Darmowy fragment publikacji:
Andrzej Kiepas
Andrzej Kiepas
Andrzej Kiepas
Filozofia
Filozofia
Filozofia
techniki
techniki
techniki
w dobie
w dobie
w dobie
nowych mediów
nowych mediów
nowych mediów
A
A
A
n
n
n
d
d
d
r
r
r
z
z
z
e
e
e
j
j
j
K
K
K
i
i
i
e
e
e
p
p
p
a
a
a
s
s
s
w
w
w
d
d
d
o
o
o
b
b
b
i
i
i
e
e
e
n
n
n
o
o
o
w
w
w
y
y
y
c
c
c
h
h
h
m
m
m
e
e
e
d
d
d
i
i
i
ó
ó
ó
w
w
w
F
F
F
i
i
i
l
l
l
o
o
o
z
z
z
o
o
o
fi
fi
fi
a
a
a
t
t
t
e
e
e
c
c
c
h
h
h
n
n
n
i
i
i
k
k
k
i
i
i
Filozofia techniki
w dobie nowych mediów
Dedykuję wnuczkom i wnukowi:
Poli, Kacprowi,
Ninie i Lei
Andrzej Kiepas
Filozofia techniki
w dobie nowych mediów
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2017
Redaktor serii: Filozofia
Dariusz Kubok
Recenzent
Aleksandra Kuzior
Spis treści
Wstęp 7
Rozdział pierwszy
Stare problemy i nowe odpowiedzi 11
Technika w perspektywie filozofii techniki 13
Refleksyjne pojęcie techniki 21
Technika jako medium – przyczynek do „cyfrowej ontologii”
30
Wirtualność i jej status w kulturze współczesnej 36
Technika w obszarze problemów interkulturowych 43
Rozdział drugi
Technika w polu wartości i wyzwań współczesności 55
Technika w kontekście globalizacji i zrównoważonego roz-
woju 56
Zrównoważony rozwój a technika – szczegółowe obszary
zależności 77
Społeczna odpowiedzialność – zrównoważony rozwój –
technika 78
Rozwój zrównoważony a perspektywa społeczeństwa
informacyjnego 106
W stronę modernizacji refleksyjnej – wyzwania ryzyka 115
Nauka, technika i technonauka 125
Idea RRI – nauka obywatelska 132
Przemysł 4 0 i „etyka robotów” 147
Blaski i cienie STS (science, technology and society) 162
Wybrane obszary problemowe – ekofilozofia i bioetyka 178
6
Spis treści
Rozdział trzeci
Kultura – technika – komunikacja 191
Problemy i wyzwania kultury „realnej wirtualności” 196
Problemy podmiotowości w kulturze nowych mediów 209
Rozum i racjonalność – możliwości i ograniczenia 219
Rozdział czwarty
Aktualność pytań o człowieka – pułapki trans- i posthumanizmu 225
Zakończenie 233
Bibliografia 235
Indeks osobowy 243
Summary 247
Zusammenfassung 249
Wstęp
Filozofia techniki w toku niezbyt długiego, bo sięgającego
drugiej połowy XIX wieku, czasu swojego istnienia przeszła
jednak różne okresy zmieniającego się zainteresowania prob-
lemami, którymi się zajmowała Tradycyjnie stawiała pytania
o technikę i jej miejsce w relacji do człowieka, społeczeństwa
czy kultury Próbowała przy tym wokół techniki budować szer-
szą koncepcję uwzględniającą rolę jednostek i grup społecznych
jako użytkowników techniki, lub też jako pozostających pod
wpływem jej różnych następstw Jednym z problemów, jakim od
swych początków zajmowała się filozofia techniki, była relacja
pomiędzy techniką a kulturą W tym względzie jednym z tra-
dycyjnych stanowisk był determinizm techniczny, który zakła-
dał pełną autonomię techniki jako niezależnego czynnika zmian
społecznych i kulturowych Problemy relacji między techniką
a kulturą w drugiej połowie XX wieku przestały stanowić główny
przedmiot zainteresowania filozofii techniki Był to czas uświa-
damiania sobie zagrożeń globalnych, a później także znaczenia
procesów globalizacji, dlatego też ta problematyka jest głównym
przedmiotem zainteresowania, także filozofii techniki
Technika stała się wszechobecna – towarzyszy nam w każ-
dym miejscu i czasie, z czego może nie zawsze zdajemy sobie
sprawę A nawet jeżeli jesteśmy tego świadomi, to i tak często
problematykę techniki w pewien sposób ignorujemy Wynika to
z przesadnej wiary człowieka we własne możliwości panowania
nad techniką i jej skutkami; wiary przesadnej, nie jest bowiem
tak, iż człowiek, panując nad własnymi intencjami, panuje zara-
zem nad techniką, jaką stosuje, i nad skutkami jej wykorzysty-
wania czy upowszechniania Intencje człowieka są oczywiście
8
Wstęp
ważne, ale też nie do końca potrafi on zapanować nad różnymi
możliwościami tkwiącymi w technice, które w trakcie jej upo-
wszechniania i użytkowania będą się ujawniać niezależnie od
intencji decydentów czy użytkowników techniki Ta ambiwalen-
cja tkwiąca w technice prowadzi do ujawniania się wielu prob-
lemów, których część stanowi przedmiot rozważań zawartych
w tej pracy Wszechobecność zmian będących wynikiem rozwoju
i upowszechniania techniki ujawnia się ostatnio w kontekście roli,
jaką odgrywają nowe media, czyli różne techniki multimedialne
Rozwój technologii cyfrowych wraz z możliwością ich zasto-
sowania w wielu dziedzinach życia indywidualnego i społeczne-
go wywołuje różne i nie zawsze pozytywne zmiany Znaczenie
rozwoju i upowszechniania nowych mediów, szczególnie w wy-
miarze kulturowym, sprawiło, iż powraca problem relacji pomię-
dzy techniką a kulturą Pytanie o technikę nabiera dziś nowych
znaczeń i w tym kontekście też pojawiają się nowe sposoby poj-
mowania techniki Zapomniana, jak się zdawało, relacja techni-
ka – kultura stała się znowu aktualna i jest przedmiotem różnych
dyskusji, które w ogólności obejmują:
‒ pytania o samą technikę, w tym np w kontekście technologii
cyfrowych wyłaniają się problemy natury ontologicznej zwią-
zane z tzw ontologią cyfrową;
‒ problemy międzykulturowego znaczenia techniki, nabierające
współcześnie istotnego znaczenia w kontekście np procesów
globalizacji czy idei zrównoważonego rozwoju
Kulturowy status i rola techniki mają dziś bezpośredni zwią-
zek z procesami wirtualizacji, która obejmuje wiele dziedzin
aktywności człowieka oraz wiele obszarów kulturowych Wraz
z rozwojem nowych mediów kształtuje się kultura „realnej wir-
tualności”, która niesie widoczne zmiany i stanowi wyzwanie dla
człowieka jako podmiotu, obdarzonego nie tylko odpowiednią
mocą sprawczą, ale przede wszystkim kompetencjami aksjolo-
gicznymi, dziś bardzo ważnymi, a nawet ostatecznie rozstrzyga-
jącymi o tożsamości odpowiednich podmiotów
W kontekście rozwoju techniki, w tym szczególnie rozwoju
technologii cyfrowych, ujawniają się także obecnie dodatkowe
problemy związane między innymi z:
‒ ideą RRI (responsible research and innovations) – odpowiedzialne
innowacje łączą się z wieloma problemami natury społecznej,
kulturowej i moralnej;
‒ koncepcją „przemysłu 4 0” – cyfryzacja gospodarki jest wy-
zwaniem nie tylko gospodarczym, lecz także społecznym
Wstęp
9
Obie te koncepcje, oprócz wielu problemów, które się z nimi
wiążą, wskazują także na wyzwania skierowane w stronę odpo-
wiedzialności i jej wymagań odnośnie do różnych podmiotów
Tradycyjne wymogi odpowiedzialności, które najogólniej doty-
czyły tylko podmiotów jednostkowych, zostały już wcześniej
podane w wątpliwość, wraz z postępem procesu instytucjona-
lizacji oraz profesjonalizacji różnych obszarów działań i decyzji
człowieka W tej sytuacji zaczęto głosić ideę odpowiedzialności
społecznej, ale i ta, jak się wydaje, napotyka dziś określone ogra-
niczenia Wyzwania i oczekiwania współczesne skierowane są
w stronę współodpowiedzialności i poszukiwania realnych moż-
liwości jej urzeczywistniania Współczesna technika, powiązana
z nauką i określana też czasami jako „technonauka”, jest jednym
z adresatów tych oczekiwań, ważnym z uwagi na potencjał, jaki
niesie z sobą rozwój nauki i techniki
Rozwój cywilizacyjny zawsze stanowił wyzwanie dla czło-
wieka i pytanie o niego czynił ciągle ważnym i aktualnym
W przypadku technologii cyfrowych i nowych mediów pojawiają
się utopie technologiczne zmierzające w stronę przekraczania do-
tychczasowych ograniczeń natury człowieka, przede wszystkim
ograniczeń cielesności Wydawać się to może dzisiaj utopijne,
choć pod wieloma względami atrakcyjne, a to, czy ostatecznie
idee transhumanizmu staną się realnością, nie staje się w tym
momencie najważniejsze Ważniejsze znaczenie ma związany
z tym impuls, aby po raz kolejny podjąć pytania o człowieka,
także o jego rozumność oraz o racjonalność jego decyzji i działań
Wymienione tu problemy są przedmiotem rozważań zawar-
tych w tej pracy, przy czym szczególna uwaga skoncentrowana
jest na aspektach antropologicznych i etycznych, jakie ujawniają
się obecnie pod wpływem rozwoju techniki Podejmowane są tu
też dodatkowe problemy szczegółowe, związane np z rolą tech-
niki w obszarze zainteresowania ekofilozofii i bioetyki Wybrane
aspekty prowadzonych w pracy analiz nie wyczerpują wszyst-
kich skomplikowanych i wewnętrznie zróżnicowanych, często
także interdyscyplinarnych, zagadnień Filozofia techniki może
być tu jednak widziana jako jedna z dziedzin współuczestniczą-
cych w toczącej się dyskusji o problemach współczesnej cywiliza-
cji Spojrzenie filozofii techniki na te problemy nie jest jedynym
możliwym, ale mieści się w szeroko rozumianej humanistyce,
której jedno z zadań polega dziś na podejmowaniu refleksji nad
przemianami współczesnej kultury i nad miejscem człowieka
w tych przemianach
Andrzej Kiepas
Philosophy of Technology
in the Age of New Media
Summary
The development and growing popularity of the new media on the one
hand becomes the source of significant cultural and social change, but on the
other hand, it constitutes a challenge for the humanities, including the phi-
losophy of technology. Thus, digitalization leads to universalization, which,
in turn, allows for a more varied use of new media, including the results of
their popularization. The challenges posed to the philosophy of technology
manifest, among other things, in the fact that while the discipline returns to
the traditionally debated issues but concretizes them through the prism of the
new circumstances arising from the development of new media. One of such
issues is the relationship between technology and culture, which, in turn, poses
fundamental for the philosophy of technology questions regarding technology
and its place in the cultural and social order. In this respect, the monograph
refers primarily to the stance of the modern German school of the philosophy of
technology and engages in a discussion of the so-called reflective perspective on
technology as well as the issues of digital ontology. Other debated issues include
the question of the status of virtuality and the functioning of technology in
the context of transcultural exchange. Moreover, the monograph touches upon
various specific problems concerning the development of technology, including:
– the processes of globalization and the idea of sustainable development, in
which technology constitutes one of the crucial factors facilitating change;
– the processes of the so-called reflective modernization, where technology
becomes a factor in various risk situations;
– the changes in the relationship between science and technology and their
influence on the social sphere—the idea of technoscience as well as RRI
(responsible research and innovations);
– the perspective of the fourth industrial revolution, the so-called industry 4.0,
as well as the questions concerning the liminal character of the development
of the contemporary civilization, on the example of bioetics and ecophiloso-
phy;
– the necessary changes concerning science education, which should also en-
gage in a discussion concerning STS (science, technology and society).
248
Summary
What connects all of the abovementioned issues are the ethical questions
with which they engage, in particular, the notion of responsibility, around
which the author centers the main argument.
Contemporary culture, as a culture of communication, poses an additional
challenge to the individual, their subjectivity and identity, as well as their
wisdom and rationality. As a result, the questions regarding the human nature
become particularly topical alongside the popularization of the ideas of trans-
and posthumanism. This, in turn, constitutes an additional angle for reflection
on the nature and development of technology, as well as its ethical challenges,
which ultimately focuses on the role of collective responsibility as an important
factor in regulating the development of the modern civilization.
Andrzej Kiepas
Philosophie der Technik
in der Epoche der neuen Medien
Zusammenfassung
Die Entwicklung und die Verbreitung der Neuen Medien sind einerseits eine
Ursache unterschiedlichster kultureller und gesellschaftlicher Veränderungen
und andererseits aber auch eine Herausforderung für die Geisteswissenschaften
einschließlich der Technikphilosophie. Die Digitalisierung führt zu einer
Universalisierung, womit zugleich die Möglichkeiten einer umfassenden
Nutzung der Neuen Medien als auch die weite Verbreitung ihrer Folgen ver-
bunden sind. Die Herausforderungen bezüglich der Technikphilosophie zei-
gen sich u.a. darin, dass die traditionellen (technikphilosophischen) Probleme
nun in neuen Kontexten und in Verbindung mit den Neuen Medien disku-
tiert werden. Ein Beispiel dafür sind Probleme der Beziehungen zwischen
Technik und Kultur, hinter denen sich auch die fundamentalen Fragen nach der
Technik und ihrem Platz in Kultur und Gesellschaft verbergen. Das vorliegen-
de Buch basiert in dieser Hinsicht auf Überlegungen der neuesten deutschen
Technikphilosophie, etwa dem sogenannten reflexiven Verständnis von Technik
und der „digitalen Ontologie“. Weitere Probleme hängen mit Virtualität und
dem interkulturellen Funktionieren der Technik zusammen.
Im Buch werden folgende Probleme der Technikentwicklung diskutiert:
– Prozesse der Globalisierung und die damit verbundene Idee nachhaltiger
Entwicklung, für die die Technik eine relevante Rolle spielt;
– Veränderungen im Bereich der Beziehungen zwischen Wissenschaft und
Technik und deren Rolle für die Gesellschaft: Überlegungen zu „Technoscience“
und RRI (Responsible Research and Innovations);
– Perspektiven der vierten industriellen Revolution und der sogenannten
„Industrie 4.0“ als auch Grenzprobleme der Entwicklung der heutigen
Zivilisation am Beispiel von Bioethik und Ökophilosophie;
– Notwendige Veränderungen, die einerseits Ausbildungsbereiche in der
Technik und andererseits etwa die Rolle von STS (Science, Technology, and
Society) betreffen.
Das Hauptmotiv, das alle diese Bereiche umfasst, betrifft die normativen
Aspekte, speziell die Kategorie der Verantwortung, auf die sich die einzelnen
– Prozesse der reflexiven Modernisierung,
Risikosituationen verwickelt ist bzw. wird;
in denen die Technik
in
250
Zusammenfassung
Betrachtungen konzentrieren. Die heutige Kultur als Kommunikationskultur
ist mit Herausforderungen in Bezug auf den Menschen, auf seine Identität,
Subjektivität, Rationalität und Vernünftigkeit verbunden. Das führt in der
Konsequenz dazu, dass die Frage nach dem Menschen angesichts der heutzuta-
ge verbreiteten Ideen des Trans- und Posthumanismus besonders an Aktualität
gewinnt. Das ist der neueste Bereich der Reflexion über Technik und de-
ren Vwränderungen als auch über deren ethischen Herausforderungen, die
sich letztendlich auf das Problem der Mitverantwortung als eines wichtigen
Regulierungsfaktors der Zivilisationsentwicklung konzentrieren.
Redaktor Małgorzata Pogłódek
Projektant okładki Magdalena Starzyk
Redaktor techniczy Małgorzata Pleśniar
Korektor Marzena Marczyk
Łamanie Edward Wilk
Copyright © 2017 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-226-3093-8
(wersja drukowana)
ISBN 978-83-226-3094-5
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 15,75. Ark. wyd. 16,0.
Papier Munken Polar 100 g. Cena 30 zł (+ VAT)
Druk i oprawa
„ToTEM.CoM.pl Sp. z o.o.” Sp.K.
ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław
Andrzej Kiepas
Andrzej Kiepas
Andrzej Kiepas
Filozofia
Filozofia
Filozofia
techniki
techniki
techniki
w dobie
w dobie
w dobie
nowych mediów
nowych mediów
nowych mediów
A
A
A
n
n
n
d
d
d
r
r
r
z
z
z
e
e
e
j
j
j
K
K
K
i
i
i
e
e
e
p
p
p
a
a
a
s
s
s
w
w
w
d
d
d
o
o
o
b
b
b
i
i
i
e
e
e
n
n
n
o
o
o
w
w
w
y
y
y
c
c
c
h
h
h
m
m
m
e
e
e
d
d
d
i
i
i
ó
ó
ó
w
w
w
F
F
F
i
i
i
l
l
l
o
o
o
z
z
z
o
o
o
fi
fi
fi
a
a
a
t
t
t
e
e
e
c
c
c
h
h
h
n
n
n
i
i
i
k
k
k
i
i
i
Pobierz darmowy fragment (pdf)
