Darmowy fragment publikacji:
W serii ukaże się:
Michał Bilewicz
Być gorszymi. O reakcjach na
zagrożenie statusu grupy własnej
Artur Domurat
Identyfikacja wartości osobistych
w badaniach psychologicznych.
Wartości jako cele działań i wyborów
Małgorzata Dragan
DoÊwiadczenia
traumatyczne
a uzale˝nienie
od alkoholu
Psychiatrzy i psycholodzy kliniczni od wielu lat zajmują
się związkiem między doświadczeniami traumatycznymi
a uzależnieniem od alkoholu. W ramach tej problematyki
podstawowymi zagadnieniami są rozpowszechnienie i natura
doświadczeń traumatycznych oraz ich konsekwencje dla osób
mających problemy z alkoholem. Głównym celem badań
opisanych w książce jest próba empirycznego określenia stopnia
rozpowszechnienia różnego rodzaju zdarzeń traumatycznych
w ciągu życia oraz bieżącego rozpowszechnienia zaburzenia
po stresie traumatycznym (PTSD) wśród pacjentów leczących
się z powodu uzależnienia od alkoholu, jak również analiza
porównawcza pacjentów uzależnionych od alkoholu, u których
stwierdzono występowanie doświadczeń traumatycznych i/lub
PTSD, z pacjentami bez doświadczeń traumatycznych i PTSD
w zakresie różnych zmiennych dotyczących przebiegu
uzależnienia i leczenia.
Studium to wypełnia lukę w badaniach nad rozpowszechnieniem
doświadczeń traumatycznych i PTSD wśród pacjentów
uzależnionych od alkoholu oraz dostarcza nowych danych przez
odniesienie podejmowanej problematyki do szerszego kontekstu
funkcjonowania zdrowotnego w aspekcie psychicznym oraz
przebiegu terapii uzależnienia.
Cena 24,00 zł
ł
M
a
g
o
r
z
a
t
a
D
r
a
g
a
n
D
o
Ê
w
i
a
d
c
z
e
n
i
a
t
r
a
u
m
a
t
y
c
z
n
e
a
u
z
a
l
e
˝
n
i
e
n
i
e
o
d
a
l
k
o
h
o
u
l
Dr Małgorzata Dragan jest adiunktem
na Wydziale Psychologii Uniwersytetu
Warszawskiego. Zajmuje się zagadnieniem
wpływu negatywnych doświadczeń
z okresu dzieciństwa na zdrowie psychiczne
w wieku dorosłym (w tym na kształtowanie
się syndromu poznawczo-uwagowego),
temperamentalnego i biologicznego
uwarunkowania syndromu poznawczo-
-uwagowego oraz skuteczności terapii
poznawczo-behawioralnej i metapoznaw-
czej. Pracowała jako psycholog kliniczny
w placówkach ochrony zdrowia psychicznego
(m.in. na Oddziale Leczenia Zaburzeń
Nerwicowych w Komorowie). Uzyskała
certyfikat terapeuty poznawczo-behawio-
ralnego Polskiego Towarzystwa Terapii
Poznawczych i Behawioralnych. W latach
2005–2008 pełniła funkcję przewodniczącej
Sekcji Terapii Poznawczo-Behawioralnej
Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Należy do Polskiego Towarzystwa Badań
Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
nad Stresem Traumatycznym.
Jest stypendystką
alkoholizm_okl.indd 1
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
7/16/08 6:33:17 PM
DoÊwiadczenia
traumatyczne
a uzale˝nienie
od alkoholu
alkoholizm_str.indd 1
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
6/15/08 3:56:02 PM
486
alkoholizm_str.indd 2
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
6/15/08 3:56:02 PM
Małgorzata Dragan
DoÊwiadczenia
traumatyczne
a uzale˝nienie
od alkoholu
alkoholizm_str.indd 3
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
12/9/08 2:32:07 PM
Recenzenci
Aleksandra Łuszczyńska
Janusz Heitzman
Projekt okładki
Edwin Radzikowski
Redaktor prowadzący serii
Ewa Wyszyńska
Redaktor
Joanna Młodzińska
Redaktor techniczny
Martyna Chołuj
Korektor
Elwira Wyszyńska
Skład i łamanie
Dariusz Dejnarowicz
Publikacja dofinansowana ze środków Wydziału Psychologii UW
Publikacja powstała przy wsparciu finansowym Fundacji na rzecz Nauki Polskiej
© Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2008
ISSN 0509-7177
ISBN 978-83-235-2622-3 (PDF)
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
00-497 Warszawa, ul. Nowy Świat 4
http://www.wuw.pl; e-mail: wuw@uw.edu.pl
Dział Handlowy WUW: tel. (0 48 22) 55 31 333
e-mail: dz.handlowy@uw.edu.pl
Księgarnia internetowa: http://www.wuw.pl/ksiegarnia
Wydanie I
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Prezentowane w książce badania są owocem współpracy
z Panią Profesor Marią Lis-Turlejską, moim opiekunem nauko-
wym w czasie przygotowywania rozprawy doktorskiej. Pragnęła-
bym złożyć Jej szczególne podziękowania. Chciałabym również
gorąco podziękować wszystkim osobom biorącym udział w opi-
sanym w książce badaniu, bez których nie mogłoby się ono odbyć.
Słowa uznania za okazane zaufanie i bezcenną pomoc należą się
także kierownikom i terapeutom pracującym w ośrodkach leczenia
uzależnień, w których zostały przeprowadzone badania.
Małgorzata Dragan
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Spis treści
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Część I. PTSD i uzależnienie od alkoholu: definicje, metody pomiaru
i epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Zaburzenie po stresie traumatycznym (PTSD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Definicja zdarzenia traumatycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Typologia zdarzeń traumatycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Pozostałe kryteria diagnostyczne PTSD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Metody pomiaru zdarzeń traumatycznych i PTSD . . . . . . . . . . . . . . 23
Epidemiologia zdarzeń traumatycznych i PTSD . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Badania nad rozpowszechnieniem zdarzeń traumatycznych . . . 27
Badania nad rozpowszechnieniem PTSD . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Czynniki ryzyka dla doświadczeń traumatycznych i PTSD . . . . . . . . 33
Uzależnienie od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Kryteria diagnostyczne uzależnienia od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . 38
Metody pomiaru uzależnienia od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Epidemiologia uzależnienia od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Czynniki ryzyka rozwoju uzależnienia od alkoholu . . . . . . . . . . . . . 45
Część II. Występowanie doświadczeń traumatycznych i PTSD
u pacjentów uzależnionych: przegląd badań i implikacje
praktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Badania kliniczne nad współwystępowaniem PTSD i uzależnienia
od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Charakterystyka pacjentów po doświadczeniu traumy, z diagnozą PTSD
i uzależnienia od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Terapia pacjentów po doświadczeniu traumy, z diagnozą PTSD
i uzależnienia od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
8
Spis treści
Część III. Kontekst teoretyczny i empiryczny badań nad
rozpowszechnieniem zdarzeń traumatycznych i PTSD
wśród pacjentów uzależnionych od alkoholu . . . . . . . . . . . . 60
Wybrane koncepcje teoretyczne wyjaśniające rozwój PTSD . . . . . . . . . . . 60
Koncepcja psychobiologiczna van der Kolka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Koncepcje poznawcze PTSD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Koncepcja Foa i współpracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Koncepcja Ehlers i Clarka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Wybrane koncepcje wyjaśniające mechanizmy powstawania uzależnienia
od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Neurobiologiczne podstawy efektów psychologicznych
wywoływanych przez alkohol
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Alkohol a regulacja emocjonalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Integracja koncepcji dotyczących rozwoju PTSD i uzależnienia . . . . . . . . . 85
Koncepcje teoretyczne wyjaśniające związek między
doświadczeniami traumatycznymi, PTSD i uzależnieniem
od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Badania epidemiologiczne nad współwystępowaniem PTSD
i uzależnienia od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Związek przyczynowy i funkcjonalny między PTSD i uzależnieniem
od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Część IV. Rozpowszechnienie zdarzeń traumatycznych i PTSD
w grupie pacjentów uzależnionych od alkoholu.
Badania własne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Zastosowane narzędzia badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Osoby badane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Charakterystyka demograficzna osób badanych . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Charakterystyka osób badanych pod względem przebiegu
uzależnienia i terapii
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Procedura badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Wyniki badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Rozpowszechnienie zdarzeń traumatycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Rozpowszechnienie zdarzeń traumatycznych – wyniki analiz
danych uzyskanych w Kwestionariuszu stresujących
zdarzeń życiowych (SLESQ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Rozpowszechnienie zdarzeń traumatycznych – wyniki analiz
danych uzyskanych w części 1 i 2 Skali do diagnozy
stresu traumatycznego (PDS)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Spis treści
9
Rozpowszechnienie zdarzeń traumatycznych – wyniki
pozostałych analiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Rozpowszechnienie PTSD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Rozpowszechnienie PTSD i poziom nasilenia objawów
pourazowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Występowanie PTSD a wskaźniki przemocy seksualnej
i fizycznej
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Poziom objawów pourazowych a liczba kategorii zdarzeń
traumatycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Nasilenie objawów pourazowych a zdarzenia traumatyczne
różnego rodzaju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Doświadczenia traumatyczne, PTSD a nasilenie objawów
uzależnienia od alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Nasilenie objawów pourazowych a długość terapii uzależnienia
i abstynencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Występowanie PTSD a warunki badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Podsumowanie i dyskusja wyników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wprowadzenie
Problem związku między doświadczeniami traumatycznymi
a uzależnieniem od alkoholu od wielu lat znajduje się w obsza-
rze zainteresowania badaczy i klinicystów. W ramach tej prob-
lematyki jednym z zagadnień podstawowych stała się potrzeba
uzyskania wiedzy na temat skali występowania i natury doświad-
czeń traumatycznych oraz ich konsekwencji u osób, które mają
problemy z alkoholem. Podstawowym, choć nie jedynym, celem
opisanych w tej książce badań jest próba określenia rozpowszech-
nienia zdarzeń traumatycznych w grupie uzależnionych od alko-
holu pacjentów. Kolejny cel to zbadanie rozpowszechnienia za-
burzenia po stresie traumatycznym (post-traumatic stress disorder,
PTSD), będącego możliwą konsekwencją doświadczeń trauma-
tycznych. Rozpowszechnienie jest podstawowym wskaźnikiem
epidemiologicznym, który mówi o tym, jaka jest liczba występują-
cych w określonej populacji wszystkich przypadków zaburzenia
(choroby) (Bilikiewicz, 2000). Istnieje możliwość szacowania roz-
powszechnienia bieżącego określającego liczbę osób w populacji,
które spełniają kryteria zaburzenia w tym samym czasie. Drugi ro-
dzaj wskaźnika to rozpowszechnienie w ciągu życia, który określa
to, u jakiej liczby osób w badanej próbie wystąpiły kiedykolwiek
objawy zaburzenia.
Seligman, Walker i Rosenhan (2003) podają, że próby określe-
nia częstotliwości zaburzeń psychicznych w Stanach Zjednoczo-
nych i Europie podejmuje się dopiero od czasu wprowadzenia
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
12
Wprowadzenie
przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA) do klasy-
fikacji DSM-III w 1980 roku zdefiniowanych operacyjnie kryte-
riów diagnostycznych. Badania nad rozpowszechnieniem zaburzeń
mają przede wszystkim cel praktyczny, niezwykle istotny z punk-
tu widzenia polityki zdrowotnej społeczeństw. Wiedza na temat
skali występowania danych zaburzeń w populacji ogólnej, a także
w grupach specyficznych, ma podstawowe znaczenie zarówno dla
ich leczenia, jak i profilaktyki. Można przyjąć, że określanie skali
rozpowszechnienia zaburzeń jest jednym z najważniejszych zadań
badawczych w ramach psychologii klinicznej i psychiatrii.
Od ponad dwóch dekad prowadzi się także coraz więcej badań
nad konsekwencjami szczególnie nasilonego stresu, określanego
jako traumatyczny. Intensywne badania na ten temat wiążą się
z wprowadzeniem w 1980 roku przez APA nowej osoby diagno-
stycznej – PTSD, który jest możliwą konsekwencją przeżycia stre-
sora traumatycznego (traumy). W licznych badaniach wykazano,
że chociaż po doświadczeniu traumy zdecydowana większość ludzi
powraca do zdrowia, to zdarzenia traumatyczne stanowią ważny
czynnik w etiologii zaburzeń psychicznych, również innych niż
PTSD, a także źródło wielu odrębnych problemów natury psycho-
logicznej (np. van der Kolk, McFarlane i Weisaeth, 1996).
W ciągu ostatnich dwudziestu lat prowadzi się coraz więcej
badań dotyczących rozpowszechnienia zdarzeń traumatycznych
i PTSD w grupach klinicznych pacjentów, którzy zgłosili się na
leczenie psychiatryczne z powodu innych zaburzeń psychicznych.
Badania te mają podstawowe znaczenie, ponieważ doświadczenia
traumatyczne i współistniejące PTSD mogą zakłócać w znacznym
stopniu proces leczenia. Występowanie doświadczeń traumatycz-
nych i PTSD obok innych zaburzeń wiąże się zazwyczaj z gorszym
ogólnym funkcjonowaniem, gorszym stanem zdrowia i większymi
trudnościami w utrzymaniu się w terapii (np. Cohen i Levy, 1998;
Riggs, Rukstalis, Volpicelli, Kalmanson i Foa, 2003). Tymcza-
sem, biorąc pod uwagę fakt, iż obecnie istnieją stosunkowo sku-
teczne metody terapii osób po doświadczeniach traumy i z PTSD,
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wprowadzenie
13
pacjenci z współwystępującymi problemami mogą być z powodze-
niem poddawani równocześnie takiemu leczeniu (np. Foa, Keane
i Friedman, 2000; Lis-Turlejska, 2002).
Biorąc pod uwagę skalę picia alkoholu, jak również często-
tliwość występowania zaburzeń związanych z używaniem alkoho-
lu w populacji ogólnej, zagadnienie rozpowszechnienia zdarzeń
traumatycznych i PTSD w grupie pacjentów uzależnionych od
alkoholu ma naprawdę duże znaczenie. Reynolds i współpra-
cownicy (2005) podają, że w praktyce klinicznej, w diagnostyce
pacjentów z zaburzeniami związanymi z używaniem substancji
psychoaktywnych, bardzo często stwierdza się jednak brak wy-
wiadu w kierunku doświadczeń traumatycznych i PTSD. W jed-
nym z badań na przykład wykazano o 40 więcej przypadków
PTSD u pacjentów leczących się z powodu zaburzeń związa-
nych z używaniem substancji, którzy wcześniej byli diagnozowa-
ni w ramach programu leczenia nadużywania substancji (Dansky,
Roitzsch, Brady i Saladin, 1997).
Można przypuszczać, że podobny problem dotyczy również
lecznictwa odwykowego w Polsce. Jak dotychczas nie było badań
nad rozpowszechnieniem PTSD wśród pacjentów uzależnionych
od substancji psychoaktywnych. Opublikowano jedynie wyniki
dwóch badań obejmujących nieduże próby pacjentów uzależnio-
nych od alkoholu, których pytano przede wszystkim o doświad-
czenia traumatyczne (Bielawska-Batorowicz, 1998; Lis-Turlejska
i Polak, 2002). Prowadzenie tego typu badań w Polsce wydaje się
konieczne ze względu na specyfikę kulturową oraz specyfikę ba-
danych populacji – na przykład wiele badań prowadzonych w ra-
mach tej problematyki w Stanach Zjednoczonych dotyczyło po-
pulacji weteranów wojny w Wietnamie albo obejmowało grupy
znacznie zróżnicowane pod względem etnicznym. Uogólnianie
wyników badań uzyskiwanych w innych krajach może być prob-
lematyczne również ze względu na odnoszenie się w praktyce kli-
nicznej i badawczej do innej klasyfikacji zaburzeń psychicznych
(ICD-10, a nie DSM-IV) oraz ze względu na odmienność systemu
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
14
Wprowadzenie
lecznictwa odwykowego i uzależnień w porównaniu do innych kra-
jów. W Polsce istnieje system publicznych ośrodków świadczących
usługi w zakresie leczenia uzależnień. Wiele z placówek należy do
tzw. sieci objętej monitoringiem przebiegu i efektów terapii przez
Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
(PARPA) i Instytut Psychologii Zdrowia (IPZ) PTP (Kucińska,
1998). PARPA i IPZ organizują również od wielu lat szkolenia
zawodowe dla pracowników ośrodków leczenia uzależnień, co po-
zwala na ujednolicenie poziomu wykształcenia kadry i realizację
tych samych programów terapeutycznych w różnych placówkach
(Mellibruda, 1997).
W książce opisujemy próbę empirycznego określenia stopnia
rozpowszechnienia różnego rodzaju zdarzeń traumatycznych w cią-
gu życia oraz bieżącego rozpowszechnienia PTSD wśród pacjen-
tów leczących się z powodu uzależnienia od alkoholu. Dokonu-
jemy tu także analizy porównawczej pacjentów uzależnionych od
alkoholu, u których stwierdzono występowanie doświadczeń trau-
matycznych i/lub PTSD z pacjentami bez doświadczeń trauma-
tycznych i/lub PTSD, w zakresie różnych zmiennych dotyczących
przebiegu uzależnienia i leczenia. Mamy nadzieję, że wypełni to
lukę w badaniach nad rozpowszechnieniem doświadczeń trauma-
tycznych i PTSD wśród pacjentów uzależnionych od alkoholu.
Może też dostarczyć nowych danych przez odniesienie podej-
mowanej problematyki do szerszego kontekstu funkcjonowania
zdrowotnego w aspekcie psychicznym oraz przebiegu terapii uza-
leżnienia.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Część I
PTSD i uzależnienie od alkoholu:
definicje, metody pomiaru
i epidemiologia
Zaburzenie po stresie traumatycznym (PTSD)
1
Zaburzenie po stresie traumatycznym zostało wprowadzone do
obowiązującego w Stanach Zjednoczonych systemu klasyfikacji
zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychia-
trycznego (APA) w 1980 roku (DSM-III) jako nowa jednostka
nozologiczna. Po wprowadzeniu PTSD przez APA, również Świa-
towa Organizacja Zdrowia (WHO) uwzględniła w Międzynaro-
dowej Klasyfikacji Chorób (ICD) zespół objawów pourazowych
jako reakcję na ciężki stres („zaburzenie stresowe pourazowe”
– F43.1) (ICD-10, WHO, wyd. Instytut Psychiatrii i Neurologii,
1998 i 2000). W obu klasyfikacjach podstawowym kryterium
PTSD jest przeżycie stresującego zdarzenia. Przypisywanie szcze-
gólnej roli w etiologii PTSD stresorowi traumatycznemu sprawia,
że zaburzenie to jest wśród zaburzeń psychicznych jednostką
wyjątkową. Nie jest możliwe zdiagnozowanie PTSD, jeżeli jed-
nostka nie przeżyła zdarzenia uznawanego za traumatyczne.
Definicja PTSD została oparta na koncepcji, która wyróżnia
zdarzenia traumatyczne spośród innych stresujących doświadczeń
życiowych, a zespół objawów pourazowych spośród innych reakcji
na stres. Mimo że początkowo badania dotyczące stresu trauma-
tycznego rozwijały się niezależnie wobec badań dotyczących stresu
1
Post-traumatic stress disorder, inaczej zespół stresu pourazowego.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
16
I. PTSD i uzależnienie od alkoholu...
i radzenia sobie, obecne prace odwołują się w większości do tego
paradygmatu badawczego (Lis-Turlejska, 1998). Stres doświadcza-
ny przez jednostkę w sytuacji ekstremalnej jest oczywistą przy-
czyną pojawiającego się w jego następstwie zaburzenia. Stanley
Rachman w przedmowie do wydanej w roku 2000 publikacji na
temat stresu traumatycznego pod redakcją Williama Yule’a (2000)
zwraca uwagę, że mimo jasności co do przyczyn, rozwój PTSD
jest zagadnieniem bardzo złożonym. Wynika to między innymi
z tego, że do rozwoju PTSD przyczynia się wiele procesów psy-
chologicznych, a jego objawy są różnorodne i nieprzewidywalne.
Według autora, najlepsze zrozumienie problemu PTSD przynosi
odniesienie do ogólnej koncepcji stresu i postrzeganie go w ka-
tegoriach zakłóceń w przetwarzaniu informacji i procesu powrotu
do zdrowia.
Definicja zdarzenia traumatycznego
Podstawą wyodrębnienia PTSD spośród innych zaburzeń psy-
chicznych jest przeżycie zdarzenia o charakterze urazu psychicz-
nego (traumy) (kryterium A). W obowiązującym obecnie wyda-
niu DSM (DSM-IV-TR, APA, 2000) jako traumatyczne traktuje
się zdarzenie związane ze śmiercią lub zagrożeniem życia bądź po-
ważnym zranieniem, zagrożeniem fizycznej integralności włas-
nej czy innych ludzi, podczas którego jednocześnie przeżywany
jest intensywny strach, poczucie bezradności lub koszmaru (por.
APA, 1994; Heitzman, 1995; Lis-Turlejska, 1998). Warto zauwa-
żyć, że w definicji tej podkreślono aspekt subiektywny – ważne
jest to, w jaki sposób człowiek, który przeżył takie zdarzenie, inter-
pretuje swoją sytuację. Dla porównania, w ICD-10, zdarzenie
traumatyczne zostało zdefiniowane jako „stresujące wydarzenie lub
sytuacja (oddziałujące krótko- albo długotrwale) o cechach wy-
jątkowo zagrażających lub katastroficznych”, które mogłyby „spo-
wodować przenikliwie odczuwane cierpienie u niemal każdego”
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Zaburzenie po stresie traumatycznym (PTSD)
17
(WHO, 1998, s. 96) lub „prawie dla każdego stanowić głęboko
przejmujące nieszczęście” (WHO, 2000, s. 129). Wymieniono
różne sposoby doświadczania traumy. Pojęcie to obejmuje do-
świadczenie osobiste, bycie świadkiem, jak również inne sposoby
konfrontacji (na przykład dowiedzenie się o zdarzeniu po fakcie).
Główne rodzaje zdarzeń traumatycznych to udział w walkach
zbrojnych (combat trauma), klęski żywiołowe, przemoc o charak-
terze przestępstwa (criminal violence) i katastrofy spowodowane
przez człowieka (które razem z aktami przemocy określa się mia-
nem tzw. man-made disasters).
Od roku 1980, kiedy to po raz pierwszy wprowadzono diagno-
zę PTSD w DSM, definicja zdarzenia traumatycznego w kolejnych
wydaniach amerykańskiej klasyfikacji w znacznym stopniu zmie-
niała się (patrz: Lis-Turlejska, 1998, 2002). Od tego czasu do listy
zdarzeń mogących powodować zaburzenia pourazowe dodano do-
świadczenie bycia świadkiem przemocy i tragiczną śmierć bliskiej
osoby oraz nagłą, niespodziewaną śmierć bliskiej osoby z przyczyn
naturalnych i diagnozę choroby zagrażającej życiu. Zakłada się, że
w sytuacji wszystkich przytoczonych stresorów zdolności adapta-
cyjne człowieka mogą zostać przekroczone i dlatego też odmienne
źródła stresu traumatycznego powodują podobne skutki psycho-
logiczne (por. Yule, Williams i Joseph, 2000).
Typologia zdarzeń traumatycznych
Definicja zdarzenia traumatycznego uwzględnia różne sposo-
by jego doświadczania (doświadczenie osobiste, bycie świadkiem
oraz inne sposoby konfrontacji). Do zdarzeń potencjalnie trauma-
tycznych zalicza się walkę zbrojną; obozy koncentracyjne; tortury;
klęski żywiołowe (powodzie, huragany, trzęsienia ziemi); przemoc
o charakterze przestępstwa (przemoc fizyczną i seksualną – pobi-
cia, napady, gwałty i wykorzystanie seksualne – zarówno w rodzi-
nie, jak i poza nią); wypadki komunikacyjne; katastrofy związane
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Pobierz darmowy fragment (pdf)