Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00183 008382 24109778 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Dobroczynna Ameryka. Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929-1937 - ebook/pdf
Dobroczynna Ameryka. Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929-1937 - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-235-1281-3 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> historia
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Autorka podejmuje temat jednego z najtrudniejszych w historii USA okresów - Wielkiego Kryzysu gospodarczego lat 30. XX wieku - kiedy do pomocy milionom bezrobotnych, głodujących i bezdomnych Amerykanów zaangażowano środki prywatne i publiczne, wywołując falę dobroczynności, samopomocy, a w konsekwencji inicjując reformy systemu finansowego i opieki społecznej. Nie zajmuje się analizą przyczyn, jak również nie opisuje przebiegu kryzysu, lecz prezentuje sposoby łagodzenia dotkliwych jego skutków, kluczową rolą organizacji dobroczynnych i prywatnych fundacji filantropijnych, które przekazywały znaczące kwoty na pomoc bezpośrednią dla potrzebujących. Podejmuje się także porównania filozofii sprawowania rządów przez Herberta C. Hoovera i Franklina Delano Roosevelta, szczególnie skupiając się na ich poszukiwaniach dróg wyjścia z kryzysu, unikając przy tym stereotypowego podejścia - negatywnych ocen poczynań pierwszego i idealizowaniu roli drugiego.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Renata Nowaczewska Dobroczynna Ameryryr ka Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1937 Renata Nowaczewska jest adiunktem w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych na Uniwer- sytecie Szczecińskim. Absolwentka Centrum Studiów Amerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w 2006 roku na Wydziale Historycznym obroniła pracę doktorską, nagrodzoną w 2008 roku w ogólnopolskim konkursie Narodowego Centrum Kultury. Stypendystka wielu prestiżowych ośrodków amerykańskich i europej- skich, w tym: John F. Kennedy Institute for North American Studies, Roosevelt Study Center, Center on Philanthropy, Indiana University-Purdue University Indianapolis, które przyznało jej Ruth Lilly Archives Research Fellows Fund, a także Programu Fulbrighta i Polskiej Akademii Umiejętności. Autorka podejmuje temat jednego z najtrudniejszych w historii USA okresów – Wielkiego Kryzysu gospodar- czego lat 30. XX wieku – kiedy do pomocy milionom bezrobotnych, głodujących i bezdomnych Amerykanów zaangażowano środki prywatne i publiczne, wywołując falę dobroczynności, samopomocy, a w konsekwencji inicjując reformy systemu finansowego i opieki społecz- nej. Autorka nie zajmuje się analizą przyczyn, jak również nie opisuje przebiegu kryzysu, lecz prezentuje sposoby łagodzenia dotkliwych jego skutków, kluczową rolą organizacji dobroczynnych i prywatnych fundacji filantropijnych, które przekazywały znaczące kwoty na pomoc bezpośrednią dla potrzebujących. Podejmuje się także porównania filozofii sprawowania rządów przez Herberta C. Hoovera i Franklina Delano Roosevelta, szczególnie skupiając się na ich poszukiwaniach dróg wyjścia z kryzysu, unikając przy tym stereotypowego podejścia – negatywnych ocen poczynań pierwszego i idealizowaniu roli drugiego. Cena 39,00 zł R e n a t a N o w a c z e w s k a D o b r o c z y n n a A m e r y k a Dobroczynna Ameryka CALA.indd 1 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 3/11/09 1:27:26 PM Dobroczynna Ameryryr ka Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1937 Moim Rodzicom ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Renata Nowaczewska Dobroczynna Ameryryr ka Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1937 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Recenzenci Halina Parafianowicz Izabella Rusinowa Projekt okładki i stron tytułowych Jakub Rakusa-Suszczewski Redaktor prowadzący Szymon Morawski Redaktor Jolanta Rudzińska Indeks Kamila Morawska Redakcja techniczna Zofia Kosińska Skład i łamanie Marcin Szcześniak Ilustracja na okładce Nowojorska ulica w czasach Wielkiego Kryzysu © Business Media Institute Publikacja tej książki była możliwa dzięki dofinansowaniu przez Ambasadę USA w Warszawie w 90. rocznicę nawiązania stosunków dyplomatycznych między Polską a USA oraz przez Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Szczecińskiego © Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009 ISBN 978–83–235–0547–1 Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 00-497 Warszawa, ul. Nowy Świat 4 http:// www.wuw.pl; e-mail: wuw@uw.edu.pl Dział Handlowy WUW: tel. (0 48 22) 55-31-333; e-mail: dz.handlowy@uw.edu.pl Księgarnia internetowa: http://www.wuw.pl/ksiegarnia Wydanie I ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Układ pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Stan badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Podstawa źródłowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Definicje i terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Kryteria wyboru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Rozdział 1. Dysputa przedkryzysowa: dobroczynność niepubliczna czy opieka publiczna? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Prywatne organizacje dobroczynne w opiece społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Przemiany ideologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Wolontariusz czy pracownik społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Publiczne organizacje w opiece społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Założenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Zapomogi dla kobiet (Mothers’ pension) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Opieka nad dziećmi (Child’s welfare) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Zmiany społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Opieka zdrowotna dla kobiet i dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Opieka nad nieletnimi przestępcami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Bezpośrednia pomoc na zewnątrz (Outdoor relief) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Organizacje prywatne a publiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Centralizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Porównanie argumentacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Społeczność lokalna a reforma socjalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Rynek pracy a zmiany społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Biznes a bezrobocie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Ubezpieczenia społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Rozdział 2. Bezpośrednia pomoc prywatna i prywatne programy opieki w latach 1929–1937 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Organizacje pozarządowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Pomoc prywatnych organizacji dobroczynnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==  Spis treści Kasy zapomogowe (Community chests) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Kampanie kas zapomogowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Fundacje lokalne (Community funds / trusts) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Wydatki fundacji lokalnych na cele społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Prywatne fundacje filantropijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Zmiany w przepływie funduszy i podziale na dziedziny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Wydatki fundacji prywatnych na cele społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Fundacje prywatne a idea pomocy publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Rozdział 3. Pomoc prywatna a pomoc publiczna w administracji Herberta Hoovera w latach 1929–1933 . . . . . . . . . . . . . 175 Podłoże programu antykryzysowego Herberta Hoovera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Podatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 Podnoszenie standardu życia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Ubezpieczenia i regulacja biznesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 Roboty publiczne czy równowaga budżetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 Sposoby wyjścia z kryzysu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Dobroczynność a federalna pomoc bezpośrednia w świetle opinii Hoovera . . . . . . . . . . 195 Publiczna opieka społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 Trendy w wydatkach rocznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Rozdział 4. Początki państwa opiekuńczego w okresie pierwszej kadencji Franklina D. Roosevelta w latach 1933–1937 . . . . . . . . . . . . . . . 227 Nowa droga wychodzenia z kryzysu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 Relacje Roosevelta ze sferą biznesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 Publiczna pomoc bezpośrednia: rząd federalny – nowy gracz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Poglądy Roosevelta na rolę prywatnych organizacji dobroczynnych i pomoc bezpośrednią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Programy prac publicznych jako forma pomocy bezpośredniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 System ubezpieczeń społecznych i początki państwa opiekuńczego . . . . . . . . . . . . . . . 263 Trendy w wydatkach rocznych na publiczną pomoc bezpośrednią . . . . . . . . . . . . . . . . 268 Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 Spis tabel, wykresów i zestawień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 Aneksy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp Z chwilą, kiedy Stany Zjednoczone dotknął Wielki Kryzys, rząd na czele swoich priorytetów postawił znalezienie sposobu jak najrychlejszego zakoń­ czenia go. Zaczęto dyskutować nad sposobami złagodzenia jego skutków, dot­ kliwie odczuwanych przez obywateli. Postawiono pytania: komu należy pomóc w pierwszej kolejności, czyim kosztem będzie się to musiało odbyć, jak okreś­ lić wysokość tej pomocy, czy stanowić ona powinna niezbędne minimum potrzebne do przeżycia, jakie dziedziny życia powinna obejmować, czy zdolni do pracy powinni być przekwalifikowani, wreszcie, czy ci dający sobie radę mają jakikolwiek obowiązek wspomagania ludzi niezaradnych lub nieudacz­ ników? Nie były to jednak wątpliwości, które pojawiły się nagle i niespodziewanie, tego rodzaju debata, poparta badaniami społecznymi, trwała nieprzerwanie w kręgach działaczy społecznych praktycznie od początku istnienia państwa amerykańskiego. Tradycja prywatnej dobroczynności przeniesiona została do Nowego Świa­ ta wraz z pierwszymi przybyszami z Europy. Początkowo kładziono nacisk na poprawę losu chorych, samotnych i biednych, a głównym środkiem zaradczym było współczucie i jałmużna. Wraz z rozwojem instytucji nowo powstałego państwa rozwijały się również organizacje społeczne. Więcej uwagi poświęca­ no bezrobotnym lub ludziom nieprzystosowanym społecznie. Metody pracy społecznej także się rozwijały, dzięki działaczom takim jak Jane Addams i jej Hull House, organizacjom jak Charity Organization Society, Armia Zbawienia, Czerwony Krzyż, YMCA (Young Men’s Christian Association) czy efektom pracy National Conference of Charitites and Corrections. Wszystkie razem i każda z osobna pozwalały zająć się, i to już bardzo wcześnie, osobami cier­ piącymi na choroby psychiczne, sierotami, nieletnimi przestępcami, samotny­ mi matkami, bezdomnymi, chorymi lub/i po wypadkach przemysłowych, jak również – w znacznym stopniu – bezrobotnymi. Pomoc była efektywna, ale nie na tyle, by zaradzić efektom masowych zwolnień z pracy, bankructwom, ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==  Dobroczynna Ameryka. Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1937 brakowi gotówki na opłacenie mieszkania, lekarza, podstawowego posiłku dla dzieci, ciepłego ubrania na zimę. Współcześnie nikt nawet nie wątpi, że odpowiedzialność powinna leżeć po stronie państwa. Zwiększając opiekę nad społeczeństwem, państwo broni się przed upadkiem, a ciężar finansowy w dużej mierze ponoszą bogaci. Jed­ nakże w okresie Wielkiego Kryzysu, który dotknął Stany Zjednoczone pod koniec lat 20. XX w., rozwiązania nie jawiły się takie proste. Zakres odpowie­ dzialności publicznej ograniczony był zarówno tradycją, jak i konstytucją. Jas­ no określony został podział, co należało do zadań władz lokalnych, a co do instytucji federalnych, czym powinni zająć się sami obywatele, a czego mogą oczekiwać od państwa, lub raczej, czego spodziewać się nie powinni. Dystry­ bucja bogactwa, która mogłaby w krótkim czasie doprowadzić do polepszenia sytuacji wielu rodzin, nigdy nie należała do zbyt popularnych idei. W tym wypadku dysputa nie mogła ograniczyć się jedynie do tego, czym powinny zajmować się prywatne, a czym publiczne organizacje; potrzebna była zmiana całego systemu. W 1929 r. system ubezpieczeń społecznych nie istniał, rząd federalny nie brał odpowiedzialności za nikogo (może z wyjątkiem weteranów), władze stanowe ściśle definiowały, kto mógłby się kwalifikować do kategorii „potrze­ bujący”. Pozostawały jedynie władze lokalne, które musiały nieść brzemię walki z bezrobociem. Niektóre miasta i stany, szczególnie te większe i bogat­ sze, radziły sobie wręcz wzorcowo, ale też do czasu, częściowo za sprawą aktywnych liderów, takich jak gubernatorzy stanu Nowego Jorku Al Smith czy Franklin Delano Roosevelt. W sytuacjach przejściowego kryzysu zawsze najpierw wykorzystywane były wszelkie inne możliwości, takie jak: oszczędności, pożyczki, pomoc najbliższej, potem dalszej rodziny, pomoc sąsiedzka, społeczności lokalnej, władz lokal­ nych. Dopiero w momencie, kiedy nie pozostawało już nic, zwracano się, i to bardzo niechętnie, po pomoc do rządu federalnego, licząc częściej na propo­ zycję pracy, a nie jałmużnę. Niektórym zajmowało to długie miesiące i gdyby nie widok głodnych, niemal nagich dzieci, czekaliby jeszcze dłużej. Jednakże kiedy kryzys przedłużał się w nieskończoność, wszelkie środki uległy wyczer­ paniu, nie było już od kogo pożyczać, a władze lokalne nie tylko nie mogły udzielać skutecznej pomocy rosnącej liczbie rodzin, reprezentujących przekrój całego społeczeństwa, ale i same były poważnie zadłużone1. 1 Bogata literatura dotycząca przebiegu Wielkiego Kryzysu w poszczególnych miastach zob. np.: B.F. Schwartz, Unemployment Relief in Philadelphia, 1930–1932. A Study of the Depression Impact on Voluntarism, w: Hitting Home. The Great Depression In Town and Country, red. B. Sternsher, Chi­ cago 1970; J.F. Bauman, The City, the Depression and Relief. The Philadelphia Experience 1929–1939, praca doktorska, Rutgers University, 1969; R. Biles, Memphis in the Great Depression, Knoxville 1986; R.L. Heinemann, Depression and New Deal in Virginia. The Enduring Dominion, Charlottesville 1983; B.J. Plimmer, Voluntarism in Crisis. An Exploration of the Effects of Great Depression in Delaware 1929–1938, praca doktorska, The University of Hull, 1996. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp 9 Z tych samych powodów działalność organizacji charytatywnych uległa znaczącemu ograniczeniu. Opierając się jedynie na dobrowolnych datkach lu­ dzi, którzy sami byli w potrzebie lub po prostu bali się o własną przyszłość, nie mogły one liczyć na zbytnią skuteczność kampanii zbierania funduszy. Można tu mówić zarówno o kryzysie współczucia2, jak i o kryzysie całego systemu, który (tak jak to przewidywali działacze społeczni już pod koniec XIX w.3) musiał w końcu nastąpić: bad charity drives out good charity, czyli zła (raczej niewłaściwa, szkodliwa) dobroczynność wypycha tę dobrą. Zasada, której skutki odczuwano zbyt boleśnie, według której potrzebny był scentra­ lizowany system, korzystający z najlepszych doświadczeń i metod naukowych, wypracowanych przez prywatne organizacje i fundacje, który zdominowałby rozdawnictwo w celu stworzenia idealnie funkcjonującej maszyny na poziomie federalnym z nieograniczonymi zasobami i możliwościami. Chciano natomiast uniknąć XIX­wiecznego modelu pomocy dobroczynnej, który był w większości niezorganizowany i bardzo nieefektywny, „oparty na zbieraniu plonów ręcznie, jeden owoc po drugim”. Wiek XX, przynosząc zmiany społeczne i mnożąc problemy, z którymi należało się uporać, wymagał lepszych rozwiązań. Cytując za Rayem Bakerem, znanym reporterem zajmu­ jącym się problemami społecznymi, „potrzebna była maszyna, która mogłaby od razu przebrnąć przez cały sad”6. Wyłaniał się problem, w jakim stopniu powinna to być pomoc prywatna, a w jakim publiczna, czy i gdzie istnieje granica, i czy w ogóle jest potrzebna? Czy państwo opiekuńcze pozostawi miejsce dla działalności prywatnej, czy możliwe jest współdziałanie, a może dofinansowywanie przez władze tychże organizacji? Czy negatywna częstokroć ocena fundacji filantropijnych pozwo­ li na współpracę i wykorzystanie wyników badań nad bolączkami systemu społecznego, prowadzonych przez wiele lat? Wyraźnie obawiano się podejmowania jakichkolwiek radykalnych kroków. Wraz z eskalacją kryzysu rozwiązania, które należało podjąć, musiały być bar­ 2 M. Olasky, The Tragedy of American Compassion, Washington DC 1992. 3 Stanton Coit, działacz Charity Organization Society (COS), przekonywał, że „wyniki pra­ cy COS­u mogą, w ciągu jednego okresu niezwykłego kryzysu, ulec całkowitemu zniweczeniu, przez sentymentalistów i […] ogłoszenia prasowe [o zbiórkach funduszy] dla ulżenia biednym”; „The Forum” 17, 189 (V), za: M. Olasky, op. cit., s. 127.  O połączenie wysiłków starały się COS, zob. F.D. Watson, The Charity Organization Move- ment in the United States. A Study in American Philanthopy, New York 1922; H.S. Gurteen, Handbook of Charity Organization, Buffalo–New York 1882, ale i organizacje w granicach jednego miasta, np. New York Bureau of Charities, którego celem było m.in. prowadzenie centralnego rejestru osób otrzymujących pomoc, tworzenie raportów na temat najskuteczniejszych metod testowania i weryfikacji aplikantów oraz kierowanie ich do właściwych agencji, najbardziej odpowiadających ich potrzebom. Zob. D. Schneider, A. Deutsch, The History of Public Welfare in New York State 1867– –1940, Montclair NJ 1969, s. 37. Choć biuro działało zaledwie 2 lata, zdołało stworzyć spis ponad 190 organizacji społecznych w Nowym Jorku i ok. 1 tys. odbiorców pomocy bezpośredniej.  Jak nazwał to Jerry McAuley, założyciel Misji w Nowym Jorku; M. Olasky, op. cit., s. 118. 6 R.S. Baker, The Spiritual Unrest, New York 1910, s. 19, za: M. Olasky, op. cit., s. 118. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 10 Dobroczynna Ameryka. Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1937 dziej innowacyjne, tym więcej obaw budziły propozycje zwiększenia roli pań­ stwa, scentralizowania pewnych programów. Na sam dźwięk słowa „opiekuń­ cze” w stosunku do roli państwa wielu przepowiadało upadek wartości, a widmo komunizmu stało niemal u drzwi. Istotnym więc pytaniem było, gdzie należało umieścić linię kompromisu? Praca ta poświęcona jest kwestii podejścia prywatnych organizacji społecz­ nych do Wielkiego Kryzysu 1929 r. w Stanach Zjednoczonych. Podjęto również temat tradycji dobroczynności, związanych z nią wartości, takich jak: niezależ­ ność, indywidualizm, przedsiębiorczość i wytrwałość w zmaganiu się z przeciw­ nościami losu, bez wyciągania ręki po pomoc aż do krytycznego momentu. Zaprezentowano trzy punktów widzenia: biorącego – niechętnie, ze wsty­ dem, z poczuciem poniżenia; dającego – pracownika socjalnego organizacji dobroczynnej lub wolontariusza wraz z ich sposobem postrzegania problemu i strony otrzymującej; państwa – a raczej administracji i jej opinii na to, komu, jak wiele i w jakiej postaci pomagać, a przede wszystkim, czy taka pomoc jest zasadna? I tak jak pozycja administracji ulegała zmianie (choć wcale nie tak rady­ kalnej jak można by oczekiwać), tak i pozostałe strony przyjmowały różne postawy. Kilka pytań postawionych w tej pracy dotyczy relacji między tymi stronami. Stawiając je, pragnęłam skonfrontować swoje ustalenia z dość po­ wszechną opinią, że owe organizacje nie były w stanie i nie chciały udzielić adekwatnej pomocy potrzebującym, ponadto że Nowy Ład był ratunkiem po okresie stagnacji czy alienacji poprzedniej administracji i tychże organizacji charytatywnych oraz że zapoczątkowanie welfare state było innowacyjnym po­ mysłem Franklina D. Roosevelta. Układ pracy Praca ma układ chronologiczno­problemowy. Rozważania rozpoczynam od okresu przedkryzysowego, prezentując rodzaj równowagi między dobroczyn­ nością publiczną i prywatną. Dalej prezentuję pierwsze cztery lata kryzysu, zarysowując wyraźne zróżnicowanie pomocy publicznej i prywatnej. Następnie omawiam kadencję Herberta Hoovera i pierwsze przesłanki powstawania sy­ stemu opiekuńczego przy zmniejszających się możliwościach organizacji spo­ łecznych, kończąc na prezydenturze Franklina D. Roosevelta i państwie opie­ kuńczym. Pierwszy rozdział poświęcony jest prezentacji rozwoju dobroczynności w pierwszych dekadach XX w., w szczególności od zakończenia I wojny świa­ towej do początku kryzysu. Duży nacisk położony został na rozważania na temat podziału wpływów i odpowiedzialności pomiędzy organizacjami pry­ watnymi i publicznymi oraz ustanowienia organu nadrzędnego. Częściowo jest to analiza głównych programów, którymi te organizacje się interesowały, ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp 11 takimi jak opieka nad dziećmi, programy zdrowotne, zapomogi dla kobiet czy opieka nad nieletnimi przestępcami. Rozważania dotyczą także dysputy, trwa­ jącej przez wiele lat, na temat rozwiązań mogących przynieść najwięcej korzy­ ści społeczeństwu, które byłyby moralnie uzasadnione i społecznie oczekiwa­ ne oraz dopuszczane przez władze lokalne i federalne. Drugi rozdział stanowi czasową kontynuację prezentacji wydarzeń od kra­ chu w 1929 r. przez okres prezydentury Hoovera aż do końca pierwszej ka­ dencji Roosevelta. Skupiłam się na prezentacji aktywności organizacji poza­ rządowych przy względnej pasywności państwa. Rozdział ten został podzielony na dwie części. Pierwsza poświęcona jest pomocy prywatnych or­ ganizacji dobroczynnych (takich jak fundusze zapomogowe i fundusze lokal­ ne), a druga prezentacji prywatnych fundacji filantropijnych. W znaczącej części tego rozdziału analizowane są programy organizacji, ich pomoc indy­ widualna i masowa oraz reformowanie systemu społecznego. Analiza ta do­ konana jest w oparciu o dane dotyczące pomocy bezpośredniej oraz ocenę ilościową i jakościową (rodzajową). Trzeci rozdział obejmuje okres 1929–1933, ale prezentuje spojrzenie od strony administracji i samego Herberta Hoovera. Przybliżono tu jego sposób postrzegania kryzysu jako problemu ogólnoświatowego i możliwości zażegna­ nia go za wszelką cenę przez zachowanie tradycyjnego systemu. Ponadto okre­ ślono miejsce, jakie Hoover wyznaczył dla sektora niepublicznego. Ważną kwestią było znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy Hoover przewartościował metody pomocy federalnej w poszczególnych etapach kryzysu i jak odnosiły się te zmiany do zaangażowania prywatnych organizacji społecznych. W czwartym, ostatnim rozdziale analizie poddano poglądy Roosevelta na sam kryzys, a przede wszystkim na dobroczynność oraz na akcje wolontariackie, jego stosunek do wielkiego biznesu, fundacji jako takich i pośrednio prywat­ nej filantropii. Podkreślono jego zapatrywania na rolę państwa w pomocy bezpośredniej, w tym daleko posunięty interwencjonizm i reformy społeczne. W podsumowaniu zawarto m.in. zestawienie porównawcze poglądów obu prezydentów na działalność dobroczynną, na stosunek między prywatnymi i pub­ licznymi organizacjami społecznymi, ich wpływ na zwiększenie opiekuńczej roli państwa jako panaceum na bezrobocie. Cezury czasowe zostały wyznaczone przez okres prezydentury Herberta Hoovera (1929–1933) oraz pierwszej kadencji Franklina D. Roosevelta (1933– –1937), kiedy zrodził się program Nowego Ładu oraz powstały zręby państwa opiekuńczego. Wybrano dwa korespondujące czasowo okresy, które pomogą podkreślić podstawowe różnice lub też podobieństwa w ich spojrzeniu na rolę państwa i prywatnej dobroczynności. W wypadku publicznej pomocy bezpo­ średniej cezurę stanowi 193 r., kiedy wprowadzono system ubezpieczeń spo­ łecznych, ale ze względu na dość długotrwały okres zamykania programów pomocy publicznej część danych jest analizowana aż do 1937 r. Ponadto, dla właściwego i pełnego zobrazowania wahań w prywatnej dobroczynności, ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 12 Dobroczynna Ameryka. Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1937 konieczne jest spojrzenie na okres do 1937 r., kiedy zmiany fiskalne, polityka antybiznesowa Roosevelta oraz recesja 1937 r. ukształtowały negatywne rela­ cje pomiędzy wielkimi fundacjami a administracją. W pierwszym rozdziale konieczne będzie, co oczywiste, cofnięcie się do końca XIX w. i pierwszych dekad XX w. w celu ukazania, jak rozwijały się metody pracy społecznej, a szczególnie, jak postrzegano konieczność zwiększenia opieki państwa. Stan badań Literaturę wykorzystaną w pracy można podzielić ogólnie na dwie grupy: dotyczącą sfery rządowej i poświęconą prywatnej oraz publicznej pomocy bez­ pośredniej. Należy też wspomnieć, iż znaczna liczba cytowanych monografii leży na pograniczu obu wymienionych wcześniej obszarów badań, ponieważ podejmują one dyskusję nad źródłem powstawania państwa opiekuńczego i wprowadzania reform społecznych. Dokonując wyboru literatury, chciałam przede wszystkim uniknąć jedno­ stronnych ocen kryzysu, programów antykryzysowych czy samych prezyden­ tów – Hoovera i Roosevelta. Dla zapewnienia jak najpełniejszego i obiektyw­ nego obrazu postanowiłam odwołać się zarówno do prac neutralnych w wy­ dźwięku, jak i subiektywnych prezentacji. Jeśli chodzi o publikacje na temat przyczyn, przebiegu i skutków Wielkie­ go Kryzysu, Nowego Ładu czy zasad ekonomii Keynesa7, to jest ich wyjątkowo dużo. Na szczególną uwagę zasługuje jedna z najnowszych publikacji Davida M. Kennedy’ego8, która w sposób obiektywny, acz odmienny od powszechnie znanego punktu widzenia, ocenia przebieg kryzysu. Odmienny, gdyż jak twier­ dzi sam autor, nie sposób znaleźć związków przyczynowo­skutkowych między krachem na giełdzie a kryzysem, Nowy Ład zaś tegoż kryzysu nie zakończył, lecz jedynie opanował panujący w kraju chaos. Ponadto, jako materiał uzupeł­ niający, wybrane zostały dwie inne, w miarę współczesne spojrzenia na kryzys gospodarczy: Roberta S. McElvaine’a i Toma H. Watkinsa9. Ani Kennedy, ani McElvaine nie zajmują się jakimikolwiek zależnościami między prywatną a pub­ liczną pomocą. Również Tom Watkins w swoim studium Wielkiego Kryzy­ su zaledwie podejmuje temat ograniczeń, jakim podlegała dobroczynność 7 Spośród wielu wybrałam jedną, prezentującą szczególną perspektywę problemu, a miano­ wicie: R.M. Collins, The Business Response to Keynes, 1929–1964, New York 1981. Autor starał się w niej przybliżyć podstawy programu Johna Maynarda Keynesa. Ich istotą była prostota w swej rewolucyjności, o której jedynie należało, według autora, poinformować prezydenta Roosevelta. Warta uwagi jest właśnie reakcja kręgów biznesu na program Keynesa, choć opinie i tu były podzielone na negatywne i bardzo pozytywne. 8 D.M. Kennedy, Freedom from Fear. The American People in Depression and War, 1929–1945, New York 1999. 9 R.S. McElvaine, The Great Depression, 1929–1941, New York 198; T.H. Watkins, The Great Depression. America in the 1930s, Boston–New York 1993. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp 13 prywatna, natomiast różnicuje obie prezydentury pod względem ich stosunku do wolontaryjnych możliwości społeczeństwa. Nie szczędzi jednak cierpkich uwag Hooverowi, prezentując pogląd, że jego programy służyły wyłącznie przekonaniu społeczeństwa, że wszystko jest w jak największym porządku, polepszając jednocześnie wizerunek Roosevelta. Pracę McElvaine’a natomiast wyróżnia skupienie się na społecznym i kulturowym wymiarze tragedii ludzi żyjących w okresie kryzysu. Podkreśla on, jak traumatycznym przeżyciem była utrata pracy i długotrwałe bezrobocie, gdyż pozbawieni wszelkich środ­ ków do życia i godności ludzie zdani byli na łaskę i niełaskę organizacji do­ broczynnych. Spośród wielu znakomitych monografii oceniających Nowy Ład wybrałam zbiór pod redakcją Johna Braemana, Roberta H. Bremnera i Davida Brody’ego10. Podejmuje on próbę odpowiedzi na pytanie: „jak nowy był Nowy Ład?”, czy istniały dostępne alternatywy wobec tego programu i czy Roosevelt odniósł sukces, przeistaczając amerykański kapitalizm w jego bardziej „ludzką formę”? Nie jest to więc obraz Roosevelta przedstawianego, jak czynią to Wilbur i Hyde, pisząc o Hooverze, jako „Świętego Jerzego walczącego ze smokiem”, ani obraz „demagoga wiodącego ku socjalizmowi”11. Szczęśliwie, oba punkty widzenia należą raczej do przeszłości i niewielu współczesnych historyków kontynuuje tego typu wywody. Równie bogaty jest wybór prac na temat przebiegu kadencji obu prezyden­ tów, ze szczegółowym omówieniem kształtowania się ich polityki wewnętrznej, doboru i wpływu ich doradców, postrzegania przez przeciwników czy społe­ czeństwo. Zbiór Martina L. Fausolda12, należący już niemalże do klasyki, jest próbą bardziej zbalansowanego, ale i łagodnego zaprezentowania czterech lat prezydentury Hoovera. Dwa punkty widzenia: Hoover jako przeciwieństwo Roosevelta i Hoover jako prekursor, którego szlakami podążył Roosevelt, sta­ nowić mogą tło do określenia ich roli w rozwoju publicznej opieki społecznej. To właśnie w tym zbiorze Albert U. Romasco postawił odważną tezę, iż Her­ bert Hoover zrywał związki z tradycyjnie pojmowaną rolą rządu federalnego, a Rooseveltowski Nowy Ład swoje źródło czerpał z programów zapoczątkowa­ nych przez Hoovera13. Co zaś się tyczy Roosevelta, to istotny wkład w badanie 10 The New Deal. The National Level, red. J. Braeman, R.H. Bremner, D. Brody, t. 1: The New Deal. The State and Local Levels, t. 2, Columbus 197. Uzupełnieniem wiedzy o rozwoju programów Nowego Ładu jest publikacja The New Deal Thought, red. H. Zinn, Indianapolis–New York 1966. 11 The New Deal. The National Level..., s. ix. 12 The Hoover Presidency. A Reappraisal, red. M.L. Fausold, Albany 197. 13 Monografia Martina L. Fausolda, opublikowana ponad 10 lat później, a należąca do tzw. prezydenckiej serii, jest mimo wszystko próbą rehabilitacji Hoovera. Stanowi przy tym przeboga­ te źródło wiedzy, powstała bowiem w oparciu o imponujący zbiór materiałów źródłowych; idem, The Presidency of Herbert C. Hoover, Lawrence, Kansas 198. Ponadto wartą uwagi jest monografia Craiga Lloyda, Aggressive Introvert. A Study of H. Hoover and Public Relations Management 1912–1932, Columbus 1972, gdyż przybliża trudne relacje między zamkniętym w sobie i mało medialnym prezydentem a nieprzychylną i częstokroć zbyt krytyczną prasą, które miały wpływ na ocenę ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 14 Dobroczynna Ameryka. Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1937 źródeł pochodzenia idei państwa opiekuńczego wnieśli Paul K. Conkin i Da­ niel E. Fusfeld1. Do ciekawego studium osób z otoczenia Roosevelta jeszcze przed wygranymi wyborami z 1932 r. należy opracowanie Elliota A. Rosena, zrywające z wieloma daleko posuniętymi uogólnieniami, a czasem nawet nie­ sprawiedliwymi ocenami osób z kręgu przyszłego prezydenta i przecenianej siły ich perswazji1. Fundacje i organizacje charytatywne również stanowią przedmiot wielu opracowań. W literaturze przedmiotu można odnaleźć wiele pozycji, których głównym celem jest przybliżenie jedynie chronologii wydarzeń, są one jednak źródłem rzadko przytaczanych i trudno dostępnych danych, chociaż w często jednostronnej interpretacji. Liczne są prace z zakresu historii filantropii w Sta­ nach Zjednoczonych czy amerykańskiej za granicą. Do podstawowych opraco­ wań, w pierwszej z wymienionych kategorii, należy praca Roberta H. Brem­ nera16. Choć jego wizja historii jest raczej deskryptywna, to niezmiennie stanowi idealne podłoże do wszelkich badań w dziedzinie filantropii. On, jak również Merle Curti17 w studium o rozwoju dobroczynności w Ameryce od czasów kolonialnych do okresu powojennego, mierząc się z tak obszernym tematem, zmuszeni byli niemal całkowicie pominąć czynnik lokalny, nie wspo­ minając już nawet o roli rządu federalnego. Drugą grupę prac stanowią autobiografie i biografie najbardziej znanych filantropów i działaczy społecznych, np. Andrew Carnegiego, Johna D. Rocke­ fellera czy Henry’ego Forda18, które są podstawą w prezentacji ideologii najważ­ niejszych fundacji. Choć wydane przed początkiem Wielkiego Kryzysu, rzucają sporo światła na politykę założonych przez nich fundacji. W tym miejscu ko­ nieczne jest wzmianka o bogactwie publikacji Andrew Carnegiego19, który nie­ jego prezydentury. Wybrałam również współczesne Hooverowi opracowania, jak: R.L. Wilbur, A.M. Hyde, The Hoover Policies, New York 1937, nie ze względu na pozbawione jakiegokolwiek obiektywizmu komentarze, lecz wybór mniej znanych i dostępnych pism prezydenta. 1 P.K. Conkin, Franklin D. Roosevelt and the Origins of the Welfare State, New York 1967; D.E. Fus­ feld, The Economic Thought of Franklin D. Roosevelt and the Origins of the New Deal, New York 196. 1 E.A. Rosen, Hoover, Roosevelt and the Brains Trust. From Depression to New Deal, New York 1977. 16 R.H. Bremner, American Philanthropy, Chicago 1960. 17 M. Curti, American Philanthropy Abroad. A History, New Brunswick 1963. 18 J.D. Rockefeller, Random Reminiscences of Men and Events, Garden City 1913; H. Ford, S. Crowther, My Life and Work, Garden City 1922. Wśród wielu biografii można wymienić zaled­ wie kilka najważniejszych, gdyż nieustannie publikowane są nowe, uaktualniane i poszerzone wersje: A. Nevis, Study in Power. John D. Rockefeller. Industrialist and Philanthropist, t. 1–2, New York 193; P. Collier, D. Horowitz, The Rockefellers. An American Dynasty, New York 1976; najnowsza: R. Chernow, Titan. The Life of John D. Rockefeller, Sr., New York 1998; biografie poświęcone rodzinie Fordów: R. Lacey, Ford. The Men and the Machine, Boston–Toronto 1986; P. Collier, D. Horowitz, The Fords, New York 1987; zob. też prezentującą społeczny odbiór Forda, pozycję ważną dla okresu kryzysu: D.L. Lewis, The Public Image of Henry Ford. An American Folk Hero and his Company, Detroit 1976. 19 A. Carnegie, Autobiography, Boston 1920; idem, The Best Fields for Philanthropy, „North Ameri­ can Review” 19, 1889 (XII); idem, The Gospel of Wealth and Other Timely Essays, New York 1900. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp 15 jako wykładał podstawy filantropii naukowej (scientific philanthropy), czyli prze­ myślanej, skrupulatnie zaplanowanej i leczącej społeczne niedoskonałości. Wśród pracowników społecznych należy z całą pewnością wymienić prace napisane przez Jane Addams20, która kładła podwaliny osiedli społecznych (settlement houses) w Stanach Zjednoczonych. Monografie dotyczące poszczególnych organizacji społecznych czy fundacji filantropijnych stanowią prawdziwą kopalnię wiedzy, chociaż w tak dużych opra­ cowaniach zazwyczaj niewiele uwagi poświęcono okresowi kryzysu21. „Problema­ tyka odzewu filantropii na kryzys, [zapewne] całkiem przypadkowo, pozostaje tematem ledwie tkniętym przez badaczy”22, jak pisze jeden z bardziej znanych analityków współczesnej filantropii. Potraktowany on jest, niestety, częstokroć zdawkowo i to nie za przyczyną niedostępności materiałów źródłowych. Do najpopularniejszych tematów należą niezmiennie badania nad progra­ mami i działalnością poszczególnych fundacji23, czasami w porównaniu z po­ mocą państwa udzieloną na terenie określonego stanu. Dzieje się tak zapew­ ne z kilku powodów, omówionych poniżej. Dlatego też częściej spotykaną jest analiza pomocy publicznej, na dalszy plan odsuwa się pomoc prywatną, jed­ nocześnie oceniając ją jako nieistotną, nieadekwatną do zaistniałych potrzeb lub po prostu nieskuteczną. Pomocne okazały się jednakże prace z pogranicza obu grup, badające źródła powstania państwa opiekuńczego w Stanach Zjed­ noczonych. Przykładem jest praca Richarda Caputo2, będąca jednostronną analizą tematu, gdyż skupia się całkowicie na stronie publicznej pomocy bez­ pośredniej, pomijając jej relacje z dobroczynnością prywatną. Jedną z lepszych ocen procesów kształtowania się amerykańskiego systemu opieki społecznej można odnaleźć w pracy Edwina Amenty2. Zawiera ona krytyczną analizę procesów, które miały miejsce od lat 80. XIX w. do lat 0. następnego stulecia; 20 Jane Addams. A Centennial Reader, red. E.C. Johnson, New York 1960; The Social Thought of Jane Addams, red. Ch. Lasch, New York 196. 21 D.T. Beito, From Mutual Aid to the Welfare State. Fraternal Societies and Social Services, 1890– –1967, Chapel Hill–London 2000, monografia ta poświęcona jest m.in. roli fraternal societies we wspomaganiu chorych i bezrobotnych; R. Blank, It Takes a Nation. A New Agenda for Fighting Pov- erty, New York 1997. 22 Philanthropic Giving. Studies in Varieties and Goals, red. R. Magat, New York–Oxford 1989, s. 11. 23 Można tu przytoczyć całą serię pozycji uznawanych wręcz za lekturę obowiązkową: M. Cuninggim, Private Money and Public Service. The Role of Foundations in American Society, New York 1972; J.C. Goulden, The Money Givers. An Examination of the Myths and Realities of Foundatins. Philanthropy in America, New York 1971; S.M. Harrison, F.E. Andrews, American Foundations for Social Welfare, New York 196; E.C. Lindeman, Wealth and Culture. A Study of One Hundred Founda- tions and Community Trusts and Their Operations during the Decade of 1921–1930, New Brunswick 1936; dwie ostatnie stanowią idealną bazę do rozważań nt. tradycyjnej roli fundacji, ich rozwoju, programów i wiedzy, kto mógł kształtować zmiany społeczne. 2 R.K. Caputo, Welfare and Freedom American Style. The Role of Federal Government 1900–1940, Lanham MD 1991. 2 E. Amenta, Bold Relief. Institutional Politics and the Origins of Modern American Social Policy, Princeton NJ 1998. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 1 Dobroczynna Ameryka. Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1937 porównuje je przy tym do zmian zachodzących w Wielkiej Brytanii i innych krajach europejskich. Przy dokładnym omówieniu pomocy bezpośredniej nie­ sionej przez stronę publiczną pomija on jednak rolę organizacji prywatnych, zdawkowo je wspominając. Natomiast praca zbiorowa pod redakcją Charlesa T. Clotfeltera i Thomasa Ehrlicha traktuje o rozwoju sektora pozarządowego. Nie jest ona jednakże zapisem historycznych wydarzeń, lecz prezentacją spo­ łecznej i ekonomicznej roli tegoż sektora. Do stricte porównawczego studium publicznej roli fundacji prywatnych należą prace Mary Colwell, Andrew W. Dobelsteina czy Michaela B. Katza. Monografia ostatniego z wymienionych autorów jest wybitną pracą społeczno­historyczną, gdyż stanowi zarówno bo­ gate źródło informacji w dziedzinie historii filantropii i działalności społecznej, jak i należycie prezentuje „bohaterów” zmian społecznych26. Niestety, niemożliwe jest wskazanie różnych „szkół” filantropii, a jedynie odmienne spojrzenia. Dla autorów jak Cuninggim czy Andrews istotą ich poszukiwań jest rola fundacji w przemianach społecznych, natomiast dla Goul­ dena czy Lindemana – sama idea filantropii wywodzącej się z wielkich fortun, stworzona na ich potrzeby tradycja, a następnie udoskonalanie jej aż do nie­ malże nowej formy sztuki. Lektura literatury przedmiotu nasuwa kilka wniosków. Po pierwsze, o nie­ sprawiedliwej ocenie prezydentury Herberta Hoovera, przy jednoczesnym peł­ nym aprobaty stosunku do Franklina D. Roosevelta. Po drugie, o jednostron­ nym potraktowaniu bądź to czynnika publicznego, bądź też prywatnego w pomocy bezpośredniej oraz zbytnim zawężeniu zagadnienia pomocy bezpo­ średniej, sprowadzającym go w swojej szczegółowości do studium już nie stanu czy społeczności, ale wręcz dzielnicy i indywidualnych osób. Podkreślić trzeba również zbyt rozległe i ogólnikowe podejście, niewnoszące nic oprócz zaprezentowania zarysu przyczyn czy skutków zmian zachodzących w opiece społecznej. Wreszcie, brak komplementarnego zestawienia mówiącego o czte­ rech podmiotach kryzysu: społecznościach lokalnych i drobnej dobroczynności, wielkich fundacjach i reformatorach społecznych oraz o dwóch prezydentach – Hooverze i Roosevelcie – z ich programami i poglądami. Te braki skłoniły mnie do podjęcia próby zmierzenia się z tematem określonym w tytule pracy. Podstawa źródłowa Podczas kilkuletnich badań nie napotkałam pracy, która poddawałaby syn­ tezie większość dostępnych danych sektora niezależnego, przeciwstawiając je 26 Philanthropy and the Nonprofit Sector in a Changing America, red. Ch.T. Clotfelter, Th. Ehrlich, Bloomington 1999; M.A.C. Colwell, Private Foundations and Public Policy. The Political Role of Philan- thropy, New York 1993; A.W. Dobelstein, Moral Authority, Ideology and the Future of American Social Welfare, Boulder, Col. 1999; M.B. Katz, In the Shadow of the Poorhouse. A Social History of Welfare in America, New York 1986. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp 17 oficjalnym danym sektora publicznego, dokonując porównania ilości i jakości pomocy bezpośredniej. Co więcej, jak już wspomniano, rozważania dotyczące fundacji prywatnych zwykle ujmowane są w sposób fragmentaryczny, gdzieś na marginesie pomocy publicznej, nawet bez podawania rządu wielkości po­ mocy czy planów takowej. Większość autorów skupia się na pomocy lokalnych władz, funduszy lokalnych (community foundations/trusts) i tradycyjnych chary­ tatywnych organizacji ogólnokrajowych jak Czerwony Krzyż czy Armia Zba­ wienia27. Zestawienie przeze mnie tych danych powinno wzbogacić pracę. Materiały wykorzystane w pracy pochodzą przede wszystkim z trzech źró­ deł. Najistotniejszym i najwartościowszym, z punktu widzenia pracy, ośrod­ kiem badawczym było Ruth Lilly Special Collection and Archives w Centrum Badań Filantropii (The Center on Philanthropy) na uniwersytecie Indiana Uni­ versity – Purdue University Indianapolis (IUPUI)28. Jest to kluczowy dla po­ dejmowanej tu problematyki ośrodek badawczy w USA, gdzie przechowywa­ ne są dane dotyczące historii rozwoju filantropii w Ameryce. Dostęp do raportów z działalności ok. 2 tys. fundacji29, organizacji charytatywnych, fun­ duszy lokalnych, organizacji zbierających fundusze (fund-raising)30 i prowadzą­ cych kampanie na cele dobroczynne umożliwił zebranie szczegółowych danych zezwalających na reprezentatywne potraktowanie tematu31. Z wielu względów, omówionych w dalszej części wstępu, szczególny nacisk położony został na organizacje ze Środkowego Zachodu i Wschodniego Wybrzeża. Warto zwrócić uwagę na fakt, że organizacje dobroczynne i fundacje filantropijne, chociaż publikują coroczne raporty z działalności – dobrowolnie lub zobligowane do 27 Wśród prac godnych uwagi, choć szczątkowo wspominających kilka różnorodnych ele­ mentów mających wpływ na przebieg kryzysu, należy wymienić: J. Singleton, The American Dole. Unemployment Relief and Welfare State in the Great Depression, Westport, Conn. 2000. 28 Centrum to przyznało mi, jako pierwszej osobie spoza granic Stanów Zjednoczonych, stypendium w ramach Archives Research Fellows Fund na badania archiwalne. 29 Wydruk pełnej listy zajmuje 2 strony, dlatego z przyczyn oczywistych nie umieszczono jej w bibliografii, jest jednak ona dostępna na stronie internetowej Centrum: www.lib.iupui. edu/special/artlist.html, pod tytułem: Foundation Center Annual Report Listing; w bibliografii wymienione są jedynie raporty tych fundacji, które zostały poddane szczegółowej analizie dla potrzeb niniejszej pracy. 30 Szczegółowej analizie poddano dokumentację czterech największych firm fund­raisingo­ wych działających na Środkowych Zachodzie i na Wschodnim Wybrzeżu: American City Bureau, Inc., American Association of Fund­Raising Counsel, Inc., Ward, Dreshman and Reinhardt, Inc. oraz Marts and Lundy, Inc. Materiały w postaci mikrofilmów, pudeł z dokumentami i publiko­ wanymi raportami, newsletterami oraz dopuszczoną do powszechnego wglądu korespondencją z wybranymi klientami stanowią uzupełnienie drugiej strony procesu zbierania funduszy. 31 Dokładne metody wyboru fundacji omówione są w dalszej części, ale konieczne jest pod­ kreślenie, iż spośród tych kilku tysięcy wyselekcjonowanych zostało ok. 120, z czego w przypad­ ku aż  badania wykonane zostały ze szczególną starannością, przy dogłębnej analizie rapor­ tów rocznych z okresu kryzysu, jak i z lat go poprzedzających. W efekcie z ponad 110 tomów zrobiono ponad 1800 stron notatek i kopii, a dane te posłużyły do określenia wielkości pomocy prywatnej w stosunku do publicznej. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 1 Dobroczynna Ameryka. Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1937 tego od 1969 r. przez nową ustawę podatkową32 – nie udostępniają zbyt chęt­ nie swojej wewnętrznej dokumentacji. Niezmiernie trudno jest dotrzeć do aplikacji czy opinii wystawionych przez pracowników fundacji, do wewnętrz­ nej korespondencji obejmującej dyskusje nad podejmowanymi nowymi wyzwa­ niami, kierunkami rozwoju, w szczególności, jakie kryły się za tym przesłan­ ki. Dla epoki Wielkiego Kryzysu okres „karencji” jeszcze nie minął. Z reguły wynosi on 0 lat, ale w niektórych przypadkach 70 bądź dane te są całkowicie zastrzeżone33. Dochodzi tu jeszcze element dobrej woli czy polityki organiza­ cji i to, czy ma ona zamiar przekazać swoją dokumentację do archiwum, gdzie proces ponownego opracowywania trwa dość długo, czy pragnie pozostawić ją wyłącznie do własnego wglądu. Przy okazji pracy w Ruth Lilly Special Collection and Archives mogłam swobodnie korzystać z bogatych zasobów Biblioteki Głównej IUPUI, która jest jedną z najlepszych w kraju, biorąc pod uwagę podejmowaną w pracy tema­ tykę3. Znany historyk i badacz filantropii Robert L. Payton3 założył tu także własną bibliotekę, Joseph and Matthew Payton Philanthropic Studies Library, której wyjątkowa kolekcja materiałów źródłowych, monografii i innych pub­ likacji z dziedziny dobroczynności i wolontariatu ma służyć pomocą studen­ tom, pracownikom sektora niezależnego, ale i przybywającym tam badaczom. Szereg dokumentów, które stanowić będą niezbędne uzupełnienie raportów, pochodzi właśnie z obu wymienionych księgozbiorów36. 32 Reforma podatkowa z 1969 r. szczegółowo określała sposób, w jaki wszystkie organiza­ cje dobroczynne korzystające ze zwolnień podatkowych na podstawie punktu 01(c)(3) ustawy mają prezentować zeznania na formularzu 990. (nie dotyczy organizacji religijnych), które po opracowaniu podawane są do publicznej wiadomości i są do wglądu na stronach internetowych Urzędu Skarbowego. Por. United States Code – Congressional and Administrative News, 91st Congress – First Session 1969, St. Paul’s, Minn. 1969, t. 1: Laws Legislative History. House Report of the Com- mittee on Ways and Means (2 VIII 1969), s. 16–202, t. 2: Senate Report of the Finance Committee (21 XI 1969), s. 2027–2391. 33 D.C. Hammack, Private Organizations, Public Purposes: Nonprofits and Their Archives, „The Journal of American History” 76, 1989, nr 1, s. 181–191. Z pewnością można byłoby składać podania do poszczególnych organizacji z prośbą o udostępnienie odpowiednich materiałów, ale ze względu na czas trwania i znaczne koszty tego procesu efekty byłyby z całą pewnością nie­ współmierne do wkładu pracy. 3 Indiana University – Purdue University Indianapolis (IUPUI) jako jeden z pierwszych w latach 80. XX w. wprowadził do programu studiów kierunki z zakresu badań nad filantropią (ideą, tradycją, historią) oraz zarządzania organizacjami dobroczynnymi i fundacjami. 3 To właśnie R.L. Payton serią wykładów, publikacji itp. zasugerował potrzebę stworzenia w szkolnictwie wyższym nowego działu nauczania zajmującego się „trzecim sektorem”. W ni­ niejszej pracy kilkakrotnie odwołuję się do jego poglądów, szczególnie na rolę filantropii we współczesnym świecie, wartości nią rządzących i trendów rozwoju. 36 Główne kolekcje źródeł to m.in.: Recent Social Trends in the United States. Report of the President’s Research Committee on Social Trends, t. 1–2, New York 1933 – raport ten, mimo że opra­ cowany na zlecenie prezydenta Hoovera, prezentuje obiektywną analizę zmian zachodzących w społeczeństwie amerykańskim w pierwszych dekadach XX w., wraz z zobrazowaniem procesu przekształcenia się form prywatnej pomocy bezpośredniej, „obiektywizm” opierał się na pracy ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp 19 Drugim co do ważności ośrodkiem było centrum badawcze i biblioteka Roosevelt Study Center (RSC) w Middelburgu w Holandii. Istotnym etapem prowadzonych tam badań było zebranie materiałów dotyczących roli państwa, polityki społecznej i ekonomicznych propozycji rozwiązania kryzysu. RSC było wręcz idealnym miejscem prowadzenia badań. Materiały tam zebrane, podczas miesięcznego stypendium, miały na celu porównanie opinii dwóch prezyden­ tów, ich przeszłości związanej z dobroczynnością oraz wizji roli państwa w ła­ godzeniu skutków bezrobocia. Należy zwrócić uwagę na bogactwo materiałów dotyczących administracji Franklina D. Roosevelta37, ale i Herberta Hoovera38, Kongresów od 71 do 7, z lat 1929–193839, wspomnień doradców, członków gabinetu0 itp. Trzecim miejscem prowadzenia badań była J.F. Kennedy Library w North­ ­American Studies Institute, Freie Universität w Berlinie. Miesięczny pobyt oraz kilkunastokrotne krótsze wyjazdy pozwoliły na zebranie literatury doty­ czącej ogólnej wiedzy na temat filantropii, historii działalności dobroczynnej w Stanach Zjednoczonych oraz poza ich granicami od okresu kolonialnego aż po dzień dzisiejszy. Dopełnienie stanowiły czasopisma1 omawiające problematykę niezależnych autorów, profesorów, działaczy społecznych; United States Department of Labor and Children’s Bureau, Trends in Different Types of Public and Private Relief in Urban Areas, 1929– –1935, wyd. E.A. Winslow, Washington 1937; trzecim jest raport, który zapoczątkował coroczne spisy Foundation Directory: American Foundations and Their Fields, Twentieth Century Fund, Inc., t. 1: 1931, Boston Mass. 1931; t. 2: 1932, Boston Mass. 1932; t. 3: 1934, Boston Mass. 193; t. : 1937, New York 1939. Materiałem uzupełniającym dot. strony publicznej było oprac.: Works Progress Administration and Division of Social Research, Trends in Relief Expenditures 1910–1935, wyd. A.E. Geddes, Washington 1937. Nieocenionym źródłem wiedzy na temat rozwoju opieki socjalnej i przekształceń w pomocy bezpośredniej oraz oceny programów federalnych obu pre­ zydentów okazała się kolekcja periodyków z okresu kryzysu: „The Survey Midmonthly” i „The Survey Graphic”. 37 The Public Papers and Addresses of Franklin Delano Roosevelt, t. 1: The Genesis of the New Deal 1928–1932, t. 2: The Year of Crisis 1933, t. 3: The Advance of Recovery and Reform, 1934, New York 1938; Roosevelt Study Center, Middelburg, Holandia (RSC), President Franklin D. Roosevelt Office Files 1933–19, wyd. W.E. Leuchtenburg, University Publications of America 199, kol. mkf, cz. : Subject Files. 38 The State Papers and Other Public Writings of Herbert Hoover, t. 1–2, wyd. W.S. Myers, Garden City–New York 193. 39 RSC, Congressional Record. Proceedings and Debates of the United States Congress: 71–7, 1 2 sessions, t. 72–79, Washington 1929–1936, kol. mkf. 0 Spośród zbiorów Columbia University Oral History Collection on Microfiche, The Oral History Research Office, Columbia University, dostępnych właśnie w kol. mkf w RSC, wybrałam kilka kolekcji wspomnień m.in.: cz. 1: The Reminiscences of Rexford G. Tugwell (1972), cz. 2: The Reminiscences of Adolf A. Berle Jr. (197), cz. 3: The Reminiscences of Frances Perkins (1976), cz. : The Reminiscences of Bernice Lotwin Bernstein (198). Do pozostałych zbiorów źródeł z RSC należą: Fiorella La Guardia Papers 1917–19, kol. mkf; Personal Papers of Harry L. Hopkins 1930–196. The National Archives of the United States, 193, kol. mkf. 1 Szeroki wybór artykułów opublikowanych w okresie 1920–1937 pochodzi z następujących czasopism: „The Century Monthly”, „The Atlantic Monthly”, „Harper’s Weekly”, „The American Merkury”, „World’s Work”, „Scribner’s Magazine”. Ponadto wśród współczesnych periodyków ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 20 Dobroczynna Ameryka. Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1937 filantropii i Wielkiego Kryzysu, pochodzące z pierwszych 0 lat XX w., jak również współczesne. Ponadto biografie, autobiografie czołowych filantropów i reformatorów społecznych. Kluczowym dla tej pracy był jednak zbiór źródło­ wy (kolekcja mikrofilmów) z dorocznej konferencji na temat dobroczynności2: Proceedings of the Conference on Charities and Correction (badania objęły lata 1893–1937). Źródłem uzupełniającym dane statystyczne z tego okresu było również: Historical Statistics of the United States. Colonial Times to 19703. Definicje i terminologia Dla zrozumienia pewnych procesów, które miały miejsce w świecie dobro­ czynności oraz na granicy państwa a tegoż świata (który dopiero w latach 80. XX w. otrzymał odpowiednie zaszeregowanie jako trzeci sektor) niezbędne jest zaprezentowanie kilku definicji. Określać one będą odmienności między nazewnictwem współczesnym a pochodzącym z pierwszych dekad XX w., jak również między polskim a amerykańskim rozumieniem zagadnienia dobro­ czynności, filantropii; tego, co należy do prywatnego, a co do publicznego sektora, czym jest fundacja lokalna (community fund/trust), a czym lokalny fun­ dusz zapomogowy (community chest) i gdzie powinny być one umiejscowione, w pierwszym czy trzecim sektorze. Różnice te są istotne, wynikają z kulturo­ wych i historycznych uwarunkowań, mających bezpośredni wpływ na rozwój dobroczynności i państwa opiekuńczego. Analiza ta powinna się przyczynić do stworzenia pewnych podwalin pod dysputę nad rolą tychże elementów w zwalczaniu skutków kryzysu gospodarczego. Na wstępie pragnę wyjaśnić, że aby zachować spójność i jednorodność tej analizy, przychylam się do zna­ czenia tej terminologii w Stanach Zjednoczonych, a nie we współczesnej Pol­ sce, choć przyznaję, że częstokroć znalezienie odpowiedniego nazewnictwa i tłumaczenie jak najwierniej oddające wydźwięk oryginalnych materiałów na­ stręczały pewne trudności. Okazało się to tym trudniejsze, że w języku polskim nie ma jak dotąd publikacji na temat realiów filantropii amerykańskiej, a pol­ ska semantyka nie zawsze współgra z prawnymi obostrzeniami i zależnościa­ mi występującymi w Stanach Zjednoczonych. Kilkukrotnie odwołuję się do można wymienić kilka ważniejszych: „The Journal of American History”, „Daedalus”, „The American Heritage”, „The Journal of Economic History”, „Political Science Quarterly”, „Busi­ ness History Review”, „The Historian”, „The Mississippi Valley Historical Review”, „Quarterly Journal of Economics” czy wreszcie „The Annals of the American Academy of Political and Social Science”. 2 Konferencje te zaczęto organizować w latach 80. XIX w. jeszcze pod nazwą The Welfare Fo­ rum, a na początku XX w. przemianowano na The Conference of Charities and Correction. Trady­ cja corocznych spotkań działaczy społecznych, pracowników socjalnych prywatnych i publicznych organizacji kultywowana jest do dziś, chociaż nie jest ona jedyną tego typu. Sektor pozarządowej dobroczynności od lat 80. XX w. ma swoją Independent Sektor lub The American Way. 3 Historical Statistics of the United States. Colonial Times to 1970, cz. 1–2, Washington DC 197. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp 21 rodzimych monografii na temat dobroczynności w Polsce jako do materiału porównawczego. Wśród wielu definicji wybranych tylko kilka, które mogą przedstawić spojrzenie z różnych stron. Początkowo filantropia rozumiana była wyłącznie jako „bezosobowa mi­ łość do rodzaju ludzkiego, oparta na idei braterstwa”, następnie „odnosząca się do dobroczynnych prób promowania opieki socjalnej, a szczególnie pomo­ cy niepełnosprawnym, chorym i biednym”. Określenie to, po raz pierwszy użyte w kazaniu przez Jeremy’ego Taylora ok. 160 r., nie zostało włączone do powszechnego użytku aż do XVIII w. Często było ono również zamiennie używane ze starszym słowem charytatywny (charity), ale w późniejszym cza­ sie przypisano mu szczególnie związki religijne. Charytatywny (charitas) zna­ czy miłosierny, a miłosierdzie rozumiane jako „nakaz religijny, współczucie (wręcz ‘współcierpienie’) z bliźnimi, postawa społeczna bezinteresownej po­ mocy potrzebującym – stanowi jeden z filarów etyki wyrosłej z […] tradycji chrześcijaństwa i innych wyznań współegzystujących w Europie od czasów średniowiecza. Zawiera w sobie na równi pierwiastek emocjonalny, religijny i praktyczny”6. „Jest to również kategoria społeczna, miłosierdzie jest bowiem elementem istniejących społecznych struktur i funkcjonowania społeczeń­ stwa”7. Związki pomiędzy religijnymi podwalinami dobroczynności a filan­ tropią społeczną są oczywiste8, choć obecnie występuje jasny podział na po­ szczególne kategorie9. Robert Payton zdefiniował filantropię bardziej szczegółowo, jako odnoszą­ cą się do dobrowolnej służby, w dobrowolnych związkach oraz do dobrowol­ nego dawania na cele publiczne (voluntary service, voluntary associations, volun- tary giving for public purposes)0. Elementy te tworzą tak zwany trzeci sektor, po  The Encyclopedia Americana, t. 21, New York 197, s. 73. Jeśli nie zaznaczono inaczej, tłumaczenia pochodzą od autorki.  Encyclopedia Britannica, t. 17 (1968), s. 822. 6 Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. U. Augustyniak, A. Karpiński, Warszawa 1999, s. 7. 7 A. Wyrobisz, Misericordia pestis tempore. Postawy i zachowania w czasie zarazy w Polsce nowo- żytnej (XVI–XVIII w.), w: ibidem, s. 209. 8 Proces przekształcania się filantropii od dobroczynności (charity) przez filantropię nauko­ wą bądź metodyczną (scientific philanthropy) aż do powstania państwa opiekuńczego (welfare state) w sposób jasny i zrozumiały prezentuje m.in. R.H. Bremner, op. cit. 9 Glosarium skrótów i terminów filantropijnych podaje trzy poddefinicje filantropii, które po­ twierdzają te współzależności: 1. Działalność wolontaryjna dla dobra publicznego; 2. Umiłowanie rodzaju ludzkiego, zwykle wyrażane próbami polepszenia dobra ogólnoludzkiego poprzez osobi­ ste akty życzliwości lub finansowe wsparcie różnych celów; 3. Jakakolwiek próba ulżenia ludzkie­ mu cierpieniu czy nieszczęściu, ulepszania jakości życia, zachęcania pomocy lub wsparcia, lub też zachowanie wartości (moralnych) przez dary, usługi czy inną działalność dobrowolną, w: Glossary of Philanthropic Acronyms and Terms, http://www.ulib.iupui.edu/special/dict.html, 19 VIII 1997. 0 R.L. Payton, Philanthropy in Action, w: Philanthropy. Four Views, red. R.L. Payton, New Bruns­ wick 1988, s. 1. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 22 Dobroczynna Ameryka. Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1937 pierwszym – publicznym, drugim – prywatnym; ten jest niezależny, dobrowol­ ny lub pozarządowy. Zakres działalności filantropijnej oscyluje między religią, edukacją, zdrowiem, sztukami pięknymi i opieką społeczną (social welfare). Payton stosuje podział na dwie sfery: akty łaski mające ulżyć cierpiącym, ogólnie znane jako działalność charytatywna (obejmująca również bezpośred­ nią pomoc za granicą) oraz akty spo
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Dobroczynna Ameryka. Walka ze skutkami Wielkiego Kryzysu w latach 1929-1937
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: