Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00520 008646 20234516 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Edukacja międzykulturowa – konteksty - ebook/pdf
Edukacja międzykulturowa – konteksty - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 239
Wydawca: Impuls Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7587-847-9 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> słowniki
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Edukacja międzykulturowa – konteksty to opracowanie adresowane do uczestników zajęć poświęconych zróżnicowaniu kulturowemu w różnych okolicznościach. Może służyć jako praktyczna pomoc naukowa oraz źródło inspiracji dla studentów, nauczycieli i badaczy. Zawiera wybór kilkunastu artykułów wcześniej opublikowanych w opracowaniach pokonferencyjnych. Oprócz teoretycznych i metodologicznych podstaw pedagogiki międzykulturowej w perspektywie historycznej ukazują one zróżnicowanie kulturowe w kontekstach od najbardziej popularnych – tożsamości i migracji – po rzadziej opisywane, m.in. kontaktów biznesowych, problemów osób ubogich, wykluczanych, chorych i umierających traktowanych jako Obcy. Opowiadają też o próbach poszukiwania wspólnego języka (np. esperanto) i możliwości wykorzystania Internetu w edukacji międzykulturowej. Dociekliwy Czytelnik znajdzie tu liczne odesłania do źródeł zagranicznych i stron internetowych, pozwalające poszerzyć wiedzę na opisywane tematy.

Książkę uzupełnia obszerny przewodnik bibliograficzny zawierający ponad 2000 tytułówliteratury przedmiotu w kilkunastu językach (oprócz polskiego m.in. w angielskim, francuskim, hiszpańskim, niemieckim, słowackim, włoskim). To niewątpliwie jeden z największych w Polsce tego rodzaju wybór, nieoceniony dla Czytelników dokonujących tematycznego przeglądu najczęściej cytowanych źródeł, w trakcie przygotowania badań, pisania prac semestralnych, dyplomowych. Można w nim znaleźć dokładnie oznaczone (tytuł, nazwa wydawnictwa, miejsce i rok wydania) odesłania do zarówno klasycznych prac naukowych z różnych dyscyplin (m.in. pedagogika, psychologia, antropologia, socjologia); opracowań międzydyscyplinarnych i porównawczych; leksykonów i encyklopedii; jak i niecodziennych, kontrowersyjnych źródeł z dziedziny „multikulti”.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 Recenzent: Prof. zw. dr hab. Jerzy Nikitorowicz (Uniwersytet w Białymstoku) Adiustacja: Grzegorz Bogdał Korekta: Aleksandra Bylica Projekt okładki: Andrzej Augustyński Na okładce wykorzystano zdjęcie ze zbiorów autora Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma Andrzej Augustyński ISBN 978-83-7587-847-9 ISBN 978-83-7587-619-2 Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2011 P. P. Grzybowski, Edukacja mi�dzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 Spis treści Wstęp ......................................................................................................................................................... 7 Część pierwsza Wybór artykułów Kontekst historyczny, teoretyczny i metodologiczny – pedagogika międzykulturowa ...................................................................................................... 13 Od pedagogii do pedagogiki międzykulturowej ..................................................................... 13 Wspólny obszar pedagogów i filozofów ..................................................................................... 22 Metodologia badań edukacji w warunkach zróżnicowania kulturowego ........................ 31 Konteksty klasyczne – tożsamość, migracje, pogranicze ................................................................................................ 41 Edukacyjne implikacje efektu pogranicza ................................................................................. 41 Tożsamościowe punkty oparcia ................................................................................................... 56 Edukacja międzykulturowa a migracje zarobkowe i kontakty biznesowe ....................... 65 Dylematy identyfikacyjne polskich emigrantów ..................................................................... 75 Konteksty pograniczne – wykluczenie, choroba i śmierć, wspólny język, Internet ............................................. 85 Obcy przeciw wykluczeniu ......................................................................................................... 85 Chorzy i umierający jako Obcy ................................................................................................... 95 Wspólne wątki pedagogiki międzykulturowej i tanatopedagogiki ................................... 105 Esperanto jako język edukacji międzykulturowej .................................................................. 115 Edukacja międzykulturowa a Internet ...................................................................................... 127 Bibliografia ............................................................................................................................................ 137 Strony internetowe, fora, blogi ................................................................................................... 151 Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 5 2011-09-21 14:01:03 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 6 ––Spis treści–– Część druga Przewodnik bibliograficzny teorie, problemy w różnych ujęciach ........................................................................................ 158 pomoce naukowe ........................................................................................................................... 165 Metodologia badań zróżnicowania kulturowego .......................................................................... 157 Zróżnicowanie kulturowe, wielokulturowość, międzykulturowość – pojęcia, Komunikacja i kompetencja międzykulturowa – problemy, techniki, Edukacja międzykulturowa i wielokulturowa – podstawy teoretyczne i ideologiczne, praktyka, projekty .............................................................................................. 169 Wielokulturowość i międzykulturowość w szkolnictwie i oświacie ........................................ 183 Nauczyciel a zróżnicowanie kulturowe – kształcenie, problemy społeczne i pomoce naukowe ......................................................................................................................... 190 Swoi, Inni, Obcy – tożsamość, konflikty, edukacja ....................................................................... 192 Języki obce, dwu- i wielojęzyczność – problemy społeczne, nauczanie, pomoce naukowe ........................................................................................................................... 196 Etniczność – status, problemy, edukacja mniejszości etnicznych i rasowych ....................... 201 Dzieci wobec zróżnicowania kulturowego – migracje, uchodźstwo, edukacja .................... 205 Migracje i migranci – integracja oraz edukacja imigrantów, uchodźców, instytucje ......... 207 Postawy, uprzedzenia, dyskryminacja – rasizm, ksenofobia, antysemityzm z różnych perspektyw .......................................................................................................................... 210 Zróżnicowanie kulturowe w Europie, europejski wymiar edukacji ......................................... 214 Regiony a zróżnicowanie kulturowe – analizy lokalne, perspektywa porównawcza .......... 220 Kulturowe granice i pogranicza – problemy, socjopatologia, edukacja .................................. 227 Obywatelskość a zróżnicowanie kulturowe – problemy, edukacja obywatelska .................. 228 Psychologia a zróżnicowanie kulturowe – problemy, badania, dyscypliny pokrewne ....... 230 Praca socjalna a zróżnicowanie kulturowe – wsparcie, mediacje, instytucje ........................ 232 Zorganizowane kontakty międzykulturowe – wymiany i spotkania międzynarodowe .... 233 Ochrona zdrowia i opieka a zróżnicowanie kulturowe ............................................................... 234 Biznes, doradztwo zawodowe, zarządzanie zespołami zróżnicowanymi kulturowo ......... 235 Czytanie i pisanie w perspektywie zróżnicowania kulturowego ............................................... 237 Literatura wielokulturowa – treści, interpretacje, tłumaczenia i instytucje .......................... 237 Religie i Kościoły – konflikty, dialog, edukacja .............................................................................. 240 Matematyka i nauki ścisłe a zróżnicowanie kulturowe................................................................. 241 Multimedia a zróżnicowanie kulturowe – Internet, telewizja, video, film ............................ 242 Sztuki piękne, teatr, folklor, muzyka i taniec ....................................................................................242 Encyklopedie, leksykony i słowniki ................................................................................................... 243 Czytanki dla dzieci i młodzieży o problemach zróżnicowania kulturowego ........................ 244 Niecodzienne konteksty zróżnicowania kulturowego – gry, sport, poradniki ..................... 245 Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 6 2011-09-21 14:01:03 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 Wstęp Ideą przewodnią niniejszej publikacji jest ukazanie rozległości i atrakcyjności proble- matyki zróżnicowania kulturowego w różnych kontekstach – zwłaszcza edukacyjnym, na podstawie dostępnej literatury przedmiotu. Książka ta może służyć jako skromna, ale praktyczna pomoc naukowa uczestnikom wykładów fakultatywnych i innych zajęć na temat edukacji międzykulturowej oraz problemów pokrewnych. Może być źródłem inspiracji dla studentów, nauczycieli, specjalistów w dziedzinie nauk społecz- nych. Składają się na nią dwie komplementarne części. Pierwsza część zawiera wybór artykułów wcześniej opublikowanych w opracowa- niach pokonferencyjnych. Są one pokłosiem przede wszystkim refleksji towarzyszącej spotkaniom członków Społecznego Zespołu Badań Kultury i Oświaty Pogranicza oraz Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Międzykulturowej, głównie w ramach mię- dzynarodowych konferencji naukowych organizowanych w Białymstoku i Cieszynie. Uczestnicząc w nich regularnie od 2000 roku, miałem jedyną w swoim rodzaju szansę słuchania, obserwowania i uczenia się od Mistrzów, którzy – żyjąc, prowadząc bada- nia naukowe oraz tworząc na kulturowych pograniczach – udowadniają, że wolne od stereotypów i uprzedzeń spotkania Innych i Obcych są nie tylko możliwe, ale wręcz niezbędne do świadomego kształtowania bogatej tożsamości i dobrego samopoczucia w różnych środowiskach. Publikacje pokonferencyjne najczęściej ukazują się w niewielkich nakładach, więc zebranie wielu pochodzących z nich tekstów w jednym opracowaniu ułatwia dostęp do nich głównie studentom, którzy zmuszeni są do korzystania z bibliotek publicznych. W niniejszym wyborze znalazły się artykuły z kilkunastu różnych źródeł tego rodzaju, przeredagowane, uaktualnione oraz uzupełnione odsyłaczami do litera- tury obcojęzycznej i stron internetowych. Moim celem jest ukazanie edukacji międzykulturowej nie tyle jako idei, hasła czy ideologii popularnej w programach szkolnych i dokumentach instytucji euro- pejskich (taką przedstawiłem ją już w książce Edukacja europejska – od wielokul- turowości ku międzykulturowości będącej owocem pracy w ramach seminarium doktoranckiego pod kierunkiem prof. zw. dr. hab. Jerzego Nikitorowicza w Katedrze Edukacji Międzykulturowej Uniwersytetu w Białymstoku), co jako elementu reflek- sji i praktyki społecznej w sferach rzeczywistości kojarzonych nie tylko z systemem oświaty publicznej. Dlatego też w kolejnych artykułach pogrupowanych w blokach tematycznych na zasadzie od ogółu do szczegółu – a raczej: od tego, co powszechnie znane, do tego, Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 7 2011-09-21 14:01:03 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 8 ––Wstęp–– co nietypowe i wręcz kontrowersyjne – Czytelnik ma możliwość zgłębiania różnych kontekstów zróżnicowania kulturowego i problemów edukacji w tych obszarach. Na kontekst najbardziej ogólny składają się teoretyczne i metodologiczne podsta- wy pedagogiki międzykulturowej, przedstawione tu w perspektywie historycznej od praktyki edukacyjnej po zręby subdyscypliny naukowej. Do kontekstów klasycznych, najczęściej rozpatrywanych w literaturze przedmiotu nawiązują artykuły na temat Innych i Obcych żyjących na kulturowym pograniczu, jego socjopatologii, tożsamości i związanych z nią dylematów współczesnych emigrantów. Rzadziej podejmowane konteksty – tu ze względu na interdyscyplinarność i dys- kusyjność określone mianem pogranicznych – zostały przedstawione w kolejnych tekstach, których tematami są m.in. kontakty biznesowe, problemy osób ubogich, wykluczanych, chorych i umierających traktowanych jako Obcy, oraz próby poszu- kiwania wspólnego języka dla środowisk zróżnicowanych kulturowo i możliwości wykorzystania Internetu w edukacji międzykulturowej. Podobny zamysł stanowi podstawę struktury części drugiej książki. Jest to ob- szerny, jeden z największych w Polsce, tematyczny przewodnik bibliograficzny, czyli lista prawie 2000 tytułów prac zwartych w kilkunastu językach (oprócz polskie- go także m.in. w angielskim, czeskim, francuskim, hiszpańskim, katalońskim, niemie- ckim, portugalskim, słowackim, szwedzkim, włoskim). Może być przydatny zarówno doświadczonym badaczom, poszukującym źródeł do opracowań historycznych, re- trospektywnych i porównawczych, jak i studentom dokonującym przeglądu dostęp- nej literatury przedmiotu w trakcie pisania prac semestralnych czy dyplomowych. Pod względem merytorycznym przewodnik bezpośrednio nawiązuje do konteks- tów zróżnicowania kulturowego i edukacji przedstawionych w wyborze artykułów – od podstawowych zagadnień podejmowanych w różnych dyscyplinach naukowych (pedagogika, socjologia, antropologia, psychologia i in.) po ujęcia mniej popularne, wręcz niszowe (np. problemy zróżnicowania kulturowego w kryminologii czy spor- cie). Znajdują się w nim tytuły dzieł pionierów i klasyków zajmujących się problemami zróżnicowania kulturowego, a zwłaszcza edukacji wielo- i międzykulturowej, takich jak (w kolejności alfabetycznej): Martine Abdallah-Pretceille, Cristina Allemann- Ghionda, James A. Banks, Michael Byram, Carmel Camilleri, Duccio Demetrio, Jacques Demorgon, Carl A. Grant, José Antonio Jordán, James Lynch, Erich Mistrík, Fernand Ouellet, Micheline Rey, Christine E. Sleeter – z Polski zaś: Paweł Boski, Ze- non Jasiński, Tadeusz Lewowicki, Jerzy Nikitorowicz, Ewa Nowicka-Rusek. Oprócz opracowań systematycznie ukazujących się pod szyldami instytucji mię- dzynarodowych (m.in. Komisja Europejska, OFAJ – Francusko-Niemieckie Biuro do spraw Młodzieży, Rada Europy, UNESCO, Wysoka Rada do spraw Edukacji przy Rzą- dzie Quebecu), Czytelnik znajdzie tu poświęcone różnym wymiarom zróżnicowania kulturowego źródła zwarte pochodzące z głównych oficyn uczelnianych: California Sta- te University, Cambridge University Press, Columbia University Press, Duke University Press, Edinburgh University Press, Georgetown University Press, Harvard University Press, Oxford University Press, Presses de l’Université d’Ottawa, Presses de l’Université Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 8 2011-09-21 14:01:03 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 ––Wstęp–– 9 de Paris-Sorbonne, Presses Universitaires du Miral, State University of New York Press, Teachers College Press, Université de Montréal, University of Bradford, University of British Columbia Press, University of California Press, University of Georgia Press, Uni- versity of South Carolina, University of Toronto Press, University of Wisconsin Press, Virginia University Press, oraz z rodzimych wydawnictw – Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Opolskiego, Uniwersytetu w Białymstoku (Trans Humana). Są tu również tytuły naukowych, popularnonaukowych i dydaktycznych publika- cji, które ukazały się pod szyldem renomowanych wydawnictw komercyjnych, oferu- jących literaturę poświęconą m.in. edukacji międzykulturowej: Armand Colin, Allyn Bacon, Anthropos Aeconomica, De Boeck, Falmer Press, IKO-Verlag für Interkul- turelle Kommunikation, Intercultural Press, L’Harmattan, Longman, Multilingual Matters, Routledge, St. Martin’s Press, University Press of America, University Press of New England, Presses Universitaires de France czy polskiego Zakładu Wydawniczego Nomos. Poza kanonem lektur zawierającym podstawy pedagogiki międzykulturowej (po- jęcia, założenia teoretyczne i ideologiczne) oraz charakterystykę metodologii badań zróżnicowania kulturowego pod różnym kątem Czytelnik znajdzie tu szczegółowe opracowania m.in. na temat problemów tożsamości w warunkach wielo- i między- kulturowości, wielojęzyczności, komunikacji międzykulturowej, szkolnictwa i na- uczycieli w instytucjach o zróżnicowanym kulturowo personelu i podopiecznymi, postaw, uprzedzeń i dyskryminacji oraz edukacyjnych sposobów przeciwdziałania im. Wszystko to ujęte w perspektywach międzynarodowej, narodowej, regionalnej, lokalnej i kontekstach porównawczych. Do rzadziej cytowanych opracowań wymienionych w przewodniku można zali- czyć te dotyczące kwestii zróżnicowania kulturowego np. w nauczaniu matematyki, ochronie zdrowia, zarządzaniu i mediacji w środowiskach wielokulturowych, litera- tury pięknej i dzieł sztuk pięknych poświęconych Innym i Obcym oraz przez nich tworzonym, multimediów i powstających do wykorzystania za ich pomocą form prze- kazu. Godne polecenia są również obcojęzyczne encyklopedie i słowniki dotyczące problematyki międzykulturowej. Na zakończenie przewodnika miłośnicy literatury przedmiotu znajdą tytuły tak niezwykłych źródeł, jak wielokulturowa książka kucharska dla studentów, przewodni- ki po grach „multikulti” czy satyryczne poradniki ksenofoba – żartobliwe charaktery- styki wybranych narodów. Mimo że współcześnie kategorie Inny i Obcy, koncepcje pogranicza oraz zróżni- cowania kulturowego i etnicznego wykorzystuje się także w badaniach opartych na ideologii gender oraz dotyczących integracji osób niepełnosprawnych, to w zamiesz- czonym tu wykazie brakuje tytułów publikacji owych nurtów. W dostępnej literaturze stanowią bowiem odrębny, niezwykle bogaty dział, którego ujęcie byłoby niemożliwe ze względów technicznych – wielość kontekstów i szczegółowych źródeł wymagałaby osobnego, równie obszernego opracowania. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 9 2011-09-21 14:01:03 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 10 ––Wstęp–– W wykazie w miarę możliwości uwzględniłem najnowsze wydania prac – bez wspominania edycji wcześniejszych, które łatwo znaleźć m.in. za pomocą interneto- wych katalogów bibliotecznych. Wyjątek stanowią klasyczne opracowania amerykań- skie i francuskie z początków refleksji nad zróżnicowaniem kulturowym – np. pio- nierskie prace Rachel Davis DuBois czy Louisa Porchera. Najwięcej spośród ujętych w niniejszym przewodniku prac powstało i zostało ogłoszonych drukiem w krajach, które ze skutkami zróżnicowania kulturowego bo- rykają się od lat, m.in. wskutek przeszłości kolonialnej i prowadzonej współcześnie polityki imigracyjnej (Australia, Belgia, Francja, Hiszpania, Holandia, Kanada, Niem- cy, Portugalia, Włochy, Stany Zjednoczone Ameryki, Szwajcaria, Wielka Brytania). W charakterze nowych tropów zostały tu jednak przedstawione również mniej liczne publikacje z ośrodków, w których refleksja nad edukacją międzykulturową rozwija się dopiero od niedawna (np. Argentyna, Bułgaria, Brazylia, Czechy, Izrael, Honduras, Kolumbia, Gwatemala, Peru, Rosja, Słowacja). Mam nadzieję, że taka forma pomocy naukowej spotka się z Państwa życzliwym przyjęciem. Przemysław Paweł Grzybowski Bydgoszcz, wrzesień 2011 Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 10 2011-09-21 14:01:03 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 Część pierwsza Wybór artykułów Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 11 2011-09-21 14:01:03 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 Kontekst historyczny, teoretyczny i metodologiczny – pedagogika międzykulturowa Od pedagogii do pedagogiki międzykulturowej Teoria i praktyka edukacji międzykulturowej pozostają w wielu relacjach ze zjawiskami i procesami dokonującymi się w życiu społecznym. Sprawia to, że rozmai- te fakty, wydarzenia, zjawiska, zachodzące w dziedzinie polityki, w funkcjonowaniu różnych instytucji (m.in. szkół), grup społecznych (np. rodzin, społeczności lokalnych, grup zawodowych itp.) zmuszają do krytycznej analizy i ponownego rozważenia propozycji teoretycznych i poczynań praktycznych dotyczących tej edukacji. Inaczej mówiąc – liczne konteksty społeczne, zmieniające się społeczne uwarunkowania, skłaniają do poszukiwania stosownych w nowych okolicznościach sposobów poj- mowania i realizacji edukacji międzykulturowej1. W przypadku problemów szczególnie istotnych społecznie – a z takimi mamy do czynienia w przypadku zróżnicowania kulturowego i jego na- stępstw, możliwa jest zarówno wewnątrzdyscyplinarna, jak i międzydyscy- plinarna współpraca specjalistów. O refleksji pedagogicznej można mówić nawet na stykach paradygmatów ukształtowanych w okolicznościach odmiennych historycznie i kulturowo. Możliwe jest zatem czerpanie inspiracji z przeszłości oraz poszukiwanie perspektyw na podstawie spraw najbardziej istotnych dla edukacji i jej uczestników w określonych warunkach. Uzasadnienia tej tezy proponuję poszukiwać w charaktery- styce rozwoju pedagogiki międzykulturowej – jednej z najmłodszych dziedzin refleksji nad edukacją2. 1 T. Lewowicki, A. Szczurek-Boruta, B. Grabowska, Wprowadzenie [w:] T. Lewowicki, A. Szczurek- -Boruta, B. Grabowska (red.), Społeczne uwarunkowania edukacji międzykulturowej. Problemy prakty- ki oświatowej, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego – Wyższa Szkoła Pedago- giczna ZNP – Wydawnictwo Adam Marszałek, Cieszyn – Warszawa – Toruń 2009, s. 11. 2 Wykorzystałem tu artykuł: P.P. Grzybowski, Między pedagogią i pedagogiką – o refleksji nad edukacją międzykulturową [w:] T. Hejnicka-Bezwińska, R. Leppert (red.), Ewolucja „ogólności” w dyskursach pe- dagogicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2005, s. 265–275, oraz Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 13 2011-09-21 14:01:04 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 14 ––Kontekst historyczny, teoretyczny i metodologiczny – pedagogika międzykulturowa–– W literaturze naukowej, opracowaniach o charakterze edukacyjnym powstają- cych na zlecenie rozmaitych gremiów oraz w formalnej i nieformalnej działalności edukacyjnej, w zależności od ram czasowych poszczególnych opracowań i przedsta- wianych w nich treści, pedagogika międzykulturowa pojmowana jest jako: – pedagogia – praktyka edukacyjna, to jest rzeczywiście wykonywane czynności wychowawcze wraz z kontekstem dyrektyw praktycznych i ich uzasadnień; – subdyscyplina naukowa – dynamicznie rozwijająca się, wyrosła z praktyki edukacyjnej pedagogika szczegółowa, mająca własny przedmiot zainteresowań, system pojęć i metodologię3. W ten sposób w naukowej refleksji o edukacji w warunkach zróżnicowania kul- turowego znajduje wyraz ewolucyjny proces przechodzenia od pedagogii do pedago- giki4. Poszczególne etapy rozwoju pedagogiki międzykulturowej jako subdyscypliny naukowej wiążą się z przemianami w praktyce edukacyjnej oraz zaawansowaniem współpracy przedstawicieli poszczególnych nauk społecznych. Charakteryzuje je stopniowe przechodzenie w podejściu do przedmiotu badań od perspektywy makro- kulturowej do mikrokulturowej, a także metodologiczne przejście od modelu jedno- i wielodyscyplinarnego do międzydyscyplinarnego. Nie licząc pojedynczych publikacji poświęconych lokalnym problemom kształce- nia obcokrajowców, początki naukowej refleksji nad uwikłaniem edukacji, a zwłasz- cza oświaty w problemy zróżnicowania kulturowego, wiążą się z pracami amerykań- skiego Biura do spraw Wychowania Międzykulturowego. Powstało ono w 1939 roku z połączenia działających od pięciu lat w środowisku Uniwersytetu Columbia Serwisu Biura do spraw Wychowania w Prawach Człowieka oraz Serwisu Biura do spraw Wy- chowania Międzykulturowego. Autorami inicjatywy byli członkowie Stowarzyszenia Wychowania Progresywnego (wśród nich główna inicjatorka, pionierka wychowania międzykulturowego w Stanach Zjednoczonych – Rachel Davis DuBois5) oraz środo- wisko mniejszości żydowskiej, współfinansujące działalność instytucji i poszczególne projekty. Celem Biura było udzielanie pomocy nauczycielom i pracownikom admini- stracji 50 nowojorskich szkół w tworzeniu i realizacji programów wychowania mię- dzykulturowego, kształcenie nauczycieli i prowadzenie badań naukowych na temat fragmenty opracowania: P.P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – przewodnik. Pojęcia – literatu- ra – adresy, Impuls, Kraków 2008. 3 Niektórzy autorzy określają pedagogikę międzykulturową jako szczegółowy nurt teorii pedagogicznej lub nurt metodologiczny – zob. np. K. Rubacha, Budowanie teorii pedagogicznych [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika – podręcznik akademicki, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 63. 4 Szerzej na ten temat: T. Hejnicka-Bezwińska, Pedagogika pozytywistyczna [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwer- ski (red.), Pedagogika..., t. 1, dz. cyt., s. 204–215. 5 Zob. R.D. DuBois, Build together Americans: Adventures in intercultural education for the secondary school, Hinds, Hayden Eldredge, New York 1945; R.D. DuBois, Get together Americans, Harper Bros, New York 1943. Szerzej na ten temat: R.D. DuBois, C. Okorodudu, All this and something more: Pio- neering in intercultural education, Dorrance Co., Bryn Mawr 1984; N.V. Montalto, A history of the intercultural educational movement 1924–1941, Garland, New York 1982. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 14 2011-09-21 14:01:04 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 ––Od pedagogii do pedagogiki międzykulturowej–– 15 stosunków międzyludzkich w centrach miast – zwłaszcza pod kątem napięć i konflik- tów wynikających ze zróżnicowania kulturowego. Wówczas też, według Denis Lacorne, w Stanach Zjednoczonych Ameryki poja- wiła się po raz pierwszy kategoria „wielokulturowość” (multiculturalism) 27 czerwca 1941 roku w „New York Herald Tribune” ukazała się recenzja właśnie opublikowane- go dzieła Edwarda Haskella Lance. A novel about multicultural man (Powieść o wie- lokulturowym człowieku)6. W książce tej zostało przedstawione nowe społeczeństwo amerykańskie. Owa nowość przejawiała się w kosmopolityzmie, wielorasowości, wielojęzyczności i zróżnicowaniu kulturowym, a patriotyzm i inne wartości wiążące obywatela z państwem utraciły dlań dotychczasowe znaczenie7. W 1943 roku William E. Vickery i Stewart G. Cole opublikowali pierwszy tom w serii publikacji Biura na temat wychowania międzykulturowego, zatytułowany In- tercultural education in American schools: Proposed objectives and methods (Wycho- wanie międzykulturowe w amerykańskich szkołach)8. Uważa się, że właśnie ta książka zapoczątkowała amerykański (i nie tylko – biorąc pod uwagę zaangażowanie świato- wych ośrodków anglofońskich) dyskurs nad problemami zróżnicowania kulturowego w oświacie. Z różnych przyczyn Biuro stopniowo ograniczało swą działalność, aż zaprzestało jej w 1954 roku. Po zakończeniu drugiej wojny światowej problematyka ta pojawiała się sporadycznie (zwykle jako temat uboczny) w studiach nad osobo- wością na Uniwersytecie Columbia, a następnie w ramach zapoczątkowanych przez George’a P. Murdocka i Johna Whitinga na Uniwersytecie Yale antropologicznych badań hologeistycznych na temat spotkań i kontaktów między kulturami (cywiliza- cjami). Były to ekstensywne, opierające się na przesłankach etnologicznych studia porównawcze na wielką skalę, dotyczące dziesiątek lub setek społeczności (społe- czeństw). Zastąpiły je intensywne studia pogłębione jednej lub kilku kultur, analizo- wanych pod kątem występowania jakiejś cechy. Tego rodzaju podejście obecne było również w pracach psychiatrów transkulturowych i psychoanalityków tego okresu9. Szczegółowe badania edukacyjnego uwikłania zróżnicowania kulturowego poja- wiły się w amerykańskich naukach społecznych w połowie lat 60. XX wieku, kiedy doszło do zacieśnienia współpracy pedagogiczno-antropologicznej. Jej ukoronowa- niem było zorganizowanie w 1975 roku w San Francisco sympozjum naukowego, któ- 6 Zob. E. Haskell, Lance. A novel about multicultural men, John Day, New York 1941. 7 Za: W. Żelazny, Etniczność. Ład – konflikt – sprawiedliwość, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2004, s. 219. 8 Zob. W.E. Vickery, S.G. Cole, Intercultural education in American schools: Proposed objectives and methods, Harper, New York 1943. Zob. także: G.W. Allport, K.W. Bigelow, Cultural groups human relations: Twelve lectures before the Conference on Educational Problems of Special Cultural Groups, held at Teachers College, Columbia University, August 18 to September 7, 1949, Bureau of Publications, Teachers College, Columbia University, New York 1951. 9 Zob. M. Mauviel, Qu’appelle-t-on etudes interculturelles en sciences humaines et en sciences de l’éducation? Esquisse d’un etat de la question [w:] C. Clanet (red.), L’interculturel en éducation et en sciences humaines, t. 1, Presses Universitaires du Mirail, Toulouse 1985, s. 5. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 15 2011-09-21 14:01:04 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 16 ––Kontekst historyczny, teoretyczny i metodologiczny – pedagogika międzykulturowa–– rego uczestnicy podjęli się określenia związków między zróżnicowaniem kulturowym i edukacją, co zaowocowało stworzeniem podstaw programowych modelu edukacji wielokulturowej10. W Europie, według Martine Abdallah-Pretceille, pierwsze przesłanki podejścia międzykulturowego do problemów zróżnicowania kulturowego pojawiły się w poło- wie lat 60. XX wieku w Szwajcarii w środowisku psychologicznym. Wtedy to Jean Piaget opublikował artykuł Nécessité et signification des recherches comparatives en psychologie génétique (Potrzeba i znaczenie badań porównawczych w psychologii genetycznej)11 – uważany za świadectwo narodzin psychologii międzykulturowej. Korzeni pedagogiki międzykulturowej w europejskim kręgu kulturowym poszuku- je się więc głównie w ukazujących się na przełomie lat 60. i 70. pracach z dziedziny psychiatrii i psychologii międzykulturowej oraz w studiach antropologii (edukacyjnej, hologeistycznej, kognitywnej, psychologicznej, symbolicznej), etnometodologii, teorii komunikacji (zwłaszcza komunikacji międzykulturowej) i lingwistyki (interferencje i kontakty językowe). Wtedy też zarysowały się pęknięcia między czerpiącym z do- świadczeń amerykańskich środowiskiem anglojęzycznym, a idącym własną drogą środowiskiem badaczy z kręgu kultury francuskiej. Przesłanki wyboru odmiennych dróg wynikały nie tylko z rozbieżności terminologicznych, lecz także z podejścia do zależności między szkołą i jej środowiskiem a polityką oświatową państwa. W Ame- ryce twierdzono bowiem, że szkoła jest w stanie sama rozwiązać problemy uczniów wywodzących się z mniejszości kulturowych, dzięki odpowiednim programom i po- lityce władz. W podejściu europejskim (w którym coraz silniej brzmiał głos badaczy frankofońskich, do niedawna niezbyt widocznych w dyskursie) wyraźnie podkreślano zależności między kulturą, sytuacją socjalną i miejscem rodzin w środowisku a powo- dzeniem szkolnym uczniów – zwłaszcza wywodzących się z grup defaworyzowanych pod względem społeczno-ekonomicznym i/lub zdominowanych przez większość12. W latach 70. i 80. XX wieku badania naukowe w zarysowującym się modelu peda- gogicznej subdyscypliny dotyczyły m.in. następujących zagadnień: – zróżnicowanie kulturowe i relacje między kulturami; – tożsamość, język, napięcia i konflikty wynikające z różnic – wszystko ujmowane – praca socjalna w środowiskach zróżnicowanych kulturowo (okoliczności, metody- głównie w optyce dwukulturowej; ka, kształcenie kadr); – imigranci, dzieci i młodzież wywodzący się z rodzin imigranckich; – oświata robotników cudzoziemskich i ich dzieci; 10 Zob. M. Mauviel, Qu’appelle-t-on..., dz. cyt., s. 3. Szerzej na ten temat: T. Lewowicki, O ideałach i prak- tykach edukacji wielokulturowej i międzykulturowej, „Ruch Pedagogiczny”, nr 1–2/2001. 11 Zob. J. Piaget, Nécessité et signification des recherches comparatives en psychologie génétique, „Interna- tional Journal of Psychology”, nr 1/1966, s. 3–13. 12 Szerzej o historii wielodyscyplinarnego dyskursu naukowego, który legł u podstaw współczesnej pe- dagogiki międzykulturowej, zob. M. Mauviel: Qu’appelle-t-on..., dz. cyt., s. 4–20. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 16 2011-09-21 14:01:04 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 ––Od pedagogii do pedagogiki międzykulturowej–– 17 – kształcenie nauczycieli i wychowawców dla edukacji w warunkach zróżnicowania kulturowego; – stosunek nauk społecznych (szczególnie nauki o edukacji) do zróżnicowania kul- turowego w systemie oświaty. Odpowiednio do ewolucji nurtów wielokulturowego i międzykulturowego w po- lityce oświatowej początkowo dominującym przedmiotami refleksji pedagogicznej (wyraźnie określanymi np. w ramach dyskusji prowadzonych w zespołach roboczych Rady Europy) były – wprowadzenie do systemu szkolnego dzieci imigrantów oraz uwarunkowania ich sukcesu szkolnego. Subdyscyplinie o tak określonych zaintere- sowaniach wyznaczono zadanie polegające przede wszystkim na ustaleniu podstaw oraz opisaniu okoliczności (przesłanek, warunków, perspektyw itp.) oddziaływań edukacyjnych podejmowanych wobec dzieci imigrantów w placówkach wychowaw- czo-oświatowych kraju przyjmującego – przy założeniu, że w perspektywie powrotu do kraju pochodzenia dzieci te mają prawo i powinny mieć możliwość zachowywa- nia własnej tożsamości oraz uniwersum symbolicznego. Wkrótce jednak refleksja ta wzbogaciła się o wątki związane z rozdźwiękiem między wymaganiami szkoły (czy szerzej, podmiotów organizujących system szkolny) a oczekiwaniami rodzin oraz po- trzebami samych dzieci i młodzieży13. Współcześnie pedagogika międzykulturowa jawi się jako subdyscyplina pedago- giczna zajmująca się problemami edukacyjnymi społeczeństw (społeczności) zróżni- cowanych kulturowo (głównie wewnętrznie). Jej istotę stanowi strukturalne podejście do analizy procesów edukacji na tle ewolucji danego systemu społecznego. Podstawy mają charakter międzydyscyplinarny i poza naukami o edukacji osadzone są w an- tropologii, socjologii, psychologii, językoznawstwie, historii i innych dyscyplinach naukowych. Opierają się na relatywistycznej epistemologii, w której istnieje świa- domość wielości perspektyw i kontekstualności przedmiotu poznania14 – zwłaszcza przy uznaniu różnorodności kulturowej środowisk, w których rodzą się poszczególne wątki dyskursu. W metodologii pedagogiki międzykulturowej można więc mówić o podejściach międzykulturowym lub wielokulturowym – odpowiadających paradygmatom, w któ- rych funkcjonują określone środowiska badaczy. Właśnie z uwagi na zakorzenienie problematyki zróżnicowania kulturowego w rozmaitych paradygmatach, wskutek od- miennych punktów odniesienia, trudne (nie wiadomo też, czy celowe) jest ustalenie jednolitego i/lub uniwersalnego rdzenia epistemologicznego pedagogiki międzykul- turowej. Fakt ten – podobnie jak ma to miejsce w przypadku pedagogiki ogólnej – prowadzi do pytań o tożsamość tej subdyscypliny czy nawet o sens jej istnienia. W ogólnym podejściu można uznać, że u podłoża epistemologii pedagogiki mię- dzykulturowej spoczywają relacje „Ja” (indywidualnego i/lub zbiorowego) z innymi, 13 Szerzej na ten temat: L. Porcher, Éducation des enfants de migrants: une pédagogie interculturelle sur le terrain, Conseil d’Europe, Strasbourg 1979. 14 Zob. M. Abdallah-Pretceille, Vers une pedagogie interculturelle, Anthropos, Paris 1996, s. 127 i dalsze. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 17 2011-09-21 14:01:04 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 18 ––Kontekst historyczny, teoretyczny i metodologiczny – pedagogika międzykulturowa–– zwłaszcza z Innymi/Obcymi, których kultura lub etnos stanowi dla „Ja” nieobojętny przedmiot obserwacji, analiz, doświadczania i konfrontacji, wynikających z nich następstw społecznych (komunikacji, dialogu, interakcji, konfliktu, dysfunkcji itp.), ujmowanych z perspektywy indywidualnej, zbiorowej, w kontekstach polityczno-ide- ologicznych, historycznych, przyszłościowych itp. Akcenty zainteresowania rozkła- dają się po równo na podmiotach i przedmiotach edukacji uwikłanych w rozmaite sytuacje. Nie istnieje więc wyraźnie wyodrębniony i ściśle ograniczony przedmiot pedagogiki międzykulturowej. Można mówić jedynie o dyskursywnych, rozpatrywa- nych w kontekście edukacyjnym obszarach problemowych15. Cechą charakterystyczną, odróżniającą pedagogikę międzykulturową od peda- gogik – czy raczej pedagogii narodowych, jest odmienna podstawa aksjologiczna: pedagogika narodowa zawsze jest skierowana przeciwko komuś lub nastawiona na ochronę kogoś. W pedagogiach i pedagogice międzykulturowej już z dialektyczne- go założenia nie ma mowy o opozycyjności czy represyjności. Najczęściej zgłębiane obszary problemowe pedagogiki międzykulturowej są następujące: – występowanie wyraźnie wyodrębniających się grup kulturowych; – pogranicze kulturowe w kontekście wielokulturowości i międzykulturowości (jego charakter, zasięg, problemy, perspektywy itp.) – w ujęciu zarówno narodowym, jak i międzynarodowym – zachodzące na pograniczu procesy wprowadzania, przyjmowania, adaptacji, asymilacji, integracji, akulturacji, dyfuzji kulturowej, odrzucania, marginalizacji, wykluczania, naznaczania, dyskryminacji (pozytywnej i negatywnej) itp.; – tożsamość (kulturowa, etniczna i międzykulturowa) – jej kształtowanie (się), oso- bowość i różnice osób żyjących na pograniczach; – postawy, stereotypy, uprzedzenia, napięcia, konflikty (szczególnie w stosunkach – sytuacja imigrantów, ich dzieci oraz społeczeństw przyjmujących w relacjach „mniejszość – większość”); z nimi; – przekaz dziedzictwa kulturowego w sytuacji pogranicza, rozdarcie jednostki po- między dwoma (lub więcej) systemami znaczeń oraz konsekwencje tego faktu dla samej jednostki i jej środowiska; – nauczanie/uczenie się rozpoznawania, dekonstrukcji i akceptacji różnicy; – czynniki łagodzące lub eliminujące problemy z (po)rozumieniem międzykulturo- wym i porozumienie to ułatwiające, dialog, jego uwarunkowania i przebieg; – polityka społeczna, oświatowa różnych podmiotów wobec mniejszości kulturo- – skutki przemieszczania się osób z jednego środowiska kulturowego do drugiego (np. poszukujących pracy, turystów, sportowców, członków rodzin rozsianych po różnych krajach); wych; 15 Zob. M. Abdallah-Pretceille, Vers une..., dz. cyt., s. 140 i dalsze. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 18 2011-09-21 14:01:05 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 ––Od pedagogii do pedagogiki międzykulturowej–– 19 – sytuacja, perspektywy i prawa jednostek oraz grup defaworyzowanych wskutek różnicy (np. wszelkiego rodzaju mniejszości); – stosunki pomiędzy kulturami tradycyjnymi i kulturą postmodernistyczną, kultu- rami „wirtualnymi” i kulturami narodowymi; – organizacja systemu oświaty i jego poszczególnych elementów w warunkach zróż- nicowania kulturowego; – oświata wobec Innego/Obcego i jej wielopłaszczyznowe uwikłanie, przejawy stereo- typów i uprzedzeń w podręcznikach, mediach, literaturze itp., poprawność politycz- na, ukryty program, ujęcia zróżnicowania kulturowego w programach szkolnych; – działania (treści, metodyka itp.) i ich skutki w ramach formalnej oraz nieformalnej edukacji wielokulturowej i międzykulturowej; – problemy zróżnicowania kulturowego szkół, dostosowania programów szkol- nych, uznawania tożsamości kulturowej uczniów, kształcenia nauczycieli i wy- chowawców; – problemy pedagogiki międzykulturowej (lub edukacji wielo- i międzykulturo- wej) jako przedmiotu kształcenia podstawowego nie tylko na studiach pedago- gicznych16. Refleksja w ramach pedagogiki międzykulturowej z jednej strony dokonuje się na wysokim poziomie ogólności – z drugiej jej cechą charakterystyczną jest skrajna dynamika i wewnętrzne rozbicie, a także konieczność każdorazowego dookreślenia kontekstu kulturowego przedmiotu, co wiąże się z jego szczegółowym umocowaniem. Niezbędne jest bowiem branie pod uwagę tradycji edukacyjnych zróżnicowanych podmiotów oraz przedmiotów edukacji, ich statusów oraz przeszłego i obecnego uwikłania społecznego, okoliczności polityczno-gospodarczych czy kondycji psycho- społecznej rozpatrywanej zwłaszcza przez pryzmat ewentualnych napięć i konflikt- ów, wynikających z występowania, okazywania i doświadczania różnicy. Refleksja ta jest tym bardziej ogólna, im szerszego obszaru dotyczy (np. systemu oświaty wybranego kraju lub regionu), a jej względna szczegółowość rośnie w miarę zawężania tego obszaru, co pozwala na uwzględnienie cech indywidualnych (np. wybranej szkoły, rodziny, jed- nostki). Ów obszar w różnym zakresie pokrywa się z płaszczyznami refleksji wyróżnio- nymi na zasadzie zawężania problematyki zainteresowań: pedagogiki komunikowania międzykulturowego, pedagogiki sytuacji międzykulturowych, pedagogiki międzynaro- dowych spotkań młodzieży czy pedagogiki różnicy – nie wspominając o pedagogikach uprawianych w różnych okresach popularności ideologii wielokulturowości17. Pierre Dasen i Jean Retschitzki wyróżniają w badaniach zróżnicowania kulturo- wego dwa komplementarne podejścia – studia sytuacji charakterystycznej dla dane- go obszaru (z porównywaniem lub nie poszczególnych kultur i etnosów) oraz studia 16 Szerzej na ten temat: P. Denoux, La recherche interculturelle en France [w:] M. Abdallah-Precteille, A. Thomas (red.) Relations et apprentissages interculturels, Armand Colin, Paris 1995, s. 161–173. 17 Zob. F. Ouellet, L’éducation interculturelle. Essai sur le contenu de la formation des maîtres, L’Harmat- tan, Paris 1991, s. 81–114. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 19 2011-09-21 14:01:05 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 20 ––Kontekst historyczny, teoretyczny i metodologiczny – pedagogika międzykulturowa–– interakcji zachodzących pomiędzy jednostkami lub grupami w różnego rodzaju sy- tuacjach, zjawisk im towarzyszących oraz ich następstw18. Do opisu rodzajów badań w ramach międzynarodowej współpracy międzydyscyplinarnej niekiedy wykorzy- stuje się kategorie cultural studies lub cross-cultural studies (badania porównawcze lub uwzględniające podejście wielokulturowe) oraz intercultural studies (badania uwzględniające podejście międzykulturowe)19. Ze względu na spory terminologiczne między różnymi środowiskami jest to jednak nazewnictwo względne i umowne, więc często doszukiwanie się w publikacjach elementów takiego czy innego modelu bywa złudne. Jakkolwiek badania porównawcze i międzykulturowe pomagają zrozumieć funkcjonowanie społeczeństw i jednostek w warunkach pogranicza kulturowego, dzięki dostarczaniu odniesień do różnicy (na zasadzie efektu zwierciadła) pozwalają zaś lepiej pojmować własne społeczeństwo. Wyłączna komparatystyka nie mieści się w modelu badań międzykulturowych, ponieważ poddawany porównaniom przedmiot stanowi tylko wyizolowany element danej kultury – jak często się to dzieje np. w przypadku studiów psychologicznych. Badania porównawcze umożliwiają natomiast weryfikację teorii dotyczących rzeczy- wistości w określonym kontekście, niekiedy zbyt często funkcjonujących w świado- mości ich twórców i użytkowników jako twory uniwersalne, możliwe do zastosowania we wszelkich okolicznościach20. Współcześnie zadaniem pedagogiki międzykulturowej jest nie tylko refleksja nad problemami edukacyjnymi związanymi ze zróżnicowaniem kulturowym, ale również ich wykorzystanie, nadanie im rangi w programach i praktyce edukacyjnej przez zwró- cenie uwagi na istotność świadomego spotykania i poznawania Innych/Obcych oraz następstw tych faktów. Brak jednolitości terminologicznej, wielość paradygmatów, nie zawsze skuteczna współpraca środowisk naukowych i nauczycielskich oraz problema- tyczna z wymienionych wyżej powodów współpraca międzynarodowa skłaniają do stwierdzenia, że pedagogika międzykulturowa będzie ulegać mniej lub bardziej dyna- micznej, wielokierunkowej ewolucji – mimo istniejącego niewątpliwie od jej zarania we- wnętrznego kryzysu. Perspektywy tej ewolucji wytyczył Gaston Mialaret, stwierdzając: W tej dziedzinie należy zauważyć inflację kategorii pojęciowych, odmitologi- zować powszechne banały, które potwierdza się jako prawdy absolutne, a które nie mają już żadnego sensu, gdy weźmie się pod uwagę współczesne zróżnicowanie 18 Zob. P. Dasen, J. Retschitzki, Recherches interculturelles [w:] ARIC, Socialisations et cultures. Actes du premier colloque de l’ARIC „SocialisationS”, Publications Université Toulouse-Le Miral, Toulouse 1989, s. 9–10. 19 Zob. B. Troadec, Approches culturelle et interculturelle comparative: vers une intégration de par- adigmes complémentaires, Act du VIII-éme Congrès de l’Association pour la Recherche Intercul- turelle (ARIC) Université de Genève – 24-28 septembre 2001, www.unige.ch/fapse/SSE/groups/aric (19.09.2004). 20 Zob. M. Abdallah-Pretceille, Vers une..., dz. cyt., s. 105. Szerzej na ten temat: R. Miguelez, La com- paraison interculturelle. Logique et méthodologie d’un usage empiriste de la comparaison, Presses de l’Universite de Montréal, Montréal 1977. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 20 2011-09-21 14:01:05 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 ––Od pedagogii do pedagogiki międzykulturowej–– 21 sytuacji pod względem historycznym i geograficznym; należy przedstawić o wiele dokładniejsze analizy koncepcji kultury, wielokulturowości, międzykulturowości... i dopiero wtedy spróbować sformułować modele praktycznych rozwiązań, na które czekają nauczyciele, rodzice i zarządzający oświatą21. W Polsce badania na temat zjawisk związanych ze zróżnicowaniem kulturowym, zwłaszcza w kontekście edukacji międzykulturowej i regionalnej, prowadzone są m.in. w Katedrze Edukacji Międzykulturowej Uniwersytetu w Białymstoku, Katedrze Peda- gogiki Ogólnej na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Cie- szynie, Instytucie Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Opolskiego, a także Wyższej Szkole Nauk Pedagogicznych Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie. Jednost- ki te organizują cykliczne, międzydyscyplinarne, zwykle międzynarodowe konferencje naukowe, których rezultatem są liczne publikacje (ich tytuły zamieszczono w prze- wodniku bibliograficznym załączonym do niniejszego opracowania) oraz zacieśnianie współpracy między ośrodkami naukowymi i ich zagranicznymi współpracownikami. W 1994 roku w Ciechanowcu, z inicjatywy Tadeusza Lewowickiego, powstał Spo- łeczny Zespół Badań Kultury i Oświaty Pogranicza funkcjonujący w ramach jedynej w swoim rodzaju Federacji Zespołów Badań Pogranicza. Podczas konferencji nauko- wej „Socjalizacja i kształtowanie się tożsamości w warunkach wielokulturowości”, zorganizowanej w październiku 2007 roku w Namestowie przez Zakład Pedagogiki Ogólnej przy Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Cie- szynie, powstała grupowa inicjatywa powołania Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Międzykulturowej, którego celem jest: – wspieranie rozwoju polskiej myśli naukowej w dziedzinie pedagogiki międzykul- – realizacja badań naukowych z zakresu edukacji międzykulturowej; – wspieranie inicjatyw edukacyjnych obejmujących kwestie wielo- i międzykultu- turowej; rowości; – wspieranie działań społecznych mających związek z edukacją w warunkach zróż- nicowania kulturowego; – integracja środowisk zajmujących się problematyką edukacji międzykulturowej22. W 2004 roku przy Komitecie Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk po- wołano Zespół Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej, na czele którego stoi Jerzy Nikitorowicz jako przewodniczący i Janusz Gajda jako wiceprzewodniczący. W skład Zespołu wchodzi wielu działaczy Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Między- kulturowej. Liczne spotkania członków Stowarzyszenia i Zespołu, w ramach międzyna- rodowych konferencji naukowych, i wspólne inicjatywy badawcze pozwalają twier- dzić, że perspektywy polskiej myśli w pedagogice międzykulturowej są obiecujące. 21 G. Mialaret, La multiculturalité et l’éducation au XXI siècle [w:] L. Marmoz, M. Derrij (red.), L’interculturel en questions. L’autre, la culture et l’éducation, L’Harmattan, Paris 2001, s. 249. Wszystkie cytaty z publikacji obcojęzycznych w tłumaczeniu autora. 22 W kwietniu 2011 roku została uruchomiona strona internetowa stowarzyszenia: swem.uwb.edu.pl. (18.04.2011). Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 21 2011-09-21 14:01:05 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 22 ––Kontekst historyczny, teoretyczny i metodologiczny – pedagogika międzykulturowa–– Wspólny obszar pedagogów i filozofów Pedagogika – jak większość nauk humanistycznych i społecznych – ma swoje korzenie w filozofii. Refleksja o wychowaniu i lansowane wzorce wychowania pozostawały i pozostają pod wpływem koncepcji człowieka i ideologii życia społecznego. Wspólny rodowód i wspólnota idei od wieków łączą filozofię i pedagogikę (refleksję o wychowaniu, a także praktyczne przejawy tej refleksji)23. Początek trzeciego tysiąclecia zastał środowiska humanistyczne w stanie jed- nocześnie niepewności i nadziei24. Postępująca w większości krajów globali- zacja i towarzyszący jej dyskurs nad kondycją oraz perspektywami jednostek i społeczeństw inspirują badaczy do stawiania nowych pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi – choć nie zawsze skutecznie i na czas. Bez względu na to, czy ktoś sytuuje się w gronie postmodernistów, czy jego intelektualne korzenie sięgają kon- serwatywnych fundamentów myśli, prezentuje postawę intelektualnego otwarcia międzydyscyplinarnego, czy wręcz zamyka się w gettcie własnej dyscypliny, to i tak nie bez znaczenia jest dla niego postawione przed laty pytanie: „Kim jest człowiek?”25, które dziś przybiera bardziej rozbudowaną formę: Jaki ten człowiek jest oraz co z tego wynika dla przyszłości jego samego i jego środowiska? Można więc zaryzykować tezę o wspólnocie celów humanistycznych, choćby nawet zakrawało to na utopię czy pa- radoks. Problemem pozostaje tylko wyznaczenie lub zaakceptowanie istniejącego już symbolicznego pogranicza paradygmatów, stanowiącego płaszczyznę porozumienia. Przysłuchując się bowiem wypowiedziom pedagogów i filozofów podczas kon- ferencji naukowych lub studiując ich publikacje, odnosi się niekiedy wrażenie, że pomiędzy obiema dyscyplinami występuje (delikatnie mówiąc) dysonans paradyg- matów, skutkujący brakiem zaufania, a nawet niechęcią. Przyczyną tego stanu rze- czy – patrząc zwłaszcza przez pryzmat polskiej rzeczywistości – może być przesyt demonstracyjnym wiązaniem pedagogiki (czy teorii wychowania) i filozofii, co w szer- szej perspektywie owocuje łatwo dostrzegalnymi przejawami problemów dręczących wszelkie małżeństwa na siłę – choćby nawet zawarto je z rozsądku. Jeśli to spostrze- żenie jest trafne, to choćby z przekory warto podjąć próbę znalezienia tego, co łączy; 23 T. Lewowicki, Humanistyka i pedagogika [w:] A. Pluta (red.), Pedagogika ogólna a filozofia nauki. Wybrane problemy poznawcze i konteksty dydaktyczne, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Częstochowa 1997, s. 17. 24 Wykorzystałem tu artykuł: P.P. Grzybowski, Pedagogika międzykulturowa – wspólny „kawałek podło- gi” pedagogów i filozofów, „Colloquia Comunia. Filozofia Pedagogice. Pedagogika Filozofii”, nr 2/2003, s. 62–70. 25 Zob. B. Suchodolski, Kim jest człowiek?, Wiedza Powszechna, Warszawa 1985; L. Witkowski, Dwoi- stość jako kategoria i paradygmat w pedagogice polskiej (o pracach Bogdana Suchodolskiego metodolo- gicznie inaczej), Żak, Kraków – Toruń – Warszawa 2000. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 22 2011-09-21 14:01:05 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 ––Wspólny obszar pedagogów i filozofów–– 23 warto zasugerować odmitologizowanie przeszłości i spojrzenie na realne związki obu dyscyplin niejako kątem oka. Jak zauważa Wojciech Mikołajewicz: Współczesna pedagogika – rozbita, pokawałkowana, pozbawiona myśli prze- wodniej – jest w gruncie rzeczy przepojona myślą26. Inaczej być nie może, bowiem właśnie w obecnych czasach, pełnych ambiwa- lencji, pulsujących kategorii i tendencji do (warto użyć frazesu zdewaluowanego w ławie szkolnej) przewartościowania wszelkich wartości, kwestie wychowania stają się podstawową treścią refleksji rodziców, nauczycieli i wychowawców, naukowców snujących rozważania na niekiedy trudno dostępnych poziomach dyskursu oraz ludzi „z ulicy”. Każdego z nich interesują w taki czy inny sposób problemy przygotowania człowieka do życia w zmieniającym się świecie. Poza namysłem potocznym, bez względu na to, jaką definicję pedagogiki się przyjmuje27 – pojmując wychowanie w kategoriach zadania albo faktu28 przy akcepta- cji współczesnych definicji edukacji29 – celem pozostaje wciąż znalezienie odpowiedzi na pytania o przyszłość i miejsce w niej przedstawicieli naszego gatunku. Jak twierdzi Grzegorz Francuz: Współczesna rzeczywistość potęguje procesy alienacyjne, co bezpośrednio zagra- ża odejściem człowieka od podstaw jego człowieczeństwa, zapomnieniem i destrukcją konstytutywnych dla bycia człowiekiem elementów. Niepoślednią rolę w przebiegu tych procesów odgrywa wychowanie. Może ono potęgować alienację człowieka, ucząc go mechanicznego przystosowania się do zdehumanizowanych sfer rzeczywistości, do wymogów opanowanego przez technologię rytmu życia, a swoim celem czynić nie emancypację jednostek czy rozwój pełni ich człowieczeństwa, lecz urobienie zgodne z wymogami racjonalności technicznej. Krótko mówiąc, wychowanie może spełniać jedynie rolę adaptacyjną, a może też przekazywać z pokolenia na pokolenie depozyt, którym jest pełnia człowieczeństwa. Wychowanie, edukacja może poszerzać nasze pole partycypacji w bycie lub zawężać; przyczyniać się do wzrastania człowieczeń- stwa w nas lub też do jego skarłowacenia30. 26 W. Mikołajewicz, Ku pedagogice przyszłości – filozoficzne źródła nadziei [w:] B. Śliwerski (red.), Kon- testacje pedagogiczne, Impuls, Kraków 1993, s. 161. 27 Szerzej na ten temat: R. Leppert, Pedagogika: od nauki o wychowaniu ku wiedzy o edukacji [w:] J. Gni- tecki, S. Palka (red.), Perspektywy i kierunki rozwoju pedagogiki, Wydawnictwo Naukowe PTP, Kra- ków – Poznań 1999, s. 165–174. 28 Zob. J. Rutkowiak, Wielość języków pedagogiki a problem jej tożsamości [w:] H. Kwiatkowska (red.), Ewolucja tożsamości pedagogiki, Wydawnictwo PTP, Warszawa 1994, s. 85–99. 29 Zob. Z. Kwieciński, Dziesięciościan edukacji (składniki i aspekty – potrzeba całościowego ujęcia) [w:] tegoż, Socjopatologia edukacji, Mazurska Wszechnica Nauczycielska, Olecko 1995, s. 13–20. Por. Z. Kwieciński, Edukacja do globalnego przetrwania i rozwoju [w:] tegoż, Tropy – ślady – próby. Studia i szkice z pedagogii pogranicza, Edytor, Poznań – Olsztyn 2000, s. 233. 30 G. Francuz, O nową integrację wychowania, Impuls, Kraków 1999, s. 46–47. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 23 2011-09-21 14:01:05 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 24 ––Kontekst historyczny, teoretyczny i metodologiczny – pedagogika międzykulturowa–– Wobec powyższego pedagogika jako dyscyplina naukowa o charakterystycznym przedmiocie zainteresowań, uprawiana przez członków tak zróżnicowanych współ- cześnie społeczeństw, sama nie jest wolna od wewnętrznego rozedrgania, wręcz roz- bicia na przeciwstawne niekiedy trendy. Nie jest wolna nawet od pytań o sens swego istnienia31. Fakt ten nie dziwi, jak bowiem twierdzi T. Lewowicki: W rozważaniach o pedagogice często pojawia się wątek dotyczący zakresów i charakteru następujących w niej przemian. Poglądy na ten temat są bardzo różne. Nie brak głosów, że w pedagogice tak naprawdę nic (albo prawie nic) się nie zmienia. Z drugiej strony lansuje się poglądy o radykalnych przemianach, jakie dokonują się w teorii i praktyce edukacyjnej. [...] Trwa konfrontacja odmiennych filozofii edu- kacyjnych i odmiennych praktyk edukacyjnych. Pedagogika jako dyscyplina nauki, a także jako obszar refleksji o wychowaniu, wydaje się przyjmować nowe spojrzenie na edukację32. Interesujące przykłady zjawisk związanych z tym faktem można zaobserwować choćby tylko w pedagogice polskiej schyłku XX wieku. Jednocześnie kondycja dy- scypliny naukowej niezmiennie stanowi przedmiot troski pedagogów, jednak troska ta nie graniczy z rozpaczą czy histerią, a prowadzi raczej do wyważonego namysłu. Janusz Gnitecki zauważa, iż: Zgodnie z tezą, że kultura tworzy człowieka, a zarazem człowiek tworzy kulturę, można mówić też o dwukierunkowym powiązaniu refleksji pedagogicznej. Z jednej strony, refleksja jest wytworem i konserwatorem kultury, a z drugiej – stymulatorem jej najgłębszych przemian lub – jak się dzisiaj określa – pulsacyjnym centrum kultu- ry, a zarazem jej najgłębiej ukrytym skarbem33. Oczywiście poszukiwanie skarbu jest trudne, gdy każdy z wielu liderów ma inną mapę i zdąża do celu, niekiedy bardzo nadkładając drogi. Wszak wszędzie można spotkać osoby o wygórowanych ambicjach, niekiedy nazbyt sztywno obstające przy swoich opiniach i prezentujące je tonem nieznoszącym sprzeciwu, czy wobec niepewności zajmujące stanowisko w zależności od koniunktury. Mimo wszystko trudno się zgo- dzić z opinią W. Mikołajewicza: Współczesny pedagog może powiedzieć: Wiem! Lecz zazwyczaj nie starcza mu już odwagi, by dokończyć myśl Filozofa. Zbyt głęboko pragnie uwierzyć w jedno- 31 Zob. np.: T. Hejnicka-Bezwińska, Pedagogika ogólna wobec napięć wywołanych przechodzeniem od ortodoksji ku heterogeniczności (w myśleniu o edukacji) [w:] A. Bogaj (red.), Rozwój pedagogiki ogól- nej. Inspiracje i ograniczenia kulturowe oraz poznawcze, Wydawnictwo IBE, Warszawa – Kielce 2001, s. 48–55; L. Witkowski, Ambiwalencje w kulturze jako wyzwania dla pedagogiki ogólnej [w:] A. Bogaj (red.), Rozwój..., dz. cyt., s. 56–71; T. Lewowicki, O przemianach pedagogiki – ewolucja czy rewolucja? [w:] A. Bogaj (red.), Rozwój..., dz. cyt., s. 56–71. 32 T. Lewowicki, O przemianach..., dz. cyt., s. 13–15. 33 J. Gnitecki, Etapy rozwoju refleksji pedagogicznej i ich ograniczenia kulturowe oraz poznawcze [w:] A. Bogaj (red.), Rozwój..., dz. cyt., s. 222. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 24 2011-09-21 14:01:06 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 ––Wspólny obszar pedagogów i filozofów–– 25 znaczny charakter swojego bytu. Nie udaje mu się kształtowanie człowieka, bowiem sam zatraca się w afirmacji i zachwycie, które przepajają go lękiem przed nieznanym, nieokreślonym, nienazwanym34. Może po prostu – odchodząc od głęboko zakorzenionego stereotypu – zmianie powinien ulec także kąt patrzenia na pedagogikę? Może należałoby go zawęzić, by dostrzec sedno sprawy nie przez pryzmat sporów, dysput i reminiscencji, o których przyczynach za kilkanaście czy kilkadziesiąt lat nie będzie się chciało pamiętać – ale z perspektywy novum, które właśnie kiełkuje i siłą rzeczy będzie inspirować kolejne pokolenia pedagogów? Niektórzy ciągle nie zauważają, że – jak twierdzi G. Francuz: Pedagogika nie może już być uprawiana w sposób bezkrytyczny, który charak- teryzuje się traktowaniem dyskursu pedagogicznego jako „naukowo uzasadnionej instrukcji obsługi wychowania” i brakiem pytań o jej założenia wyjściowe. Wymaga ona podejścia krytycznego, które sięga do podstaw i zapytuje o warunki konstytu- tywne, o prawomocność pedagogiki oraz procesu wychowania35. Wskazówkę dotyczącą podejścia do współczesnej pedagogiki podsuwa również Zbigniew Kwieciński: W pedagogice i w praktyce edukacyjnej obecne są skrajne odpowiedzi na pyta- nie o możliwości edukacji co do rozwiązywania globalnych problemów przyszłości. Z jednej strony – nierzadko przyjmowana jest postawa adresowania do edukacji wszystkich beznadziejnych problemów, przed którymi stoi nasz świat. [...] Z drugiej strony – mamy do czynienia z pedagogicznym redukcjonizmem, który polega na rezygnacji z wszelkiej szerszej perspektywy wychowanka niż jego osobista i dotyczą- ca jego bezpośrednich kontaktów społecznych, niż interpersonalna oraz rezygnacji z wszelkiej innej orientacji niż aktualistyczna36. Pozostaje więc znalezienie złotego środka... Dziś mamy do czynienia z czasami, w których [...] rozum musi odegrać kluczową rolę we współistnieniu zwykłych ludzi. To z jego pomocą można poznać i pokochać bliźniego, który jest inny – i póki co – obcy37. Relacje z Innymi i Obcymi zachodzą zaś w wielowymiarowej rzeczywistości na płasz- czyznach: – aksjologicznej – dotycząca wartościowania Innego/Obcego (czy jest dobry, czy zły; lubię go, czy nie lubię; czy jest mi równy, czy gorszy ode mnie); 34 W. Mikołajewicz, Ku pedagogice..., dz. cyt., s. 164. 35 G. Francuz, O nową..., dz. cyt., s. 36. 36 Z. Kwieciński, Edukacja..., dz. cyt., s. 233–235. 37 M. Jarymowicz, Poznać siebie – zrozumieć innych [w:] J. Kozielecki (red.), Humanistyka przełomu wie- ków, Żak, Warszawa 1999, s. 182. Grzybowski_Edukacja miedzykulturowa....indb 25 2011-09-21 14:01:06 P. P. Grzybowski, Edukacja międzykulturowa – konteksty, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-847-9, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 26 –
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Edukacja międzykulturowa – konteksty
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: