Darmowy fragment publikacji:
PRAWO
GOSPODARCZE I HANDLOWE
Katarzyna Bilewska
Dochodzenie roszczeń
spółki kapitałowej
przez jej wspólników
(
)
actio pro socio
Wydawnictwo C. H. Beck
PRAWO GOSPODARCZE I HANDLOWE
Dochodzenie roszczeń spółki kapitałowej
przez jej wspólników (actio pro socio)
Polecamy nasze publikacje z zakresu prawa handlowego:
S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja
KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. KOMENTARZ. Tom I–V
Du¿e Komentarze Becka
Marta Litwińska-Werner
KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. KOMENTARZ, wyd. 3
Komentarze Becka
Stanisław Włodyka (red.)
PRAWO SPÓŁEK HANDLOWYCH. Tom 2A i 2B
System Prawa Handlowego
Tadeusz Wiśniewski (red.)
POSTĘPOWANIE SĄDOWE W SPRAWACH GOSPODARCZYCH. Tom 7
System Prawa Handlowego
Andrzej Kidyba
PRAWO HANDLOWE, wyd. 9
Studia Prawnicze
Aleksandra Gawrysiak-Zabłocka, Ewa Skibińska
KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. ORZECZNICTWO
Zbiory Orzecznictwa Becka
Ewa Skibińska
KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. EDYCJA TRZECIA
Kodeks System
KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH, wyd. 15
Z wprowadzeniem Andrzeja Szajkowskiego
Teksty Ustaw Becka
www.sklep.beck.pl
Katarzyna Bilewska
Dochodzenie roszczeń
spółki kapitałowej
przez jej wspólników
(actio pro socio)
Seria
Prawo Gospodarcze i Handlowe
pod redakcj¹
Profesora Stanis³awa W³odyki
Redakcja: Aleksandra Dró¿d¿
© Wydawnictwo C. H. Beck 2008
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Gen. Zaj¹czka 9, 01-518 Warszawa
Sk³ad i ³amanie: DTP Service
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-255-0111-2
Mojej Mamie
Spis treœci
Wprowadzenie .............................................................................................
XI
Wykaz skrótów ............................................................................................ XVII
Literatura..................................................................................................... XXI
Rozdzia³ 1. Actio pro socio w perspektywie prawnoporównawczej ......
1.1. Niemcy ...................................................................................................
1.1.1. Dochodzenie roszczeñ odszkodowawczych przez
akcjonariuszy mniejszoœciowych (§ 147 AktG) ....................................
1.1.2. Powództwo indywidualne akcjonariusza (§ 148 AktG) ..............
1.1.3. Powództwo indywidualne akcjonariusza w prawie
koncernowym (§ 309 (4) AktG) .............................................................
1.1.4. Kwestia dochodzenia roszczeñ przez wspólników spó³ki z o.o....
1.2. Wielka Brytania......................................................................................
1.2.1. Powództwo akcjonariusza w prawie precedensowym ................
1.2.2. Powództwo akcjonariusza w Companies Act (2006) ..................
1.3. Szwajcaria ..............................................................................................
1.4. Francja ....................................................................................................
1.4.1. Powództwo indywidualne akcjonariusza (art. 225–252 C.com.).....
1.4.2. Powództwo wspólnika w spó³ce z o.o. (art. 223–22 C.Com.) ....
1.5. Stany Zjednoczone Ameryki Pó³nocnej ................................................
1.5.1. Derivative action w prawie precedensowym ..............................
1.5.2. Przes³anki powództwa pochodnego ............................................
Rozdzia³ 2. Powództwo actio pro socio a konstrukcja spó³ki
kapita³owej...................................................................................................
2.1. Istota spó³ki kapita³owej ........................................................................
2.1.1. Pojêcie spó³ki kapita³owej ...........................................................
2.1.2. Podstawowe cechy spó³ki kapita³owej ........................................
2.1.2.1. Osobowoœæ prawna i dzia³anie przez organy ...........................
2.1.2.2. Udzia³ (akcja) jako „noœnik” praw wspólnika
(akcjonariusza) .......................................................................................
2.1.3. Natura spó³ki kapita³owej ............................................................
2.2. Rozdzia³ kompetencji w³aœcicielskich i mened¿erskich w spó³ce
kapita³owej .............................................................................................
2.2.1. Istota podzia³u ..............................................................................
2.2.2. Podzia³ kompetencyjny w spó³ce kapita³owej a dochodzenie
jej roszczeñ .............................................................................................
2.2.2.1. Uprawnienia zarz¹du ................................................................
1
1
1
5
7
8
9
9
12
13
16
16
19
20
20
22
24
24
24
25
25
27
29
31
31
36
36
VII
Spis treœci
2.2.2.2. Uprawnienia wspólników (akcjonariuszy) dzia³aj¹cych
in gremio.................................................................................................
2.2.2.3. Uprawnienia „indywidualne” wspólników ..............................
Rozdzia³ 3. Znaczenie i charakter prawny powództwa actio pro socio.
3.1. Ratio legis powództwa actio pro socio..................................................
3.1.1. Uwagi ogólne ...............................................................................
3.1.2. Actio pro socio jako œrodek ochrony interesu spó³ki ..................
3.1.2.1. Interes spó³ki .............................................................................
3.1.2.2. Ochrona interesu spó³ki w aspekcie podmiotowym ................
3.1.3. Actio pro socio a dochodzenie szkód poœrednich
wyrz¹dzonych wspólnikom (akcjonariuszom) ......................................
3.2. Actio pro socio jako prawo wspólnika (akcjonariusza) ........................
3.2.1. Uwagi ogólne ...............................................................................
3.2.2. Actio pro socio jako prawo korporacyjne....................................
3.2.3. Actio pro socio jako prawo istniej¹ce z mocy ustawy,
powszechne, zwi¹zane z udzia³em ........................................................
3.2.4. Actio pro socio jako prawo bezwzglêdnie niepozbawialne ........
3.2.5. Actio pro socio jako prawo indywidualne i prawo mniejszoœci ....
Rozdzia³ 4. Zakres stosowania i konstrukcja powództwa actio pro
socio...............................................................................................................
4.1. Zakres powództwa actio pro socio ........................................................
4.2. Struktura przes³anek powództwa actio pro socio..................................
4.2.1. Wp³yw legitymacji procesowej i materialnej na przes³anki
powództwa actio pro socio ....................................................................
4.2.2. Klasyfikacja przes³anek powództwa actio pro socio ..................
Rozdzia³ 5. Przes³anki materialnoprawne powództwa actio pro socio .
5.1. Przes³anki pozytywne ............................................................................
5.1.1. Wyrz¹dzenie szkody przy tworzeniu spó³ki (art. 292 i 480
KSH).......................................................................................................
5.1.1.1. Zakres i charakter prawny odpowiedzialnoœci.........................
5.1.1.2. Zakres podmiotowy odpowiedzialnoœci...................................
5.1.1.3. Zakres przedmiotowy odpowiedzialnoœci ................................
5.1.1.4. Przes³anki odpowiedzialnoœci z art. 292 KSH (480 KSH) ......
5.1.2. Zapewnienie sobie lub osobie trzeciej nadmiernie wygórowanej
zap³aty, wynagrodzenia lub korzyœci w zwi¹zku z powstaniem
spó³ki lub podwy¿szeniem kapita³u zak³adowego (art. 481 KSH) .......
5.1.2.1. Zakres i charakter odpowiedzialnoœci ......................................
5.1.2.2. Zakres podmiotowy odpowiedzialnoœci...................................
5.1.2.3. Zakres przedmiotowy odpowiedzialnoœci ................................
5.1.2.4. Przes³anki odpowiedzialnoœci z art. 481 KSH .........................
5.1.3. Wyrz¹dzenie szkody przy badaniu sprawozdania finansowego
spó³ki (art. 482 KSH) .............................................................................
5.1.3.1. Zakres i charakter odpowiedzialnoœci z art. 482 KSH.............
5.1.3.2. Przes³anki odpowiedzialnoœci z art. 482 KSH .........................
VIII
37
53
55
55
55
59
59
66
70
75
75
77
81
83
84
88
88
97
97
103
106
106
106
106
115
121
124
127
127
128
130
131
133
133
140
Spis treœci
5.1.4. Wyrz¹dzenie szkody przez cz³onka zarz¹du, rady nadzorczej,
komisji rewizyjnej oraz likwidatora dzia³aniem sprzecznym
z prawem lub postanowieniami umowy/statutu spó³ki (art. 293
i 483 KSH)..............................................................................................
5.1.4.1. Charakter prawny odpowiedzialnoœci ......................................
5.1.4.2. Zakres podmiotowy ..................................................................
5.1.4.3. Zakres przedmiotowy ...............................................................
5.1.4.4. Przes³anki odpowiedzialnoœci z art. 293 KSH (art. 483 KSH) ..
5.1.5. Wyrz¹dzenie szkody przez wydanie akcji, obligacji i innych
tytu³ów uczestnictwa w zysku lub podziale maj¹tku
i rozpowszechnienie fa³szywych danych (art. 484 KSH) .....................
5.1.5.1. Charakter odpowiedzialnoœci ...................................................
5.1.5.2. Zakres podmiotowy ..................................................................
5.1.5.3. Zakres przedmiotowy ...............................................................
5.1.5.4. Przes³anki odpowiedzialnoœci ..................................................
5.2. Przes³anki negatywne – okolicznoœci zwalniaj¹ce od
odpowiedzialnoœci..................................................................................
5.2.1. Przedawnienie roszczeñ...............................................................
5.2.2. Udzielenie absolutorium ..............................................................
5.2.3. Zrzeczenie siê roszczeñ przez spó³kê/zwolnienie z d³ugu..........
5.2.4. Uchwa³a walnego zgromadzenia (zgromadzenia wspólników)
lub rady nadzorczej ................................................................................
Rozdzia³ 6. Przes³anki formalnoprawne powództwa actio pro socio ....
6.1. Wprowadzenie........................................................................................
6.2. Osoby uprawnione do wniesienia powództwa actio pro socio.............
6.2.1. Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹..................................
6.2.1.1. Legitymacja wspólnika .............................................................
6.2.2. Spó³ka akcyjna .............................................................................
6.2.2.1. Legitymacja akcjonariusza .......................................................
6.2.2.2. Legitymacja osoby, której s³u¿y inny ni¿ akcja tytu³
uczestnictwa w zyskach lub podziale maj¹tku spó³ki ...........................
6.3. Niewniesienie przez spó³kê powództwa o naprawienie szkody
w terminie roku od ujawnienia siê czynu wyrz¹dzaj¹cego szkodê ......
6.3.1. Pojêcie niewytoczenia powództwa o naprawienie szkody
przez spó³kê............................................................................................
6.3.1.1. Niewytoczenie powództwa o naprawienie szkody ..................
6.3.1.2. Osoby uprawnione do wytoczenia powództwa........................
6.3.2. Up³yw jednego roku od ujawnienia siê czynu wyrz¹dzaj¹cego
szkodê .....................................................................................................
6.4. Kaucja na zabezpieczenie pokrycia szkody gro¿¹cej pozwanemu .......
6.4.1. Ratio legis kaucji zabezpieczaj¹cej .............................................
6.4.2. Ustanowienie kaucji zabezpieczaj¹cej ........................................
6.4.2.1. Tryb ustanowienia kaucji..........................................................
6.4.2.2. Skutki ustanowienia kaucji.......................................................
141
141
146
158
159
172
172
175
176
177
179
179
185
186
189
193
193
194
194
194
198
198
201
242
242
242
250
251
254
254
257
257
265
IX
Spis treœci
Rozdzia³ 7. Actio pro socio – aspekty prawnoprocesowe ........................
7.1. Strony postêpowania ..............................................................................
7.1.1. Strona powodowa – uprawniony do actio pro socio a spó³ka ....
7.1.2. Przyst¹pienie spó³ki do procesu z actio pro socio ......................
7.1.3. Zawis³oœæ sporu (lis pendens)......................................................
7.2. Wyrok i jego konsekwencje ...................................................................
7.2.1. Powaga rzeczy os¹dzonej (res iudicata) .....................................
7.2.2. Naprawienie szkody przy nieuzasadnionym powództwie
actio pro socio ........................................................................................
7.2.3. Egzekucja wyroku........................................................................
7.3. Pozosta³e kwestie procesowe.................................................................
7.3.1. W³aœciwoœæ miejscowa s¹du........................................................
7.3.2. W³aœciwoœæ rzeczowa s¹du. Gospodarczy charakter sprawy .....
Zakoñczenie. Wnioski de lege ferenda ......................................................
Indeks rzeczowy ..........................................................................................
269
269
269
271
273
276
276
278
284
287
287
289
290
297
X
Wprowadzenie
Zagadnienie dochodzenia roszczeñ odszkodowawczych spó³ki kapita³owej przez
jej wspólników znajduje normatywny wyraz w instytucji powództwa actio pro
socio, regulowanej – w odniesieniu do spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ –
w art. 295–296 KSH, natomiast w przypadku spó³ki akcyjnej – w art. 486–487 KSH.
Ich treœæ normatywna jest analogiczna: je¿eli spó³ka (reprezentowana przez statuto-
we organy) nie wytoczy powództwa o naprawienie szkody jej wyrz¹dzonej w termi-
nie jednego roku od ujawnienia siê czynu wyrz¹dzaj¹cego szkodê, to ka¿dy wspól-
nik (akcjonariusz) mo¿e wnieœæ pozew o naprawienie szkody wyrz¹dzonej spó³ce.
Powództwo wnoszone w tym trybie ma – na tle natury spó³ki kapita³owej –
charakter wyj¹tkowy, poniewa¿ jest odstêpstwem od regu³y, i¿ spó³ka kapita³owa
jest bytem prawnym odrêbnym od swoich wspólników, w którym realizuje siê za-
sada rozdzia³u funkcji mened¿erskich i w³aœcicielskich. Jego ratio legis sprowa-
dza siê do uznania, i¿ – ostatecznie – ryzyko i szanse powodzenia dzia³alnoœci
spó³ki spoczywaj¹ jednak na jej wspólnikach (akcjonariuszach), jako ekonomicz-
nych w³aœcicielach jej maj¹tku1. Powinni mieæ oni zatem kolejny œrodek in-
terwencji w sytuacji, gdy mened¿erowie nie wykonuj¹ nale¿ycie swoich obo-
wi¹zków, zw³aszcza w sytuacji mo¿liwego konfliktu w³asnych interesów kadry
zarz¹dzaj¹cej i interesu spó³ki. Szkoda wyrz¹dzona spó³ce jest bowiem szkod¹
poœrednio wyrz¹dzon¹ jej wspólnikom (akcjonariuszom). St¹d te¿ – jako ultima
ratio – wspólnicy (akcjonariusze) powinni dysponowaæ mo¿liwoœci¹ dochodze-
nia roszczeñ spó³ki – na jej rzecz – je¿eli nie czyni¹ tego, wbrew swoim obo-
wi¹zkom, cz³onkowie organów korporacji.
Realizuj¹c wskazany wy¿ej cel regulacji, actio pro socio powinno byæ jednak
tak unormowane, aby nie stwarzaæ pola do jego nadu¿ywania oraz zachwiania –
wynikaj¹cego z natury spó³ki kapita³owej – podzia³u zadañ pomiêdzy organy
w³aœcicielskie, zarz¹dzaj¹ce i nadzoruj¹ce. Kszta³t normatywny tej instytucji, któ-
ry podlega analizie w niniejszej rozprawie, uwzglêdnia zatem szereg okolicznoœci
natury prawnej, ekonomicznej i faktycznej, i zmierza do znalezienia równowagi
pomiêdzy uwarunkowaniami konstrukcyjnymi i efektywnoœci¹ dzia³ania spó³ki
kapita³owej a koniecznoœci¹ ochrony interesu korporacji i jej cz³onków – wspól-
ników (akcjonariuszy).
Monograficzne opracowanie instytucji dochodzenia roszczeñ spó³ki kapita³o-
wej przez jej wspólników (akcjonariuszy) jest uzasadnione z kilku powodów.
Po pierwsze, niew¹tpliwie roœnie w polskim prawie prywatnym znaczenie pro-
blematyki praw wspólników (akcjonariuszy) w spó³kach kapita³owych. Postê-
1 Zob. H. C. von der Crone, Haftung und Haftungsbeschränkung in der aktien-
rechtlichen Verantwortlichkeit, SZW/RSDA 2006, Nr 1, s. 14.
XI
Wprowadzenie
puj¹cy rozwój gospodarki determinuje intensyfikacjê korzystania z tej formy
prawnej organizacji przedsiêbiorców, a tak¿e wykonywania praw wynikaj¹cych
z udzia³u w spó³kach. Znaczenie praktyczne prawa wspólnika (akcjonariusza) do
wytoczenia powództwa na rzecz spó³ki jest obecnie niewielkie1, ale niew¹tpliwie
wiêksze ni¿ dawniej, o czym œwiadczy przede wszystkim coraz czêstsze orzeka-
nie s¹dów na podstawie art. 295 KSH i art. 486 KSH (dawnego art. 294 KH
i art. 477 KH)2. Dowodem na rosn¹ce znaczenie prawa wspólnika (akcjonariusza)
do wniesienia skargi jest tak¿e zainteresowanie t¹ instytucj¹ w innych europej-
skich systemach prawnych, w których w ostatnim czasie dokonano reformy po-
wództw pochodnych. W Wielkiej Brytanii, zdecydowano siê przenieœæ derivative
actions z obszaru regulacji prawa precedensowego do prawa stanowionego za
poœrednictwem Companies Act (2006) i dokonaæ ich modernizacji, natomiast
w Niemczech – ustaw¹ UMAG (2005), ustanowiono – wczeœniej nie wystêpuj¹ce
– indywidualne prawo akcjonariuszy do wnoszenia powództw na rzecz spó³ki
(§ 148 AktG). Nale¿y zatem przypuszczaæ, i¿ actio pro socio i zbli¿one do niego
powództwa w innych krajach europejskich, bêd¹ systematycznie zyskiwa³y na
znaczeniu.
Po drugie, powództwo actio pro socio – z uwagi na jego systemowe umiejsco-
wienie – stanowi kanwê dla rozstrzygniêcia szeregu kwestii teoretycznych i prak-
tycznych z zakresu prawa spó³ek kapita³owych i prawa odszkodowawczego. Ana-
liza art. 295 KSH (art. 486 KSH) ³¹czy siê z rozwa¿eniem natury prawnej spó³ki
kapita³owej i pojêcia jej samoistnego interesu. Niezbêdne jest tak¿e szerokie
uwzglêdnienie problematyki cywilnoprawnej odpowiedzialnoœci cz³onków orga-
nów spó³ki kapita³owej. Na tle instytucji actio pro socio szeroko dyskutowana jest
równie¿ sporna w doktrynie prawa cywilnego kwestia tzw. szkody poœredniej i jej
kompensowania. Wreszcie, przepisy normuj¹ce actio pro socio odnosz¹ siê do
absolutorium, którego znaczenie i charakter prawny powinny byæ ustalane tak¿e
z uwzglêdnieniem ich normatywnej treœci. Regulacja actio pro socio stanowi za-
tem przyczynek do zajêcia stanowiska co do szeregu problemów teoretycznych
i praktycznych z zakresu prawa prywatnego.
Po trzecie, powództwo actio pro socio nie by³o dot¹d w polskiej literaturze
przedmiotem monograficznej analizy. Omówienia tej instytucji – poza kilkoma
1 Zob. A. Szumañski, w: System prawa prywatnego, Prawo papierów warto-
œciowych, pod red. A. Szumañskiego, t. 19, Warszawa 2006, s. 258 (przypis 461).
2 Zob. uchw. SN z 23.2.2005 r., III CZP 89/04, OSNC 2006, Nr 1, poz. 6, z glos¹
K. Bilewskiej, Wy³¹czenie wspólnika spó³ki z o.o. a actio pro socio, Glosa do
uchwa³y SN z 23.2.2005 r., III CZP 89/04, Pr. Sp. 2006, Nr 11, s. 57 i n. oraz
£. Koz³owskiego, OSP 2006, Nr 3, poz. 33; wyr. SN z 15.6.2005 r., IV CK 731/04,
OSP 2007, Nr 9, poz. 103, z glosami K. Bilewskiej, OSP 2007, Nr 9, poz. 103
i M. Kaliñskiego, Odpowiedzialnoœæ odszkodowawcza cz³onków zarz¹du spó³ek
kapita³owych, Glosa do wyroku SN z 15.6.2005 r., IV CK 731/04, Glosa 2007,
Nr 4, s. 21 i n.; wyr. SA w Katowicach z 28.9.2005 r., I ACa 597/05 (niepubl.),
z glos¹ K. Bilewskiej, Dochodzenie roszczeñ odszkodowawczych na rzecz
spó³ki akcyjnej w trybie actio pro socio, Glosa do wyroku SA w Katowicach
z 28.9.2005 r., I ACa 597/05, Glosa 2007, Nr 3, s. 41 i n.
XII
Wprowadzenie
wyj¹tkami1 – maj¹ charakter niesamoistny, stanowi¹c fragment wiêkszego opra-
cowania o ogólnym charakterze, zw³aszcza komentarza. Co wiêcej, wiêkszoœæ
pogl¹dów na instytucjê actio pro socio zosta³a wypracowana na gruncie Kodeksu
handlowego i jest we wspó³czesnych wypowiedziach podtrzymywana. Tymcza-
sem stosunki gospodarcze i korporacyjne podlegaj¹ sta³emu rozwojowi, co uza-
sadnia ponowne i kompleksowe przyjrzenie siê instytucji actio pro socio.
Nale¿y zgodziæ siê z pogl¹dem, i¿ actio pro socio jest instytucj¹ o charakterze
mieszanym, zarówno materialnym, jak i procesowym. Materialnoprawny charak-
ter art. 295 KSH (art. 486 KSH) przejawia siê w ustanowieniu kolejnego prawa
wspólnika (akcjonariusza) – prawa do wszczêcia postêpowania odszkodowaw-
czego na rzecz spó³ki, natomiast prawnoprocesowy wymiar tej normy sprowadza
siê do ustalenia legitymacji procesowej i stron postêpowania2. Kwestia ta, a tak¿e
wspomniana wy¿ej koniecznoœæ rozstrzygniêcia szeregu zagadnieñ powi¹zanych
z actio pro socio, determinuj¹ uk³ad niniejszej pracy.
Rozdzia³ pierwszy ma charakter porównawczy. Przedstawia on w podstawo-
wym zarysie charakterystykê powództw pochodnych w piêciu systemach praw-
nych – czterech europejskich: niemieckim, brytyjskim, francuskim i szwajcar-
skim, oraz amerykañskim. Wykazuj¹ one bardzo znaczne rozbie¿noœci, przy czym
za modele zbli¿one do polskiej konstrukcji powództwa uznaæ mo¿na jedynie sys-
tem szwajcarski i francuski. Niniejsza rozprawa nie ma przy tym charakteru po-
równawczego3. Z uwagi na nieliczne wypowiedzi polskiej doktryny i orzecznic-
twa odnosz¹ce siê do actio pro socio, niezbêdne by³o jednak siêgniêcie – w toku
interpretacji – do wniosków wynikaj¹cych z badañ komparatystycznych. Z uwagi
na podobieñstwo konstrukcyjne, interesuj¹ce dla wyk³adni polskich przepisów
by³y wnioski p³yn¹ce z regulacji szwajcarskiej i francuskiej. Nie by³o natomiast –
co do zasady – mo¿liwe korzystanie w procesie wyk³adni poszczególnych przepi-
sów z dorobku doktryny niemieckiej i anglosaskiej, poniewa¿ sprzeciwia³a siê
temu, znacznie ró¿ni¹ca siê od polskiej, koncepcja instytucji.
Rozdzia³ drugi przedstawia actio pro socio na tle podstawowych cech spó³ki
kapita³owej, w szczególnoœci zaœ zasady podzia³u kompetencji na w³aœcicielskie
i mened¿erskie. Zosta³y w nim omówione kompetencje zarz¹du i wspólników
(akcjonariuszy) w procesie dochodzenia roszczeñ, a tak¿e zasygnalizowana kwe-
stia znaczenia prawnego absolutorium. W rozdziale trzecim zaprezentowano
motywy uzasadniaj¹ce istnienie powództwa wspólnika (akcjonariusza), akcen-
1 Zob. M. Barczak, Powództwo o naprawienie szkody wyrz¹dzonej spó³ce
z o.o., Pr. Sp. 2006, Nr 7–8, s. 17 i n.; R. Pabis, Powództwo wspólnika o naprawie-
nie szkody wyrz¹dzonej spó³ce, Pr. Sp. 2000, Nr 12, s. 24 i n.
2 Zob. £. Koz³owski, Glosa do uchwa³y SN z 23.2.2005 r., III CZP 89/04,
OSP 2006, Nr 3, poz. 33.
3 W europejskiej literaturze przedmiotu mo¿na znaleŸæ wyczerpuj¹ce opra-
cowania komparatystyczne dotycz¹ce powództw pochodnych, por. M. Planck,
Aktionärsklagen im französischen und deutschen Recht unter Einbeziehung der
neueren Rechtsenwicklung in Belgien, Überlegungen insbesondere zur action pro
socio im Aktienrecht, Frankfurt 1995; X. Li, A comparative study of shareholders’
derivative actions, Deventer 2007.
XIII
Wprowadzenie
tuj¹c zw³aszcza jego znaczenie dla ochrony interesu spó³ki, a tak¿e rozwa¿ono
funkcje actio pro socio na tle koncepcji szkody poœredniej. Dokonano tak¿e klasy-
fikacji tego powództwa jako prawa wspólnika (akcjonariusza), charakteryzuj¹c je
kolejno jako prawo: korporacyjne, istniej¹ce z mocy ustawy, zwi¹zane z udzia-
³em, przys³uguj¹ce wspólnikom (akcjonariuszom) powszechnie, prawo wykony-
wane indywidualnie oraz bezwzglêdne (niepozbawialne).
Celem rozdzia³u czwartego jest w szczególnoœci rozstrzygniêcie dylematu,
czy wspólnik (akcjonariusz) mo¿e wyst¹piæ z powództwem actio pro socio ce-
lem dochodzenia ka¿dej szkody wyrz¹dzonej spó³ce, czy te¿ mo¿e to zrobiæ
jedynie z sytuacjach objêtych hipotezami norm zamieszczonych w rozdzia³ach
Kodeksu spó³ek handlowych dotycz¹cych odpowiedzialnoœci cywilnoprawnej
(art. 292–293 KSH; art. 480–484 KSH). Wywody zawarte w tej czêœci pracy
ostatecznie doprowadzi³y do opowiedzenia siê za drugim z wy¿ej wskazanych
stanowisk. Dokonano w niej tak¿e analizy skutków rozdzielenia legitymacji
materialnoprawnej (nale¿¹cej do spó³ki) i procesowej (nale¿¹cej do wspólnika
wystêpuj¹cego z actio pro socio) na gruncie art. 295 KSH (art. 486 KSH). Sfor-
mu³owano tezê, i¿ wspólnika (akcjonariusza) obowi¹zuje wykazanie tych wszyst-
kich przes³anek materialnoprawnych roszczenia, które wykazywa³aby w procesie
spó³ka reprezentowana przez statutowe organy, a nadto specjalnych przes³anek
wyst¹pienia z powództwem (formalnoprawnych). Warunki materialnoprawne,
o ile s¹ spe³nione, przes¹dzaj¹ o istnieniu obowi¹zku indemnizacji, natomiast
przes³anki formalnoprawne uzasadniaj¹ wniesienie powództwa w³aœnie przez
wspólnika (akcjonariusza). O ile niewykazanie tych pierwszych skutkowa³oby
oddaleniem pozwu, o tyle niewykazanie przes³anek formalnoprawnych powodo-
wa³oby odrzucenie powództwa. W dalszej czêœci rozwa¿añ wskazano okoliczno-
œci, nale¿¹ce do obu wskazanych wy¿ej kategorii przes³anek powództwa. Zapro-
ponowana klasyfikacja przes³anek actio pro socio polegaj¹ca na wyró¿nieniu
przes³anek materialnoprawnych i formalnoprawnych zosta³a dokonana na potrze-
by uporz¹dkowania wywodu i nie ma charakteru uniwersalnego w tym sensie,
i¿ – z za³o¿enia – nie pokrywa siê z przyjêt¹ w doktrynie prawa procesowego kla-
syfikacj¹ przes³anek powództwa na przes³anki procesowe i przes³anki zasadnoœci
powództwa (materialne)1.
Rozdzia³ pi¹ty zawiera szczegó³owe omówienie materialnoprawnych przes³a-
nek powództwa actio pro socio, do których nale¿¹: szkoda, zdarzenie sprawcze
oraz zwi¹zek przyczynowy pomiêdzy tym zdarzeniem a szkod¹. O ile pojêcie
szkody i zwi¹zku przyczynowego rozumieæ nale¿y jednolicie i zgodnie z ogólny-
mi zasadami prawa cywilnego (art. 361 § 1 i 2 KC), o tyle pojêcie zdarzenia musi
byæ uszczegó³owione na gruncie konkretnego przepisu, który przewiduje indem-
nizacjê na rzecz spó³ki (art. 292–293 KSH; art. 480–484 KSH). Rozwa¿enia wy-
maga³ tak¿e wp³yw na indemnizacjê takich okolicznoœci, jak: przedawnienie rosz-
czeñ odszkodowawczych (art. 297, 488 KSH), uchwa³a w przedmiocie udzielenia
1 Por. W. Broniewicz, Postêpowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1996,
s. 168–171.
XIV
Wprowadzenie
absolutorium, a tak¿e zrzeczenie siê roszczeñ odszkodowawczych (zwolnienie
z d³ugu).
W rozdziale szóstym dokonano analizy formalnoprawnych przes³anek po-
wództwa actio pro socio, takich jak: posiadanie statusu wspólnika (akcjonariusza)
lub innej osoby maj¹cej tytu³ uczestnictwa w zyskach lub podziale maj¹tku spó³ki,
bezczynnoœæ spó³ki przez rok od ujawnienia siê czynu wyrz¹dzaj¹cego szkodê,
oraz z³o¿enie kaucji zabezpieczaj¹cej. W szczególnoœci, ustalono zakres pojêcia
tytu³u partycypacyjnego, uprawniaj¹cego do wniesienia actio pro socio, uwzglêd-
niaj¹c œwiadectwa za³o¿ycielskie, œwiadectwa u¿ytkowe, tantiemy dla cz³onków
zarz¹du spó³ki oraz obligacje partycypacyjne.
Rozdzia³ siódmy dotyczy pozosta³ych kwestii procesowych, takich jak: za-
wis³oœæ sporu, zaistnienie powagi rzeczy os¹dzonej, prawo do naprawienia szko-
dy przy nieuzasadnionym powództwie oraz tryb i zasady egzekucji wyroku.
Za³o¿eniem niniejszej pracy jest kompleksowa analiza instytucji actio pro socio,
której zakres wyznaczaj¹ normatywne ramy art. 295–296 KSH (486–487 KSH)1.
Problematyka cywilnoprawnej odpowiedzialnoœci funkcjonariuszy spó³ki podlega
omówieniu tylko w zakresie koniecznym z punktu widzenia przes³anek powódz-
twa. Poczynione rozwa¿ania ograniczaj¹ siê w sposób œcis³y do interpretacji przepi-
sów dotycz¹cych actio pro socio, nie obejmuj¹c co do zasady pokrewnych b¹dŸ
zbli¿onych instytucji prawnych. W szczególnoœci, monografia nie uwzglêdnia po-
wództw wspólników (akcjonariuszy) w procesach restrukturyzacyjnych spó³ek.
Formu³a tych powództw ró¿ni siê bowiem od powództwa actio pro socio, poniewa¿
art. 512, 526, 548 i 568 KSH przewiduj¹ indemnizacjê na rzecz wspólnika, a nie
spó³ki. Kwestie te wymagaj¹ odrêbnego opracowania, uwzglêj¹cego specyfikê pro-
cesów ³¹czenia, podzia³u i przekszta³cania spó³ek2. Zakresem niniejszej rozprawy
nie jest tak¿e objêta problematyka dochodzenia roszczeñ wspólników (akcjonariu-
szy) na zasadach ogólnych, do której odnosi siê art. 300 KSH (art. 490 KSH).
Niniejsza rozprawa uwzglêdnia stan prawny, a tak¿e dorobek literatury
i orzecznictwa na dzieñ 31.12.2007 r.
1 Twierdzenia dotycz¹ce spó³ki akcyjnej maj¹ jednak¿e tak¿e zastosowa-
nie do spó³ki europejskiej (Societas Europaea, SE), poniewa¿ zgodnie z art. 5
Rozporz¹dzenia Nr 2157/2001 w sprawie statutu spó³ki europejskiej (Dz.U.
L z 2001 r. Nr 294, s. 1) pozycjê prawn¹ akcjonariusza SE reguluj¹ przepisy prawa
krajowego siedziby SE odnosz¹ce siê do spó³ki akcyjnej. W toku dalszych roz-
wa¿añ autorka niniejszej rozprawy nie czyni jednak bezpoœrednim przedmiotem
analizy instytucji actio pro socio w spó³ce europejskiej.
2 Por. A. Szumañski, Zagadnienia konstrukcyjne odpowiedzialnoœci cz³onka
zarz¹du spó³ki kapita³owej wzglêdem wspólnika, w: Odpowiedzialnoœæ cywilna,
Ksiêga pami¹tkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, pod red. M. Pyziak-Szaf-
nickiej, Kraków 2004, s. 602–605.
XV
Wykaz skrótów
1. ród³a prawa
AktG. . . . . . . . . . . . . Aktiengesetz – ustawa z 6.9.1965 r. o spó³ce akcyjnej
BiegliU . . . . . . . . . .
(BGB1 I S. 1809, BGB1. III 4121 – 1 ze zm.)
ustawa z 13.10.1994 r. o bieg³ych rewidentach i ich sa-
morz¹dzie (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 31, poz. 359 ze zm.)
C.com. . . . . . . . . . . . Code de commerce
CA . . . . . . . . . . . . . . Companies Act z 8.11.2006 r.
CC . . . . . . . . . . . . . . Code Civil
CO . . . . . . . . . . . . . . Code des obligations
GmbHG . . . . . . . . . . Gesetz betreffend die Gesellschaften mit beschränkter
haftung z 20.4.1892 r. (RGB. S. 477, w brzmieniu z ob-
wieszczenia 20.5.1898 r., RGBl. S. 846 ze zm.)
ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
poz. 93 ze zm.)
KC . . . . . . . . . . . . . .
KH . . . . . . . . . . . . . . Rozporz¹dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. –
Kodeks Handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) – obec-
nie nie obowi¹zuje
ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r.
Nr 21, poz. 94 ze zm.)
ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postêpowania cywilnego
(Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)
ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spó³ek handlowych (Dz.U.
Nr 94, poz. 1037 ze zm.)
ustawa z 29.6.1995 r. o obligacjach (t.j. Dz.U. z 2001 r.
Nr 120, poz. 1300 ze zm.)
ustawa z 29.9.1994 r. o rachunkowoœci (t.j. Dz.U. z 2002 r.
Nr 76, poz. 694 ze zm.)
ObligU . . . . . . . . . . .
KSH . . . . . . . . . . . . .
KP . . . . . . . . . . . . . .
KPC . . . . . . . . . . . . .
RachU . . . . . . . . . . .
UMAG . . . . . . . . . . . Gesetzes zur Unternehmensintegrität und Modernisierung
des Anfechtungsrechts – ustawa z 22.9.2005 r. o integracji
przedsiêbiorstw oraz modernizacji prawa do zaskar¿ania
uchwa³ (BGBl. I 2802).
2. Organy i instytucje
SA . . . . . . . . . . . . . . S¹d Apelacyjny
SN . . . . . . . . . . . . . . S¹d Najwy¿szy
TK . . . . . . . . . . . . . . Trybuna³ Konstytucyjny
XVII
Wykaz skrótów
3. Publikatory i czasopisma
Journal of Business Law
. . . . . . . . . . . . . Palestra
. . . . . . . . . . . Dziennik Ustaw
Dz.U.
DzWir . . . . . . . . . . . Deutsche Zeitschrift für Wirtschafts- und Insolvenzrecht
EP . . . . . . . . . . . . . . Edukacja Prawnicza
GSP . . . . . . . . . . . . . Gdañskie Studia Prawnicze
JBL . . . . . . . . . . . . .
KPP . . . . . . . . . . . . . Kwartalnik Prawa Prywatnego
MoP . . . . . . . . . . . . . Monitor Prawniczy
NP . . . . . . . . . . . . . . Nowe Prawo
NZG. . . . . . . . . . . . . Neue Zeitschrift für Gesellschaftsrecht
OSNC . . . . . . . . . . . Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego – Izba Cywilna
OSP . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo S¹dów Polskich
OSPiKA. . . . . . . . . . Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra¿owych
Pal.
PiP . . . . . . . . . . . . . . Pañstwo i Prawo
PPH . . . . . . . . . . . . . Przegl¹d Prawa Handlowego
PPW. . . . . . . . . . . . . Prawo Papierów Wartoœciowych
Pr. Bank. . . . . . . . . . Prawo Bankowe
Pr. Sp. . . . . . . . . . . . Prawo Spó³ek
PS. . . . . . . . . . . . . . . Przegl¹d S¹dowy
PUG . . . . . . . . . . . . . Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego
R. Pr. . . . . . . . . . . . . Radca Prawny
Rej. . . . . . . . . . . . . . Rejent
RPEiS . . . . . . . . . . . Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
RTDC. . . . . . . . . . . . Revue Trimestrielle de Droit Commercial
Rzeczp. . . . . . . . . . . Rzeczpospolita
SP. . . . . . . . . . . . . . . Studia Prawnicze
SZW/RSDA. . . . . . . Schweizerische Zeitschrift für Wirtschafts- und Finanz-
marktrecht/Revue suisse de droit des affairs et du marché
financier
. . . . . . . . . . . . Wokanda
TPP . . . . . . . . . . . . . Transformacje Prawa Prywatnego
Wok.
ZGR . . . . . . . . . . . . . Zeitschrift für Unternehmens- und Gesellschaftsrecht
ZIP . . . . . . . . . . . . . . Zeitschrift für Wirtschaftsrecht
ZNUMK . . . . . . . . . Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Miko³aja Kopernika
4. Inne skróty
artyku³
art. . . . . . . . . . . . . . .
m.in.
n. . . . . . . . . . . . . . . .
niepubl. . . . . . . . . . .
np. . . . . . . . . . . . . . .
Nr. . . . . . . . . . . . . . .
op. cit. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . miêdzy innymi
nastêpny (-a, -e)
niepublikowany (-a, -e)
na przyk³ad
numer
opus citatum
XVIII
Wykaz skrótów
punkt
porównaj
pozycja
strona
spó³ka akcyjna
spó³ka europejska
spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹
tom
tekst jednolity
to jest
tak zwany (-a, -e)
uchwa³a
pkt . . . . . . . . . . . . . .
por.
. . . . . . . . . . . . .
poz. . . . . . . . . . . . . .
s.
. . . . . . . . . . . . . . .
S.A. . . . . . . . . . . . . .
SE . . . . . . . . . . . . . .
sp. z o.o.
. . . . . . . . .
T. (t.) . . . . . . . . . . . .
t.j.
. . . . . . . . . . . . . .
tj. . . . . . . . . . . . . . . .
tzw.
. . . . . . . . . . . . .
uchw. . . . . . . . . . . . .
w zw. . . . . . . . . . . . . w zwi¹zku z
wyr. . . . . . . . . . . . . . wyrok
z. . . . . . . . . . . . . . . .
zeszyt
zdanie
zd. . . . . . . . . . . . . . .
ze zmian¹ (-ami)
ze zm.
. . . . . . . . . . .
zob. . . . . . . . . . . . . .
zobacz
XIX
Pobierz darmowy fragment (pdf)