Darmowy fragment publikacji:
Tomasz Pawlik: Filozoficzne koncepcje negacji | 3
© CŚśyright by Tomasz Pawlik e-bookowo
PrŚjekt Śkładki: e-bookowo
ISBN 978-83-62480-73-9
Wydawca: Wydawnictwo internetowe e -bookowo
www.e-bookowo.pl
Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl
Wszelkie śrawa zastrze(cid:367)Śne.
KŚśiŚwanie, rŚzśŚwszechnianie cz(cid:281)(cid:339)ci lub całŚ(cid:339)ci
bez zgody wydawcy zabronione
Wydanie I 2011
www.e-bookowo.pl
Tomasz Pawlik: Filozoficzne koncepcje negacji | 4
Spis tre(cid:339)ci
Wst(cid:281)p ....................................................................................................... 5
Rozdział 1 ................................................................................................ 9
S(cid:266)d i jegŚ zaśrzeczenie. Próba uśŚrz(cid:266)dkŚwania śrŚblematyki
1.1 PŚj(cid:281)cie s(cid:266)du ............................................................................................. 9
1.2 PŚj(cid:281)cie negacji ....................................................................................... 15
Rozdział 2 .............................................................................................. 24
Autonomiczne koncepcje negacji
2.1 Uwagi wst(cid:281)śne ...................................................................................... 24
2.2 Parmenides z Eleii ................................................................................ 32
2.3 Platon ..................................................................................................... 35
2.4 Tomasz z Akwinu ................................................................................ 45
2.5 Ludwig Wittgenstein ............................................................................ 51
Rozdział 3 .............................................................................................. 56
Nie autonomiczne koncepcje negacji
3.1 Uwagi wst(cid:281)śne ...................................................................................... 56
3.2 Kazimierz Twardowski ....................................................................... 57
3.3 Bertrand Russell.................................................................................... 67
3.4 Henry Bergson ...................................................................................... 77
Rozdział 4 .............................................................................................. 86
Negacja w uj(cid:281)ciu GŚttlŚba Frege
4.1 J(cid:281)zyk Begriffsschrift. NŚwa fŚrma s(cid:266)du................................................ 86
4.2 My(cid:339)l......................................................................................................... 94
4.3 Negacja ................................................................................................. 101
Zako(cid:318)czenie ......................................................................................... 107
Bibliografia
www.e-bookowo.pl
Tomasz Pawlik: Filozoficzne koncepcje negacji | 5
WSTĘP
Celem niniejszej pracy jest usystematyzowanie wiedzy na temat
negacji, śŚśrzez śŚrównanie ró(cid:367)nych kŚnceścji negacji w filŚzo-
fii i ŚdśŚwiednie ich śrzyśŚrz(cid:266)dkowanie do autonomicznych lub
nie autonŚmicznych kŚnceścji negacji. PŚdział na te dwa tyśy
negacji, który stanŚwi trzŚn całej śracy zŚstał śrzyj(cid:281)ty za Włady-
sławem Stró(cid:367)ewskim. Termin, ten nie wzbudza wi(cid:281)kszegŚ zainte-
resŚwania w(cid:339)ród autŚrów dzieł filŚzŚficznych. Wielu filŚzofów,
swŚj(cid:266) uwag(cid:281) kierŚwałŚ w strŚn(cid:281) śrŚblematyki Prawdy, kryterium
śrawdziwŚ(cid:339)ci, s(cid:266)dów twierdz(cid:266)cych, sśychaj(cid:266)c na drugi ślan kwe-
stie zwi(cid:266)zane z Fałszem Śraz z s(cid:266)dami śrzecz(cid:266)cymi. W ten sśo-
sób umniejszanŚ wartŚ(cid:339)ć i znaczenie s(cid:266)dów śrzecz(cid:266)cych, jak
i samego funktora negacji, a to w przekonaniu autora niniejszej
rŚzśrawy, wydaje si(cid:281) rzecz(cid:266) niedŚśuszczaln(cid:266). RzeczywistŚ(cid:339)ć,
w której (cid:367)yjemy, nie daje si(cid:281) Śśisać wył(cid:266)cznie w kategŚriach śo-
zytywnych, mŚ(cid:367)liwy a nawet kŚnieczny jest równie(cid:367) jej Śśis
w kategoriach negatywnych. Negacja i s(cid:266)dy śrzecz(cid:266)ce nie s(cid:266) jedy-
nie zb(cid:281)dnymi elementami rzeczywistŚ(cid:339)ci, których trudnŚ Śkre(cid:339)lić
status ŚntŚlŚgiczny. S(cid:266) Śne niezb(cid:281)dne w śracy naukŚwca, który
śŚsuwa si(cid:281) naśrzód w swŚich badaniach stwierdzaj(cid:266)c, czym cŚ(cid:339)
nie jest. Korzysta si(cid:281) z nich w śrześrŚwadzaniu dŚwŚdze(cid:318) nie
wśrŚst zakładaj(cid:266)c fałszyw(cid:266) śrzesłank(cid:281). Z negacj(cid:266) nie sśŚtykamy
si(cid:281) wył(cid:266)cznie na śłaszczy(cid:365)nie lŚgicznej, lecz tak(cid:367)e śrzy rŚzśatry-
waniu jej roli w naszym poznaniu czy w kwestiach aksjologicz-
www.e-bookowo.pl
Tomasz Pawlik: Filozoficzne koncepcje negacji | 6
nych. Nale(cid:367)y zaznaczyć, (cid:367)e nie lada trudnŚ(cid:339)ci(cid:266) w śrzyśadku ana-
liz dŚtycz(cid:266)cych negacji jest brak jasnych i śrecyzyjnych stwier-
dze(cid:318) na jej temat w dziełach filŚzŚficznych. W wi(cid:281)kszŚ(cid:339)ci śrzy-
śadków, ich śŚgl(cid:266)dy na ten temat śŚwi(cid:266)zane s(cid:266) z innymi śrŚble-
mami filozoficznymi.
Pierwszy rŚzdział śŚ(cid:339)wi(cid:281)cŚny jest analizie terminów „s(cid:266)d”
Śraz „negacja”. JegŚ celem jest śróba histŚrycznegŚ uj(cid:281)cia śro-
blematyki, kŚncentruj(cid:266)c si(cid:281) na my(cid:339)li antycznych filŚzŚfów, głów-
nie tego, cŚ naśisał ArystŚteles.
W drugim rŚzdziale szczegółŚwŚ analizŚwane s(cid:266) kŚnceścje
uznaj(cid:266)ce autŚnŚmiczne znaczenie negacji. Zaczyna si(cid:281) Śn Śd
śróby wyja(cid:339)nienia autŚnŚmicznegŚ rŚzumienia negacji. PŚ tych
uwagach, analizŚwane s(cid:266) kŚnceścje filŚzŚfów, u których mŚ(cid:367)na
dŚśatrzeć si(cid:281) autŚnŚmicznegŚ uj(cid:281)cia negacji, b(cid:281)d(cid:266) nimi: Parme-
nidesa z Eleii, Platona, (cid:338)w. TŚmasz Śraz Ludwig Wittgenstein.
W przypadku Parmenidesa analizŚwane b(cid:281)dzie jegŚ śrzeciwsta-
wienie byt – nie byt. PŚgl(cid:266)dy PlatŚna śrezentŚwane b(cid:281)d(cid:266) w Śśar-
ciu o tezy zawarte w dialogach Sofista oraz Parmenides. Ukazane
zostanie jego inne rozumienie nie bytu ni(cid:367) u Parmenidesa, dla
którego nie byt nie istnieje. Dla Platona rozumienie nie bytu nie
jest tak radykalne. Argumenty za uznaniem (cid:338)w. TŚmasza za zwo-
lennika takiegŚ rŚzumienia negacji, śŚchŚdzić b(cid:281)d(cid:266) ze (cid:339)rednio-
wiecznegŚ dzieła De quattuor oppositis, któregŚ autŚrem śrawdo-
śŚdŚbnie był TŚmasz z Akwinu. Na śŚdstawie tegŚ dzieła zana-
lizŚwane zŚstan(cid:266) wyró(cid:367)niŚne tam cztery śrzeciwstawienia:
sśrzecznŚ(cid:339)ć, brak, śrzeciwie(cid:318)stwŚ Śraz śrzeciwie(cid:318)stwŚ relatyw-
ne. Je(cid:339)li chŚdzi Ś Ludwiga Wittgensteina, śŚtwierdzenie jego au-
tŚnŚmicznegŚ uj(cid:281)cia negacji, ukazane zostanie na podstawie tez
zawartych w Traktacie logiczno – filozoficznym. Tez wskazuj(cid:266)cych na
www.e-bookowo.pl
Tomasz Pawlik: Filozoficzne koncepcje negacji | 7
autŚnŚmiczny charakter faktów negatywnych. Nale(cid:367)y w tym
miejscu zaznaczyć, (cid:367)e ilekrŚć w tek(cid:339)cie śŚjawia si(cid:281) termin „fakt”,
jegŚ rŚzumienie śrzyjmŚwane jest wła(cid:339)nie za Wittgensteinem.
W rŚzdziale trzecim rŚzśatrywane s(cid:266) śŚgl(cid:266)dy filŚzŚfów, którzy
traktŚwali negacj(cid:281) jakŚ cŚ(cid:339) nieautŚnŚmicznegŚ. PŚdŚbnie jak w
rŚzdziale drugim, na śŚcz(cid:266)tku znajduje si(cid:281) kilka uwag na temat
rozumienia nieautŚnŚmicznegŚ negacji, śŚ czym śŚkrótce śre-
zentŚwane s(cid:266) śŚgl(cid:266)dy: Kazimierza TwardŚwskiegŚ, Bertranda
Russela oraz Henri Bergsona. W przypadku Twardowskiego, do
uargumentŚwania jegŚ śrzynale(cid:367)nŚ(cid:339)ci dŚ gruśy filŚzŚfów uzna-
j(cid:266)cych nieautŚnŚmiczne rŚzumienie negacji wykŚrzystan(cid:266) b(cid:281)d(cid:266)
jegŚ śŚgl(cid:266)dy zawarte w jegŚ Wybranych pismach filozoficznych. Wska-
zanie, (cid:367)e śrzedstawienia bezśrzedmiŚtŚwe s(cid:266) nie mŚ(cid:367)liwe. Trzo-
nem analiz w śrzyśadku Russella b(cid:281)dzie ksi(cid:266)(cid:367)ka Inquiry into Me-
aning and Truth, w której najśełniej prezentuje swoje stanowisko w
kwestii negacji. Wa(cid:367)n(cid:266) kwesti(cid:266) b(cid:281)dzie Śmówienie jegŚ hierarchii
j(cid:281)zyka, zgŚdnie z któr(cid:266) negacja nigdy nie wyst(cid:281)śuje w j(cid:281)zyku
śierwszegŚ rz(cid:281)du. Ona ŚdnŚsi si(cid:281) dŚ niegŚ zawsze z j(cid:281)zyka wy(cid:367)-
szego szczebla. W przypadku Bergsona kŚrzystać b(cid:281)d(cid:281) z tez za-
wartych w EwŚlucji twórczej a tak(cid:367)e analizy jegŚ śŚgl(cid:266)dów, jakie
śrześrŚwadził Władysław Stró(cid:367)ewski w artykule Z historii proble-
matyki negacji, cz.2: Ontologiczna problematyka u Jana Szkota Eriugeny
i H. Bergsona. Dla BergsŚna s(cid:266)d negatywny nie jest zwykłym śrze-
ciwie(cid:318)stwem s(cid:266)du twierdz(cid:266)cegŚ, Śn jest sadem Ś tym s(cid:266)dzie,
z czegŚ nale(cid:367)y wniŚskŚwać, (cid:367)e s(cid:266)dy śrzecz(cid:266)ce nie istniej(cid:266) samo-
dzielnie, gdyby tak byłŚ Śdnosić musiałyby si(cid:281) dŚ rzeczy a nie
s(cid:266)dów. PŚ ukazaniu tych dwóch śrzeciwnych sśŚsŚbów śŚjmo-
wania negacji, w rozdziale czwartym śrezentŚwane s(cid:266) śŚgl(cid:266)dy na
t(cid:266) śrŚblematyk(cid:281) GŚttlŚba Frege. Celem tegŚ rŚzdziału jest śróba
www.e-bookowo.pl
Tomasz Pawlik: Filozoficzne koncepcje negacji | 8
udzielenia ŚdśŚwiedzi na śytanie, dŚ której gruśy nale(cid:367)y śrzyśo-
rz(cid:266)dkŚwać śŚgl(cid:266)dy FregegŚ, czy dŚ zwŚlenników autŚnŚmiczne-
go rozumienia negacji, czy te(cid:367) nieautŚnŚmicznegŚ, a być mŚ(cid:367)e
jest tŚ całkiem nŚwe rŚzumienie negacji. DlaczegŚ analizŚwać
śŚgl(cid:266)dy FregegŚ a nie jakiegŚ(cid:339) innego filozofa? Frege, jako jedyny
znany autŚrŚwi niniejszej śracy my(cid:339)liciel, naśisał krótki artykuł
śŚ(cid:339)wi(cid:281)cŚny śrŚblemŚwi negacji Die Verneneinung. Eine Logische
Untersuchung w śŚlskim tłumaczeniu Negacja. Badanie logiczne.
W zakŚ(cid:318)czeniu kre(cid:339)l(cid:281) kilka uwag śŚdsumŚwuj(cid:266)cych całŚ(cid:339)ć śrze-
prowadzonych analiz.
www.e-bookowo.pl
Tomasz Pawlik: Filozoficzne koncepcje negacji | 9
ROZDZIAŁ 1
SĄD I JEGO ZAPRZECZ E N I E. PRÓBA UPORZĄDK O -
W A N I A P R O B L EM A T Y K I
RŚzwa(cid:367)ania dŚtycz(cid:266)ce s(cid:266)du i jegŚ zaśrzeczenia, rŚzśŚcz(cid:266)ć na-
le(cid:367)y Śd wyja(cid:339)nienia i śrzybli(cid:367)enia czytelnikŚwi śŚdstawowych
terminów charakterystycznych dla tegŚ tematu, takich jak: zdanie,
nazwa, s(cid:266)d, negacja. W śierwszej cz(cid:281)(cid:339)ci rŚzśatrzone zostanie
śŚj(cid:281)cie s(cid:266)du i terminów z nim śŚwi(cid:266)zanych. Druga cz(cid:281)(cid:339)ć tegŚ
rŚzdziału śŚ(cid:339)wi(cid:281)cŚna b(cid:281)dzie śŚj(cid:281)ciu negacji. Jej mŚtywem śrze-
wŚdnim b(cid:281)dzie śróba zdefiniŚwania tegŚ śŚj(cid:281)cia, Śraz wyró(cid:367)nie-
nie ró(cid:367)nych rŚdzajów negacji. RŚzdział ten ma za zadanie wpro-
wadzić czytelnika w Śgóln(cid:266) tematyk(cid:281) niniejszej śracy.
1 . 1 POJĘCIE SĄDU
Wyra(cid:365)ny zwrŚt w strŚn(cid:281) j(cid:281)zyka, a zarazem i terminów z nim
zwi(cid:266)zanych, śrzyśada na Śkres dŚminacji ruchu sŚfistycznego,
którzy uczyli umiej(cid:281)tnegŚ wykŚrzystywania j(cid:281)zyka. W czasie roz-
kwitu my(cid:339)li sŚfistów istniały dwie śrzeciwne kŚnceścje, tłuma-
cz(cid:266)ce genez(cid:281) j(cid:281)zyka. Pierwsza z nich głŚsiła, (cid:367)e słŚwa miały być
www.e-bookowo.pl
Tomasz Pawlik: Filozoficzne koncepcje negacji | 10
wytwŚrami natury (…) według drugiej śŚwstawały na mŚcy umŚwy1
. Sofi-
(cid:339)ci byli reśrezentantami drugiej z śrzytŚczŚnych koncepcji. Skoro
słŚwa śŚwstaj(cid:266) na mŚcy umŚwy, kŚnwencji, w Śdniesieniu dŚ
s(cid:266)dów śrzestaje ŚbŚwi(cid:266)zywać kryterium śrawdziwŚ(cid:339)ci Śraz
ŚbiektywnŚ(cid:339)ci. Wyra(cid:365)nie tŚ widać w śrzyśadku filŚzŚfii PrŚtago-
rasa i jego zasady homo – mensura, śŚśrzez któr(cid:266) chciał zaśrzeczyć, (cid:367)e
istnieje jakie(cid:339) absŚlutne kryterium, które śŚzwalałŚby Śdró(cid:367)nić byt Śd nie –
bytu, śrawd(cid:281) Śd fałszu i w Śgóle wszystkie warto(cid:339)ci: kryterium jest jedynie
2. Przedłu(cid:367)eniem tej
wzgl(cid:281)dne i jest nim człŚwiek, jednŚstkŚwy człowiek
zasady byłŚ twierdzenie Ś równŚ silnŚ(cid:339)ci s(cid:266)dów, zgŚdnie z któ-
rym sśŚ(cid:339)ród śary sśrzecznych s(cid:266)dów Ś tym, który z nich zŚstanie
uznany, decyduje kŚrzy(cid:339)ć z jegŚ śrzyj(cid:281)cia. Jak widać u sŚfistów
śrzewa(cid:367)a subiektywnŚ(cid:339)ć, wszystkŚ ma charakter umŚwy. Prze-
ciwnikiem sŚfistów był PlatŚn, który był zagŚrzałym zwŚlenni-
kiem kŚnceścji mówi(cid:266)cej, (cid:367)e słŚwa tŚ niezmienne wytwŚry natu-
ry. ZgŚdnie z jegŚ śrzekŚnaniem, ka(cid:367)de słŚwŚ śŚsiada z góry
nadane mu znaczenie, b(cid:281)d(cid:266)ce ŚdśŚwiednikiem rzeczy śŚstrzega-
nych zmysłŚwŚ. Takie rŚzumienie słów, wi(cid:266)załŚ si(cid:281) z wyśraco-
wan(cid:266) śrzez PlatŚna teŚri(cid:266) idei. GłŚsiła Śna, (cid:367)e wszystkie rzeczy
(cid:339)wiata zmysłŚwegŚ śŚsiadaj(cid:266) swŚje
idealne ŚdwzŚrŚwanie
w (cid:339)wiecie idei. Dla PlatŚna ka(cid:367)de słŚwŚ cŚ(cid:339) znaczy, Ś ile Śdwzo-
rowuje prawdziw(cid:266) rzeczywistŚ(cid:339)ć, czyli Ś ile jest Śdbiciem idei.
JegŚ stanŚwiskŚ mŚ(cid:367)na Śkre(cid:339)lić jakŚ ŚntŚlŚgiczne. Najwi(cid:281)cej na
temat s(cid:266)du w starŚ(cid:367)ytnŚ(cid:339)ci naśisał ArystŚteles w Hermeneutyce.
RŚzśatruj(cid:266)c śŚdstawŚwe elementy zdania jak i same zdanie, we-
1 Arystoteles: Dzieła wszystkie. TŚm.1 Tłum. K. Le(cid:339)niak. Warszawa. 2003. s.
66.
2 G. Reale: HistŚria filŚzŚfii starŚ(cid:367)ytnej. TŚm 1. Tłum. E IwŚ Zieli(cid:318)ski. Lub-
lin.2005. s. 248.
www.e-bookowo.pl
Tomasz Pawlik: Filozoficzne koncepcje negacji | 11
dług Stagiryty, najśierw trzeba ustalić, czym jest nazwa i czym słŚwo,
nast(cid:281)śnie czym jest śrzeczenie i twierdzenie, zdanie i wyśŚwied(cid:365)3
. Był Śn
śrzeciwnikiem rŚzumienia słów jakŚ wytwŚrów natury. Dla niegŚ
znaczenie nie mŚ(cid:367)e być ustalane w sśŚsób stały, nie śŚdlegaj(cid:266)cy
zmianie i śrzyśisane dŚ kŚnkretnegŚ słŚwa. DlategŚ znaczenie
słów jest wynikiem umŚwy. Zdaniem ArystŚtelesa słowom nie
mŚ(cid:367)na śrzyśisywać śrawdziwŚ(cid:339)ci ani fałszywŚ(cid:339)ci, tak jak ma tŚ
miejsce w śrzyśadku zda(cid:318). Przyj(cid:281)cie takiej genezy terminu „sło-
wŚ” jest zwi(cid:266)zane z Śdrzuceniem śrzez ArystŚtelesa ślatŚ(cid:318)skiej
teŚrii idei. JegŚ stanŚwiskŚ w tej kwestii mŚ(cid:367)na Śkre(cid:339)lić jakŚ se-
mantyczne, zgodnie z nim, znaki mŚ(cid:367)na ustalać dŚwŚlnie, ale ich zna-
czenie musi być (cid:339)ci(cid:339)le Śkre(cid:339)lŚne. DŚkładne Śkre(cid:339)lenie znaczenia słów jest
warunkiem niezb(cid:281)dnym śŚwodzenia w dialektycznych sporach
. PŚj(cid:281)cie
„słŚwŚ” w Hermeneutyce jest definiŚwane w nast(cid:281)śuj(cid:266)cy sśŚsób,
jest tŚ d(cid:365)wi(cid:281)k, który ma równie(cid:367) Śdniesienie czasŚwe, któregŚ (cid:367)adna cz(cid:281)(cid:339)ć
Śddzielnie nic nie znaczy i jest zawsze znakiem rzeczy mówi(cid:266)cych cŚ(cid:339) Ś
czym(cid:339) innym5
. ZgŚdnie z t(cid:266) definicj(cid:266), śrzez słŚwa rŚzumie si(cid:281) takie
zwrŚty jak: jest bŚgaty, ma sukienk(cid:281) itś. TŚ cŚ Śdró(cid:367)nia je Śd
nazw: bogactwo, sukienka, to odniesienie czasŚwe. U(cid:367)ywaj(cid:266)c
słów, jak w śŚwy(cid:367)szym śrzykładzie, stwierdzam, (cid:367)e dana sytuacja
zachodzi obecnie, teraz. Warto w tym miejscu zaznaczyć, (cid:367)e słŚwa
same w sŚbie s(cid:266) nazwami i cŚ(cid:339) znacz(cid:266) ( mówi(cid:266)cy zatrzymuje sw(cid:266) my(cid:339)l, a
słuchaj(cid:266)cy czeka sśŚkŚjnie), ale jeszcze nie Śznaczaj(cid:266), (cid:367)e cŚ(cid:339) jest czy nie
6. Przyśatrzmy si(cid:281) tej kwestii na śrzykładzie: gdy mówi(cid:281) „jest
jest
bŚgaty”, ŚdnŚsz(cid:281) tŚ dŚ kŚnkretnej ŚsŚby w Śkre(cid:339)lŚnym czasie,
4
3 Arystoteles: Dzieła wszystkie… s.69.
4 Ibidem. s.67.
5 Ibidem. s. 70.
6 Ibidem. s.70.
www.e-bookowo.pl
Pobierz darmowy fragment (pdf)
