Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00076 002634 22770354 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Dzieci ulicy – profilaktyka zagrożeń - ebook/pdf
Dzieci ulicy – profilaktyka zagrożeń - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 134
Wydawca: Impuls Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7587-388-7 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> psychologia i filozofia >> socjologia
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Książka omawia problem dzieci ulicy z wszechstronnej perspektywy – zarówno teoretycznej, jak i praktycznej.
W książce podjęto trud uporządkowania i zebrania dotychczasowego dorobku na ten temat. Na podstawie literatury przedmiotu pokazano problem dzieci ulicy na świecie: w krajach pozaeuropejskich, w Europie, w Polsce, a także różne formy pomocy udzielanej tym dzieciom. Oprócz tego przedstawiono zagrożenia, wobec których stają współcześnie młodzi ludzie, a które sprzyjają powstawaniu zjawiska dzieci ulicy i ich marginalizacji.
Przedstawiono kształtowanie się oddziaływań pedagogicznych podejmowanych względem dzieci ulicy poprzez ukazanie sylwetek wybitnych pedagogów ulicy. Omówiono przykłady prowadzonej przez nich pracy oraz stosowane metody.
W polskiej literaturze pedagogicznej brakowało do tej pory całościowego i rzetelnego opracowania tego zagadnienia. Niniejsza publikacja ma szansę wypełnić tę lukę i stać się wartościową pomocą dla całej rzeszy osób zajmujących się zarówno resocjalizacją dzieci i młodzieży, zwł. streetworkerów, jak i wczesną prewencją i profilaktyką środowiskową.

Pedagogika ulicy stanowi główny przedmiot zainteresowań naukowych autorki w ramach pracy w Katedrze Pedagogiki Specjalnej na Uniwersytecie Śląskim. Wcześniej natomiast przez wiele lat dr Anna Kurzeja poznawała problem w codziennym, bezpośrednim kontakcie – w pracy na oddziale detoksykacyjnym z osobami uzależnionymi oraz w „Klubie Włóczykijów” w Bytomiu-Bobrku, gdzie realizowano projekt „Wychowanie podwórkowe”. Jest to zatem temat dla niej ważny i bliski.

 

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Dzieci ulicy – proi laktyka zagrożeń Anna Kurzeja Dzieci ulicy – proi laktyka zagrożeń Kraków 2008 © Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008 Recenzenci: ks. dr hab. Marian Nowak, prof. KUL prof. dr hab. Krystyna Ostrowska Korekta: Diana Gajc Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska ISBN 978-83-7587-035-0 Ofi cyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (0-12) 422-41-80, fax (0-12) 422-59-47 www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2008 Spis treści Wstęp ............................................................................................................ 7 Rozdział I Wprowadzenie w problematykę dzieci ulicy .................................................. 11 1. Pojęcie dziecka ulicy ............................................................................. 11 2. Kategorie dzieci ulicy ............................................................................ 17 3. Sytuacja dzieci ulicy w krajach rozwijających się ................................... 19 4. Kwestia pomocy dzieciom ulicy ............................................................ 26 Wybrane formy pomocy dzieciom ulicy z obszaru Europy .................... 26 Wybrane formy pomocy dzieciom ulicy w krajach Trzeciego Świata .... 32 Wskazania zawarte w Konwencji Praw Dziecka .................................... 38 Rozdział II Kształtowanie się oddziaływań pedagogicznych wobec dzieci ulicy ................ 41 1. Defi nicja pracy profi laktyczno-wychowawczej prowadzonej na ulicy .... 41 2. Pedagogia wyjścia do młodzieży – św. Jan Bosco .................................. 43 3. Antoni Makarenko i bezprizorni ........................................................... 48 4. Praca z młodzieżą na ulicach Paryża – Guy Gilbert ............................... 51 5. Pat Nixon z Calgary ............................................................................. 55 6. Wkład Kazimierza Lisieckiego „Dziadka” w rozwój pracy wychowawczej na ulicy ................................................. 57 7. Janusz Korczak i dzieci ulicy ................................................................. 61 8. Wychowanie podwórkowe w Polsce w latach 60. XX wieku ................. 64 9. Współczesne przykłady form pomocy dzieciom ulicy w Polsce ............. 66 6 Spis treści Rozdział III Rola pedagoga ulicy w profi laktyce środowiskowej ...................................... 79 1. Profi laktyka a praca wychowawcza na ulicy ........................................ 79 Teoretyczne problemy profi laktyki ..................................................... 79 Dzieci ulicy w systemie profi laktyki .................................................... 84 2. Pedagog ulicy jako szansa dla dzieci ulicy w społeczeństwie transformacji ........................................................... 88 3. Metody pracy profi laktyczno-wychowawczej w środowisku ................ 92 Organizowanie środowiska lokalnego ................................................. 93 Animacja społeczna prowadzona przez pedagogów ulicy ..................... 96 Praca socjalna a streetwork ................................................................... 99 Nawiązanie kontaktu z dziećmi i młodzieżą ........................................ 101 Metoda indywidualnego przypadku w pracy z dzieckiem ulicy ........... 105 Praca z grupą i socjoterapia ................................................................. 109 Zooterapia – lecznicze działanie zwierząt ............................................ 115 Praca z rodziną ................................................................................... 118 Zakończenie ................................................................................................ 121 Bibliografi a .................................................................................................. 125 Wstęp Problemem dzieci ulicy zainteresowałam się ze względu na moje doświad- czenia związane z wcześniejszą pracą na oddziale detoksykacyjnym z osobami uzależnionymi oraz z pracą w „Klubie Włóczykijów” w Bytomiu-Bobrku, gdzie rozpoczęto realizację projektu „Wychowanie podwórkowe”. Nadrzędnym celem projektu było wychodzenie na ulice i podwórka do dzieci i nawiązywanie z nimi kontaktu. Doświadczenia zdobyte przy tej okazji skłoniły mnie do zgłębienia te- matu dzieci ulicy oraz do pracy z nimi w ich środowisku. Podjęcie problemu dzieci pozostających przez większą część dnia poza kon- trolą rodziców czy osób dorosłych wydaje mi się ważne, ponieważ rośnie systema- tycznie liczba młodzieży wałęsającej się po mieście i nieuczestniczącej w żadnej twórczej formie działalności. Innym powodem mojego zainteresowania tym zagadnieniem jest brak w pol- skiej literaturze jego całościowego i rzetelnego opracowania. Podjęcie tej problematyki może być ważne dla planowania działań w obsza- rze tzw. wczesnej prewencji i profi laktyki środowiskowej oraz może w przyszłości zaowocować poprawieniem bezpieczeństwa w środowisku lokalnym. Tematyka książki dotyczy zagadnień pracy wychowawczej z dziećmi ulicy oraz specyfi cznych oddziaływań profi laktyczno-wychowawczych prowadzonych przez pedagogów ulicy w miejscu przebywania tych dzieci. W pracy podjęto trud uporządkowania i zebrania dotychczasowego dorobku na ten temat. Na podstawie literatury przedmiotu zostanie pokazany problem dzieci ulicy na świecie: w krajach pozaeuropejskich, w Europie, w Polsce, a także różne formy pomocy udzielanej tym dzieciom. Przedstawię zagrożenia, wobec których stają współcześnie młodzi ludzie, a które sprzyjają powstawaniu zjawiska dzieci ulicy i ich marginalizacji. Starałam się przedstawić kształtowanie się oddziaływań pedagogicznych po- dejmowanych względem dzieci ulicy poprzez ukazanie sylwetek wybitnych peda- gogów ulicy. Omówię przykłady prowadzonej przez nich pracy oraz stosowane metody. Cechą najbardziej charakterystyczną dla profi laktyki środowiskowej pro- wadzonej przez pedagogów ulicy jest wychodzenie do dzieci, do ich środowisk, w których spędzają większość czasu poza kontrolą osób dorosłych. Oddziaływania pedagogiczne prowadzone na ulicy mają być alternatywą dla dzieci spędzających 8 Wstęp czas na ulicy, a równocześnie zaproszeniem ich do współpracy. Jaką siłą oddzia- ływań, jakimi cechami osobowości powinien charakteryzować się pedagog ulicy? Jakie cechy powinien posiadać lider młodzieżowy? Z czego powinna wynikać autentyczność jego zachowań? Może ona wynikać z podobnych przeżyć z dzieciń- stwa (gdy jest byłym dzieckiem ulicy), z reprezentowania tych samych wartości, które bliskie są dzieciom ulicy, ze znajomości kodeksu ulicy. Pedagog ulicy czy wychowawca podwórkowy to osoba posiadająca wykształ- cenie pedagogiczne (co jednak nie jest konieczne), która wchodzi w skład ze- społu pedagogów podwórkowych, nawiązuje pierwszy kontakt z dziećmi w ich środowisku (na podwórku czy na ulicy), a także utrzymuje z nimi przyjacielską więź. Prowadzi zajęcia kulturalne, sportowe, potrafi modyfi kować niepożądane zachowania, łagodzić konfl ikty, kontroluje swobodę oraz pomysły dzieci na za- gospodarowanie wolnego czasu. Terenem jego działania jest środowisko lokalne (terytorium zamieszkiwane przez ludzi tworzących określoną kulturę, stosunki społeczne, otoczenie) oraz świetlica środowiskowa czy klub. Pedagog ulicy jest tym, który ma uczynić pierwszy krok, szukając dróg dojścia do dzieci i kontak- tu z nimi. Dlatego też powinna to być osoba kompetentna, znająca zagadnienia niedostosowania społecznego i jego przejawy, a z drugiej strony spontaniczna, zaangażowana w sprawy młodych ludzi oraz budząca autorytet i szacunek. Pojęcie pracy pedagogicznej z dziećmi ulicy w niniejszej rozprawie rozumia- ne będzie jako zamierzona działalność profi laktyczno-wychowawcza, prowadzona przez pedagogów ulicy w otwartym środowisku lokalnym, a następnie np. w świet- licy środowiskowej czy klubie. W literaturze na określenie pracy prowadzonej w środowisku dzieci ulicy używa się pojęcia streetwork. Streetworker to pracownik uliczny wychodzący na ulicę do dzieci, nawiązujący z nimi osobisty kontakt. Pracownicy uliczni stają się pośrednikami między instytucjami pomocowymi a dziećmi i młodzieżą. Praca z rodziną oraz pomoc w nawiązywaniu dialogu z dziećmi to również zadanie pedagogów ulicy. Praca wychowawcza z dziećmi ulicy jako forma profi laktyki środowisko- wej ukierunkowana jest na dzieci najbardziej zaniedbane i zagrożone patologią. W działaniach profi laktycznych kontekst społeczny ma bardzo wielkie znacze- nie. Wymaga to stworzenia takich powiązań, które będą wspierać harmonijną współpracę między profesjonalistami i laikami. Diagnoza środowiska lokalnego, poznanie potrzeb i problemów dzieci oraz ich rodzin, prowadzi w konsekwencji do poszukiwania środków mających poprawić jakość życia, promujących zdrowie, a także twórcze spędzanie czasu wolnego. Aby działania profi laktyczne odniosły skutek, muszą być prowadzone cało- ściowo. Nie wystarczy tylko informować czy pokazywać, że coś jest złe. Mając na uwadze fakt, że człowiek jest istotą psycho-fi zyczno-duchową, trzeba dotrzeć do jego emocji, poglądów, przeżyć i doświadczeń, co jest warunkiem powodzenia wszelkich oddziaływań profi laktycznych. Wstęp 9 W profi laktyce środowiskowej ważna jest praca zespołowa oraz włączenie do działań profi laktycznych osób reprezentujących różne obszary życia społecz- ności lokalnej (środowisko szkolne – uczniowie, nauczyciele, rodzice, młodzież pozaszkolna, pracownicy socjalni, rada dzielnicy, kluby, parafi e, służby medyczne, stowarzyszenia). Osobiste, autentyczne zaangażowanie pedagogów ulicy w sprawy dzieci ma istotne znaczenie dla oddziaływań wychowawczych. Profi laktyka zaś powinna być tworzona dla dzieci, ale z ich pomocą. Aktywność dzieci, które większość swego wolnego czasu spędzają na ulicy, ukierunkowana jest często na czynności nieak- ceptowane społecznie. Doświadczenie pokazuje, jak wielki wpływ na wychowanie ma identyfi kowanie się z określonym wzorcem. Niewłaściwe postawy młodzieży wobec nadużywania środków psychoaktywnych czy zachowań antyspołecznych powstają często na skutek wadliwych wpływów ze strony najbliższej rodziny, a nie- rzadko i szkoły czy środowiska rówieśniczego. Praca profi laktyczna prowadzona na ulicy to przede wszystkim praca wychowawcza i opiekuńcza, ukierunkowana na promocję zdrowia, umiejętność rozwiązywania konfl iktów, na radzenie sobie z agresją czy wyrażanie własnych uczuć. Rozdział I Wprowadzenie w problematykę dzieci ulicy Europejska Sieć Pomocy Dzieciom Ulicy przy Parlamencie Europejskim sza- cuje, że ogólna liczba dzieci ulicy na świecie wynosi ponad 100 mln1. Literatura na temat zjawiska dzieci ulicy w krajach rozwijających się jest bardzo skromna. Z powodu braku literatury przedmiotu i braku odpowiednich informacji poniższy tekst opiera się na zaledwie kilku pozycjach bibliografi cznych oraz na źródłach o charakterze reportażowym. Marginalizacja jest zjawiskiem towarzyszącym procesowi transformacji. Słow- nik wyrazów obcych defi niuje słowo „margines” w przenośni jako „coś, co jest drugoplanowe, uboczne, mniej ważne”. Według tego źródła „margines społecz- ny” to: nieliczna i mało znacząca warstwa społeczna, składająca się z jednostek pro- wadzących pasożytniczy tryb życia, wykolejonych, naruszających przepisy prawa i normy współżycia społecznego; męty społeczne2. Marginalizacja grup dzieci i młodzieży przybiera coraz bardziej niepokojące rozmiary zarówno w Polsce, jak i na świecie. 1. Pojęcie dziecka ulicy Problem dzieci ulicy występuje w Polsce, a także we wszystkich krajach nieza- leżnie od stopnia ich rozwoju. Pojawia się w krajach biednych, bogatych, rozwija- jących się. Zjawisko „dzieci bez dzieciństwa” nie występuje wyłącznie na obszarach biedy, w środowiskach włóczęgów, przestępców, prostytutek z różnych szerokości 1 T. Pilch, Dzieci ulicy – dzieci bez szans [w:] B. Głowacka, T. Pilch (red.), Dzieci gorszych szans. Materiały z seminarium naukowego, Warszawa 2001, s. 84. 2 Hasło: Margines społeczny [w:] J. Tokarski (red.), Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1980, s. 454. 12 Rozdział I. Wprowadzenie w problematykę dzieci ulicy geografi cznych naszego globu. To także „starzy malutcy”, których „produkuje” współczesna cywilizacja, proponując im przedwczesną dorosłość. Dzieci ulicy (ang. street children, fr. les enfants de la rue, niem. Strassen- jugend, Strassenkinder), pojęcie o genezie literackiej, nabrało w ostatnich latach znaczenia pedagogicznego i socjalnego. Zjawisko zaś nim oznaczone nabrało cech globalnych. Dzieci ulicy występują we wszystkich większych aglomeracjach świata, zarówno w krajach rozwijających się, jak i krajach bogatego Zachodu3. Biorąc pod uwagę polską rzeczywistość, defi nicją dzieci ulicy należy objąć dzieci, które dużą część życia spędzają na ulicy, dla których ulica jest głównym środowiskiem życia. Sypiają w domach swoich rodziców czy opiekunów, nie znaj- dując tam wsparcia emocjonalnego. Przebywają więc na ulicy nie tylko z poczucia nudy i braku alternatywnych zajęć, ale z powodu życiowej konieczności4. W Raporcie dla Fundacji Króla Baudouina, organizacji wspierającej pracę na rzecz dzieci ulicy w Polsce, scharakteryzowano je jako te, które „wybrały” uli- cę jako najbezpieczniejsze miejsce dla siebie, dla realizacji swoich potrzeb. Są to dzieci w wieku od około 3. do 18. roku życia wychowywane często w chłodzie emocjonalnym, pozostające pod opieką rodziców, „wybierające” wolność ulicy jako sposób, styl życia. Pochodzą z rodzin dysfunkcjonalnych – z rodzin z pro- blemem alkoholowym, pozostają pod opieką systemu instytucjonalnego, bez pomocy i wsparcia, uciekinierzy z placówek opiekuńczo-wychowawczych i reso- cjalizacyjnych oraz z domów rodzinnych. Są to dzieci z zaburzonym poczuciem tożsamości, zaburzeniami w rozwoju psychospołecznym, uzależnione od używek, z problemami w funkcjonowaniu społecznym – z zaburzoną komunikacją, dużymi doświadczeniami traumatycznymi. Dzieci prostytutek i narkomanów – „wybiera- jące” taki sposób na życie, dzieci z nadmiarem wolnego czasu, dzieci rodziców bez mieszkania i środków na życie, skierowane sądownie do placówek, ale z powodu braku miejsc pozostające bez opieki5. W Polsce Krajowy Komitet Wychowania Resocjalizującego uważa, że dzieci ulicy to te, które na skutek niewypełniania przez rodziców podstawowych funkcji opiekuńczo-wychowawczych spędzają czas na ulicy, podwórku, gdzie zdobywają życiowe doświadczenie. Są to więc dzieci wychowujące się na ulicy6. Wśród licznych prób zdefi niowania zjawiska dzieci ulicy nie można podać jednego określenia dla wszystkich regionów świata. Biorąc pod uwagę różnorod- ność problemów danego kraju, jego sytuację gospodarczą, społeczną, polityczną, 3 T. Pilch, Dzieci ulicy [w:] T. Pilch, I. Lepalczyk (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999, s. 68–69. 4 Zob. T. Kołodziejczyk, Raport dla Fundacji Króla Baudouina, Warszawa 1998, s. 1. 5 Tamże. 6 Zob. W. Kołak, Materiały z Międzynarodowego Forum Przyjaciół Dzieci Ulicy, Warszawa 1997, s. 1. 1. Pojęcie dziecka ulicy 13 określenie zjawiska dzieci ulicy będzie bardziej precyzyjne. W Europie zjawisko dzieci ulicy jest defi niowane poprzez jego specyfi kę w poszczególnych krajach. Międzynarodowe Katolickie Biuro do Spraw Dzieci (ICCB) przyjęło nastę- pującą defi nicję dzieci ulicy: każda dziewczyna lub chłopiec, dla których ulica (w najszerszym znaczeniu tego słowa, łącznie z nie zajętymi mieszkaniami, śmietniskami itd.) stała się jej lub jego zwykłym miejscem pobytu i/lub źródłem utrzymania; i które są niedostatecznie chronione, nadzorowane lub kierowane przez odpowie- dzialną osobę dorosłą7. Wśród licznych prób zdefi niowania zjawiska dzieci ulicy na uwagę zasługuje określenie sformułowane przez Radę Europy w Strasbourgu: Dzieci ulicy to dzieci poniżej 18. roku życia, które przez krótszy lub dłuższy czas żyją w środowisku ulicznym. Przenoszą się z miejsca na miej- sce i mają swoje grupy rówieśnicze i inne kontakty. Są zameldowani pod adresem rodziców lub jakiejś instytucji socjalnej. Charakterystyczne jest to, że z rodzicami, przedstawicielami szkół i instytucji pomocy i służb socjal- nych, które ponoszą za nie odpowiedzialność, dzieci te mają słaby kontakt lub nie mają go w ogóle8. Defi nicja powyższa została opracowana na podstawie badań położenia socjal- nego dzieci ulicy w 24 krajach europejskich. Zawiera szczegółowy opis położenia życiowego dzieci ulicy znajdujący się w programie badawczym Rady Europy; opis ten jest ważnym uzupełnieniem powyższej defi nicji. Mówi o tym, że dzieci ulicy są ofi arami odrzucenia, obojętności, są wykorzystywane, doświadczają przemocy i, aby przeżyć, uciekają z domu, kradną, prostytuują się, handlują narkotykami czy zachowują się agresywnie. Dzieci ulicy wykonują źle opłacaną, ciężką pracę. W grupach i bandach ulicznych znajdują namiastkę rodziny, żyją albo samotnie, albo w grupie. Często są niedożywione, w złej kondycji zdrowotnej9. Istnieje zasadnicza różnica pomiędzy dziećmi „na ulicy” a dziećmi „z ulicy” (dziećmi, które dosłownie urodziły się i wychowały na ulicy). To drugie określe- nie często traktowane jest jako cecha wyróżniająca „rzeczywiste” dzieci ulicy, są one jednak wyjątkiem w Europie10. Różnie wyjaśnia się zjawisko dzieci ulicy w krajach Europy i różnie je cha- rakteryzuje. 7 T. Kowalak, Marginalność i marginalizacja społeczna, Warszawa 1998, s. 79. 8 Council of Europe, Study Group on Street Children, Projekt Street Children 1994, s. 14 (tłuma- czenie: Joanna Szeligowska). 9 T. Pilch, Dzieci ulicy [w:] T. Pilch, I. Lepalczyk (red.), Elementarne pojęcia..., dz. cyt., s. 68. 10 Council of Europe, Study Group..., dz. cyt., s. 15. 14 Rozdział I. Wprowadzenie w problematykę dzieci ulicy Przewodniczący Międzynarodowej Federacji Wspólnot Wychowawczych R. Soisson z Luksemburga tłumaczy zjawisko dzieci ulicy tym, że wskutek nie- równomiernego rozwoju gospodarczego powstają grupy ludzi ubogich, z których wywodzą się dzieci ulicy11. Profesor J. R. Hudson z Wielkiej Brytanii twierdzi, że dzieci do prawidłowego rozwoju potrzebują konkretnej przestrzeni życiowej. Dorośli często tę przestrzeń ograniczają, narzucając im styl życia, który według nich jest dobry, ale przeciw któremu dzieci się buntują. Wtedy następuje ten moment, kiedy dziecko wycho- dzi na ulicę, szuka odpowiedniego dla siebie towarzystwa12. Problem dzieci ulicy występuje w Niemczech. Według niemieckiego prawa interwencji wychowawczej podlega młodzież do 27. roku życia. W Dreźnie zjawi- sko dzieci ulicy wiązane jest z procesem transformacji społecznej. Skupiska dzieci ulicy koncentrują się w starych, zaniedbanych dzielni- cach miasta oraz w rejonie centrum13. Szczególnie trudna jest sytuacja dzieci w Rumunii, gdzie na ulice wypędza je strach przed rodzicami i nędza. Dla nich organizuje się takie ośrodki, jak „Gaw- rosz” w Bukareszcie. Praca z nimi jest trudna, gdyż nigdy nie chodziły do szkoły, nie umieją czytać i pisać. Pracownicy socjalni próbują zachęcać dzieci do przeno- szenia się z ulicy do ośrodków, takich jak „Gawrosz”14. Badania prowadzone przez V. h igel w Bukareszcie dostarczyły informacji na temat charakterystyki dzieci ulicy. Okazuje się, że są one mniej sprawne intelek- tualnie od swych rówieśników. Posługują się ubogim słownikiem, mają trudności w czytaniu i pisaniu, a wiele spośród nich jest analfabetami. Zdarza się, że są agresywne. Dzieci ulicy narażone w maksymalnym stopniu na ryzyko same nie są świadome postępującego procesu wykolejenia, ponieważ system wartości ukształ- towany według wzorów wyniesionych z domu nie stanowi dostatecznej podstawy do odróżniania dobra od zła. Bezrobocie, niski status społeczny i ekonomiczny, brak wykształcenia, stresujące wydarzenia społeczne, alkohol, konfl ikty rodzinne, przemoc – powodują, że dzieci uczą się niepożądanych zachowań15. Podobnie jak w wielu krajach, w Rumunii dzieci ulicy traktowane są przez społeczeństwo jako grupa negatywna, wzbudzająca lęk, niechęć i litość. Wyzwala- ją raczej odruch dawania jałmużny niż prawdziwe zainteresowanie ich losem. 11 Zob. R. Soisson, Materiały z Międzynarodowego Forum Przyjaciół Dzieci Ulicy, Warszawa 1998. 12 Zob. J. R. Hudson, Materiały z Międzynarodowego Forum Przyjaciół Dzieci Ulicy, Warszawa 1998. 13 Zob. S. Lotze, Materiały z Międzynarodowego Forum Przyjaciół Dzieci Ulicy, Warszawa 1998, s. 8. 14 Zob. M. Alexenau-Buttu, Materiały z Międzynarodowego Forum Przyjaciół Dzieci Ulicy, Warsza- wa 1998, s. 7. 15 Zob. V. h igel, Materiały z Międzynarodowego Forum Przyjaciół Dzieci Ulicy, Warszawa 1998, s. 7. 1. Pojęcie dziecka ulicy 15 W Islandii Ministerstwo Spraw Socjalnych uznało za nieprawdopodobne, by dzieci cierpiały z powodu braku mieszkania. Określono je jako: dzieci bez właści- wej opieki, dla których władze nie były w stanie znaleźć stałego miejsca pobytu (hostelu)16. Zjawisko dzieci ulicy jest związane z ogólną sytuacją ekonomiczną danego kraju. Ten problem wiąże się również z biedą, np. w Islandii ponad 1/3 dzieci żyje poniżej poziomu ubóstwa, które silnie wpływa na relację rodzic – dziecko. Taka sytuacja domowa sprawia, że dziecko znajduje się pod silną presją, jest zmuszone do poszukiwania pracy w celu poratowania budżetu domowego. W Szwecji określenie „dzieci ulicy” nie jest ofi cjalnie używane. Dzieci w wie- ku od 12 do 18 lat, które mają tylko sporadyczne kontakty z rodzicami czy opie- kunem, a w niektórych przypadkach nie mają ich w ogóle, określane są jako dzieci „opuszczone”, najczęściej nie pracują ani się nie uczą, spędzając większość czasu na ulicach lub w tymczasowych mieszkaniach17. Szwedzkie Federalne Biuro Ubezpieczeń Społecznych stwierdziło, że problem ten praktycznie nie istnieje, chociaż szwedzka sekcja Quart Monde jest świadoma, że są dzieci, które spędzają dużo czasu na ulicy18. W Grecji zjawisko dzieci ulicy ukazywane jest jedynie jako dotyczące dzie- ci z grup mniejszościowych o cygańskim pochodzeniu. Dzieci takie pracują na ulicach wielkich miast pod silną kontrolą i ochroną członków rodziny. Zwykle mieszkają ze swoimi rodzinami. We Włoszech pojęcie „dzieci ulicy” zastąpiono określeniem „nieletni zagro- żeni”, opisującym młodzież narażoną na ryzyko wciągnięcia w zabronione lub nielegalne działania19. W Szwajcarii odnotowano obecność na ulicach dzieci, które są pozostawione same sobie przez większą część dnia. Najczęściej są to dzieci mające rodziny, któ- rych rodzice pracują, a które po lekcjach i w czasie wakacji nie mają gdzie pójść i do późnego wieczora wałęsają się po ulicy, czekając na powrót rodziców. Są to najczęściej: dzieci w wieku szkolnym nieuczęszczające do szkoły, młodzi ludzie bez mieszkania, dzieci uchodźców lub Cyganie żebrzący na ulicach20. Często zjawisko dzieci ulicy łączone jest z problemami młodych emigrantów. Zaistnienie między dwoma kulturami może się okazać trudne i stwarzające różne problemy. W Szwajcarii podkreśla się fakt, że dzieci z rodzin z marginesu społecz- nego szukają rekompensaty poza szkołą, znajdując tam przyjaciół z tych samych środowisk oraz podobnego pochodzenia społecznego21. 16 Council of Europe, Study Group..., dz. cyt., s. 15. 17 Tamże, s. 15, 18. 18 Tamże, s. 18. 19 Tamże, s. 16. 20 Tamże, s. 15. 21 Tamże, s. 24. 16 Rozdział I. Wprowadzenie w problematykę dzieci ulicy W Austrii zjawisko dzieci ulicy występuje rzadko i dotyczy głównie uchodź- ców, którzy przekroczyli granicę nielegalnie, nie mają żadnego zabezpieczenia fi nansowego oraz gdzie mieszkać22. W Wielkiej Brytanii wyróżnia się kilka grup dzieci ulicy: − młodzi uciekinierzy – w wieku do 18 lat, którzy opuścili na krótko swój dom rodzinny lub placówkę bez zgody rodziców czy opiekunów; − młodzi bezdomni ludzie – na ogół w wieku od 16. do 25. roku życia, któ- rzy nie mają stałego miejsca zamieszkania. Wielu z nich mieszka tymczasowo u „ko goś”23. Zaprzeczanie istnieniu zjawiska dzieci ulicy w Europie lub jego niedocenia- nie może być związane z prezentowaniem często przez media dzieci w Ameryce Południowej włóczących się po ulicach dużych miast, padających ofi arami snajpe- rów, zatrzymywanych w interesie porządku publicznego przez policję. Przykłady występujące w Europie może nie są tak drastyczne, ale ważne jest, aby dostrzec, że tutaj także są dzieci zmuszane do tego, aby żyć na ulicy24. Dokładne zbadanie tego zjawiska w Europie jest bardzo trudne, ponieważ dzieci ulicy przemieszczają się z miejsca na miejsce, trudno je zlokalizować i są bardzo nieufne wobec władz czy instytucji. W Belgii np. dzieci nielegalnych imigrantów nie mogą chodzić do szkoły i pozostają poza istniejącymi strukturami. Brakuje rzetelnych statystyk, badań tego zjawiska. Najwięcej danych posiadają organizacje pozarządowe. Pokazuje to, jak bardzo władze mogą być nieświadome występowania zjawiska dzieci ulicy. Władze Belgii stwierdziły, że trudno jest wierzyć w istnienie dzieci ulicy w kraju, który dysponuje tak wieloma dostępnymi formami pomocy25. W krajach byłego Związku Radzieckiego, np. na Ukrainie, dzieci ulicy to dzieci bezdomne. Najczęściej są to uciekinierzy z domów albo dzieci porzucone przez rodziców czy opiekunów. Bezprizorni to niepełnoletni, którzy są pozba- wieni nadzoru pedagogicznego i żyją w warunkach szkodliwych dla ich zdrowia społecznego. Żyją w środowisku ulicy i, aby przeżyć, kradną, wąchają klej, żebrzą, prostytuują się. Są wykorzystywani przez grupy przestępcze do porachunków, wynajmowani jako płatni mordercy. Mieszkają w kanałach, piwnicach, na ulicy. Środowisko ulicy wchłania je i w przyszłości staną się przestępcami i zagrożeniem dla społeczeństwa. W byłym Związku Radzieckim przestępczość nieletnich wzra- sta systematycznie. Dzieci nie mają tam żadnych praw, a państwo w ogóle się o nie nie troszczy. Jak wszystkie dzieci na całym świecie marzą o dobrym życiu, domu, a także godnej pracy za godziwą zapłatę26. 22 Council of Europe, Study Group..., dz. cyt., s. 16. 23 Tamże. 24 Tamże, s. 8. 25 Tamże, s. 18. 26 N. Koryncka-Gruz, Bezprizorni, 2002. 2. Kategorie dzieci ulicy 17 Warto w tym miejscu wspomnieć, że prekursorem pracy z dziećmi zanie- dbanymi na terenie byłego Związku Radzieckiego był A. Makarenko, którego sylwetka zostanie zaprezentowana w rozdziale II. W przytoczonych wyżej defi nicjach pojęcia „dzieci ulicy” zaznaczają się różne związane z nim problemy: 1. Pierwszym z nich jest samo uznanie lub zaprzeczenie istnienia zjawiska dzieci ulicy. 2. Następnym problemem jest wiek dzieci ulicy. Określa się tak zarówno dzieci małe, dzieci w wieku do lat 18, jak i młodzież w wieku powyżej 20 lat. 3. Uwzględnia się długość czasu spędzanego na ulicy – chodzi tu zarówno o czas w ciągu doby, jak i długotrwałość okresu, w jakim ma to miejsce. 4. Zwraca się uwagę na charakter tego pobytu: czy ulica stanowi miejsce zamiesz- kania, dom, miejsce pracy, zabawy; czy jest to czas spędzany w towarzystwie rodziny, w kontakcie z nią lub bez żadnego kontaktu z rodziną; czy przebywa- nie na ulicy to wybór czy przymus. 5. Wymienia się również powody, dla jakich dzieci znalazły się na ulicy. 6. Podaje się charakterystykę tych dzieci. 2. Kategorie dzieci ulicy We wspomnianym wcześniej Raporcie dla Fundacji Króla Baudouina dokona- no próby skategoryzowania dzieci ulicy. Ze względu na kryterium wieku oraz prezentowane zachowania dokonano typologii dzieci ulicy: 1. Dzieci w wieku od 3 do 6 lat; żebrzące, szukające kontaktów z osobami doro- słymi, popełniające drobne kradzieże, oszukujące. 2. Dzieci w wieku od 7 do 10 lat; prezentujące różnego rodzaju zachowania agre- sywne (agresja słowna i fi zyczna), wagarujące i nieakceptujące szkoły, wąchają- ce klej, zaburzone emocjonalnie, poszukujące osób znaczących; od tego, kogo spotkają na swojej drodze, zależy ich przyszłość – jednak na tym etapie nie można jeszcze mówić o demoralizacji. 3. Dzieci w wieku od 11 do 15 lat; charakterystyczne dla tej grupy wiekowej jest tworzenie się grup subkulturowych i przestępczych (przestępstwa drogowe, pobicia, rozboje, kradzieże, włamania, wymuszenia, używanie narkotyków, al- koholu), jest to młodzież o cechach nieprzystosowania społecznego, zagrożona demoralizacją lub już częściowo zdemoralizowana. 4. Młodzież od 16 do 18 lat; działa w zorganizowanych grupach przestępczych, nadużywa alkoholu, narkotyków; jest agresywna, często dochodzi do pobić, rozbojów, samouszkodzeń; jest to młodzież już zdemoralizowana. 18 Rozdział I. Wprowadzenie w problematykę dzieci ulicy Ze względu na przyczyny znalezienia się na ulicy, sposób i długość spędzania tam czasu wyróżniono jeszcze następujące kategorie dzieci ulicy: − Dzieci cyganów rumuńskich – jedyna kategoria mieszcząca się w wąskiej defi - nicji dzieci „żyjących i mieszkających na ulicy”, w Polsce, krajach byłego ZSRR, Rumunii, Bułgarii. − Dzieci uciekające z domów rodzinnych – w większości są to ucieczki okreso- we, np. po kolejnej awanturze z rodzicami. Dzieci nocują wtedy najczęściej na najwyższych piętrach bloków, gdzie nie ma mieszkań. Zjawisko to nasila się szczególnie wtedy, gdy jest cieplej, zimą ucieczek jest dużo mniej. − Dzieci z rodzin patologicznych – nierealizujące obowiązku szkolnego, spędza- jące większość swego czasu na ulicy, ale nocujące w domu. − Uciekinierzy z placówek opieki – oraz dzieci skierowane do placówek, ale pozo- stające bez opieki z powodu braku miejsc. Część dzieci ofi cjalnie pozostająca pod opieką placówek opiekuńczych ucieka z nich, najczęściej do domów. Z drugiej strony sądy kierują dzieci do placówek opiekuńczych ze względu na ich patolo- giczne zachowania, popełnione przestępstwa bądź sytuację rodziny. Na miejsce w placówkach opiekuńczych oczekuje wiele osób nieprzystosowanych. − Dzieci pracujące na ulicach – należące do jednej z wymienionych kategorii. Zdobywają pieniądze czasem po to, by pomóc rodzicom czy utrzymać młodsze rodzeństwo. Najczęstsze sposoby zdobywania pieniędzy to: żebractwo, włama- nia, pomoc dorosłym we włamaniach, mycie szyb w samochodach, odprowa- dzanie wózków w supermarketach. − Dzieci spędzające większość swego czasu na ulicy – dla których ulica staje się miejscem pracy, domem, szkołą. Przebywają na ulicach czy podwórkach dlate- go, że ich domy nie są dla nich bezpiecznymi miejscami27. − Dzieci z kluczem na szyi – które same sprawują nad sobą opiekę po szkole, dopóki rodzice nie wrócą z pracy. Negatywne tego skutki są według badań następujące: wyższy poziom lęku u tych dzieci, poczucie alienacji, samotność, chłopcy są mniej lubiani przez nauczycieli. Dane statystyczne wskazują na większe ryzyko szkód zdrowotnych: wypadki śmiertelne, ryzyko stania się ofi arą pożaru i jego spowodowania, stanie się ofi arą nadużyć seksualnych i innych przestępstw, popełnianie przestępstw przez te dzieci. Taki sposób życia stwarza również zagrożenie dla prawidłowego rozwoju dziecka oraz przyczynia się do przestępczości nieletnich28. Consortium for Street Children wyróżnia następujące kategorie dzieci ulicy: − Street working children – te, które pracują na ulicy, ale utrzymują kontakt z ro- dziną i najczęściej mieszkają u niej; 27 Zob. T. Kołodziejczyk, Raport dla Fundacji..., dz. cyt., s. 2–3. 28 E. Zigler, N. W. Hall, h e Implications of Early Intervention Eff orts for the Primary Prevention of Juvenile Delinquency [w:] J. Q. Wilson, G. G. Loury, From Children to Citizens III Families, Schools and Delinguency Prevention, New York 1987, s. 174–176. 3. Sytuacja dzieci ulicy w krajach rozwijających się 19 − Street living children – te, które mieszkają i pracują na ulicy, nie utrzymując prawie kontaktu z rodzicami. Ponadto wyróżniana jest jeszcze jedna kategoria dzieci zagrożonych, którą trudno jest właściwie zaliczyć do dzieci ulicy: children at risk – dzieci w więzieniach i instytucjach, utrzymywane przez dzieci starsze, pracujące, których warunki życia nie odpowiadają Konwencji Praw Dziecka29. W Belgii kilka lokalnych, pozarządowych organizacji wyróżniło trzy katego- rie dzieci ulicy: 1. Dzieci ulicy w znacznej części dnia – przebywające na ulicy od 7.00 do 19.00, większość z nich to dzieci imigrantów, które „wypadły” ze szkoły oraz małe dzieci, które nie podlegają jeszcze obowiązkowi szkolnemu. W tej kategorii mieszczą się także dzieci ulicy wieczorów i nocy, które w ciągu dnia chodzą do szkoły, ale wieczorami pracują na ulicach (np. nieletnie prostytutki). 2. Uciekinierzy – tymczasowa sytuacja, która może trwać kilka dni lub kilka mie- sięcy. 3. Stałe dzieci ulicy – mają sporadyczny kontakt z domem, prawie zupełnie „wy- padły” z instytucji życia społecznego. Ta grupa jest trudna do ogarnięcia30. W większości przypadków te dzieci ulicy mają mieszkania i nie muszą prze- bywać na ulicach przez całą dobę. Grupą, która jest zmuszona do stałego przeby- wania na ulicy, są uciekinierzy. Trzeba zaznaczyć, że sytuacja dzieci ulicy w krajach Trzeciego Świata jest zupełnie inna niż sytuacja dzieci ulicy w Europie, o czym będzie mowa w dalszej części tej pracy. 3. Sytuacja dzieci ulicy w krajach rozwijających się W krajach Trzeciego Świata zjawisko marginalizacji grup dzieci przybrało w ostatnich dwóch dziesięcioleciach niepokojące rozmiary. T. Kowalak zwraca uwagę, że na ulicach wielkich miast Ameryki Południowej pojawiły się dzieci pozostające pozornie poza kontrolą dorosłych. Warunki życia zmuszają je do przebywania na ulicy (jako miejsca pracy i mieszkania) i skazują na stan skrajnego ubóstwa31. B. Krótka pisze o tragicznej sytuacji dzieci żyjących w Brazylii. Zabija się tam rocznie tysiące dzieci przez aborcję i tzw. polowania na dzieci na ulicach miast. W wielomilionowym São Paulo około 30 tys. dzieci żyje nie tylko bez dachu nad głową, ale często bez swoich rodzin. Szacuje się, że w całej Brazylii około 7 mln 29 Zob. T. Kołodziejczyk, Raport dla Fundacji..., dz. cyt., s. 1. 30 Council of Europe, Study Group..., dz. cyt., s. 14. 31 T. Kowalak, Marginalność..., dz. cyt., s. 79. 20 Rozdział I. Wprowadzenie w problematykę dzieci ulicy dzieci to dzieci ulicy, żyjące w stacjach metra lub na placach wielkich miast. Tam próbują coś zarobić, wyżebrać czy zwyczajnie ukraść. Są ścigane przez policję i właścicieli wielkich sklepów, którym mali żebracy psują reklamy i towary na wystawach. Wynajmuje się zawodowych morderców, którzy skutecznie likwidują żebrzące dzieci, strzelając do nich. W samym tylko São Paulo ginie 30–40 dzieci tygodniowo. Podobnie jest w innych większych miastach Brazylii. Pozostała część bied- nych dzieci żyje w tzw. fawelach – na obrzeżach dużych miast. Wprawdzie mają rodziny, ale często są one niepełne, a rodzice przepijają zarobione pieniądze. Dzie- ci głodują i, aby przeżyć, często uciekają się do kradzieży. Zdarza się, że matki wysyłają swoje kilkunastoletnie córki, aby trudniły się prostytucją i w ten sposób zarabiały na utrzymanie rodziny32. Podobnie jest w Rio de Janeiro, które przyciąga do siebie biedną ludność z obszarów wiejskich, poszukującą lepszych warunków do życia. Zjawisko dzieci ulicy zrodziło się z potrzeby przeżycia przez rodziny, samotne matki i przez same dzieci. Spotyka się je masami – sprzedające cokolwiek i świadczące jakiekolwiek usługi. Śpiewają i grają na ulicach i w środkach transportu miejskiego, pilnują zaparkowanych na ulicach samochodów, oprowadzają wycieczki, czyszczą przechodniom buty, upra- wiają nierząd. Większość nie chodzi do szkół, co byłoby dla nich w innych warunkach normalnym zajęciem, ani nie przebywa pod nadzorem rodziny. Są narażone na akty gwałtu i same takich aktów dokonują33. Praca młodocianych w świetle przepisów prawnych jest nielegalna, co znacz- nie pogarsza sytuację dzieci ulicy. Policja konfi skuje towary, jakie dzieci sprzedają, dokonuje aresztowań. Środki masowego przekazu ukształtowały obraz dziecka uli- cy, który zawsze łączy się z przemocą, przestępstwami czy handlem narkotykami. T. Kowalak powołuje się na badania, które przeprowadził Lusk na niewielkiej populacji 103 dzieci ulicy; badania te stanowią ważne źródło informacji na temat funkcjonowania dzieci ulicy w Rio de Janeiro. Lusk podzielił badane dzieci na cztery różniące się od siebie grupy. Pierwsza grupa stanowi około 1/5 badanej populacji – to dzieci, które pracują na ulicy, ale mają stałe oparcie w rodzinie i częsty z nią kontakt. Uważają się za pracowników, sprzedawców czy świadczących usługi. Większość tych dzieci (70–90 proc.) sypia z rodziną, a pracuje na ulicy średnio trzy lata. Ich wiek wynosi niecałe 13 lat. Prawie 91 proc. to chłopcy, 60 proc. żyje w rodzinach pełnych. 3/4 z nich chodzi do szkoły, ponad 1/4 należy do jakiegoś gangu, a także była przynajmniej raz aresztowana, prawie 1/4 przebywała w zakładzie karnym lub poprawczym, około 1/5 używa narkotyków. Tylko 9 proc. przyznaje się do po- 32 Zob. B. Krótka, Tak żyją dzieci w Brazylii, „Głoście Ewangelię” 1999, nr 2. 33 T. Kowalak, Marginalność..., dz. cyt., s. 80.
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Dzieci ulicy – profilaktyka zagrożeń
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: