Darmowy fragment publikacji:
KATARZYNA BORZUCKA-SITKIEWICZ
KARINA LEKSY
K
A
T
A
R
Z
Y
N
Y
B
O
R
Z
U
C
K
I
E
J
-
S
I
T
K
I
E
W
I
C
Z
,
K
A
R
N
Y
I
L
E
K
S
Y
E
K
S
H
I
B
I
C
J
O
N
I
Z
M
S
P
O
Ł
E
C
Z
N
Y
W
I
N
T
E
R
N
E
C
I
E
EKSHIBICJONIZM SPOŁECZNY
W INTERNECIE
MOTYWY I POTENCJALNE ZAGROŻENIA
DLA ZDROWIA I BEZPIECZEŃSTWA MŁODZIEŻY
Ekshibicjonizm społeczny w Internecie
Motywy i potencjalne zagrożenia
dla zdrowia
i bezpieczeństwa młodzieży
Ekshibicjonizm społeczny w Internecie
Motywy i potencjalne zagrożenia
dla zdrowia
i bezpieczeństwa młodzieży
Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz
Karina Leksy
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2017
Redaktor serii: Pedagogika
Ewa Wysocka
Recenzent
Magdalena Piorunek
Redakcja: Agnieszka Markowska
Projekt okładki i stron działowych: Tomasz Bagiński
Korekta: Lidia Szumigała
Łamanie: Marek Zagniński
Copyright © 2017 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-226-3194-2
(wersja drukowana)
ISBN 978-83-226-3195-9
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 13,25. Ark. wyd. 14,5.
Papier offset kl. III, 90 g Cena 22 zł (+ VAT)
Druk i oprawa
„TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.” Sp.K.
ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław
Spis treści
Wstęp (Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz, Karina Leksy) 9
Przestrzeń wirtualna jako nowe środowisko socjalizacyjne
Rozdział 1
Karina Leksy
1.1. Kultura popularna — ustalenia definicyjne 17
1.2. Dyskusja wokół kultury popularnej 21
1.3. Socjalizacja w popkulturze 27
1.4. Nowe media 29
1.5. Media społecznościowe 35
1.6. Autoprezentacja i tendencje narcystyczne użytkowników portali społeczno-
ściowych jako przejaw społecznego ekshibicjonizmu . 40
Zagrożenia związane z korzystaniem z Internetu
Rozdział 2
Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz
2.1. Uzależnienie od Internetu 51
2.2. Cyberbullying 53
2.3. Grooming — pedofilia w Internecie 57
2.4. Seksting i cyberpornografia 59
2.5. Budowanie sieciowej tożsamości a wirtualne znajomości 63
Adolescencja — między dzieciństwem a dorosłością
Rozdział 3
Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz
3.1. Prawidłowości rozwojowe w okresie adolescencji — wybrane zagadnienia 71
6
Spis treści
3.2. Kryzys adolescencyjny 76
3.3. Młodzież w świecie ponowoczesnym 79
Rozdział 4
Metodologiczne podstawy badań własnych
Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz, Karina Leksy
4.1. Problematyka badawcza 85
4.2. Metoda, technika i narzędzie badawcze 90
4.3. Procedura badawcza 91
4.4. Dobór próby badawczej 92
Diagnoza aktywności młodzieży gimnazjalnej w przestrzeni wirtualnej
Rozdział 5
Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz, Karina Leksy
5.1. Znaczenie Internetu w życiu badanej młodzieży 97
5.2. Zachowania podejmowane przez badaną młodzież w świecie wirtualnym 105
5.3. Sposoby autoprezentacji badanej młodzieży w Internecie 109
5.4. Psychospołeczne funkcjonowanie badanej młodzieży a podejmowana przez
nią aktywność w Internecie 113
5.5. Dostrzegane przez gimnazjalistów zagrożenia związane z korzystaniem
z Internetu 123
5.6. Zachowania mające wpływ na bezpieczeństwo podejmowane przez badaną
młodzież w przestrzeni wirtualnej 135
5.7. Problemy w funkcjonowaniu biopsychospołecznym doświadczane przez gim-
nazjalistów w aspekcie użytkowania Internetu 138
5.8. Rola rodziców w zakresie korzystania przez badanych z Internetu 147
Rozdział 6
Korzystanie z Internetu przez młodzież gimnazjalną
w kontekście zagrożeń z nim związanych — weryfikacja hipotez
Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz, Karina Leksy
6.1. Postrzeganie zagrożeń w Internecie a płeć respondentów 155
6.2. Czas spędzany na korzystaniu z Internetu a postrzeganie przez młodzież za-
grożeń z nim związanych 156
6.3. Ekshibicjonizm społeczny w Internecie a płeć badanych oraz czas spędzany
w sieci 157
6.4. Osiągnięcia szkolne badanych a czas spędzany w Internecie 158
6.5. Występowanie problemów zdrowotnych oraz aktywność fizyczna respon-
dentów a czas spędzany na korzystaniu z Internetu 160
Spis treści
7
6.6. Kontrola rodzicielska aktywności respondentów w sieci a wykształcenie
rodziców 161
6.7. Sposób korzystania z Internetu a miejsce zamieszkania respondentów 163
Podsumowanie (Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz, Karina Leksy) 165
Aneks 1 171
Aneks 2 185
Bibliografia 199
Summary 209
Zusammenfassung 209
Wstęp
Nie ulega wątpliwości, że współcześnie „kształtuje się nowa kultura, kultura
wirtualnej rzeczywistości, w której zdigitalizowane sieci multimodalnej komuni-
kacji objęły w takim stopniu wszystkie ekspresje kulturowe i doświadczenia oso-
biste, iż uczyniły wirtualność podstawowym wymiarem naszej rzeczywistości”1
Co więcej, wydaje się, że świat wirtualny staje się coraz bardziej powszech-
nym, naturalnym, a niejednokrotnie, wręcz dominującym elementem środo-
wiska życia2. Świadomość ta jest szczególnie istotna w kontekście znaczenia
środowiska i jego wpływów na proces wychowania i kształtowanie osobowości
człowieka3. Człowiek bowiem jest „nieodłącznym elementem środowiska i jego
egzystencja we wszystkich fazach życia pozostaje w nierozerwalnych z nim
związkach”4. Stanisław Kowalski podkreślał, że z punktu widzenia socjologii
i pedagogiki, odniesienie środowiska do danej jednostki ludzkiej polega na
wyodrębnieniu z niego tych elementów rzeczywiście jej dotyczących i stano-
wiących układ bodźców, których wpływom ona podlega5. Autor ten wyróżnił
trzy płaszczyzny środowiska: przyrodniczą, kulturową i społeczną. One poprzez
wzajemne powiązanie składają się na całokształt środowiska człowieka6 Idea
środowiska stanowi zatem istotną kategorię pojęciową w pedagogice społecz-
1 M Castells: Społeczeństwo sieci. Warszawa 2011, s. 21.
2 Jak podaje Ewa Marynowicz-Hetka, „środowisko życia” jest rozumiane jako „wszystkie
możliwe konfiguracje elementów środowiska, w którym przebywa jednostka ludzka”. e. Ma-
rynowiCz-Hetka: Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki. T. 1. Warszawa 2009, s. 54.
3 A. KamińsKi: Środowisko wychowawcze — kłopoty definicyjne „Ruch Prawniczy, Eko-
nomiczny i Socjologiczny” 1974, nr 4. Podano za: s. kawula: Pedagogika społeczna w uję-
ciu Aleksandra Kamińskiego (1903—1978). W: Pedagogika społeczna. Dokonania — aktual-
ność — perspektywy. Podręcznik akademicki dla pedagogów. Red s. kawula. Toruń 2009,
s. 212.
4 e. syrek, k. BorzuCka-sitkiewiCz: Edukacja zdrowotna. Warszawa 2009, s. 41.
5 s. kowalski: Socjologia wychowania w zarysie. Warszawa 1974, s. 67.
6 Tenże: Socjologia wychowania w zarysie. Warszawa 1986, s. 69—70.
10
Wstęp
nej7, na gruncie której jest ono rozumiane jako „elementy struktury przyrod-
niczej, kulturowej i społecznej, które oddziałują na jednostkę stale lub przez
dłuższy czas, lub krótko, lecz ze znaczną siłą, jako system bodźców o charak-
terze samorzutnym lub zorganizowanym”8. Bez wątpienia środowisko, w którym
żyje człowiek może mieć rozmaity wpływ na jego funkcjonowanie — może
ułatwiać bądź utrudniać realizację codziennych czynności, może wywierać
dodatni lub ujemny wpływ na jego samopoczucie i zachowania9. Środowisko
odgrywa również ogromną rolę w procesie socjalizacji, stąd też dla pedagoga
niezwykle ważne jest poznanie szeroko rozumianego kontekstu środowisko-
wego, w którym proces ten zachodzi. Nie ulega wątpliwości, że dzisiaj zna-
czącym środowiskiem życia i funkcjonowania jednostki coraz częściej staje
się przestrzeń internetowa. Zatem, korzystanie z nowych technologii, w tym
zwłaszcza z mediów społecznościowych, sprawia, że stają się one jednym ze
środowisk socjalizacyjnych, niemal równorzędnym ze środowiskiem rodziny
czy szkoły10. Maciej Tanaś, wskazując na „trójpoziomowy” model współczes-
nego życia osób w wieku rozwojowym, który obejmuje świat rzeczywisty,
medialny i wirtualny, zwraca szczególną uwagę na dużą siłę oddziaływania
przestrzeni wirtualnej na wyobrażenia młodego człowieka o świecie realnym11
Z kolei Agnieszka Gromkowska-Melosik zauważa, że doświadczenia zdobyte
w Internecie w większym stopniu wpływają na kształt tożsamości jednostki
aniżeli te, które są jej udziałem w świecie społecznym12. Reasumując, w obliczu
świadomości jak ważnym środowiskiem życia jest dziś przestrzeń wirtualna,
pedagog społeczny nie może pozostać wobec niej obojętny, tym bardziej że
dominacja świata mediów w życiu dzieci i młodzieży ma ogromne znaczenie
dla rozwoju procesów poznawczych, jak również dla rozwoju emocjonalnego
i społecznego13. Dlatego też diagnoza tego środowiska, zrozumienie zasad jego
funkcjonowania i wpływu na kondycję młodego pokolenia, jak również „dbałość
o wymiar profilaktyczny bodźców tak rozumianego środowiska życia jednostki
staje się istotnym zadaniem pedagogów społecznych”14
7 a. radziewiCz-winniCki: Pedagogika społeczna w obliczu realiów codzienności. War-
szawa 2008, s. 153.
8 e. syrek, k. BorzuCka-sitkiewiCz: Edukacja zdrowotna…, s. 41.
9 a. BańKa: Społeczna psychologia środowiskowa. Warszawa 2002, s. 25.
10 J. PyżalsKi: Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania
11 M. Tanaś: Wstęp. W: Pedagogika @ środki informatyczne i media. Red m. Tanaś
młodzieży. Kraków 2012, s. 39.
Warszawa—Kraków 2004, s. 9.
12 A. GroMkowska-Melosik: Cyber-kobieta, czyli o wirtualnych symulacjach istnienia.
W: Kultura popularna i (re)konstrukcje tożsamości. Red a. GroMkowska-Melosik. Poznań,
Leszno 2007, s. 270.
13 E. MarynowiCz-Hetka: Pedagogika społeczna…, s. 63.
14 Tamże.
Wstęp
11
Jak już wspomniano, korzystanie z Internetu i utrzymywanie wirtualnych
kontaktów społecznych zaczyna być coraz częściej elementem codziennego
życia społecznego jednostek15. Przypuszcza się wręcz, że obszar Internetu,
szczególnie dla młodych osób, jest środowiskiem stałym i pewnym16. Jonathan
Zimmerman z New York University zauważa, że niemal trzy czwarte ame-
rykańskich nastolatków spędza każdą chwilę wolnego czasu przed ekranem
komputera, komunikując się za pośrednictwem Facebooka czy portalu MySpace.
Jego zdaniem, nie są oni w stanie funkcjonować bez wysyłania i otrzymywania
elektronicznych sygnałów dźwiękowych lub wizualnych17. Z kolei w Polsce —
zgodnie z raportem Diagnoza społeczna 2015 — liczba osób korzystających
z Internetu podwoiła się w ciągu ostatnich 10 lat, przy czym zdecydowanie
najaktywniejszymi użytkownikami nowych technologii są osoby młode, szcze-
gólnie te, które jeszcze się uczą lub studiują — w grupie w wieku 16—24 lat
z sieci nie korzysta tylko 1 na 40 osób. Korzystanie z Internetu jest dodatko-
wo silnie związane z posiadaniem telefonu komórkowego — wśród posiada-
czy smartfonów korzystanie z sieci deklaruje 93 , a najczęściej posiadają je
osoby znajdujące się w grupie wiekowej do 24. roku życia18. Jedną z najpo-
pularniejszych kategorii tematycznych w polskim Internecie są social media
— 99 internautów odwiedza w miesiącu przynajmniej jeden serwis typu
społecznościowego, a 93 z nich ma profil w takim serwisie19. Co więcej,
już w roku 2001 raport opublikowany przez Pew Research Center wskazywał,
że świat Internetu stanowi „tętniące życiem uniwersum społeczne”20, a wielu
jego użytkowników deklarowało dużą satysfakcję z kontaktów łączących ich
ze społecznościami internetowymi. Badanie to wykazało również, że 84
wszystkich użytkowników sieci angażowało się w jakąś formę kontaktu lub
aktywności w ramach społeczności internetowych. Okazało się przy tym, iż
wśród osób, które w największym stopniu były zainteresowane uczestnictwem
w życiu społeczności internetowych, znaleźli się członkowie grup wyznanio-
wych, etnicznych, a w szczególności — grup związanych z propagowaniem
określonych stylów życia. Zatem już ponad dekadę temu istniały przesłanki ku
15 r.V. kozinets: Netografia. Badania etnograficzne online. Tłum. M. Brzozowska-Bryw-
czyńsKa. Warszawa 2012, s. 31.
16 m. Biedroń: Wpływ kultury indywidualizmu na relacje między rodzicami i dziećmi.
W: Dziecko w zmieniającej się przestrzeni życia. Obrazy dzieciństwa. Red J. izdeBska, J. szy-
Manowska. Białystok 2009, s. 254—255.
17 z. BauMan: 44 listy ze świata płynnej nowoczesności. Kraków 2011, s. 12—13.
18 d. Batorski: Technologie i media w domach i w życiu Polaków. W: Diagnoza społecz-
na 2015. Warunki i jakość życia Polaków. Rada Monitoringu Społecznego Red J. czaPińsKi,
t. Panek. Warszawa 2015, s. 363—366.
19 H. świerczewsKa, s. PliszKa: Prywatność i własny wizerunek w przestrzeni social me-
dia. Polskie Badania Internetu. http://pbi.org.pl/aktualnosci/prywatnosc-i-wlasny-wizerunek.pdf
[dostęp: 2.11.2016].
20 Tamże, s. 29.
12
Wstęp
temu by przyjąć, iż „społeczności internetowe staną się częścią codziennych
doświadczeń jednostek w świecie wirtualnym”21. Coraz więcej wymiarów życia
społecznego funkcjonuje w Internecie, pojawia się w nim lub zupełnie prze-
nosi do niego, zaś granica pomiędzy tym, co realne a tym, co wirtualne staje
się niejasna, a czasem wręcz nieistotna22. Zatem przemianie ulega przestrzeń
społeczna, jak również społeczny kontekst, w którym znajduje się obecnie
człowiek. „Następuje globalizacja, dystans w przestrzeni fizycznej nie izoluje
już jednostek, bliskość nie sprzyja kontaktom, dostęp do informacji w sieci jest
bardzo łatwy”23. Ponadto, relacje i powiązania w przestrzeni wirtualnej coraz in-
tensywniej determinują zachowania społeczne jednostek, zarówno jako obywa-
teli i konsumentów, jak i przyjaciół, krewnych oraz istot społecznych w ogóle.
Internet służy również zaspokajaniu wielu potrzeb społecznych człowieka, co
sprawia, że wirtualną przestrzeń postrzega się i analizuje w kategoriach społe-
czeństwa. To z kolei powoduje — jak zauważają Andrzej Nowak i Krzysztof
Krejtz — że warto badać zjawiska społeczne zachodzące w sieci24, tym bardziej
jeśli dotyczą socjalizacji i wychowania dzieci i młodzieży.
Opisane wyżej zjawiska obserwowane w relacjach człowiek vs. technologie
cyfrowe stwarzają nowy obszar dla formułowania postulatów pedagogicznych
związanych z potrzebą budowania wielostopniowych programów edukacyjnych
i profilaktycznych. Coraz częściej zwraca się uwagę na konieczność wdro-
żenia szerokiego programu edukacji do mediów, którego celem nie byłoby
ograniczenie kontaktu człowieka z nowymi technologiami, lecz nauka takiego
z nich korzystania, aby służyły one dobru człowieka25. Stanowisko to było też
punktem wyjścia do napisania niniejszej pracy, która w założeniu miała stano-
wić teoretyczną i empiryczną bazę dla podejmowania różnego typu inicjatyw
edukacyjnych.
Książka jest podzielona na sześć komplementarnych rozdziałów. Trzy pierw-
sze z nich obejmują metaanalizę zagadnień teoretycznych będących podbudową
dla przeprowadzonych badań własnych. W rozdziałach tych opisano kwestie
związane z definiowaniem i krytyką kultury popularnej, funkcjonowaniem no-
wych mediów, ze szczególnym uwzględnieniem mediów społecznościowych,
a także charakterystyką najważniejszych zagrożeń internetowych. Część teore-
tyczna koncentruje się też na prawidłowościach dotyczących przebiegu okre-
su adolescencji, ponieważ to właśnie osoby w tym wieku były podmiotem
podjętych rozważań. W rozdziale czwartym opisane zostały metodologiczne
21 r.V. kozinets: Netografia…, s. 29—30.
22 a. nowak, k. kreJtz: Internet z perspektywy nauk społecznych. W: Społeczna przestrzeń
internetu. Red d. Batorski, M. Marody, a. nowak. Warszawa 2006, s. 18.
23 Tamże, s. 5.
24 Tamże, s. 7.
25 m. JędrzeJKo, d. morańsKa: Pułapki współczesności. Część I: Cyfrowi tubylcy. Socjo-
pedagogiczne aspekty nowych technologii cyfrowych. Dąbrowa Górnicza—Warszawa 2013, s. 50.
Wstęp
13
podstawy badań własnych, zaś rozdziały piąty i szósty zawierają analizę prze-
prowadzonych eksploracji, które miały charakter diagnostyczno-weryfikacyjny
i zmierzały do ustalenia typologii zachowań podejmowanych w przestrzeni
wirtualnej przez uczniów szkół gimnazjalnych, a także określenia potencjalnych
konsekwencji społecznych i zdrowotnych tych zachowań. Empiryczną część
pracy zamykają wnioski z przeprowadzonych badań z zaakcentowanym ele-
mentem wskazań dla praktyki pedagogicznej, ponieważ publikacja w założeniu
przeznaczona jest nie tylko dla teoretyków pedagogiki i nauk pokrewnych, ale
też dla praktyków zajmujących się szeroko rozumianą działalnością profilak-
tyczną i edukacją medialną. Wyrażamy zatem nadzieję, że w tym obszarze okaże
się ona również przydatna.
*
Dziękujemy Pani Magister Agnieszce Sudoł i Panu Magistrowi Zbigniewowi
Lubasowi za pomoc w przeprowadzeniu badań oraz okazaną życzliwość.
Składamy także serdeczne podziękowania recenzentce niniejszego opracowa-
nia — Pani Profesor Magdalenie Piorunek za niezwykle cenne uwagi i suge-
stie. Słowa wdzięczności kierujemy także do Pani Profesor Ewy Syrek, która
niezmiennie motywuje nas do pracy i wspiera w podejmowanych wysiłkach.
Pomoc Pani Profesor jest dla nas bezcenna.
Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz
Karina Leksy
Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz, Karina Leksy
Social Exhibitionism in the Internet. Motives and Potential Health and Security
Hazards to the Youth
S u m m a r y
Currently, the Internet space is becoming an increasingly relevant environment for individu-
als. Intense use of new technologies, especially the social media, transforms them into a social-
izing environment which is almost on a par with that of school or family. On this account, it
is essential that an extensive educational program be implemented in the media, aiming not to
restrict contact with the new technologies, but to educate man in the use of these technologies
so that they serve the good of man. This stance was the staring point for writing the follow-
ing monograph, the purpose of which was to provide a theoretical and empirical foundation
for developing various educational initiatives. The book is divided into six complementary
chapters. The first three chapters comprise a meta-analysis of the theoretical issues which are
the framework for the author’s research. Chapter four describes the methodology of research,
chapter five and six contain an analysis of the studies with a diagnostic-verifying character,
which were aimed at establishing the typology of the behavior of middle school students in the
media space and determining its potential social and health consequences. It is a publication
not only for the theoreticians of pedagogy and its related sciences, but also for the practitioners
dealing with the broadly understood prophylaxis and media education.
Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz, Karina Leksy
Sozialer Exhibitionismus im Internet. Seine Beweggründe und potentielle
Gefahr für Gesundheit und Sicherheit der Jugend
Z u s a m m e n f a s s u n g
Der Internetraum wird heutzutage für das Leben und Funktionieren eines Menschen von
immer größerer Bedeutung. Da der Mensch neue Technologien, darunter vor allem soziale
Medien intensiv ausnutzt, werden diese zu einem solchen Sozialisierungslebensraum, der mit
dem Familien- oder Schulmilieu beinahe gleichgestellt werden kann. Deswegen ist es nötig,
in die Medien ein Bildungsprogramm einzuführen, das den Kontakt des Menschen zu neu-
en Technologien nicht begrenzen wird, sondern ihm beibringt, wie man diese Technologien
dem Menschen zuliebe verwenden sollte. Diese Betrachtungsweise war der Ausgangspunkt
für vorliegende Monografie, die eine theoretische und praktische Basis für verschiedene
Bildungsinitiativen werden möchte. Das Buch besteht aus sechs komplementären Kapiteln.
Die drei ersten umfassen eine Metaanalyse von theoretischen Fragen, die eine Untermauerung
für die von den Verfasserinnen durchgeführten Forschungen waren. Das vierte Kapitel schil-
dert methodologische Grundlagen der eigenen Forschungen, die Kapitel fünf und sechs dage-
210
Zusammenfassung
gen sind Analyse der eigenen Forschungen, welche bezweckten, die Typologie des Verhaltens
von den Gymnasiumschülern im virtuellen Raum zu bestimmen und auf potenzielle soziale
und gesundheitliche Folgen ihres Handels hinzuweisen. Zu empfehlen ist diese Monografie
nicht nur den Theoretikern auf dem Fachgebiet Pädagogik und verwandte Wissenschaften, aber
auch denjenigen Praktikern, die weit angelegte prophylaktische Tätigkeit und Medienpädagogik
betreiben.
KATARZYNA BORZUCKA-SITKIEWICZ
KARINA LEKSY
K
A
T
A
R
Z
Y
N
Y
B
O
R
Z
U
C
K
I
E
J
-
S
I
T
K
I
E
W
I
C
Z
,
K
A
R
N
Y
I
L
E
K
S
Y
E
K
S
H
I
B
I
C
J
O
N
I
Z
M
S
P
O
Ł
E
C
Z
N
Y
W
I
N
T
E
R
N
E
C
I
E
EKSHIBICJONIZM SPOŁECZNY
W INTERNECIE
MOTYWY I POTENCJALNE ZAGROŻENIA
DLA ZDROWIA I BEZPIECZEŃSTWA MŁODZIEŻY
Pobierz darmowy fragment (pdf)
