężny Bankowy rynek kapitałowy Rynek krótkoterminowych instrumentów depozytowo-kredytowych Rynek długoterminowych instrumentów depozytowo-kredytowych Rynek krótkoterminowych papierów wartościowych Rynek zbywalnych instrumentów krótkoterminowych Rynek długoterminowych papierów wartościowych Rynek zbywalnych instrumentów finansowych długoterminowych Rysunek 1.2. Terminowy podział rynku bankowego. Źródło: opracowanie własne. Bankowy rynek kapitałowy również obejmuje obrót bankowymi i pozaban- kowymi instrumentami fi nansowymi (aktywami i pasywami). Okres zapadal- ności tych instrumentów jest jednak dłuższy niż jeden rok. Rynek ten pełni więc inne niż bankowy rynek pieniężny funkcje gospodarcze. Sprzyja głównie inwe- stycjom rzeczowym przedsiębiorstw. Pobudza koniunkturę gospodarczą i po- mnaża bogactwo narodowe. W ostateczności mobilizuje więc środki pieniężne tworzące często bardzo złożoną sieć strukturyzowanego fi nansowania podmio- tów gospodarczych. 19
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Bank Centralny na współczesnym rynku pieniężnym
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: