Problematyka pracy koncentruje się wokół szeroko pojętego zagadnienia cyberprzemocy występującej wśród młodzieży – uczniów wiejskich szkół gimnazjalnych. W książce scharakteryzowano problem cyberprzemocy z perspektywy teoretycznej, ale dokonano również szczegółowej analizy zjawiska na podstawie zebranego materiału empirycznego. Poza aspektem naukowych interpretacji zjawiska, sformułowano także konkretne wnioski przydatne praktyce pedagogicznej i profilaktycznej. Monografia adresowana jest do szerokiego grona odbiorców interesujących się problematyką cyberprzemocy zarówno od strony teoretycznej, jak i praktycznej. Książka stanowi przydatne kompendium wiedzy dla wykładowców oraz studentów w szczególności kierunków pokrewnych pedagogice i psychologii. Zakres tematyczny, jak również wnioski praktyczne zredagowane są w taki sposób, by publikacja stanowiła źródło wskazówek i informacji niezbędnych w pracy nauczycieli-praktyków, podejmujących wyzwania wychowawczo-profilaktyczne, zwłaszcza na III etapie edukacyjnym. Adresatami pracy są także rodzice uczniów, w szczególności dorastającej młodzieży, której niestety na coraz większą skalę problem cyberprzemocy dotyczy. Liczę, że przedstawione w monografii rozważania i wnioski przysłużą się studentom, nauczycielom oraz pracownikom nauki, jako źródło inspiracji do dalszych dociekań i pogłębionych studiów nad zagadnieniem cyberprzemocy.
Darmowy fragment publikacji:
m
ł
o
d
z
i
e
ż
y
z
e
s
z
k
ó
ł
w
i
e
j
s
k
i
c
h
C
y
b
e
r
p
r
z
e
m
o
c
w
ś
r
ó
d
A
n
n
a
W
a
l
i
g
ó
r
a
-
H
u
k
Cyberprzemoc
wśród młodzieży ze
szkół
wiejskich
Anna Waligóra-Huk
Cyberprzemoc
wśród młodzieży ze szkół wiejskich
NR 3290
Anna Waligóra-Huk
Cyberprzemoc
wśród młodzieży ze szkół wiejskich
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2015
Redaktor serii: Pedagogika
Ewa Wysocka
Recenzent
Bronisław Siemieniecki
Spis treści
Wstęp 9
1. Wybrane teorie i koncepcje wyjaśniające agresję i przemoc uczniowską 15
1 1 Wprowadzenie w problematykę agresji i przemocy Wyjaśnienia terminolo-
giczne 19
1 2 Wybrane teorie psychologiczne wyjaśniające agresję i przemoc 28
1 2 1 Teoria instynktów Zygmunta Freuda 28
1 2 2 Teoria frustracji – agresji Johna Dollarda i Neala E Millera 30
1 2 3 Teorie uczenia się na przykładzie teorii wyuczonej agresji Arnolda
H Bussa 33
1 3 Wybrane teorie socjologiczne wyjaśniające agresję i przemoc 37
1 3 1 Teoria anomii Emila Durkheima oraz koncepcja szkolnej anomii 38
1 3 2 Teoria uczenia się społecznego Alberta Bandury 41
1 3 3 Teoria etykietowania Edwina Lemerta i Howarda Beckera 44
1 4 Wybrane koncepcje integrujące wyjaśniające agresję i przemoc 46
1 4 1 Teoria zachowań problemowych Richarda i Shirley Jessorów 46
1 4 2 Koncepcja socjoekologiczna 51
1 4 3 Koncepcje dotyczące wpływu mediów na zachowania agresywne 54
2. Nowe media w komunikacji interpersonalnej dzieci i młodzieży 59
2 1 Charakterystyka nowych mediów 60
2 2 Wprowadzenie w problematykę oddziaływania mediów 61
2 3 Oddziaływanie mediów na przykładzie teorii uczenia się społecznego
Alberta Bandury 62
2 4 Teorie i modele komunikacji interpersonalnej 64
2 4 1 Pojęcie komunikacji 66
2 4 2 Teoria komunikacji Harolda Lasswella 69
2 4 3 Teoria systemowa w komunikowaniu 70
2 4 4 Teorie konstruktywistyczne 71
2 4 5 Teorie kognitywistyczne 72
2 4 6 Teorie konektywistyczne 74
6
Spis treści
3. Wprowadzenie do problematyki badań dotyczących zjawiska cyberprze-
mocy 77
3 1 Ujęcia definicyjne zjawiska cyberprzemocy 80
3 2 Cechy charakterystyczne zjawiska cyberprzemocy 86
3 3 Formy cyberprzemocy 91
3 4 Cyberprzemoc a przemoc tradycyjna 96
3 5 Skala zjawiska 99
3 6 Sprawcy i ofiary cyberprzemocy 102
3 7 Konsekwencje doświadczania cyberprzemocy 110
3 8 Wybrane przypadki doświadczania cyberprzemocy przez młodzież 116
4. Profilaktyka cyberprzemocy występującej wśród dzieci i młodzieży 123
4 1 Kryteria doboru oddziaływań profilaktyczno-wychowawczych w odnie-
sieniu do cyberprzemocy 125
4 2 Szkolna polityka i infrastruktura w zakresie profilaktyki cyberprzemocy 130
4 3 Rola rodziców w zakresie profilaktyki cyberprzemocy 136
4 4 Kampanie i społeczne akcje edukacyjne podejmowane w ramach profi-
laktyki cyberprzemocy występującej wśród dzieci i młodzieży 142
5. Koncepcja metodologiczna badań własnych 149
5 1 Uzasadnienie problematyki badań własnych i ich innowacyjność 149
5 2 Cele i przedmiot badań 152
5 3 Problematyka badań 153
5 4 Hipotezy badawcze 155
5 5 Zmienne i ich wskaźniki 156
5 6 Metody, techniki i narzędzia badawcze 160
5 7 Charakterystyka terenu badań i badanej populacji 165
5 7 1 Charakterystyka terenu badań 165
5 7 2 Charakterystyka próby badawczej 166
6. Cyberprzemoc wśród młodzieży ze szkół wiejskich – analiza wyników
badań własnych 185
6 1 Charakterystyka zjawiska cyberprzemocy występującego wśród młodzieży
ze szkół wiejskich 185
6 1 1 Skala występowania zjawiska cyberprzemocy wśród młodzieży uczęszcza-
jącej do szkół wiejskich 185
6 1 2 Formy cyberprzemocy występujące wśród młodzieży uczęszczającej do
szkół wiejskich 193
6 1 3 Poczucie bezpieczeństwa w sieci młodzieży gimnazjalnej ze szkół wiej-
skich 204
6 1 4 Wpływ poziomu agresji uczniów wiejskich szkół gimnazjalnych na popeł-
nienie aktu cyberprzemocy 208
6 2 Profilaktyka i interwencja w zakresie cyberprzemocy 212
6 2 1 Znajomość zjawiska cyberprzemocy i świadomość zagrożeń w percepcji ro-
dziców, nauczycieli i uczniów 212
Spis treści
7
6 2 2 Profilaktyka cyberprzemocy w percepcji rodziców, nauczycieli i uczniów
oraz podejmowane w tym zakresie działania 229
6 2 3 Interwencja w zakresie cyberprzemocy w opinii rodziców, nauczycieli
i uczniów 248
6 2 4 Dokumenty szkolne zawierające treści dotyczące cyberprzemocy 256
7. Pogłębiona charakterystyka sprawców i ofiar cyberprzemocy – studia
indywidualnych przypadków 275
7 1 Bartosz – sprawca cyberstalkingu wykorzystujący telefon komórkowy 275
7 2 Klaudia – ofiara cyberstalkingu z wykorzystaniem telefonu komórko-
wego 287
7 3 Kamila – sprawczyni cyberprzemocy wykorzystująca telefon komórkowy 296
7 4 Monika – ofiara cyberprzemocy w filmach nagrywanych wbrew jej woli
telefonem komórkowym 305
7 5 Marcin – sprawca cyberprzemocy wykorzystujący portal społecznościowy
314
7 6 Olga – ofiara cyberprzemocy na forum portalu społecznościowego 325
Wnioski końcowe i uogólnienia 335
Wnioski praktyczne 361
Bibliografia 371
Wykaz tabel 393
Summary 397
Zusammenfassung 399
Wstęp
Współcześnie media odgrywają niezwykle ważną rolę w wielu obszarach
życia każdego człowieka Od przekazu medialnego, rozwiniętej na szeroką skalę
technologii komunikacyjnej i informacyjnej nie sposób się odizolować Media
jako czwarta władza kreują rzeczywistość, podają jej interpretację, wyznaczają
mainstream Ponadto kreują mody, ukierunkowują gusta i wybory Współczesny
człowiek, oprócz opanowania umiejętności niezbędnych do funkcjonowania
w społeczeństwie ponowoczesnym, obarczony i zobowiązany jest jednocześnie
do przyswojenia sobie alfabetu, w sensie podstaw obsługi i użytkowania, szeroko
pojętych mediów elektronicznych Dziś coraz popularniejsze staje się określenie
cyfrowy analfabetyzm, służące jako kategoria opisu osób nieposługujących się
kompetencjami medialnymi (ang media literacy) Marc Prensky, autor znanego
opracowania Digital natives, digital immigrants, współczesną młodzież określa
mianem cyfrowych tubylców Przez to określenie rozumie osoby, które od uro-
dzenia obcowały z wieloma technologiami komunikacyjnymi Natomiast ludzi
dziś dorosłych, którzy nie mieli styczności z nowymi mediami od najwcześniej-
szych lat życia, nazywa cyfrowymi imigrantami1
Przemoc rówieśnicza z użyciem nowych mediów elektronicznych stała się
w ostatnich latach istotną i poważną kwestią, nie tylko wychowawczą i profi-
laktyczną, ale wręcz społeczną Wyniki przeprowadzonych badań pokazują, że
przemocy w sieci doświadcza ponad połowa dzieci w Polsce Specyfika Internetu
i telefonów komórkowych powoduje, że nawet pozornie błahe akty cyberprzemo-
cy stanowią dla ich ofiar poważny problem, z którym często nie potrafią sobie
poradzić bez fachowego wsparcia rodziców, nauczycieli i specjalistów Problem
cyberprzemocy w oczywisty sposób dotyczy szkół W klasie, szatni czy na bo-
isku szkolnym najczęściej dochodzi do aktów przemocy z użyciem telefonów
komórkowych Dzieci i młodzież rejestrują niechciane zdjęcia oraz filmy, a na-
stępnie publikują je w internetowych serwisach Coraz częściej też „tradycyjne”
1 M Prensky: Digital Natives, Digital Immigrants. „On the Horizon” 2001, Vol 9, No 5,
s 1–3
10
Wstęp
konflikty rówieśnicze ze szkolnego gruntu przenoszą się do sieci2 Problem okreś-
lany z języka angielskiego terminem cyberbullying lub coraz popularniejszym
w Polsce terminem cyberprzemoc zauważono zaledwie kilka lat temu, jednak
bardzo szybko uznano go za istotną kwestię społeczną i przeciwdziałanie mu jest
obecnie priorytetem wielu programów zarówno wychowawczych, edukacyjnych,
jak i profilaktycznych, poświęconych bezpieczeństwu dzieci i młodzieży w sieci
Współczesne społeczeństwo coraz częściej określa się mianem społeczeństwa
informacyjnego, rozumianego jako nierozerwalnie związanego z technologią in-
formacyjną i komunikacyjną Owo społeczeństwo cechuje się indywidualizacją,
decentralizacją administracji oraz rozproszeniem skupisk ludzkich Dominującą
więc przestrzenią, w której wzrasta dziecko, jest przestrzeń informacyjna, two-
rzona przez media i multimedia3 Niebagatelne znaczenie ma także ich codzienna
obecność w życiu młodych ludzi, jak również zakres, sposób korzystania z me-
diów, charakter relacji, jakie zachodzą pomiędzy mediami i ich użytkownikami,
oraz skutki tych relacji4 Nie sposób dziś uniknąć używania nowoczesnych
urządzeń i wyspecjalizowanych technologii, służących przekazywaniu informacji
i wzajemnemu komunikowaniu się między ludźmi5 Znajdują one coraz szersze
zastosowanie we wszystkich dziedzinach życia, pozwalając na sprawne i szybkie
nawiązywanie kontaktów interpersonalnych, pozyskiwanie i wymianę danych6
Dla nastolatków z pokolenia e-generacji Internet jest nie tylko źródłem infor-
macji czy centrum rozrywki, ale staje się także coraz ważniejszym, a niekiedy
głównym i autonomicznym, środowiskiem społecznego funkcjonowania, zawie-
rania i podtrzymywania relacji rówieśniczych7 Wielu młodych ludzi spędza pa-
radoksalnie więcej czasu na kontaktach oraz zawieraniu relacji interpersonalnych
w świecie wirtualnym niż realnym Dlatego kwestia bezpiecznego korzystania
z nowoczesnych technologii przez najmłodszych staje się coraz ważniejszym
zagadnieniem wychowawczym Współcześnie dostępne media poszerzają i prze-
obrażają przestrzeń życia dzieci i młodzieży, nadając dzieciństwu inną jakość
Specjaliści z Naukowej Akademickiej Sieci Komputerowej (NASK) twierdzą
2 Jak reagować na cyberprzemoc. Poradnik dla szkół. Red Ł Wojtasik Warszawa, Fundacja
Dzieci Niczyje, 2009, s 4
3 A Waligóra-Huk: Úloha a miesto počitača v živote diet’at’a In: Implementácia mediálnej
vchovy do edukácie v primárnom vzdelávaní Ed A Kostelansky Ružomberok, Wydawnictwo
Verbum, 2011, s 161–173
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000
5 A Waligóra: Media w procesie uczenia się studentów kierunków nauczycielskich W: Vysoko
skolsky ucitel – vzdelavatel ucitel’ov Red R Stepanovic, L Vanis Trnava, Uniwersytet Cyryla
i Metodego, 2009
4 S Juszczyk: Człowiek w świecie mediów elektronicznych – szanse i zagrożenia. Katowice,
6 S Juszczyk: Edukacja na odległość Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003
7 A Waligóra-Huk: Kampania i działania społeczne na rzecz bezpieczeństwa dzieci i mło
dzieży w Internecie W: Technologie edukacyjne – tradycja, współczesność, przewidywana przyszłość.
Red T Lewowicki, B Siemieniecki Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s 184
Wstęp
11
wręcz, że dziecko rodzi się z przysłowiową myszką komputerową w dłoni I fak-
tycznie, przychodząc na świat, młody człowiek otoczony jest różnego rodzaju
sprzętem specjalistycznym, monitorami i czujnikami, które w sytuacji zagrożenia
mają za zadanie ratować życie
Już we wczesnym etapie dzieciństwa obserwujemy niezwykłe zaintereso-
wanie dziecka mediami Maluch z zaciekawieniem i ogromną koncentracją
śledzi zmieniające się barwy i poruszające postacie na ekranie telewizora czy
monitorze komputera, jak również z chęcią naśladuje telefoniczne rozmowy
rodziców i opanowuje podstawy korzystania z telefonu komórkowego Zda-
rza się, iż w wielu domach to właśnie pilot od telewizora i telefon stanowią
najwspanialszą zabawkę dziecka Do niewiele starszych dzieci adresowane są
rozmaite gry oraz programy multimedialne, mające służyć celom edukacyj-
nym bądź wyłącznie rozrywkowym W dzisiejszych czasach to telewizor lub
komputer zastępuje wieczorne rytuały czytania dziecku przed snem porcją
kreskówek i animacji Nowe media stanowią nieodzowną pomoc w wielu
istotnych sytuacjach życiowych – skutecznie wykorzystywane, przyczyniają się
do atrakcyjnego i wartościowego nauczania, a także spędzania czasu wolne-
go Niestety cyberprzestrzeń w coraz większym stopniu staje się współczesną
areną dla zjawisk zagrażających bezpieczeństwu najmłodszych Wraz ze wzro-
stem dostępności nowoczesnych technologii zwiększa się też skala zagrożeń
internetowych, które mogą mieć negatywny wpływ na prawidłowy rozwój
i funkcjonowanie dzieci Korzystanie przez nie z Internetu może wiązać się
między innymi z następującymi kategoriami zagrożeń: kontakt z niebezpiecz-
nymi treściami, kontakty z niebezpiecznymi osobami, przemoc rówieśnicza
(cyberprzemoc) oraz uzależnienie od Internetu8 Należy mieć świadomość, iż
są to tylko niektóre z zagrożeń czyhających na młodego użytkownika mediów
W miarę postępu i rozwoju technologii zapewne katalog niebezpieczeństw
systematycznie będzie się poszerzał Z powyższych powodów postanowiono
przeprowadzić badania empiryczne dotyczące diagnozy i profilaktyki cyber-
przemocy wśród młodzieży ze szkół wiejskich, ponieważ to środowisko nie
zostało do tej pory poddane szerokim badaniom diagnostycznym
Przeprowadzone badania, wnioski końcowe i uogólnienia zostały skoncen-
trowane na problematyce charakterystyki zjawiska cyberprzemocy, występujące-
go wśród uczniów gimnazjalnych szkół wiejskich oraz podejmowanych w tym
zakresie, przez rodziców i nauczycieli, działań profilaktycznych oraz interwencyj-
nych Ważną częścią badań empirycznych są studia indywidualnych przypadków:
sprawców i ofiar cyberprzemocy Ogólna struktura monografii obejmuje część
teoretyczną poruszanych zagadnień, część metodologiczną i część dotyczącą
analizy wyników przeprowadzonych badań oraz wnioski końcowe
8 J Barlińska: Edukacja na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Internecie. W: Jak
reagować na cyberprzemoc. Poradnik dla szkół…, s 35–36
12
Wstęp
W rozdziale pierwszym scharakteryzowano najważniejsze teorie i koncepcje
naukowe, wyjaśniające agresję i przemoc uczniowską Dokonano wprowadzenia
w problematykę agresji i zaprezentowano ujęcia definicyjne pojęć: agresja i prze-
moc Struktura rozdziału pierwszego składa się z trzech podrozdziałów, w któ-
rych scharakteryzowano wybrane teorie naukowe dotyczące agresji i przemocy
Budując podrozdziały, dokonano klasyfikacji wybranych teorii na koncepcje
psychologiczne, socjologiczne i integrujące
Rozdział drugi stanowi teoretyczne wprowadzenie w problematykę nowych
mediów i ich roli w komunikacji interpersonalnej dzieci i młodzieży W rozdziale
tym scharakteryzowano nowe media i przybliżono kwestię ich oddziaływania na
użytkowników na przykładzie teorii uczenia się społecznego Alberta Bandury
W dalszej części rozdziału zaprezentowano wybrane teorie i modele komunikacji
interpersonalnej, takie jak: teoria komunikacji H Lasswella, teoria systemowa,
teorie konstruktywistyczne, teorie kognitywistyczne i teorie konektywistyczne
Rozdział trzeci stanowi natomiast wprowadzenie do problematyki badań
dotyczących zjawiska cyberprzemocy, a w jego podrozdziałach przybliżono
zagadnienia dotyczące ujęć definicyjnych zjawiska cyberprzemocy, jego cech
charakterystycznych oraz form, a także skali zjawiska, ponadto przedstawiono
problematykę sprawców i ofiar cyberprzemocy, jak również konsekwencji do-
świadczania cyberprzemocy W rozdziale tym zaprezentowano najważniejsze
wyniki badań polskich i zagranicznych, dotyczących występowania zjawiska
cyberprzemocy wśród młodzieży
W rozdziale czwartym omówiono problematykę oddziaływań w zakresie
profilaktyki cyberprzemocy występującej wśród dzieci i młodzieży Rozdział
ten opisuje zagadnienia dotyczące kryteriów doboru oddziaływań profilaktycz-
no-wychowawczych w odniesieniu do cyberprzemocy, prezentuje rolę rodziców
oraz szkolnej polityki i infrastruktury w zakresie profilaktyki cyberprzemocy,
jak również przedstawia kampanie i społeczne akcje edukacyjne, podejmowane
w ramach profilaktyki cyberprzemocy występującej wśród dzieci i młodzieży
Piąty rozdział niniejszej monografii przedstawia zwięzłą koncepcję metodo-
logiczną badań własnych, a zawarto w nim uzasadnienie problematyki badań
własnych i ich innowacyjności, cele i problematykę badawczą, hipotezy badaw-
cze, zmienne oraz wskaźniki Zaprezentowano także metody, techniki i narzędzia
badawcze stosowane podczas realizacji badań empirycznych O innowacyjności
prowadzonych badań świadczy przede wszystkim wybór terenu badań, jakim
jest środowisko wiejskie, a także różnorodność zastosowanych metod i technik
badawczych Ponadto badaniami objęto uczniów, nauczycieli i rodziców, a próba
badawcza łącznie stanowiła N = 1487 Zastosowana metoda studium indywidu-
alnych przypadków pozwoliła na wnikliwy opis doświadczeń sprawców i ofiar
cyberprzemocy Wymienione argumenty świadczą o nowatorskim charakterze
badań własnych Do tej pory w Polsce nie prowadzono podobnych analiz, a ba-
danie zjawiska cyberprzemocy dotyczyło wyłącznie środowisk miejskich
Wstęp
13
Szósty i siódmy rozdział prezentują ilościową i jakościową analizę wyników
badań własnych W rozdziałach tych dokonano analizy danych uzyskanych
w toku: 1) badań ankietowych uczniów, rodziców oraz wywiadów z nauczy-
cielami; 2) analizy dokumentów szkolnych; 3) przeprowadzonego testu wiedzy
z zakresu cyberprzemocy oraz testu mierzącego poziom agresji uczniów; 4) in-
dywidualnych, pogłębionych wywiadów z uczniami sprawcami i ofiarami cyber-
przemocy; 5) obserwacji uczniów będących sprawcami i ofiarami cyberprzemocy
w trakcie wywiadów indywidualnych i przerw międzylekcyjnych; 6) analizy
dokumentów będących dowodami cyberprzemocy; 7) plebiscytu życzliwości
i niechęci Zebrany materiał badawczy posłużył do przeprowadzenia analiz sta-
tystycznych oraz do opracowania odpowiedzi na postawione problemy badawcze
i weryfikacji hipotez Uzyskane dane zostały zinterpretowane w ramach zapro-
ponowanych teorii naukowych
Przeprowadzone za pomocą metod sondażu diagnostycznego i studium in-
dywidualnych przypadków, a także licznych technik, badania własne dostarczyły
bogatych danych, które stały się podstawą opracowania końcowych uogólnień
i wniosków dla praktyki pedagogicznej
Publikację wieńczy wykaz pozycji bibliograficznych, wykorzystanych w toku
redagowania poszczególnych rozdziałów, jak również spis tabel
Monografia adresowana jest do szerokiego grona odbiorców interesujących
się problematyką cyberprzemocy zarówno od strony teoretycznej, jak i praktycz-
nej Mam nadzieję, że książka okaże się przydatna dla wykładowców oraz studen-
tów, w szczególności kierunków pokrewnych pedagogice i psychologii Zakres
tematyczny, jak również wnioski praktyczne zredagowane są w taki sposób, by
publikacja stanowiła źródło wskazówek i informacji niezbędnych w pracy na-
uczycieli – praktyków, podejmujących wyzwania wychowawczo-profilaktyczne,
zwłaszcza na 3 etapie edukacyjnym
Wykaz tabel
Tabela 1. Charakterystyka ofiar agresji elektronicznej
Tabela 2. Charakterystyka próby badawczej uczniów pod względem płci i wieku
Tabela 3. Posiadanie przez młodzież telefonu komórkowego
Tabela 4. Czynności, do których młodzież najczęściej wykorzystuje telefon komórkowy
Tabela 5. Osoby, z którymi młodzież najczęściej komunikuje się za pośrednictwem
telefonu komórkowego
Tabela 6. Posiadanie przez młodzież komputera w domu rodzinnym
Tabela 7. Posiadanie przez młodzież własnego komputera
Tabela 8. Posiadanie przez młodzież dostępu do Internetu w domu
Tabela 9. Miejsca, w których młodzież najczęściej korzysta z Internetu
Tabela 10. Czas, jaki młodzież spędza przed komputerem w dni powszednie, szkolne
Tabela 11. Czas, jaki młodzież spędza przed komputerem w dni wolne od zajęć szkol-
nych
Tabela 12. Średni czas przeznaczony przez młodzież na korzystanie z Internetu w dni
robocze i dni wolne od zajęć szkolnych
Tabela 13. Posiadanie przez młodzież profili na portalach społecznościowych
Tabela 14. Portale społecznościowe, z których korzysta młodzież
Tabela 15. Posiadanie przez młodzież własnego bloga internetowego
Tabela 16. Czynności, do których młodzież najczęściej wykorzystuje Internet
Tabela 17. Charakterystyka próby badawczej rodziców pod względem płci
Tabela 18. Charakterystyka próby badawczej rodziców pod względem wykształcenia
Tabela 19. Charakterystyka próby badawczej rodziców pod względem wieku
Tabela 20. Charakterystyka próby badawczej rodziców pod względem zatrudnienia
Tabela 21. Charakterystyka próby badawczej rodziców pod względem liczby dzieci na
Tabela 22. Charakterystyka próby badawczej nauczycieli pod względem płci
Tabela 23. Charakterystyka próby badawczej nauczycieli pod względem wykształcenia
Tabela 24. Charakterystyka próby badawczej nauczycieli pod względem stażu pracy
Tabela 25. Charakterystyka próby badawczej nauczycieli pod względem stopnia awansu
utrzymaniu
w szkole
zawodowego
394
Wykaz tabel
Tabela 26. Charakterystyka próby badawczej nauczycieli pod względem uczestnictwa
w formach doskonalenia zawodowego dotyczących bezpieczeństwa dzieci
w sieci oraz cyberprzemocy
Tabela 27. Opinia rodziców na temat częstotliwości występowania zjawiska cyberprze-
mocy wśród dzieci i młodzieży
Tabela 28. Wiedza rodziców na temat doświadczania przez dziecko cyberprzemocy
Tabela 29. Opinia nauczycieli na temat częstotliwości występowania zjawiska cyberprze-
i/lub stosowanie jej
mocy wśród młodzieży
Tabela 30. Wiedza nauczycieli na temat doświadczania przez uczniów cyberprzemocy
w charakterze ofiary i/lub sprawcy
Tabela 31. Doświadczanie przez młodzież cyberprzemocy internetowej w charakterze
ofiary
sprawcy
Tabela 32. Stosowanie przez młodzież cyberprzemocy internetowej w charakterze
Tabela 33. Doświadczanie przez młodzież cyberprzemocy za pośrednictwem telefonu
komórkowego w charakterze ofiary
Tabela 34. Sprawcy wielokrotnego kręcenia filmów lub fotografowania ofiary bez jej
zgody z wykorzystaniem telefonu komórkowego
Tabela 35. Stosowanie przez młodzież cyberprzemocy z wykorzystaniem telefonu ko-
mórkowego w charakterze sprawcy
Tabela 36. Formy doświadczanej przez młodzież cyberprzemocy internetowej
Tabela 37. Doznanie przez młodzież krzywdy emocjonalnej lub zranienia uczuć
w Internecie
świadka
Tabela 38. Doświadczanie przez młodzież cyberprzemocy internetowej w charakterze
Tabela 39. Doświadczanie przez młodzież kradzieży tożsamości internetowej
Tabela 40. Stosowane przez młodzież formy cyberprzemocy internetowej
Tabela 41. Formy doświadczanej przez młodzież cyberprzemocy za pośrednictwem
telefonu komórkowego
Tabela 42. Doświadczanie przez młodzież cyberprzemocy za pośrednictwem telefonu
komórkowego w charakterze świadka
Tabela 43. Okoliczności kręcenia filmów lub fotografowania ofiary z wykorzystaniem
telefonu komórkowego w opinii młodzieży
Tabela 44. Stosowane przez młodzież formy cyberprzemocy z wykorzystaniem telefonu
komórkowego
Tabela 45. Subiektywne poczucie bezpieczeństwa w Internecie w opinii młodzieży
Tabela 46. Opinia nauczycieli na temat bezpieczeństwa uczniów w sieci
Tabela 47. Opinia rodziców na temat bezpieczeństwa dziecka w sieci
Tabela 48. Znajomość przez młodzież witryn internetowych zawierających treści stano-
wiące zagrożenie dla odwiedzającego je użytkownika
Tabela 49. Znajomość przez młodzież stron internetowych i numerów infolinii, gdzie
mogą szukać wsparcia ofiary cyberprzemocy
Tabela 50. Poziom agresji u badanych uczniów
Wykaz tabel
395
Tabela 51. Poziom agresji u badanych dziewcząt i chłopców, którzy popełnili i nie po-
pełnili cyberprzemocy
przemocy
Tabela 52. Poziom agresji u badanych uczniów, którzy popełnili i nie popełnili cyber-
Tabela 53. Obliczenie wartości składników testu χ2
Tabela 54. Opinia rodziców na temat cech charakteryzujących cyberprzemoc
Tabela 55. Opinia nauczycieli na temat cech charakteryzujących cyberprzemoc
Tabela 56. Opinia rodziców na temat informowania przez dziecko osób trzecich o do-
Tabela 57. Opinia nauczycieli na temat informowania przez dzieci osób trzecich o doś-
świadczanej cyberprzemocy
wiadczanej cyberprzemocy
Tabela 58. Opinia rodziców na temat nękania osoby w sieci lub za pośrednictwem
telefonu
telefonu
Tabela 59. Opinia nauczycieli na temat nękania osoby w sieci lub za pośrednictwem
Tabela 60. Opinia rodziców na temat cyberprzemocy
Tabela 61. Opinia nauczycieli na temat cyberprzemocy
Tabela 62. Znajomość przez rodziców stron w Internecie lub numerów infolinii, gdzie
można szukać pomocy w sytuacji, gdy dziecko jest ofiarą cyberprzemocy
Tabela 63. Znajomość przez nauczycieli stron w Internecie lub numerów infolinii, gdzie
można szukać pomocy w sytuacji, gdy uczeń jest ofiarą cyberprzemocy
Tabela 64. Poziom wiedzy młodzieży w zakresie cyberprzemocy
Tabela 65. Opinia rodziców w zakresie kontroli telefonu komórkowego dziecka
Tabela 66. Opinia rodziców w zakresie kontroli czasu spędzanego przez dziecko przy
Tabela 67. Opinia rodziców w zakresie kontroli aktywności dziecka w Internecie
Tabela 68. Wiedza nauczycieli na temat korzystania przez uczniów z telefonów komór-
komputerze
kowych w szkole
Tabela 69. Podejmowane przez rodziców zapobiegawcze działania w zakresie ochrony
dziecka przed cyberprzemocą
Tabela 70. Opinia młodzieży na temat rozmów profilaktycznych dotyczących bezpiecz-
nego korzystania z sieci podejmowanych przez rodziców
Tabela 71. Opinia nauczycieli na temat działań zapobiegawczych podejmowanych w ra-
mach profilaktyki cyberprzemocy
Tabela 72. Inicjatywy organizowane przez nauczycieli w szkole w ramach profilaktyki
Tabela 73. Uczestnictwo rodziców w inicjatywach organizowanych w szkole w ramach
Tabela 74. Uczestnictwo młodzieży w inicjatywach o charakterze profilaktycznym w za-
Tabela 75. Rodzaje inicjatyw o charakterze profilaktycznym, w których uczestniczyła
cyberprzemocy
profilaktyki cyberprzemocy
kresie cyberprzemocy
młodzież
Tabela 76. Wiedza rodziców w zakresie uczestnictwa dziecka w inicjatywach organizo-
wanych w szkole w ramach profilaktyki cyberprzemocy
396
Wykaz tabel
Tabela 77. Działania interwencyjne podejmowane przez rodziców, gdy dziecko do-
świadcza cyberprzemocy w charakterze ofiary
Tabela 78. Działania interwencyjne podejmowane przez nauczycieli, gdy uczeń doś-
wiadcza cyberprzemocy w charakterze ofiary
Tabela 79. Działania interwencyjne podejmowane przez rodziców, gdy dziecko jest
Tabela 80. Działania interwencyjne podejmowane przez nauczycieli, gdy uczeń jest
sprawcą cyberprzemocy
sprawcą cyberprzemocy
Tabela 81. Opinia rodziców na temat szczerości i otwartości dziecka – ofiary cyber-
Tabela 82. Opinia nauczycieli na temat szczerości i otwartości ucznia – ofiary cyber-
Tabela 83. Osoby, do których młodzież zwróciłaby się, gdyby doświadczyła cyberprze-
przemocy
przemocy
mocy
Tabela 84. Wiedza nauczycieli na temat treści, celów i działań dotyczących cyber-
przemocy, zawartych w szkolnym programie wychowawczym i szkolnym
programie profilaktyki
Anna Waligóra-Huk
Cyberbullying among teenagers and pre-teenagers from rural schools
S u m m a r y
Nowadays, media play an extremely important role in many areas of every human’s life.
Media, which is considered as the fourth authority, create reality and impose its interpretation,
as well as determine the mainstream. Apart from the necessity to master the skills indispensa-
ble for functioning in the post-modern society, contemporary man is also burdened with the
obligation to acquire the basics of operating and using electronic media in its broadest sense.
Unfortunately, along with the entire multitude of benefits arising from using media, there are
also specific threats posed by this which are likely to be met by a young man in cyberspace.
In recent years, peer violence with the use of new electronic media has become an im-
portant and burning issue, not just in educational and preventive terms, but also social ones.
The problem defined as cyberbullying was first observed merely a few years ago, however very
soon after that it was recognized as a critical social issue. Therefore preventing it has become
a priority of many educational, didactic and preventive programmes dedicated to the safety of
children and young people in the network. Unfortunately currently cyberspace is becoming more
and more commonly an arena for events threatening the security of children. Along with the
increasing availability of modern technologies, the scale of Internet threats that may affect the
proper development and functioning of children also increases.
This book focuses on the characteristics of the phenomenon of cyberbullying occurring
among the pupils of junior high schools in a rural environment, and preventive actions and
interventions taken in this regard by the parents and teachers.
The monograph demonstrates in detail theoretical issues related to the discussed matter. It
also comprises an extensive methodological discussion and a section dealing with the analysis
of the results of the conducted studies, the important part of which is constituted by individual
case studies of the perpetrators and victims of cyberbullying.
Anna Waligóra-Huk
Cybergewalt unter den Jugendlichen aus den Dorfschulen
Z u s a m m e n f a s s u n g
Heutzutage spielen Massenmedien eine sehr wichtige Rolle auf vielen Gebieten des mensch-
lichen Lebens. Als sog. Vierte Macht kreieren sie die Wirklichkeit, interpretieren sie und bestim-
men das Mainstream. Der Mensch von heute, der neben der Beherrschung von den Fähigkeiten,
die ihm möglich machen, in einer postmodernen Gesellschaft zu existieren, ist auch verpflichtet,
die Grundlagen der Bedienung und Benutzung der elektronischen Medien zu erlernen. Mit die-
sen Medien aber sind nicht nur zahlreiche Vorteile, sondern auch bedauerlicherweise bestimmte
Bedrohungen, auf die ein junger Mensch im Cyberspace stoßen kann, verbunden.
Die gleichaltrige Gewalt unter Aufwendung elektronischer Medien wurde in den letzten
Jahren zum ernsten gesellschaftspädagogischen Problem. Das in der englischen Sprache als cy-
berbullying bezeichnete Problem wurde lediglich vor einigen Jahren wahrgenommen und sehr
schnell als wichtige soziale Frage betrachtet, deren Bekämpfung in vielen erzieherischen und pro-
phylaktischen Programmen, die der Sicherheit der Kinder und Jugendlichen im Internet gewid-
met sind, Priorität eingeräumt wurde. Bedauerlicherweise wird der Cyberspace in zunehmendem
Maße zur Bühne der, die Sicherheit der Jüngsten bedrohenden Erscheinungen. Mit zunehmender
Zugänglichkeit der modernen Technologien sind auch die Internetbedrohungen im Anwachsen,
die sich auf richtige Entwicklung und aufs Leben der Kinder negativ auswirken können.
Im vorliegenden Buch konzentriert sich die Verfasserin darauf, das Phänomen der Cy-
bergewalt unter den Gymnasiumschülern auf dem Lande zu charakterisieren und die von den
Eltern und Lehrern unternommenen prophylaktischen Schritte und Interventionsmaßnahmen
darzustellen.
Die Monografie schildert ausführlich die die Cybergewalt betreffenden theoretischen Prob-
leme. Sie beinhaltet auch die Methodologie und die Ergebnisse der durchgeführten Forschungen,
deren wichtigen Teil die Studin über individuelle Fälle: der Cybergewalttäter und das Cyberge-
waltopfer bilden.
Redaktor
Magdalena Białek
Projektant okładki
Damian Frania
Redaktor techniczny
Małgorzata Pleśniar
Korektor
Sabina Stencel
Łamanie
Edward Wilk
Copyright © 2015 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-8012-459-2
(wersja drukowana)
ISBN 978-83-8012-460-8
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 25,0. Ark. wyd. 31,5.
Papier offset kl. III, 90 g Cena 50 zł (+ VAT)
Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, Spółka Jawna
ul. Brzeska 4, 87-800 Włocławek
m
ł
o
d
z
i
e
ż
y
z
e
s
z
k
ó
ł
w
i
e
j
s
k
i
c
h
C
y
b
e
r
p
r
z
e
m
o
c
w
ś
r
ó
d
A
n
n
a
W
a
l
i
g
ó
r
a
-
H
u
k
Cyberprzemoc
wśród młodzieży ze
szkół
wiejskich
Anna Waligóra-Huk
Pobierz darmowy fragment (pdf)