Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00196 005708 21339110 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór Orzeczeń 2010 - ebook/pdf
Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór Orzeczeń 2010 - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Wolters Kluwer Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-264-2482-3 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki >> europejskie
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Książka jest kolejnym tomem opracowywanych przez Autora od 20 lat obszernych omówień wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Przez bardzo staranny, fachowy wybór, obejmujący kilkadziesiąt najbardziej reprezentatywnych orzeczeń wydanych w 2010 r, Autor pokazuje dorobek orzecznictwa, odpowiedzi Trybunału na problemy z dziedziny praw człowieka stawiane przez pokrzywdzonych z rozmaitych krajów Europy, Europejska Konwencja Praw Człowieka jest ważną częścią krajowych systemów prawnych wszystkich państw należących do Rady Europy, musi więc być skrupulatnie przestrzegana i stosowana. To z kolei oznacza obowiązek znajomości tej konwencji i orzecznictwa Trybunału w Strasburgu przez wszystkich, od których zależy przestrzeganie i ochrona podstawowych praw człowieka w Polsce. Pomóc ma w tym między innymi niniejsza, kolejna tego rodzaju, publikacja.
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Spis treści Od autora  .................................................................................................................................................. 9 Prawo do życia  ...................................................................................................................................... 11 Artykuł 2  ................................................................................................................................................. 11 Rantsev v. Cypr i Rosja  ................................................................................................................... 12 Eugenia Lazăr v. Rumunia  ............................................................................................................ 24 Wasilewska i Kałucka v. Polska  ..................................................................................................... 30 Oyal v. Turcja  ................................................................................................................................... 3 Khaindrava i Dzamashvili v. Gruzja  ............................................................................................ 39 Dink v. Turcja  ................................................................................................................................... 43 Seidova i inni v. Bułgaria  ............................................................................................................... 2 Zakaz tortur ............................................................................................................................................ 7 Artykuł 3  ................................................................................................................................................. 7 Al-Saadoon i Mufdhi v. Wielka Brytania ..................................................................................... 7 Slyusarev v. Rosja  ............................................................................................................................ 69 Gäfgen v. Niemcy  ............................................................................................................................ 73 N. v. Szwecja  .................................................................................................................................... 8 Florea v. Rumunia  ........................................................................................................................... 89 Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego  ........................................................................... 93 Artykuł 5  ................................................................................................................................................. 93 Medvedyev i inni v. Francja  .......................................................................................................... 94 Mangouras v. Hiszpania  .............................................................................................................. 103 Danev v. Bułgaria  .......................................................................................................................... 106 Prawo do rzetelnego procesu sądowego  ........................................................................................ 109 Artykuł 6  ............................................................................................................................................... 109 Syngelidis v. Grecja  ....................................................................................................................... 110 Čudak v. Litwa ............................................................................................................................... 114 DMD GROUP a.s. v. Słowacja  ..................................................................................................... 119 Taxquet v. Belgia  ............................................................................................................................ 122 Henryk Urban i Ryszard Urban v. Polska  ................................................................................. 127 Sakhnovskiy v. Rosja  .................................................................................................................... 132 Romańczyk v. Francja  ................................................................................................................... 140 Zakaz karania bez podstawy prawnej  ............................................................................................ 144 Artykuł 7  ............................................................................................................................................... 144 Kononow v. Łotwa  ........................................................................................................................ 14  Spis treści Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego  .......................................................... 13 Artykuł 8  ............................................................................................................................................... 13 Gillan i Quinton v. Wielka Brytania  ........................................................................................... 14 Kemal Taşkın i inni v. Turcja  ........................................................................................................ 19 Petrenco v. Mołdowa  .................................................................................................................... 162 Neulinger i Shuruk v. Szwajcaria  ............................................................................................... 167 Kuric i inni v. Słowenia  ................................................................................................................. 172 P.B. i J.S. v. Austria  ......................................................................................................................... 177 Uzun v. Niemcy  ............................................................................................................................. 182 Schüth v. Niemcy  .......................................................................................................................... 188 Obst v. Niemcy ............................................................................................................................... 193 A. v. Chorwacja .............................................................................................................................. 194 Deés v. Węgry  ................................................................................................................................ 198 Mileva i inni v. Bułgaria  ............................................................................................................... 200 Hajduová v. Słowacja  ................................................................................................................... 204 Ternovszky v. Węgry  ..................................................................................................................... 206 A., B. i C. v. Irlandia  ...................................................................................................................... 209 Wolność myśli, sumienia i wyznania  ............................................................................................. 221 Artykuł 9  ............................................................................................................................................... 221 Sinan Işık v. Turcja ......................................................................................................................... 222 Ahmet Arslan i inni v. Turcja  ....................................................................................................... 22 Jakóbski v. Polska ........................................................................................................................... 227 Wolność wyrażania opinii  ................................................................................................................. 231 Artykuł 10  ............................................................................................................................................. 231 Kubaszewski v. Polska  .................................................................................................................. 231 Akdaş v. Turcja  ............................................................................................................................... 234 Taffin i „Contribuables associés” („Stowarzyszeni podatnicy”) v. Francja  .......................... 236 Fattullayev v. Azerbejdżan  .......................................................................................................... 239 Haguenauer v. Francja  ................................................................................................................. 21 Cox v. Turcja  ................................................................................................................................... 24 Sanoma Uitgevers B.V. v. Holandia  ............................................................................................ 27 Prawo do zawarcia małżeństwa  ....................................................................................................... 263 Artykuł 12  ............................................................................................................................................. 263 Schalk i Kopf v. Austria ................................................................................................................. 264 Ochrona własności  ............................................................................................................................. 269 Artykuł 1 protokołu nr 1  ................................................................................................................... 269 Aizpurua Ortiz i inni v. Hiszpania  ............................................................................................. 270 Depalle v. Francja  .......................................................................................................................... 273 Đokić v. Bośnia i Hercegowina  ................................................................................................... 278 Saghinadze i inni v. Gruzja  ......................................................................................................... 282 Sarıca i Dilaver v. Turcja  ............................................................................................................... 287 Perdigão v. Portugalia  ................................................................................................................... 291 Prawo do wolnych wyborów  ............................................................................................................ 29 Artykuł 3 protokołu nr 1  ................................................................................................................... 29 Tănase v. Mołdowa  ....................................................................................................................... 296 Alajos Kiss v. Węgry  ...................................................................................................................... 304 Sitaropulos i Giakoumopoulos v. Grecja  ................................................................................... 306 6 Spis treści Prawo do skutecznego środka odwoławczego .............................................................................. 311 Artykuł 13  ............................................................................................................................................. 311 McFarlane v. Irlandia  .................................................................................................................... 312 Zakaz dyskryminacji  ......................................................................................................................... 320 Artykuł 14  ............................................................................................................................................. 320 Paraskeva Todorova v. Bułgaria  .................................................................................................. 320 Kozak v. Polska  .............................................................................................................................. 324 Carson i inni v. Wielka Brytania  ................................................................................................. 327 Oršuš i inni v. Chorwacja  ............................................................................................................ 331 Schwizgebel v. Szwajcaria  ........................................................................................................... 339 Grzelak v. Polska  ........................................................................................................................... 343 J.M. v. Wielka Brytania  ................................................................................................................. 346 S.H. i inni v. Austria  ...................................................................................................................... 349 Konstantin Markin v. Rosja  ......................................................................................................... 3 Fawsie v. Grecja  ............................................................................................................................. 361 Losonci Rose i Rose v. Szwajcaria  ............................................................................................... 363 P.V. v. Hiszpania  ............................................................................................................................. 366 Şerife Yiğit v. Turcja  ....................................................................................................................... 369 Savez Crkava Riječ Života i inni v. Chorwacja  ......................................................................... 37 Skargi indywidualne  ......................................................................................................................... 379 Artykuł 34  ............................................................................................................................................. 379 Abdullah Demirbaş i inni v. Turcja  ............................................................................................. 379 Wymogi dopuszczalności  .................................................................................................................. 38 Artykuł 35  ............................................................................................................................................. 38 Demopoulos v. Turcja  ................................................................................................................... 387 Korolev v. Rosja  ............................................................................................................................. 400 Wykaz tematyczny orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydanych w 2010 r.   ........................................................................................................................... 40 7 8 Od autora Początek 2010 r. otworzył po długim i nerwowym oczekiwaniu nowe perspekty- wy dla reformy procedury przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. 18 lutego 2010 r. Federacja Rosyjska dokonała ratyfikacji protokołu nr 14 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który w ten sposób mógł wejść w życie   1 czerwca. Przewidziane w nim uproszczenie i przyśpieszenie procedury, bo o to głównie chodziło, stało się faktem. Od tego czasu Trybunał może w składzie jednego sędziego podejmować decyzje o odrzuceniu skarg, a trzyosobowe komitety mogą wydawać wyroki w sprawach dotyczących powtarzających się problemów lub w których istnieje ugruntowane orzecznictwo. Zostało też wprowadzone nowe kryterium dopuszczalno- ści skarg, pozwalające Trybunałowi rezygnować z zajmowania się skargami drobnymi w sprawach, w których „skarżący nie znalazł się w istotnie niekorzystnej sytuacji”. W okresie oczekiwania na wejście w życie protokołu nr 14 Trybunał poważnie zmienił politykę rozpatrywania skarg, uznając, że w pierwszej kolejności będzie się zajmował sprawami dotyczącymi poważnych naruszeń konwencji i rodzącymi problemy o zna- czeniu ogólnym albo wskazującymi na istnienie w danym państwie nowych – wcześniej nieujawnionych – problemów systemowych lub wręcz na załamanie w określonych dziedzinach. Trybunał stara się również sięgać coraz częściej po opracowaną dla tego rodzaju spraw procedurę wyroku pilotażowego. W lutym 2010 r. odbyła się wielka konferencja Rady Europy w szwajcarskiej miejscowości Interlaken, będąca kolejnym etapem w toczącej się dyskusji nad reformą i przyszłością systemu konwencji. W deklaracji końcowej jej uczestnicy podkreślili m.in., że w pierwszej kolejności państwa członkowskie Rady Europy są odpowiedzialne za przestrzeganie konwencji oraz włączenie do ich prawa i praktyki orzecznictwa Trybu- nału. Zasada subsydiarności musi ulec istotnemu wzmocnieniu. Państwa członkowskie muszą stworzyć mechanizmy umożliwiające rozpatrywanie jak największej liczby takich spraw w kraju, aby potem jak najmniej z nich trafiało do Strasburga. Należy oczekiwać od państw, że lepiej niż dotychczas będą wykonywać wyroki, jakie zapadają przeciwko nim w Trybunale. Samemu Trybunałowi należy zapewnić warunki pełnienia funkcji, do której został powołany – najwyższej instancji sądowej na poziomie europejskim zajmującej się najpoważniejszymi problemami i interpretacją konwencji na tle no- wych wyzwań i zachodzących zmian społecznych. Poza tym każdy z nas musi znacznie więcej niż dotychczas wiedzieć o systemie konwencji, kryteriach przyjmowania skarg i orzecznictwie Trybunału. I o to również, w znacznie większym stopniu niż dotychczas, powinny zadbać państwa członkowskie. 9 Od Autora Wnioski z tego spotkania były w tym roku przedmiotem wielu dalszych dyskusji i prac podejmowanych z inicjatywy Rady Europy i państw członkowskich. Przykła- dem może być Czwarte Seminarium Warszawskie o „Koncepcjach ogólnego krajowego środka prawnego oraz uproszczonej procedury wprowadzania zmian do Konwencji w procesie postInterlaken”, które odbyło się we wrześniu 2010 r. w Warszawie, czy kon- ferencja w sprawie zasady subsydiarności w systemie konwencji w październiku 2010 r. w Skopje. W dniach 26–27 kwietnia 2011 r. w Izmirze ma się odbyć kolejna konferencja na wysokim szczeblu, której celem będzie ocena rezultatów reformy na podstawie protokołu nr 14 i upewnienie się co do tempa działań na rzecz większej skuteczności mechanizmu kontrolnego Konwencji. Wystarczy zajrzeć do wykazu tematycznego orzeczeń umieszczonego na końcu tego zbioru, aby zorientować się, jak szerokim spektrum problemów na tle praw czło- wieka, żywo dyskutowanych w społeczeństwach w Europie, zajmował się Trybunał w 2010 r. Wystarczy podać kilka przykładów. W sprawie Rantsev przeciwko Cyprowi i Rosji  Trybunał rozważał rozmaite kwestie odnoszące się do jednego z najbardziej palących dzisiaj problemów na tle praw człowieka – handlu ludźmi i braków w skutecznym jego zwalczaniu w niektórych państwach konwencji. Okazją do tego był przypadek śmierci w tajemniczych okolicznościach na Cyprze rosyjskiej artystki kabaretowej. Wiele miejsca na wokandzie Trybunału zajmują kwestie związane z przemocą domową (np. sprawa   A. przeciwko Chorwacji dotycząca braku ochrony kobiety przed przemocą ze strony chorego   psychicznie męża) oraz zarzuty dyskryminacji na tle problemów, z jakimi stykają się pary homoseksualne (np. sprawa Schalk i Kopf przeciwko Austrii dotycząca odmowy prawa do małżeństwa osób tej samej płci). Trybunał miał również okazję zająć się ograniczeniami legalnej aborcji i związanej z nimi „turystyki aborcyjnej” (sprawa A., B. i C. przeciwko Irlandii), a także kontrowersjami na tle regulacji prawnych dotyczących zapłodnienia in vitro (sprawa S.H. i inni przeciwko Austrii). Potwierdził również po raz kolejny abso- lutny charakter ochrony przed torturami i innym nieludzkim traktowaniem, tym razem w kontekście grożenia przez policję przemocą w celu wydobycia informacji o losie porwanego dziecka (sprawa Gäfgen przeciwko Niemcom). Z kolei w sprawie Al-Saadoon i Mufdhi przeciwko Wielkiej Brytanii przedmiotem rozważań była odpowiedzialność pań- stwa na podstawie konwencji w kontekście wojny poza jego terytorium, np. w Iraku. Ze spraw przeciwko Polsce warto zwrócić szczególną uwagę na rozstrzygnięcie związane z istniejącym i nierozwiązywanym od lat problemem dyskryminacji ucznia nieuczęsz- czającego na lekcje religii z powodu odmowy zapewnienia mu fakultatywnych lekcji etyki (Grzelak przeciwko Polsce). Na wybór ten składa się 75 omówień orzeczeń (w tym również trzy decyzje o odrzuceniu skarg), które, w opinii autora, mają wystarczająco duże znaczenie ogólne albo są interesujące m.in. ze względu na problemy obecne na naszym rodzimym podwór- ku i powinny być w związku z tym znane polskiemu Czytelnikowi zainteresowanemu problematyką Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz jej standardów. Warszawa, kwiecień 2011 r. 10 Marek Antoni Nowicki Prawo do życia Artykuł 2 1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę. 2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły: a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą; b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem; c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania. Brak ochrony ze strony władz cypryjskich i rosyjskich artystki kabaretowej przed staniem się przedmiotem handlu 1. Ofiary handlu ludźmi i eksploatacji są często zmuszane do życia i pracy w okrutnych warun- kach, a ich pracodawcy mogą stosować wobec nich przemoc i znęcać się nad nimi. Jeśli jednak nie ma konkretnych faktów, nie można uznać ogólnego ryzyka narażenia konkretnej osoby na złe traktowanie i przemoc za równoznaczne z rzeczywistym i bezpośrednim ryzykiem dla jej życia. 2. Skuteczność śledztwa w sprawie śmierci wymaga od państw podejmowania kroków koniecz- nych i dostępnych w celu zabezpieczenia istotnych dowodów niezależnie od tego, czy znajdują się one na terytorium państwa, które to śledztwo prowadzi. 3. Artykuł 2 nie wymaga, aby prawo karne państw konwencji przewidywało jurysdykcję uniwersalną w sprawach związanych ze śmiercią jednego z jego obywateli. 4. Państwo prowadzące śledztwo ma obowiązek zabezpieczyć dowody, nawet jeśli znajdują się one pod inną jurysdykcją innego państwa. Państwo zaś, w którym dowód się znajduje, ma obowiązek zapewnienia wszelkiej pomocy w granicach jego kompetencji i działań wymienionych we wniosku o pomoc prawną. 5. Handel ludźmi jest objęty art. 4 konwencji. 6. Stwierdzenie, czy doszło do naruszenia art. 4, wymaga oceny obowiązujących w danym państwie regulacji. Zabezpieczenia zawarte w ustawodawstwie krajowym muszą zapewniać praktyczną i skuteczną ochronę praw ofiar handlu. Poza środkami prawnokarnymi art. 4 wymaga, aby państwa 11 Rantsev v. Cypr i Rosja Art. 2 wprowadziły odpowiednie regulacje działalności gospodarczej służącej często jako przykrywka dla handlu ludźmi. Ponadto przepisy imigracyjne muszą umożliwiać odpowiednią reakcję na zachęcanie, ułatwianie lub tolerowanie handlu ludźmi. 7. Podobnie jak art. 2 i 3 konwencji, art. 4 może wymagać od państwa w pewnych okolicznościach działań operacyjnych mających chronić rzeczywiste lub potencjalne ofiary handlu ludźmi. Władze mają obowiązek podjęcia takich działań, jeśli wiedziały lub powinny były wiedzieć o okolicznościach rodzących wiarygodne podejrzenie, że istniało lub nadal istnieje rzeczywiste i bezpośrednie ryzyko, iż określona osoba stanie się ofiarą handlu lub eksploatacji. Do naruszenia art. 4 konwencji dochodzi wówczas, gdy władze nie podjęły odpowiednich kroków w granicach swoich uprawnień, które miały doprowadzić do uchronienia jednostki przed taką sytuacją lub ryzykiem. 8. Podobnie jak art. 2 i 3, art. 4 obejmuje również obowiązek proceduralny przeprowadzenia śledztwa w sprawie potencjalnego zagrożenia handlem ludźmi. Nie można go uzależniać od otrzymania zawiadomienia od ofiary lub jej krewnego; z chwilą gdy władze zostały o takim fakcie poinformowane, muszą działać z własnej inicjatywy. 9. Poza obowiązkiem śledztwa w sprawie wydarzeń na ich własnym terytorium, w przypadku handlu transgranicznego państwa muszą skutecznie współpracować z właściwymi władzami innych zainteresowanych państw w śledztwach dotyczących wydarzeń, do których doszło poza ich terytorium. 10. W przypadku transgranicznego handlu ludźmi do popełnienia przestępstwa może dojść w kraju pochodzenia i w kraju docelowym. Brak śledztw w sprawie rekrutacji umożliwia bezkarność w ważnej fazie tego procederu. Bezsporna jest potrzeba pełnego i skutecznego śledztwa dotyczącego wszystkich aspektów handlu – od rekrutacji do eksploatacji. 11. W razie pozbawienia wolności w rozumieniu art. 5 ust. 1 nie ma znaczenia jego względnie krótki okres. 12. W przypadku pozbawienia wolności przez osoby prywatne należy ustalić, czy wchodziła w grę odpowiedzialność władz, w szczególności ze względu na ich obowiązek ochrony przed arbitralnym aresztowaniem. Rantsev przeciwko Cyprowi i Rosji – orzeczenie z 7 stycznia 2010 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 25965/04 Ze skargą wystąpił Nikolay Rantsev, ojciec Oksany Rantsevej, która poniosła śmierć w dziwnych i nieustalonych okolicznościach, wypadając z okna prywatnego mieszkania na Cyprze w marcu 2001 r. Przybyła tam 5 marca 2001 r. na podstawie wizy „artystycznej”, po czym podjęła pracę w kabarecie. Kilka dni później porzuciła ją, zostawiając wiadomość, że wraca do Rosji. M.A. – menedżer kabaretu znalazł ją 28 marca nad ranem w jednej z dyskotek w Limassol. Zawiózł ją na policję, domagając się potwierdzenia, że przebywa nielegalnie na Cyprze, i aresztowania. Chciał, jak się wydaje, doprowadzić do jej wydalenia i w ten sposób umożliwić zastąpienie jej przez kogoś innego. Po sprawdzeniu w bazie danych policja stwierdziła, że pobyt Oksany jest legalny, i odmówiła aresztowania. Policjanci zażądali, aby menedżer zabrał ją z komisariatu, a następnie jeszcze tego samego dnia stawił się w celu dalszych ustaleń dotyczących jej statusu imigracyjnego. Menedżer zabrał dziewczynę z komisariatu około 5.20 rano i zawiózł do mieszkania innego pracownika kabaretu znajdującego się w bloku na szóstym piętrze. Tam z nią pozostał. Około 6.30 rano znaleziono jej ciało na ulicy pod tym blokiem. Zaraz potem przesłuchano osoby, które znajdowały się wtedy w owym mieszkaniu, i sąsiada, który widział spadające ciało, a także policjantów z komisariatu, którzy byli wtedy na dyżurze. Sekcja zwłok wykazała, że śmierć nastąpiła w rezultacie upadku. 12 Art. 2 Rantsev v. Cypr i Rosja Ojciec ofiary przybył do komisariatu w Limassol, żądając udziału w dochodzeniu sądowym w sprawie przyczyny zgonu. Rozprawa w ramach tego dochodzenia odbyła się jednak pod jego nieobecność. Sąd stwierdził, że jego córka poniosła śmierć w dziwnych okolicznościach przypomi- nających wypadek oraz że usiłowała uciec z mieszkania, w którym była gościem. Nie było jednak dowodów na czyjąkolwiek odpowiedzialność karną za jej śmierć. Na żądanie ojca ciało zostało przewiezione do Rosji, gdzie lekarze sądowi dokonali ponownej sekcji zwłok. Stwierdzili, że zmarła w dziwnych i nieustalonych okolicznościach wymagających dodatkowego śledztwa. Opinia ta została przekazana władzom cypryjskim w formie wniosku o pomoc prawną. Zawierał on m.in. żądanie kontynuowania śledztwa i umożliwienia ojcu skutecznego w nim udziału. W październiku 2006 r. władze cypryjskie poinformowały Prokuraturę Rosyjską, że do- chodzenie sądowe w sprawie śmierci Rantsevej zostało zakończone w grudniu 2001 r., a werdykt wydany wtedy przez sąd jest ostateczny. Ojciec jednak nadal domagał się kontynuowania do- chodzenia. W skardze do Trybunału, powołując się na art. 2, 3, 4, 5 i 8 konwencji, Rantsev za- rzucił brak właściwego śledztwa w sprawie okoliczności śmierci jego córki, brak ochrony przez policję cypryjską oraz działań zmierzających do ukarania odpowiedzialnych za śmierć i znęcanie się nad nią. Z powołaniem się na art. 2 i 4 zarzucił, że władze rosyjskie nie podjęły śledztwa w sprawie domniemanego handlu jego córką i w jego rezultacie jej śmierci ani nie zapewniły jej odpowiedniej ochrony. Zarzucił również brak rzetelności dochodzenia sądowego na Cyprze oraz brak dostępu do sądu. W związku z zarzutem, że państwo nie zapewniło ochrony przed zagrożeniem życia Trybunał potwierdził, iż art. 2 zobowiązuje państwo nie tylko do powstrzymania się przed umyślnym i niezgodnym z prawem pozbawieniem życia, ale również do podejmowania kroków koniecznych dla ochrony życia osób znajdujących się pod jego jurysdykcją. Przepis ten obejmuje również w pewnych okolicznościach obowiązek podej- mowania przez państwo zapobiegawczych działań praktycznych mających chronić jednostkę, której życie jest zagrożone działaniami kryminalnymi innych osób. Czy władze cypryjskie mogły przewidzieć, że przekazanie przez policjantów córki skarżącego pod opiekę M.A. wiązało się z rzeczywistym i bezpośrednim ryzykiem dla jej życia? W sprawie Opuz przeciwko Turcji (orzeczenie z 9 czerwca 2009 r.) Trybunał stwier- dził, że odpowiedzialność państwa wchodzi w grę ze względu na to, że osoba, która następnie zastrzeliła i zabiła matkę skarżącej, wcześniej groziła jej śmiercią i wielokrotnie obie atakowała, o czym władze były poinformowane. Natomiast w sprawie Osman prze- ciwko Wielkiej Brytanii (orzeczenie z 28 października 1998 r.) Trybunał uznał, iż nie doszło do naruszenia art. 2, bo skarżący nie wykazał, że policja wiedziała lub powinna była wiedzieć, iż życie rodziny Osmanów było rzeczywiście i bezpośrednio zagrożone. Ofiary handlu ludźmi i eksploatacji są często zmuszane do życia i pracy w okrut- nych warunkach, a ich pracodawcy często stosują wobec nich przemoc i znęcają się nad nimi. „Jeśli jednak nie ma konkretnych faktów, nie można uznać ogólnego ryzyka nara- żenia konkretnej osoby na złe traktowanie i przemoc za równoznaczne z rzeczywistym i bezpośrednim ryzykiem dla jej życia”. 13 Rantsev v. Cypr i Rosja Art. 2 W tym przypadku, nawet gdyby policja wiedziała, że córka skarżącego mogła być ofiarą nielegalnego handlu, podczas jej pobytu na komisariacie policji nic nie wskazywa- ło, że jej życie było rzeczywiście i bezpośrednio zagrożone. Oddając ją pod opiekę M.A., policjanci nie mogli przewidzieć łańcucha wydarzeń, który doprowadził do jej śmierci. W tym przypadku nie było więc obowiązku działań operacyjnych mających zapobiec ryzyku dla jej życia. W rezultacie w tym zakresie nie doszło do naruszenia przez władze cypryjskie obowiązku ochrony prawa do życia na podstawie art. 2 konwencji. W części dotyczącej obowiązku proceduralnego przeprowadzenia przez władze cypryjskie skutecznego śledztwa Trybunał przyznał, że nie było dowodów, iż córka skar- żącego zmarła bezpośrednio na skutek użycia siły. To jednak nie wyklucza obowiązku przeprowadzenia śledztwa w sprawie jej śmierci na podstawie art. 2. W świetle niejasnych i niewyjaśnionych okoliczności i zarzutu, iż chodziło o ofiarę handlu kobietami, złe traktowanie i bezprawne pozbawienie wolności Trybunał uważał, że władze cypryjskie miały obowiązek zbadać wszystkie związane z tym okoliczności. Śledztwo musiało objąć nie tylko bezpośrednie okoliczności upadku z balkonu, ale również szerszy kontekst – przybycie Oksany i jej pobyt na Cyprze – aby w ten sposób ustalić związek między zarzutem handlu kobietami i jej śmiercią. Policja przybyła szybko i w ciągu kilku minut objęła kontrolę nad miejscem zda- rzenia. Zrobiono zdjęcia i dokonano oględzin. Tego samego dnia rano policja przesłu- chała obecnych w mieszkaniu oraz sąsiada – świadka upadku. Zeznania złożyli również dyżurni policjanci z komisariatu w Limassol. Dokonano sekcji zwłok i przeprowadzono dochodzenie sądowe. W wielu kwestiach śledztwo to było jednak niezadowalające. Nie wyjaśniono sprzeczności w zeznaniach osób obecnych w mieszkaniu. Istniały również rozbieżności dowodowe dotyczące stanu fizycznego Oksany, a w szczególności stopnia wpływu alkoholu na jej zachowanie. Istniały również inne widoczne anomalie: rzekome niespójności między opiniami sądowo-lekarskimi cypryjskimi i rosyjskimi. Nie wyjaśniono przekonująco, dlaczego podczas spadania z balkonu nie krzyczała. Poza tym w postanowieniu kończącym dochodzenie sądowe zapisano, że zmarła w „dziwnych okolicznościach”, usiłując uciec z mieszkania, w którym była „gościem”. Mimo to nie zostały podjęte przez policję żadne kroki, aby przesłuchać osoby, które z nią mieszkały lub pracowały w kabarecie. Chociaż w postanowieniu jest mowa o usiłowaniu ucieczki z mieszkania, nie podjęto próby ustalenia jej przyczyn ani nie wyjaśniono, czy była w nim przetrzymywana wbrew swojej woli. Poza zeznaniami dwóch policjantów i raportem oficera dyżurnego nie było – jak się wydaje – żadnego śledztwa w sprawie wydarzeń na komisariacie, w szczególności ustaleń, dlaczego policjanci przekazali ją pod opiekę M.A. Z zeznań świadków wynikało, że Służba ds. Cudzoziemców i Imigracji (AIS) uważała, iż M.A. za nią odpowiadał, nie wyjaśniono jednak dlaczego i czy było to postępowanie właściwe. W zeznaniach policjantów nie ma nic na temat oświadczenia, które powinna złożyć podczas pobytu na komisariacie. W aktach śledztwa nie ma żadnej informacji, wskazującej, dlaczego go nie odebrano. Oświadczenie takie złożył natomiast M.A. Trybunał uważał, że władze miały obowiązek sprawdzenia, czy w związku z wy- darzeniami w tej sprawie cokolwiek przemawiało za korupcją w policji. Ojciec – chociaż tego żądał – nie został poinformowany o dacie rozprawy w do- chodzeniu sądowym i w rezultacie nie był obecny przy wydaniu postanowienia. Do- 14 Art. 2 Rantsev v. Cypr i Rosja wiedział się o nim dopiero po 15 miesiącach. Władze cypryjskie nie zapewniły mu więc możliwości skutecznego udziału w postępowaniu, chociaż usilnie do tego dążył. Uporczywe żądania ojca przekazywane za pośrednictwem władz rosyjskich były, jak się wydaje, lekceważone przez władze cypryjskie. Ignorowały one zwłasz- cza żądania informacji o innych dostępnych na Cyprze środkach prawnych i wnioski o pomoc prawną. Ze względu na powtarzające się wnioski i wagę sprawy rząd tego państwa powinien przynajmniej poinformować ojca o właściwej procedurze pomocy prawnej.  Skuteczność śledztwa w sprawie śmierci wymaga od państw podejmowania kro- ków koniecznych i dostępnych w celu zabezpieczenia istotnych dowodów niezależnie od tego, czy znajdują się one na terytorium państwa, które je prowadzi. Trybunał zauwa- żył, że Cypr i Rosja są stronami konwencji o wzajemnej pomocy, a dodatkowo zawarły dwustronny traktat o pomocy prawnej. Dokumenty te wprowadzają jasną procedurę, w drodze której władze cypryjskie mogą wystąpić o pomoc Rosji w tym śledztwie. Prokurator Generalny Rosji złożył z własnej inicjatywy zobowiązanie, że udzieli takiej pomocy w ślad za każdym wnioskiem o pomoc prawną wystosowanym przez Cypr w celu zebrania dalszych dowodów. Nic jednak nie wskazywało, że władze cypryjskie o to się zwróciły. W tych okolicznościach Trybunał stwierdził, że zaniechanie wystąpienia o przesłuchanie dwóch kobiet, które pracowały z córką skarżącego w kabarecie, było szczególnie niefortunne ze względu na wartość tych zeznań dla wyjaśnienia głównych kwestii śledztwa. Chociaż córka zmarła w 2001 r., skarżący nadal czeka na zadowalające wyjaśnienie okoliczności jej śmierci. Trybunał orzekł więc, że nastąpiło proceduralne naruszenie art. 2 konwencji z powodu nieprzeprowadzenia przez władze cypryjskie w tej sprawie skutecznego śledztwa. W części dotyczącej zarzutu wobec Rosji Trybunał przypomniał, że śmierć na- stąpiła na Cyprze. Tak więc – jeśli nie można wykazać, iż szczególne cechy sprawy wymagały odejścia od zasady ogólnej – za skuteczne urzędowe śledztwo odpowiadał wyłącznie Cypr. Ojciec wskazywał, że jego córka była obywatelką Rosji. Zdaniem Trybunału art. 2 nie wymaga jednak, aby prawo karne państw kon- wencji przewidywało jurysdykcję uniwersalną w sprawach związanych ze śmiercią jednego z jego obywateli. Nie istniały inne elementy przemawiające za obowiązkiem prowadzenia przez Rosję własnego śledztwa. Państwo prowadzące śledztwo ma obowiązek zabezpieczyć dowody znajdujące się pod jurysdykcją innego państwa, zaś państwo, w którym dowód się znajduje, ma obowiązek zapewnienia wszelkiej pomocy w granicach jego kompetencji i działań wy- mienionych we wniosku o pomoc prawną. W tej sprawie prokurator generalny Federacji Rosyjskiej, wskazując na zeznania dwóch Rosjanek, był gotów wyrazić zgodę na każdą współpracę na podstawie wniosku o pomoc prawną złożonego władzom rosyjskim i na zorganizowanie przesłuchania. Wniosku takiego jednak nie otrzymał. Ojciec twierdził, że władze rosyjskie powinny przesłuchać obie kobiety nawet bez wniosku. Trybunał przypomniał jednak, że za śledztwo odpowiedzialny był Cypr. Z braku wniosku o pomoc prawną władze rosyjskie nie miały obowiązku samodzielnego zbierania dowodów na podstawie art. 2 konwencji. 1 Rantsev v. Cypr i Rosja Art. 2 W związku z zarzutem, że władze rosyjskie nie zażądały – chociaż powinny – wszczęcia postępowania karnego, Trybunał zauważył, że korzystały one w szerokim zakresie z możliwości wynikających z porozumień o pomocy prawnej, wywierając w ten sposób nacisk na władze cypryjskie. Nie doszło więc do naruszenia proceduralnego art. 2 konwencji przez Federację Rosyjską. Nie było potrzeby odrębnego rozpatrywania zarzutu na tle art. 3.  W związku z zarzutem na tle art. 4 konwencji Trybunał musiał najpierw rozstrzyg- nąć, czy sprawa mieściła się w zakresie objętym tym artykułem. Trybunał przypomniał, że art. 4 nie wspomina wyraźnie o handlu ludźmi, mowa jest w nim natomiast o zakazie „niewoli”, „poddaństwa” oraz „pracy przymusowej i obowiązkowej”. Trybunał nigdy nie rozważał postanowień konwencji jako wyłącznych ram, do których odwoływał się przy interpretacji praw i wolności w niej zawartych. Już daw- no stwierdził, że jedna z głównych zasad stosowania postanowień konwencji mówi, iż Trybunał nie stosuje jej w próżni. Jako traktat międzynarodowy konwencja musi być interpretowana w świetle zasad interpretacji zawartych w konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 r. Na podstawie konwencji Trybunał musi ustalić zwykłe znaczenie słów w ich kontekście oraz w świetle przedmiotu i celu przepisu, w którym są zawarte. Musi też pamiętać, że przepis ten jest częścią traktatu mającego zapewnić skuteczną ochronę indy- widualnych praw człowieka, a konwencję należy odczytywać jako całość i interpretować w sposób umożliwiający wewnętrzną spójność i harmonię jej rozmaitych postanowień. Wszelkie istotne w danej sprawie normy i zasady prawa międzynarodowego mające za- stosowanie w stosunkach między stronami konwencji wymagają przy tym uwzględnie- nia. Sama konwencja musi być natomiast w miarę możliwości interpretowana w zgodzie z innymi normami prawa międzynarodowego, którego jest częścią. Trybunał podkreślił poza tym, że przedmiot i cel konwencji jako instrumentu ochrony pojedynczych istot ludzkich wymaga, aby jej postanowienia były interpreto- wane i stosowane w taki sposób, aby jej gwarancje były praktyczne i skuteczne. W sprawie Siliadin przeciwko Francji (orzeczenie z 26 lipca 2005 r.) Trybunał – roz- ważając zakres pojęcia „niewola” na podstawie art. 4 – odwołał się do klasycznej definicji niewolnictwa zawartej w konwencji z 1926 r. o zakazie niewolnictwa, która wymagała wykonywania rzeczywistego prawa własności i zredukowania statusu jednostki do „przedmiotu”. W związku z koncepcją „poddaństwa” Trybunał stwierdził, że zakazane jest ono jako „szczególnie poważna forma zanegowania wolności”. Koncepcja „pod- daństwa” obejmuje obowiązek zapewnienia przez daną osobę pod przymusem usług i wiąże się z koncepcją „niewoli”. W przypadku „pracy przymusowej lub obowiązkowej” Trybunał stwierdził, że musi istnieć jakiś fizyczny lub psychiczny przymus i pewien stopień lekceważenia woli danej osoby. Brak wyraźnego odwołania się do handlu ludźmi w konwencji nie jest zaskocze- niem. Inspiracją konwencji była Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r., która sama wyraźnie również nie wspomina o handlu ludźmi. Przy ustalaniu zakresu art. 4 konwencji nie można pominąć specjalnych cech konwencji ani faktu, że jest ona żywym instrumentem, który musi być interpretowany w świetle dzisiejszych warunków. W re- zultacie coraz wyższe standardy w dziedzinie ochrony praw człowieka i podstawowych 16 Art. 2 Rantsev v. Cypr i Rosja wolności nieuchronnie prowadzą do większej surowości oceny naruszeń podstawowych wartości społeczeństw demokratycznych. Handel ludźmi jako zjawisko globalne roz- powszechnił się w dużym stopniu w ciągu ostatnich lat. W Europie jego wzrost został częściowo ułatwiony przez upadek byłego bloku komunistycznego. Przyjęcie protokołu z Palermo w 2000 r. oraz konwencji w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi w 2005 r. wskazuje na coraz większą gotowość na poziomie międzynarodowym do przy- znania, że zjawisko to rozpowszechnia się i do uznania potrzeby jego zwalczania. Trybunał rzadko ma okazję rozważać zakres stosowania art. 4. Miał dotychczas tylko jedną okazję do oceny, w jakim stopniu traktowanie związane z handlem ludźmi jest objęte tym artykułem. We wspomnianej wcześniej sprawie Siliadin przeciwko Francji  orzekł, że sposób traktowania skarżącej oznaczał poddaństwo oraz pracę przymusową i obowiązkową, niestanowiące jednak niewoli. W sytuacji coraz szerszego zjawiska handlu ludźmi i rozpowszechniania się środków jego zwalczania Trybunał uważał, że powinien ocenić, w jakim stopniu zjawisko to jest sprzeczne z duchem i celem art. 4 konwencji, nawet bez potrzeby wskazywania, który z trzech typów zakazanego w nim traktowania wchodzi w danym przypadku w grę. Międzynarodowy Trybunał Karny dla Byłej Jugosławii (ICTY) stwierdził, że tra- dycyjna koncepcja „niewoli” rozwinęła się i obejmuje rozmaite współczesne formy niewolnictwa polegające na wykonywaniu wobec człowieka niektórych lub wszystkich uprawnień związanych z prawem własności. Przy ocenie, czy określona sytuacja ozna- cza współczesną formę niewolnictwa, ICTY stwierdził, że istotne są takie czynniki, jak istnienie kontroli poruszania się danej osoby lub jej fizycznego środowiska, kontrola psychologiczna, środki zapobiegające lub odstraszające od ucieczki, kontrola seksual- ności i praca przymusowa. Zdaniem Trybunału handel ludźmi ze względu na swoją naturę i cel jest oparty na wykonywaniu uprawnień związanych z prawem własności. Traktuje istoty ludzkie jak towar, który może być kupiony i sprzedany albo poddany pracy przymusowej, często za niewielką lub żadną zapłatę, zwykle w przemyśle seksualnym, ale również w innych dziedzinach. Zakłada istnienie ścisłego nadzoru nad działaniami ofiar, któ- rych możliwość poruszania się jest często ograniczona. Obejmuje przemoc i groźby wobec ofiar, które żyją i pracują w złych warunkach. Organizacja Interights oraz raport wyjaśniający do konwencji w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi uznają go za współczesną formę starego ogólnoświatowego handlu niewolnikami. Ombudsman Cypru stwierdził, że eksploatacja seksualna i handel ludźmi odbywa się „w reżimie współczesnego niewolnictwa”. Handel ludźmi stanowi niewątpliwie zagrożenie ludzkiej godności i podsta- wowych wolności ofiar. Nie da się go pogodzić ze społeczeństwem demokratycznym i wartościami konwencji. Ze względu na obowiązek jej interpretacji w świetle dzisiej- szych warunków Trybunał uznał, że nie ma potrzeby ustalać, czy traktowanie córki skarżącego było „niewolą”, „poddaństwem” czy „pracą przymusową lub obowiąz- kową”. Sam handel ludźmi w rozumieniu art. 3 lit. a protokołu z Palermo oraz art. 4 lit. a konwencji w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi mieści się w zakresie stosowania art. 4 konwencji. Trybunał odrzucił więc zastrzeżenie rządu Federacji Ro- syjskiej w tym zakresie. 17 Rantsev v. Cypr i Rosja Art. 2 Trybunał potwierdził, że wraz z art. 2 i 3, art. 4 obejmuje jedną z podstawowych wartości społeczeństw demokratycznych tworzących Radę Europy. W odróżnieniu od większości materialnych postanowień konwencji nie przewiduje on wyjątków, nie jest również dozwolona na podstawie art. 15 ust. 2 derogacja wynikających z niego zobo- wiązań, nawet w razie niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu. Ocena, czy doszło do naruszenia art. 4, wymaga uwzględnienia istotnych obo- wiązujących ram prawnych lub administracyjnych. Zabezpieczenia zawarte w usta- wodawstwie krajowym muszą być odpowiednie, aby zapewnić praktyczną i skuteczną ochronę praw ofiar handlu. Poza środkami prawnokarnymi, których celem jest ukaranie uczestników tego procederu, art. 4 wymaga, aby państwa wprowadziły odpowiednie regulacje działalności gospodarczej służącej często jako przykrywka dla handlu ludźmi. Ponadto przepisy imigracyjne muszą umożliwiać odpowiednią reakcję na zachęcanie, ułatwianie lub tolerowanie handlu ludźmi. W orzeczeniu Siliadin Trybunał potwierdził, że art. 4 obejmuje specyficzny obo- wiązek uznania przez państwo za przestępstwo i skutecznego ścigania każdego aktu mającego na celu przetrzymywanie osoby w niewoli, poddaństwie lub zmuszanie jej do pracy przymusowej lub obowiązkowej. W celu wykonania tego obowiązku państwa mu- szą stworzyć ramy prawne i administracyjne zakazu i karania handlu ludźmi. Protokół z Palermo i konwencja z 2005 r. wskazują na potrzebę całościowego podejścia do kwestii zwalczania tego zjawiska obejmującego – poza działaniami wobec osób biorących udział w handlu – środki zapobiegawcze i ochronę ofiar. Z obu tych dokumentów wynika, że państwa-strony, w tym prawie wszystkie państwa Rady Europy, uznały, iż skuteczna może być jedynie kombinacja środków obejmujących te wszystkie trzy aspekty. Tak więc obowiązek penalizacji i ścigania jest tylko jednym z elementów ogólnego obowiązku zwalczania handlu ludźmi. Zakres obowiązków państwa wynikających z art. 4 należy więc rozważać w tym szerszym kontekście. Podobnie jak art. 2 i 3 konwencji, art. 4 może wymagać od państwa w pewnych okolicznościach działań operacyjnych mających chronić rzeczywiste lub potencjalne ofiary handlu ludźmi. Władze mają obowiązek podjęcia takich działań, jeśli wiedziały lub powinny były wiedzieć o okolicznościach rodzących wiarygodne podejrzenie, że istniało lub nadal istnieje rzeczywiste i bezpośrednie ryzyko, iż określona osoba stanie się ofiarą handlu lub eksploatacji. Do naruszenia art. 4 konwencji dochodzi wówczas, gdy władze nie podejmą odpowiednich kroków w granicach swoich uprawnień mających uchronić jednostkę przed taką sytuacją lub ryzykiem. Również podobnie jak art. 2 i 3, art. 4 obejmuje obowiązek proceduralny prze- prowadzenia śledztwa w sprawie potencjalnego zagrożenia handlem ludźmi. Nie można go uzależniać od zawiadomienia dokonanego przez ofiarę lub jej krewnego; z chwilą gdy władze zostały o takim fakcie poinformowane, muszą działać z własnej inicjatywy. Skuteczne śledztwo musi być niezależne od osób zamieszanych w wydarzenia. Powinno umożliwić ustalenie i ukaranie osób odpowiedzialnych. Wymagane jest pod- jęcie określonych działań, a nie osiągnięcie określonego rezultatu. Szybkość i rozsądna pilność są zawsze dorozumiane, ale w razie możliwości uratowania osoby znajdującej się w sytuacji zagrożenia działania takie muszą być podjęte odpowiednio pilnie. Ofiara 18 Art. 2 Rantsev v. Cypr i Rosja lub krewny muszą mieć możliwość udziału w postępowaniu w stopniu wymaganym ze względu na ochronę ich uprawnionych interesów. Handel ludźmi jest problemem, który często nie ogranicza się do terytorium danego kraju. W przypadku gdy dana osoba jest przemycana z jednego państwa do in- nego, przestępstwo handlu może nastąpić zarówno w państwie pochodzenia, państwie tranzytowym, jak i w państwie przeznaczenia. Istotne dowody i świadkowie mogą się znajdować w każdym z tych państw. Protokół z Palermo milczy na temat jurysdykcji, jednak konwencja z 2005 r. wyraźnie wymaga od państwa uznania swojej jurysdykcji w przypadku każdego przestępstwa handlu popełnionego na jego terytorium. Podej- ście takie jest jedynie logiczne w świetle ogólnego obowiązku państw wynikającego z art. 4 konwencji prowadzenia śledztwa w sprawie zarzutów o przestępstwa handlu ludźmi. Poza obowiązkiem śledztwa w sprawie wydarzeń na ich własnym terytorium, w przypadku handlu transgranicznego państwa muszą skutecznie współpracować z właściwymi władzami innych zainteresowanych państw w śledztwach dotyczących wydarzeń, do których doszło poza ich terytorium. Obowiązek taki jest zgodny z celem państw członkowskich wyrażonym w pre- ambule do protokołu z Palermo: całościowego międzynarodowego podejścia do handlu ludźmi w krajach pochodzenia, tranzytu i docelowych. Jest to również zgodne z mię- dzynarodowymi porozumieniami o pomocy prawnej, których państwa w tej sprawie są stronami. W związku z kwestią obowiązku stworzenia odpowiednich ram prawnych i administracyjnych Trybunał w przypadku Cypru zauważył, że zakaz handlu ludźmi i eksploatacji seksualnej został tam przyjęty w 2000 r. Obowiązujące przepisy są zgodne z postanowieniami protokołu z Palermo. Ogólne ramy prawne i administracyjne oraz cypryjska polityka imigracyjna miała jednak wiele słabych stron. Komisarz Praw Człowieka Rady Europy odnotował w raporcie z 2003 r., że jej brak, podobnie jak luki w ustawodawstwie, stanowiły zachę- tę do przemytu kobiet na Cypr. Wezwał do podjęcia środków kontroli prewencyjnej, aby powstrzymać falę młodych kobiet przybywających tam jako artystki kabaretowe. W kolejnych raportach Komisarz podtrzymał swoją krytykę. W raporcie z 2008 r. skry- tykował system wizowy dla artystów, w ramach którego bardzo trudno jest organom stosowania prawa podejmować działania konieczne do zwalczania handlu ludźmi. Zgoda wydawana artyście może być sprzeczna ze środkami zwalczania tego handlu albo przynajmniej oznaczać, iż staną się one nieskuteczne. Komisarz wyraził ubolewanie, że mimo uwag w poprzednich raportach i zobowiązania się rządu do zmiany tego systemu, istnieje on nadal. Podobną opinię wyraził ombudsman Cypru. Trybunał podkreślił, że chociaż obowiązek zawiadomienia władz przez praco- dawcę o zaprzestaniu pracy przez artystę jest środkiem uprawnionym, umożliwiają- cym władzom kontrolę przestrzegania przez imigrantów obowiązków imigracyjnych, kwestie z tym związane oraz podejmowanie odpowiednich działań w przypadku ich nieprzestrzegania muszą pozostawać w rękach samych władz. W szerszym kontekście obaw związanych z handlem ludźmi na tle sytuacji artystów na Cyprze nie można zaakceptować środków zachęcających właścicieli i menedżerów kabaretów do samo- dzielnego poszukiwania zaginionych artystów i brania w pewien sposób przez nich 19 Rantsev v. Cypr i Rosja Art. 2 osobistej odpowiedzialności za ich zachowania. Szczególnie niepokojąca jest praktyka wymagania od właścicieli i menedżerów kabaretów gwarancji bankowych na pokrycie ewentualnych przyszłych kosztów związanych z artystami, których zatrudnili. Podobnie należało ocenić odrębną gwarancję podpisaną w przypadku córki skarżącego oraz nie- zrozumiały wniosek, że M.A. był za nią odpowiedzialny i w rezultacie musiał przybyć i zabrać ją z komisariatu. W tych okolicznościach Trybunał uznał więc, że reżim wizowy dla artystów na Cyprze nie zapewniał praktycznej i skutecznej ochrony przed staniem się ofiarą handlu i eksploatacji. W tym zakresie nastąpiło naruszenie art. 4. Przy ocenie, czy pojawił się w tej sprawie obowiązek podjęcia środków ochron- nych, Trybunał uznał za ważne, po pierwsze, że z raportu ombudsmana z 2003 r. wy- raźnie wynikało, iż od lat 70. istniał na Cyprze poważny problem dotyczący młodych kobiet zmuszanych do pracy w przemyśle seksualnym. Po upadku Związku Radziec- kiego nastąpił duży wzrost liczby artystów przybywających z byłych krajów sowiec- kich. Handel ludźmi mógł kwitnąć, bo spotykał się z tolerancją władz imigracyjnych. W raporcie z 2006 r. Komisarz Praw Człowieka Rady Europy również odnotował, że władze wiedziały, iż wiele kobiet wjeżdżających tam na podstawie wiz artystycznych miało pracować jako prostytutki. Nie było więc wątpliwości, że władze wiedziały, iż duża liczba cudzoziemek, zwłaszcza z byłego Związku Radzieckiego, była przewożona na Cypr z wizami artystycznymi, a po przybyciu była seksualnie eksploatowana przez właścicieli i menedżerów kabaretów. Córka skarżącego została zawieziona przez swego pracodawcę do komisariatu w Limassol. Po przybyciu tam M.A. poinformował policję, że jest ona obywatelką Rosji zatrudnioną jako artystka kabaretowa. Wyjaśnił, że przybyła tam niedawno, po czym bez uprzedzenia opuściła pracę i przeznaczone dla niej mieszkanie. Przekazał policjantom jej paszport i inne dokumenty. Trybunał przypomniał obowiązki władz cypryjskich w kontekście protokołu z Palermo i konwencji w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi. Miały one obo- wiązek odpowiednio przeszkolić osoby pracujące w tej dziedzinie. W szczególności na podstawie art. 10 protokołu z Palermo państwa muszą zapewnić lub rozszerzyć zakres szkoleń dla funkcjonariuszy organów stosowania prawa, imigracyjnych i innych w dziedzinie zapobiegania handlu ludźmi. Zdaniem Trybunału organy policyjne dys- ponowały wystarczającymi danymi wskazującymi na ogólne pogorszenie się sytuacji w tej sferze na Cyprze, aby musiały zdawać sobie sprawę, że okoliczności w tej sprawie rodziły wiarygodne podejrzenie, że córka skarżącego była – lub istniało rzeczywiste i bezpośrednie ryzyko, że może się stać – ofiarą handlu lub eksploatacji. Tak więc państwo cypryjskie miało obowiązek podjęcia bezzwłocznego śledztwa i wszelkich koniecznych działań operacyjnych, aby ją ratować. Policja – jak się wydaje – nawet nie przesłuchała jej po przybyciu do komisariatu. Nie odebrano od niej żadnego oświadczenia. Nie dokonano żadnych dalszych ustaleń. Sprawdzono jedynie, czy jej nazwisko znajdowało się na liście osób poszukiwanych przez policję, i po udzieleniu odpowiedzi negatywnej skontaktowano się z jej praco- dawcą, żądając, aby ją zabrał. Doszło w tym przypadku ze strony policji do licznych zaniedbań. Nie dokonano pilnych ustaleń, czy nie była ofiarą handlu. Nie zwolniono 20 Art. 2 Rantsev v. Cypr i Rosja jej, ale postanowiono oddać ją pod opiekę M.A. Nie podjęto próby ustawowych dzia- łań ochronnych. Braki te, w okolicznościach rodzących wiarygodne podejrzenie, że mogła być ofiarą handlu lub eksploatacji, oznaczały, że władze cypryjskie zaniedbały jej ochrony. Nastąpiło więc w tym zakresie naruszenie art. 4. Czy doszło do naruszenia proceduralnego przez władze cypryjskie z powodu przedłużającego się braku skutecznego śledztwa w związku z zarzutami skarżącego, że jego córka była ofiarą handlu? W świetle okoliczności jej śmierci Trybunał uznał, że wymaganie od władz cypryj- skich skutecznego śledztwa w związku z zarzutem handlu ludźmi odgrywało rolę dru- gorzędną wobec ogólnego obowiązku na podstawie art. 2 przeprowadzenia dochodzenia w sprawie śmierci Oksany. Kwestia jego skuteczności była już wcześniej rozważana w związku z zarzutem na tle art. 2. Nie było więc potrzeby odrębnego badania zarzutu proceduralnego przeciwko Cyprowi na podstawie art. 4. W części dotyczącej kwestii pozytywnego obowiązku posiadania przez Rosję odpowiednich ram prawnych i administracyjnych Trybunał przypomniał, że jej odpo- wiedzialność w tej sprawie ograniczała się do aktów w granicach jej jurysdykcji. Chociaż rosyjskie prawo karne nie uznawało w owym czasie wyraźnie przestępstwa handlu ludźmi, rząd rosyjski twierdził, że zachowania będące przedmiotem zarzutu mieściły się w definicjach innych przestępstw. Skarżący nie zarzucił żadnego konkretnego braku w rosyjskich przepisach kar- nych. Trybunał podkreślił wysiłki władz rosyjskich zwracających publicznie, w drodze kampanii informacyjnej w mediach, uwagę na ryzyko stania się ofiarą handlu. Nic nie wskazywało, aby w okolicznościach tej sprawy ówczesne rosyjskie ramy prawne i ad- ministracyjne nie zapewniały praktycznej i skutecznej ochrony. Trybunał przypomniał, że obowiązek proceduralny Rosji działań operacyjnych mógł pojawić się wyłącznie w związku z aktami na jej terytorium. Władze rosyjskie zdawały sobie – jak się wydaje – sprawę z ogólnego problemu młodych kobiet przemycanych do pracy w przemyśle seksualnym za granicą, nie było jednak dowodów, aby przed wyjazdem córki skarżącego na Cypr wiedziały o okolicz- nościach rodzących wiarygodne podejrzenie istnienia rzeczywistego i bezpośredniego ryzyka. Aby pojawił się obowiązek podjęcia pilnych działań operacyjnych, nie wystar- cza wyłącznie istnienie ogólnego ryzyka dla młodych kobiet podróżujących na Cypr na podstawie wiz artystycznych, że staną się ofiarami handlu ludźmi. Okoliczności w tej sprawie nie wskazywały na istnienie obowiązku podjęcia środków operacyjnych przez władze rosyjskie mających chronić córkę skarżącego. Nie było w tym zakresie naruszenia art. 4. W części dotyczącej obowiązku proceduralnego śledztwa w sprawie potencjal- nego handlu Trybunał przypomniał, że w sprawach wiążących się z transgranicznym handlem ludźmi do popełnienia przestępstw może dojść w kraju pochodzenia, jak również w kraju docelowym. W przypadku Cypru rekrutacja jest zwykle przeprowa- dzana przez cypryjskich agentów artystycznych współpracujących z agentami z innych krajów. Brak śledztw dotyczących rekrutacji jako jednego z elementów tego procederu pozwalał na bezkarne działanie w jego ważnej fazie. Definicja handlu ludźmi przyjęta w protokole z Palermo i konwencji z 2005 r. wyraźnie obejmuje rekrutację. Bezsporna 21 Rantsev v. Cypr i Rosja Art. 2 była więc potrzeba pełnego i skutecznego śledztwa obejmującego wszystkie aspekty handlu – od rekrutacji do eksploatacji. Władze rosyjskie miały obowiązek śledztwa w sprawie udziału indywidualnych agentów lub ich sieci działających w Rosji w prze- wozie córki skarżącego na Cypr. Nie podjęły one w tym zakresie śledztwa ani żadnych kroków, aby ustalić oso- by, które w tym uczestniczyły, oraz użyte metody. Doszło do tego na terytorium Rosji i jej władze miały pod tym względem najlepsze możliwości. Brak dochodzenia był tym poważniejszy, że ofiara zmarła i nie były znane okoliczności jej wyjazdu z Rosji. W rezultacie nastąpiło naruszenie przez władze rosyjskie obowiązku proceduralnego na podstawie art. 4.  W związku z zarzutem na tle art. 5 ust. 1 konwencji Trybunał musiał najpierw ustalić, czy w tym przypadku doszło do pozbawienia wolności. Rantseva została zawieziona do komisariatu przez M.A., gdzie była przetrzy- mywana przez około godzinę. Nie ma dowodu, że poinformowano ją o powodach zatrzymania, nie ma też zapisu, z którego wynikałoby, że była przesłuchiwana. Mimo że stwierdzono, iż nie naruszyła swego statusu imigracyjnego ani nie było podstaw do aresztowania, nie została natychmiast zwolniona. Zamiast tego na żądanie przedstawi- ciela AIS policja zadzwoniła do M.A. z żądaniem zabrania jej i przywiezienia do biura AIS o godz. 7 rano w celu dalszych czynności. Powiedziano mu, że jeśli jej nie zabierze, pozwolą jej swobodnie odejść. Rantseva była przetrzymywana w komisariacie aż do przybycia M.A., po czym oddano ją pod jego opiekę. Fakty dotyczące jej pobytu w mieszkaniu M.P. były niejasne. W zeznaniach złożo- nych na policji M.A. zaprzeczył, aby Rantseva była trzymana w tym mieszkaniu wbrew swojej woli, i upierał się, twierdząc, że mogła swobodnie je opuścić. Skarżący zarzucił, że była zamknięta w sypialni i zmuszona do próby ucieczki przez balkon. Trybunał stwierdził, że zmarła po upadku z balkonu – jak się wydaje – po podjęciu takiej próby. Można było rozsądnie przyjąć, że gdyby była gościem w tym mieszkaniu i miała swobodę jego opuszczenia, wyszłaby po prostu głównymi drzwiami. Trybunał uważał więc, że nie przebywała tam zgodnie ze swoją wolą. Pozbawienie wolności będące przedmiotem zarzutu trwało około dwóch godzin. Chociaż było krótkotrwałe, Trybunał podkreślił jego poważną naturę i konsekwencje oraz przypomniał, że w przypadku gdy fakty wskazują na pozbawienie wolności w ro- zumieniu art. 5 ust. 1, nie ma znaczenia względnie krótki jego okres. Tak więc przetrzymywanie Rantsevej na komisariacie oraz przewiezienie jej i umieszczenie w mieszkaniu oznaczało pozbawienie wolności w rozumieniu art. 5 konwencji. W sytuacji gdy była ona pozbawiona wolności przez osoby prywatne, Trybunał musiał zbadać, jaką rolę w tym kontekście odegrali policjanci, oraz ustalić, czy pozba- wienie wolności w mieszkaniu wiązało się z odpowiedzialnością władz cypryjskich, w szczególności ze względu na pozytywny obowiązek ochrony przed arbitralnym aresztowaniem. Trybunał już wcześniej zwrócił uwagę, że policja postanowiła przekazać Rantsevą pod opiekę M.A., zamiast pozwolić jej swobodnie odejść. Rantseva nie była nieletnia, nie wykazywała też żadnych oznak nietrzeźwości. Nie wystarczał argument władz, że nie 22 Art. 2 Eugenia Lazăr v. Rumunia by
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór Orzeczeń 2010
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: