Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00166 002601 22737687 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Doświadczenie przemocy w rodzinie. Autobiograficzne narracje kobiet - ebook/pdf
Doświadczenie przemocy w rodzinie. Autobiograficzne narracje kobiet - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8142-048-8 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> pedagogika
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

 

Prezentowana książka dotyczy bardzo ważnego i trudnego problemu - przemocy wobec kobiet. Tematyka ta budzi zainteresowanie wielu środowisk, nie tylko akademickich. Autorka analizuje narracje kobiet w kontekście wyodrębnionych przez Fritza Schutze struktur procesowych. Jest to pierwsza znana mi tego typu interpretacja przemocy domowej w polskiej literaturze pedagogicznej. Wypowiedzi narratorek są przejmujące. Odsłaniają długo skrywany ból, krzywdę i niemoc. Bardzo ciekawe są momenty pokazujące biograficzne punkty krytyczne, rodzący się sprzeciw wobec przemocy i próby refleksyjnego przepracowania własnej biografii. Te fragmenty pracy są unikalne.

Autorka zajmuje się trudnym zagadnieniem. Nie unika własnego zaangażowania w badany problem, a zarazem robi to z umiarem, z sympatią wobec kobiet w trudnej sytuacji, z delikatnością i rozwagą refleksyjnego badacza.

Praca jest oryginalna, nowatorska zarówno pod względem teoretycznym, jak i metodologicznym. Jest jednocześnie ważna społecznie, budzi zainteresowanie, porusza emocje. Zawiera cenne wskazówki praktyczne dla pracowników socjalnych i terapeutów pracujących z kobietami. Bardzo bym chciała, żeby była znana i czytana nie tylko przez środowisko naukowe.

Z recenzji prof. zw. dr hab. Barbary Smolińskiej-Theiss

Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Katarzyna Gajek – Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk o Wychowaniu Katedra Pedagogiki Społecznej, 91-408 Łódź, ul. Pomorska 46/48 RECENZENT Barbara Smolińska-Theiss REDAKTOR INICJUJĄCY Urszula Dzieciątkowska OPRACOWANIE REDAKCYJNE Magda Granosik SKŁAD I ŁAMANIE AGENT PR PROJEKT OKŁADKI Katarzyna Turkowska Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/SergeyNivens © Copyright by Katarzyna Gajek, Łódź 2018 © Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2018 Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Wydanie I. W.08181.17.0.M Ark. wyd. 10,0; ark. druk. 12,375 ISBN 978-83-8142-047-1 e-ISBN 978-83-8142-048-8 Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8 www.wydawnictwo.uni.lodz.pl e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl tel. (42) 665 58 63 Moim Najbliższym SPIS TREŚCI Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Perspektywa teoretyczno-metodologiczna Rozdział 1 badań 1.1. Narracje doświadczenia osobistego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Teoretyczno-metodologiczne podstawy badania autobiogra- ficznych narracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1. Wywiad narracyjny jako metoda i technika badań . . . 1.2.2. Struktury procesowe – fazowa organizacja doświad- czeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Doświadczenia w narracjach autobiograficznych kobiet do- znających przemocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdział 2 Narracje doświadczenia przemocy w rodzinie – przestrzeń rodziny generacyjnej 2.1. Instytucjonalny wzorzec normatywny domu rodzinnego . . . 2.2. „Małe piekło” – trajektoria domu rodzinnego . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Biograficzne plany działania młodych kobiet . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Metamorfoza biograficzna – punkt wyjścia do zmiany . . . . . . 15 28 32 38 45 47 49 56 59 Rozdział 3 Narracje doświadczenia przemocy domowej – przestrzeń rodziny prokreacji 3.1. Bagaż doświadczeń a wizja „normalnej rodziny” . . . . . . . . . . . 3.2. „Gehenna” – trajektoria rodziny prokreacji . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 70 8 Rozdział 4 Narracje doświadczenia przemocy domowej – przestrzeń ośrodka wsparcia 4.1. Metamorfoza i praca biograficzna nad doświadczeniem prze- mocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Planowanie przyszłości z trajektorią w tle . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 147 Rozdział 5 Procesualne modele biografii – typy przebiegu życia 5.1. „Abnegatki psychiczne” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. „Siłaczki” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. „Wojowniczki” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 165 169 Rozdział 6 Praca nad doświadczeniem przemocy domowej – kategoria sił ludzkich Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spis rycin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 189 197 Spis treści WPROWADZENIE Przemoc w rodzinie ujmowana jako zjawisko społeczne jest ob- szernie opisywana w literaturze przedmiotu z wielu różnych perspek- tyw, m.in. psychologicznej, psychiatrycznej, prawnej, pedagogicz- nej czy medycznej, jest ona również przedmiotem zainteresowania dziennikarzy i publicystów. Stanowiska psychologiczne stanowią fundament kształtowania koncepcji zjawiska, jego rozpoznania, de- finiowania, uwarunkowań, przebiegu oraz konsekwencji, a także propozycji działań interwencyjnych (sporadycznie profilaktycznych) oraz wspierających. Uwaga badaczy koncentruje się przede wszystkim na osobach doznających różnych form przemocy (głównie dzieciach oraz kobietach), rzadziej na ludziach wykorzystujących swoją prze- wagę względem innych. Konsekwencją przyjętych metod badania wpisanych w dominujący, reprodukowany dyskurs jest unifikacja in- dywidualnych doświadczeń (w efekcie czego można odnieść wrażenie, że istnieje homogeniczna grupa osób doznających przemocy), gene- ralizacja zagadnień z nim związanych, nieliczne odniesienia do kon- tekstu sytuacyjnego, społecznego czy symbolicznego. W związku z powyższym przyjęcie odmiennej perspektywy teoretyczno-metodo- logicznej jest punktem wyjścia do alternatywnego spojrzenia na znany już problem społeczny. Rozwiązanie takie zastosowałam w badaniach stanowiących podstawę przygotowanej w 2011 roku pod kierunkiem naukowym prof. dr hab. Ewy Marynowicz-Hetki niepublikowanej roz- prawy doktorskiej pt. Doświadczenia w narracjach – analiza znaczenia sił ludzkich. Na przykładzie biografii użytkowników ośrodka wsparcia. W kolejnych latach korzystałam z materiału empirycznego oraz rezul- tatów moich badań, a także prezentowałam moje interpretacje w wy- stąpieniach i publikacjach z zakresu interesującej mnie problematyki. Przez cały ten czas uzupełniałam wiedzę, zbierałam nowe doświad- czenia, które pozwalały mi na reinterpretacje danych, jak również uprzednich wniosków. Przygotowując niniejszą pracę, korzystałam z fragmentów badań zamieszczonych w moich innych, wcześniejszych publikacjach (uważam, że pominięcie ich uniemożliwiłoby komplek- sowe ujęcie zagadnienia), jednakże zostały one zmodyfikowane oraz 10 Wprowadzenie rozbudowane. Przedłożona Czytelnikowi książka jest zatem rezulta- tem mojego wieloletniego namysłu nad doświadczeniem przemocy, rekonstrukcji perspektywy badanych, uzupełnionej analizą wynikają- cą z potrzeby zrozumienia przedstawionej przez nie rzeczywistości. Moje zainteresowanie zagadnieniem przemocy w rodzinie zro- dziło się z nawiązania osobistych relacji z osobami jej doznającymi, a w dalszej kolejności z refleksji nad polem praktyki. Uznałam wów- czas, że w związku z ich trudnymi, często traumatycznymi doświad- czeniami analiza narracji autobiograficznych będzie odpowiednim sposobem poszukiwania odpowiedzi na wyłaniające się pytania ba- dawcze. W badaniach wykorzystałam wpisaną w paradygmat interpre- tatywny metodę wywiadu narracyjnego, wywodzącą się z socjologii biografistycznej Fritza Schütze, wraz z właściwą jej procedurą analizy, natomiast techniką służącą zebraniu danych – narracji o życiu – był wywiad narracyjny. Wywiady narracyjne przeprowadziłam w latach 2008 i 2009 z czternastoma kobietami przebywającymi w Specjali- stycznym Ośrodku Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie (w cza- sie mojej obecności w placówce nie zgłosił się do niej żaden mężczy- zna, choć osobiście uważam, że przemoc w rodzinie wobec mężczyzn stanowi niezwykle istotny problem, a refleksja nad nim m.in. w per- spektywie płci społeczno-kulturowej może prowadzić do niezwy- kle interesujących wniosków), które osią swoich historii uczyniły doświadczenie przemocy oraz nadawane mu sensy w kontekś cie odniesień symbolicznych i codziennych interakcji. Rekonstrukcja sytuacyjnego, społecznego oraz symbolicznego tła przemocy umoż- liwiła odtworzenie sposobu przeżywania tego doświadczenia (jego postrzegania i rozumienia, odzwierciedlonych w prowadzonej nad nim refleksji), jego relacjonowania (opowiadania), a także usytu- owania osobistych przeżyć narratorek w zakresie akceptowanych i reprodukowanych modeli współżycia społecznego. Kontekst spo- łeczno-kulturowy oraz zasoby symboliczne kształtowane w ramach środowiska życia kobiet, które może być rozumiane jako rzeczywi- stość intersubiektywnie przeżywana, odgrywają znaczącą rolę w spo- sobie strukturyzowania ich doświadczenia, nadawaniu sensów oraz interpretowaniu znaczeń, budowaniu osobistej tożsamości. W związ- ku z powyższym moim podstawowym celem było zrozumienie oraz Wprowadzenie 11 rekonstrukcja swoistego typu doświadczenia osobistego (doświadcze- nia przemocy w rodzinie i sposobów radzenia sobie w życiu), a rów- nocześnie, przez pryzmat autobiografii, procesów społecznych zwią- zanych ze zjawiskiem przemocy. Narracje ukazywały proces zmagania się z traumatycznymi dla kobiet doświadczeniami, wskazywały różne konfiguracje zależności i układów sił, znaczenie celów, reguł i ocze- kiwań innych dla orientacji działania narratorek, a także nieustanny konflikt między ich dążeniem do niezależności oraz samostanowienia o sobie a ograniczeniami. Przybliżały też sposoby radzenia sobie, po- konywania trudności, proces planowania i wprowadzania zmian w ży- ciu, metamorfozy tożsamości, jak również stanowiły źródło wiedzy o tym, co czuły i myślały narratorki o relacjonowanych zdarzeniach. Narracje odsłoniły dominujące linie doświadczeń życiowych kobiet, na podstawie których wyodrębnione zostały trzy typy przebiegu życia, stanowiące procesualne modele biografii („Abnegatki psychiczne”, „Siłaczki” i „Wojowniczki”1). Kształtowanie się biegu życia w obrębie struktur procesowych, ich sekwencje i dynamika, uzależnione były od sił narratorek, a także okoliczności i działań innych osób. Wniosek ten stanowił podstawę mojego namysłu nad kontekstami ujawniania się/występowania, a także kategoryzacji sił ludzkich, które są kon- stytutywne dla podjęcia pracy nad traumatycznym doświadczeniem. Diagnoza potencjału osób doznających przemocy oraz rekonstrukcja dominujących w ich życiu struktur procesowych może stanowić czyn- nik ułatwiający dialog z nimi, umożliwiający zrozumienie, a w efekcie podjęcie adekwatnych, dla ich sytuacji, sił i potrzeb, działań wspie- rających. Analiza autobiografii odtworzyła (w odniesieniu do pro- cesualnych modeli biograficznych) odmienne podejście oraz różne sposoby korzystania przez narratorki ze wsparcia społecznego, w za- leżności od ich potencjału oraz wcześniejszych doświadczeń, a także ujawniła różne strategie przyjmowane przez nie wobec zewnętrznych okoliczności i działań innych ludzi. Instytucjonalne modele wspar- cia powinny zatem uwzględniać przeszłe doświadczenia kobiet, ak- tualny kontekst oraz ich plany na przyszłość, które wyznaczają ramy 1 Nazwy nadane wyodrębnionym modelom są terminami zaczerpnię- tymi z wypowiedzi narratorek. 12 Wprowadzenie akceptowalnych dla nich rozwiązań, wpisanych w sposoby radzeniem sobie w życiu i pokonywania trudności. Procesualny wymiar zjawiska przemocy, rekonstruowany na pod- stawie autobiograficznych narracji, w pewnym stopniu został odtwo- rzony w logice prezentowania materiału empirycznego. Rozdział pierwszy obejmuje teoretyczno-metodologiczną perspektywę badań. Podejmuję w nim namysł nad naturą ludzkiego doświadczenia oraz jego związku z narracją, a tym samym nad sposobem rekapitulacji przeżyć z pamięci oraz nadawania im znaczeń i ich wyrażania za po- średnictwem mowy. W dalszej części charakteryzuję koncepcję ba- dań biograficznych Fritza Schütze, która jest jedną z metod badania osobistych doświadczeń wpisaną w paradygmat interpretatywny. Opisuję wywiad narracyjny jako metodę oraz swoistą technikę ba- dań, m.in. przedstawiam sposób prowadzenia tego rodzaju wywiadu i krótko przybliżam procedurę analityczną, której poddaję materiał empiryczny. Prezentuję również struktury procesowe, ze szczególnym uwzględnieniem trajektorii (opisanej zarówno w badaniach Anselma L. Straussa, jak i Fritza Schütze), które umożliwiają rekonstrukcję fazowej organizacji doświadczenia biograficznego. Narracje auto- biograficzne kobiet doznających przemocy wpisane zostały przez nie w trzy przenikające się wzajemnie przestrzenie: rodziny generacyj- nej narratorek, ich własnej rodziny (rodziny prokreacji) oraz ośrod- ka wsparcia, które równocześnie odpowiadają kolejnym fazom ich życia. W związku z tym w kolejnych rozdziałach (2–4) przybliżam Czytelnikowi doświadczenia biograficzne kobiet, proces konstrukcji, dekonstrukcji i rekonstrukcji ich tożsamości, ich systemy znaczeń, interpretacje budowane z punktu widzenia kontekstu sytuacyjnego, społecznego oraz symbolicznego. W celu nakreślenia złożoności pre- zentowanych kwestii, ale też ich wieloaspektowej analizy pogłębiają- cej proces rozumienia i wyjaśniania wykorzystałam wiedzę z zakresu różnych dziedzin (filozofii, pedagogiki, socjologii, psychologii czy pra- wa i wiktymologii), w związku z czym niniejsza praca posiada walor interdyscyplinarności. W rozdziale piątym rekonstruuję na podsta- wie związków pomiędzy dominującymi liniami doświadczeń (wyod- rębnionymi z narracji strukturami procesowymi) procesualne profile biograficzne („Abnegatki psychiczne”, „Siłaczki” i „Wojowniczki”), Wprowadzenie 13 uwzględniając czynniki je różnicujące. Ostatni rozdział poświęcony został analizie kluczowej dla radzenia sobie w życiu oraz pokonywania barier, z perspektywy pedagogiki społecznej, kategorii sił ludzkich. Na podstawie autobiografii odtwarzam konteksty ujawniania się sił ludzkich, proponuję ich kategoryzację, a także wskazuję na ich zwią- zek z przebiegiem życia (kształtowaniem się struktur procesowych, zmianą jednej w inną). W zakończeniu natomiast rekonstruuję z do- świadczeń biograficznych układ warunków (uwzględniając kontekst społeczno-kulturowy, polityczno-prawny, gospodarczy i historyczny) kształtujących zjawisko przemocy w rodzinie. Kończąc pewien etap mojej intelektualnej i emocjonalnej wypra- wy w świat znaczeń osób doznających przemocy, pragnę gorąco po- dziękować Kobietom, które podjęły trud rozmowy ze mną, obdarzyły mnie zaufaniem, a także były gotowe wprowadzić mnie w swoją rze- czywistość i podzielić się własnymi doświadczeniami. Podziękowania składam również mojej Promotor, Pani Profesor Ewie Marynowicz- -Hetce, która spolegliwie towarzyszyła mi w procesie kształtowania mojej tożsamości i rozwoju naukowego, zawsze gotowa do wsparcia oraz konstruktywnej krytyki. Dziękuję również Recenzentom mojej pracy doktorskiej: Pani Profesor Barbarze Smolińskiej-Theiss oraz Panu Profesorowi Jackowi Piekarskiemu, których uwagi były niezwy- kle cenne dla reorientowania mojego namysłu. Na koniec z całego ser- ca dziękuję moim Najbliższym za towarzyszenie mi w dobrych i złych chwilach, wsparcie oraz niezłomną wiarę we mnie. Katarzyna Gajek Rozdział 1 PERSPEKTYWA TEORETYCZNO- -METODOLOGICZNA BADAŃ 1.1. Narracje doświadczenia osobistego Pierwsze koncepcje doświadczenia (empeiria) zrodziły się na gruncie filozofii greckiej i dotyczyły tego, co można nazwać do- świadczeniem nabywanym w czasie życia poprzez działanie, ćwicze- nie, spostrzeganie czy przemyślenia, w efekcie których zdobywa się sprawność i kompetencje (Buksiński, 2001a, s. 63). Doświadczanie oznacza doznawanie czegoś (w związku z tym jest osobiste) i zakłada otwartość na nowe przeżycia. W procesie tym nabywamy coś, co mo- żemy zapamiętać i zachować dla siebie bądź też udostępnić innym, przekazując własne doznania. Doświadczenie przydarza się czło- wiekowi i jest gromadzone spontanicznie, w sposób niezamierzony, w sytuacjach, kiedy nie ma on wpływu na bieg wydarzeń, jak również aktywnie, gdy intencjonalnie, z rozmysłem podejmuje się realizacji określonych działań. Nabywanie doświadczeń ma miejsce w sytu- acjach wymagających rozwiązywania problemów. Wówczas stają przed człowiekiem nowe wyzwania, ujawniają się problemy, z który- mi musi się mierzyć, a jego reakcje albo są świadome i zaplanowane, albo stanowią reaktywną odpowiedź na działanie zewnętrznych wa- runków. Gromadząc doświadczenia, wzbogacamy naszą wiedzę oraz umiejętności, które w przyszłości będą pomocne w sprawnym i sku- tecznym pokonywaniu analogicznych przeszkód, w radzeniu sobie z podobnymi wyzwaniami. Człowiek doświadczony panuje nad róż- nymi sytuacjami, posiada mądrość życiową, potrafi wykorzystać do- tychczas zdobytą wiedzę, żeby poradzić sobie w życiu, również w cał- kowicie nowych, zaskakujących warunkach. Doświadczeniem można się dzielić z innymi osobami, informując o tym, czego się było świad- kiem (tym samym występując w charakterze świadka), potwierdzając coś (dając czemuś świadectwo), świadcząc swoim doświadczeniem, uwierzytelnionym posiadaną mądrością, wiedzą czy umiejętnościami 16 (Buksiński, 2001b, s. 7). Doświadczenie odgrywa znaczącą rolę zarów- no w sferze indywidualnej (jednostek), jak i zbiorowej (społeczeństw), jednak z uwagi na przekształcanie się rzeczywistości zmianie uległ jego typ. Tradycyjnie rozumiane doświadczenie jest statyczne, zwią- zane z trwaniem, brakiem zmienności, powtarzalnością sytuacji, zjawisk, odtwarzaniem struktur i zachowań. Nowy rodzaj doświad- czenia wiąże się z nieustanną zmiennością, różnorodnością przeżyć, wielością możliwych perspektyw, odniesień i interpretacji zdarzeń, nieprzewidywalnością (Buksiński, 2001b, s. 12). – Pasywizm – aktywizm. Filozofia starożytna oraz nowożytny empiryzm ujmują doświadczenie jako doznanie pasywne, pochodzące od przedmiotu; podmiot jedynie odtwórczo odzwierciedla struktury przedmiotowe, odkrywa, rejestruje, konstatuje, porządkuje czy uogól- nia treści; aktywizm poznawczy akcentuje zaangażowanie podmiotu w proces poznania, które może polegać na aktywności motorycznej (prowadzenie eksperymentów), intelektualnej (wyciąganie wniosków, Refleksja filozoficzna wskazuje na wielość sposobów ujmowania kategorii doświadczenia, jednocześnie różnorodność ta uniemożli- wia uzgodnienie zakresu pojęcia. Dyskusje koncentrują się na róż- nych aspektach związanych z rozumieniem tego terminu (Buksiński, 2001b, s. 7–10): – Rozum – zmysły. Relacje między władzami poznawczymi (umysłem a zmysłami) to główny przedmiot zainteresowania teorii poznania; do początku czasów nowożytnych uznawano je za dwa źró- dła poznania, w związku z czym wyróżniano doświadczenie rozumo- we, które wskazywało prawdy niepodważalne, wieczne, metafizyczne, a także doświadczenie zmysłowe, które koncentrowało się na obser- wowalnych faktach, odkrywając prawdy czasowe, zmienne, niepewne; w czasach nowożytnych podważano stanowiska głoszące możliwość uzyskiwania wiedzy niezależnie od zmysłów, jedynie poprzez rozum (zwolennicy empiriokrytycyzmu i neopozytywizmu uważali, że czyste dane zmysłowe stanowią podstawę wiedzy), a od czasów Immanuela Kanta krytykowano również czyste doświadczenie zmysłowe, pozba- wione elementów rozsądkowych; w związku z powyższym można przyjąć, że rozum i zmysły są równoważnymi elementami tworzącymi doświadczenie; Doświadczenie przemocy w rodzinie… 17 tworzenie uogólnień), heurystycznej (tworzenie hipotez) czy meryto- rycznej (kształtowanie treści przedmiotu poznania); – Chaotyczność – strukturalizowanie doświadczenia pierwot- nego. Podstawowym pytaniem jest, czy w doświadczeniu pierwot- nym występują zróżnicowane i uporządkowane dane zmysłowe, czy też mamy do czynienia z niezróżnicowanym chaosem wrażeń, które strukturyzuje sam podmiot; porządkowanie danych empirycznych przez podmiot prowadzi natomiast do kolejnego pytania: czy proces ten odzwierciedla struktury rzeczywistości pozapodmiotowej, czy też odrywa od nich podmiot; – Językowość – pozajęzykowość. Doświadczenie może być uzna- ne za zjawisko pozasłowne (którego język nie jest w stanie oddać, a świadczy o tym m.in. trudność z wyrażaniem niektórych doznań, jak cierpienie czy radość), subiektywne, a przez to niepowtarzalne; w XX wieku zaczęto jednak wskazywać na językowe warunkowanie doświadczenia bądź też postrzegano je jako fakt językowy; podkreś- lano przy tym, że nowe doświadczenia determinowane są przez treść przeszłych doświadczeń danej wspólnoty językowej; – Doświadczenie wewnętrzne – doświadczenie zewnętrzne. Rozróżnienie, którego dokonał John Locke, obejmuje dwa typy do- świadczenia: wewnętrzne, które odnosi się do świata wewnętrznego człowieka, jego przeżyć, myśli, afektów (niekiedy utożsamiane z ro- zumieniem), a także zewnętrzne, stanowiące źródło informacji o rze- czywistości; – Doświadczenie „co” – doświadczenie „jak”. Doświadczenie „co” możliwe jest do przekazania za pomocą wiedzy teoretycznej, na- ukowej, natomiast efektem doświadczenia „jak” są praktyczne umie- jętności (natury technicznej lub moralnej), które można ćwiczyć, ale trudno je wyrazić w postaci wypowiedzi opisowych; – Wielość typów doświadczeń. W refleksji filozoficznej wielo- krotnie podejmowane było zagadnienie zróżnicowania typów do- świadczenia, ich specyfiki oraz związków między nimi; najczęściej wymienia się doświadczenia: codzienne, techniczne, estetyczne, mo- ralne, religijne, poznawcze i naukowe; przedmiotem badań filozofii stało się przede wszystkim doświadczenie poznawcze (por. Stróżew- ski, 1998, s. 262–264), natomiast codzienne doświadczenie człowieka Perspektywa teoretyczno-metodologiczna badań 18 obejmuje doznania zmysłowo-intelektualne, ale również przeżycia związane ze sferą moralności, wartości czy też odnoszące się do po- czucia zadowolenia z własnego życia. Istotną kwestią rozważań filozoficznych jest istnienie źródłowe- go doświadczenia, doświadczenia siebie, które jest podstawą każdego aktu bycia człowieka i umożliwia rozumienie doznań jako doświad- czenia osobistego, należącego do danej osoby. Dzięki niemu człowiek rozumie, że sam doświadcza siebie, jest w stanie uchwycić i odnieść się do siebie. Opisu takich doświadczeń podjął się Martin Heidegger, zwracając uwagę na istotne dla ludzkiego istnienia aspekty bycia sobą, takie jak posiadanie siebie (Jemeinigkeit, „mojość”) i współbycie z in- nymi (Mit-sein) (por. Gielarowski, 2006, s. 118–122; Skarga, 1997, s. 176–177). W odniesieniu do starożytnej empeirii oraz idei świata naturalnego nastawienia Edmunda Husserla, M. Heidegger opraco- wał koncepcję doświadczenia codziennego. Doświadczenie codzien- ne przydarza się, jest konkretne, indywidualne i otwarte. Pozwala na doznawanie oraz rozumienie rzeczywistości (osób, rzeczy) ujętej w okreś lonym aspekcie jako sensownej oraz znaczącej dla doświad- czającego, bez interpretowania jej, a także bez stanowienia za pomo- cą narzucania kategorii. Dodatkowo dochodzi do spotkania wielu doznających świata osób, a każda z nich wnosi w pewnym zakresie odmienny sens, co może sprzyjać wymianie, w wyniku której docho- dzi do dookreślania nieprzejrzystych sensów lub ich uzgadniania oraz tworzenia podzielanej przez wiele osób orientacji w rzeczywistości. Doświadczanie zawiera elementy normatywne czy praktyczne, nie jest zatem tylko biernym doznawaniem świata (Buksiński, 2001a, s. 82– 83; por. Heidegger, 1997, s. 97–170). Do idei doświadczenia codzien- nego M. Heideggera nawiązywał Hans-Georg Gadamer. Twierdził, że jest ono zawsze osobiste i zmienia się wraz z nowymi przeżyciami. Nie obejmuje wiedzy (w znaczeniu nauki, rozważań teoretycznych), a stanowi rodzaj otwarcia się na przedmiot i podmiot, efektem czego jest rozpoznanie siebie oraz rzeczywistości. Inny człowiek, rozumiany jako podmiot, jest częścią naszego doświadczenia, więc relacja z nim może je zmieniać (wzbogacać lub zubażać). Obcowanie z drugim czło- wiekiem jest zależne od przeszłych doświadczeń, które składają się na nasze przedrozumienie (przedsądy), wynikające z kultury, tradycji Doświadczenie przemocy w rodzinie… 19 czy języka. Wstępne, często nieuświadomione, przekonania nie są wie- dzą uniwersalną, ale warunkują doświadczanie innego, stanowią pod- stawę ocen moralnych, afektów i uprzedzeń, pomagają również od- krywać cudze przesądy, sposób rozumienia świata przez innych, idee, wartości oraz założenia leżące u podstaw ich działań. Doświadczanie zakłada pewną otwartość, gotowość do zrewidowania swojego spo- sobu ujmowania świata w wyniku spotkania z drugim człowiekiem i zrozumienia sensu jego działań. Sens nadany rzeczywistości może zostać ujęty w narracji wyrażającej doświadczenie człowieka (Buksiń- ski, 2001a, s. 83–85; por. Gadamer, 2004, s. 472–493). Człowiek może opisać przeżyty czas w formie narracji, za pośred- nictwem której jest w stanie ująć jego znaczenie (Bruner, 1990, s. 4). Pierwotnie (np. na gruncie teorii literatury) termin „narracja” (łac. narratio) rozumiany był jako wypowiedź monologowa, prezentująca uporządkowany w czasie, rozwijający się ciąg zdarzeń oraz postacie i środowisko z nimi związane. Fundamentalnymi dla pojęcia narracji cechami były: czasowy przebieg i następstwo wydarzeń, przekształca- nie się jednej sytuacji w kolejną, dynamika oraz funkcja konstruktyw- na i kreacyjna. Sekwencyjnie rozwijająca się opowieść, często nasyco- na emocjonalnie lub wartościująca, miała swój początek (zawierający np. przyczyny danego stanu rzeczy), opisywała powiązane ze sobą w logiczny sposób (np. w związku przyczynowo-skutkowym) zda- rzenia, a następnie zmierzała do zakończenia, które mogło stanowić puentę czy też było interpretacją prezentowanej historii (Burzyńska, 2004, s. 8; Horsdal, 2004, s. 12). Z czasem (wraz z rozwojem narrato- logii pod wpływem koncepcji zakorzenionych w teorii literackiej, filo- zofii, socjologii, psychologii itp.) nastąpiło rozszerzenie zakresu zna- czeniowego narracji, która zaczęła być traktowana jako wyposażona w aspekt komunikacyjny autoprezentacja podmiotu lub reprezentacja sposobu rozumienia świata, odzwierciedlająca czasowość bycia, ale też typ dyskursu czy sposobu myślenia (Burzyńska, 2008, s. 27; Horsdal, 2004, s. 10). Narracja rozumiana jako opowiadanie jest tworzona dla rzeczy- wistego lub wyobrażonego odbiorcy przez konkretnego autora, który kierując się nie zawsze uświadomionym motywem lub celem, opo- wiada o wydarzeniach połączonych głównym wątkiem. Przedmiotem Perspektywa teoretyczno-metodologiczna badań 20 opowiadania mogą być osobiste doświadczenia autora, który konstru- uje autonarrację (w efekcie której powstaje autobiografia) pozostającą w ścisłym związku z jego tożsamością bądź też opowieść może kon- centrować się na przebiegu życia drugiego człowieka, wynikiem cze- go jest stworzenie jego biografii (Urbaniak-Zając, 2005, s. 115–116). W literaturze przedmiotu termin narracja rozumiany w aspekcie autobiograficznym ujmowany jest wieloznacznie. Może być postrze- gany jako ustrukturyzowane doświadczenie człowieka, usytuowane w określonym kontekście społeczno-kulturowym, które poddane jest nieustannej interpretacji w miarę pojawiania się kolejnych przeżyć. Relacjonowanie własnej historii jest również tworzeniem w umyśle logicznej struktury, która pomaga zrozumieć rzeczywistość oraz sie- bie, a proces opowiadania o sobie związany jest z konstruowaniem tożsamości narracyjnej. Narracja jest też uważana za sposób poznania, a jednocześnie za wytwór społecznego konstruktywizmu, ponieważ zapośrednicza rzeczywistość oraz odzwierciedla społeczno-kulturo- we konteksty ujawniające się w interpretacjach narratorów (Skibińska, 2006, s. 333–335). Istota autobiografii (Giza-Poleszczuk, 1990, s. 96) zawiera się w kilku jej aspektach: jest ona efektem działania człowieka i ma subiektywny charakter, kształtuje ją świadomość z uwagi na to, że może zaistnieć wówczas, gdy zostanie przez kogoś opowiedziana, a także niesie ze sobą określony sens i znaczenie nadane doświad- czeniom oraz rzeczywistości z chwilą uporządkowania ich w spójną historię. Tworzenie autobiografii jest niekończącym się procesem, ponieważ człowiek modyfikuje kształt własnej historii (wybiera wer- sję swojego życia, koncentrując się na faktach, które chce przekazać innym) m.in. ze względu na nabywanie nowych doświadczeń, zmie- niające się okoliczności, które w znaczący sposób oddziałują na rozu- mienie i interpretowanie sytuacji. Warunkiem istnienia autobiografii jest akt komunikacji językowej, zatem kluczowe staje się adekwatne zrozumienie go i odczytanie zawartych w nim znaczeń. W trakcie bu- dowania autonarracji obowiązują określone zasady zwiane z opowia- daniem historii (Alheit, 2002, s. 103–107). Fundamentalnym warun- kiem jest to, że ożywiona w czasie opowiadania przeszłość powinna być warta przedstawienia, co oznacza, że autor (i jednocześnie boha- ter) historii postrzega własne doświadczenia jako znaczące dla siebie Doświadczenie przemocy w rodzinie…
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Doświadczenie przemocy w rodzinie. Autobiograficzne narracje kobiet
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: