Książka rekomendowana do studiowania przedmiotów: finanse międzynarodowe, rozliczenia międzynarodowe, międzynarodowe stosunki gospodarcze, wykładanych na kierunkach ekonomicznych różnego typu uczelni wyższych. Publikacja jest napisana w sposób przystępny i może być wykorzystywana zarówno na pierwszym, jak i na drugim stopniu studiów wyższych. Ważną jej cechą jest połączenie wiedzy teoretycznej i praktycznej oraz zagadnień uniwersalnych finansów międzynarodowych i polskiej specyfiki w tym zakresie. W sposób syntetyczny przedstawiono w tym opracowaniu aspekty funkcjonowania pieniądza w skali międzynarodowej, zarówno w ujęciu makro-, jak i mikroekonomicznym.
Recenzowana książka odpowiada na wyzwania współczesności. Dobrze służy praktyce gospodarczej i wzbogaca wiedzę na temat integrującego się rynku finansowego. Opisano w niej aktualne zagadnienia gospodarki globalnej, ale też i polskiej, a także aktualne problemy przedsiębiorstw działających na rynkach zagranicznych. Prezentuje dynamicznie rozwijający się rynek finansowy. Książka spełnia te wymagania, które stawiane są przed nauką i praktyką gospodarczą – łączy teorię z praktyką z korzyścią dla Czytelnika. Treść i przesłanie książki odpowiada stwierdzeniu anonimowego Autora, które określa zadania dla nauki: „Teoria naukowa może i powinna być powiązana z doświadczeniami, jakie niesie praktyka. Praktyka powinna wzbogacać teorię, a dorobek teorii może służyć doskonaleniu praktyki. Tak się dzieje, kiedy teoria jest transferowana do praktyki, a praktyka adoptuje i korzysta z osiągnięć teorii”.
Prof. dr hab. Helena Żukowska
Wydział Ekonomiczny UMCS w Lublinie
Darmowy fragment publikacji:
KosztowniakMisztal:KosztowniakMisztal 3/11/09 12:08 PM Page 1
K sià˝ ka re ko men do wa na do stu dio wa nia przed mio tów: fi nan se mi´ dzy na ro do we,
roz li cze nia mi´ dzy na ro do we, mi´ dzy na ro do we sto sun ki go spo dar cze, wy k∏a da nych na kie -
run kach eko no micz nych ró˝ ne go ty pu uczel ni wy˝ szych. Pu bli ka cja jest na pi sa na w spo sób
przy st´p ny i mo ˝e byç wy ko rzy sty wa na za rów no na pierw szym, jak i na dru gim stop niu
stu diów wy˝ szych. Wa˝ nà jej ce chà jest po ∏à cze nie wie dzy teo re tycz nej i prak tycz nej oraz
za gad nieƒ uni wer sal nych fi nan sów mi´ dzy na ro do wych i pol skiej spe cy fi ki w tym za kre sie.
W spo sób syn te tycz ny przed sta wio no w tym opra co wa niu aspek ty funk cjo no wa nia pie nià dza
w ska li mi´ dzy na ro do wej, za rów no w uj´ ciu ma kro -, jak i mi kro eko no micz nym.
Re cen zo wa na ksià˝ ka od po wia da na wy zwa nia wspó∏ cze sno Êci. Do brze s∏u ˝y prak ty ce go spo dar -
czej i wzbo ga ca wie dz´ na te mat in te gru jà ce go si´ ryn ku fi nan so we go. Opi sa no w niej ak tu al ne
za gad nie nia go spo dar ki glo bal nej, ale te˝ i pol skiej, a tak ˝e ak tu al ne pro ble my przed si´ biorstw
dzia ∏a jà cych na ryn kach za gra nicz nych. Pre zen tu je dy na micz nie roz wi ja jà cy si´ ry nek fi nan so wy.
Ksià˝ ka spe∏ nia te wy ma ga nia, któ re sta wia ne sà przed na ukà i prak ty kà go spo dar czà – ∏à czy
teo ri´ z prak ty kà z ko rzy Êcià dla Czy tel ni ka. TreÊç i prze s∏a nie ksià˝ ki od po wia da stwier dze niu
ano ni mo we go Au to ra, któ re okre Êla za da nia dla na uki: „Te oria na uko wa mo ˝e i po win na byç
po wià za na z do Êwiad cze nia mi, ja kie nie sie prak ty ka. Prak ty ka po win na wzbo ga caç teo ri´, a do -
ro bek teo rii mo ˝e s∏u ˝yç do sko na le niu prak ty ki. Tak si´ dzie je, kie dy teo ria jest trans fe ro wa na
do prak ty ki, a prak ty ka ad op tu je i ko rzy sta z osià gni´ç teo rii”.
Prof. dr hab. He le na ˚u kow ska
Wy dzia∏ Eko no micz ny UMCS w Lu bli nie
Dr Ane ta Kosz tow niak – ad iunkt w Ka te drze Po li ty ki Eko no micz nej i Ban ko wo Êci Wy dzia ∏u
Eko no micz ne go Po li tech ni ki Ra dom skiej. Spe cja li zu je si´ fi nan sach mi´ dzy na ro do wych, ze szcze -
gól nym uwzgl´d nie niem za d∏u ˝e nia za gra nicz ne go oraz wzro stu go spo dar cze go.
Dr Piotr Misz tal – ad iunkt w Ka te drze Mi´ dzy na ro do wych Sto sun ków Go spo dar czych i In te gra cji
Re gio nal nej Wy dzia ∏u Eko no micz ne go Po li tech ni ki Ra dom skiej. Je go za in te re so wa nia na uko we
kon cen tru jà si´ w ob sza rze eko no mii mi´ dzy na ro do wej, a w szcze gól no Êci wo kó∏ pro ble ma ty ki
prze no sze nia zmian kur so wych na ce ny w han dlu za gra nicz nym.
Dr Ire ne usz Pszczó∏ ka – ad iunkt w Ka te drze Po li ty ki Eko no micz nej i Ban ko wo Êci Wy dzia ∏u Eko -
no micz ne go Po li tech ni ki Ra dom skiej. Spe cja li sta od ryn ków fi nan so wych, in te gra cji mo ne tar nej
oraz roz li czeƒ mi´ dzy na ro do wych.
Dr An na Sze là gow ska – ad iunkt w Ka te drze Po li ty ki Eko no micz nej i Ban ko wo Êci Wy dzia ∏u
Eko no micz ne go Po li tech ni ki Ra dom skiej. Au tor ka licz nych pu bli ka cji z za kre su fi nan sów i ban ko -
wo Êci. Re dak tor i wspó∏ re dak tor wie lu ksià ˝ek o te ma ty ce ryn ków fi nan so wych. Spe cja li zu je si´
w fi nan so wa niu spo ∏ecz ne go bu dow nic twa miesz ka nio we go.
www.sklep.beck.pl
e-mail: dz.handlowy@beck.pl
http://www.beck.pl
tel. 022 31 12 222, fax 022 33 77 601
Cena 49 z∏
A
.
K
o
s
z
t
o
w
n
i
a
k
,
P.
M
i
s
z
t
a
l
,
I
.
P
s
z
c
z
ó
∏
k
a
,
A
.
S
z
e
l
à
g
o
w
s
k
a
i
F
n
a
n
s
e
i
r
o
z
l
i
c
z
e
n
i
a
m
i
´
d
z
y
n
a
r
o
d
o
w
e
Aneta Kosztowniak, Piotr Misztal,
Ireneusz Pszczó∏ka, Anna Szelàgowska
Finanse
i rozliczenia
mi´dzynarodowe
E
S
N
A
N
I
F
strKosztowniak:strKosztowniak 3/11/09 12:11 PM Page 1
Finanse
i rozliczenia
mi´dzynarodowe
strKosztowniak:strKosztowniak 3/11/09 12:11 PM Page 2
E Autorzy:
Aneta Kosztowniak 5, 8, 9, 10
Piotr Misztal 1, 2, 4, 11
Ireneusz Pszczó∏ka 3, 6, 7
Anna Szelàgowska 12, 13, 14
S
N
A
N
I
F
strKosztowniak:strKosztowniak 3/11/09 12:11 PM Page 3
Aneta Kosztowniak, Piotr Misztal,
Ireneusz Pszczó∏ka, Anna Szelàgowska
Finanse
i rozliczenia
mi´dzynarodowe
Wydawnictwo C.H. Beck
Warszawa 2009
Wydawca: Dorota Ostrowska-Furmanek
Redakcja merytoryczna: Alicja Chrabąszcz-Kusiak
Recenzent: prof. dr hab. Helena Żukowska
Projekt okładki i stron tytułowych: GRAFOS
Ilustracja na okładce: Webking/iStockphoto.com
Seria: Finanse
Podseria: Finanse międzynarodowe
© Wydawnictwo C.H. Beck 2009
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.,
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: IDENTIA Michał Majchrzak
Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa
ISBN 978-83-255-1102-9
Spis treści
Wstęp ........................................................................................................................
CZĘŚĆ I. Finanse międzynarodowe ........................................................................
1. Kursy walut i transakcje na rynku walutowym (Piotr Misztal) ........................
1.1. Istota i rodzaje kursów walutowych .............................................................
1.2. Przyczyny zmian kursów walutowych ..........................................................
1.3. Ekonomiczne skutki zmian kursów walutowych ..........................................
1.4. Rynek walutowy i jego struktura .................................................................
1.5. Transakcje na rynku walutowym .................................................................
1.5.1. Transakcje arbitrażowe ......................................................................
1.5.2. Transakcje spekulacyjne .....................................................................
1.5.3. Transakcje zabezpieczające (hedgingowe) .........................................
1.6. Rynek walutowy w Polsce ............................................................................
2. Podstawowe teorie kształtowania się kursu walutowego (Piotr Misztal) ........
2.1. Teoria parytetu siły nabywczej .....................................................................
2.2. Pokryty i niepokryty parytet stóp procentowych ..........................................
2.3. Model Mundella–Fleminga ..........................................................................
2.4. Efekt Balassy–Samuelsona ...........................................................................
2.5. Efekt Fishera ................................................................................................
2.6. Teoria oczekiwań (hipoteza neutralności) ...................................................
2.7. Międzynarodowy efekt Fishera ....................................................................
2.8. Teoria elastycznościowa ...............................................................................
2.9. Teoria bilansu płatniczego ...........................................................................
2.10. Teorie zasobowe .........................................................................................
2.10.1. Teorie monetarne ...........................................................................
2.10.2. Teoria portfolio ...............................................................................
3. Wymienialność walut (Ireneusz Pszczółka) .........................................................
3.1. Pojęcie wymienialności walut ......................................................................
3.2. Rodzaje wymienialności walut .....................................................................
3.3. Warunki istnienia wymienialności walut .....................................................
3.4. Liberalizacja przepływu kapitału w integrującej się Europie ........................
3.5. Polskie prawo dewizowe i wymienialność złotego w okresie
transformacji ...............................................................................................
9
13
15
15
17
19
25
27
27
29
30
32
34
36
39
41
43
45
45
47
49
49
51
52
56
58
58
59
61
62
65
5
Spis treści
4. Systemy kursów walutowych (Piotr Misztal) .....................................................
4.1. Pojęcie i rodzaje systemów kursowych .........................................................
4.2. Czynniki determinujące wybór reżimu kursowego .......................................
4.3. Skuteczność polityki dostosowawczej w systemie kursu stałego
i płynnego ....................................................................................................
4.3.1. Skuteczność polityki fiskalnej i monetarnej w systemie kursu
stałego ...............................................................................................
4.3.2. Skuteczność polityki fiskalnej i monetarnej w systemie kursu
71
71
78
79
79
84
płynnego ............................................................................................
86
4.4. Wady i zalety kursów stałych i płynnych ......................................................
91
4.5. Ewolucja systemu kursowego w Polsce w okresie transformacji ..................
5. Rachunek dochodu narodowego i bilans płatniczy (Aneta Kosztowniak) ........
97
97
5.1. Rachunek dochodu narodowego ..................................................................
5.1.1. Rachunek dochodu narodowego w gospodarce zamkniętej ...............
99
5.1.2. Rachunek dochodu narodowego w gospodarce otwartej ................... 101
5.2. Istota bilansu płatniczego ............................................................................ 103
5.2.1. Struktura bilansu płatniczego ............................................................ 105
5.2.2. Równowaga i nierównowaga bilansu płatniczego .............................. 108
5.3. Czynniki determinujące sytuację w bilansie płatniczym .............................. 110
5.3.1. Czynniki krótkookresowe ................................................................... 110
5.3.2. Czynniki długookresowe .................................................................... 111
5.4. Skutki nierównowagi bilansu płatniczego .................................................... 113
5.5. Mechanizmy równoważenia bilansu płatniczego ......................................... 115
5.5.1. Automatyczne mechanizmy przywracające równowagę
w bilansie płatniczym ........................................................................ 115
5.5.2. Polityka dostosowawcza państwa ...................................................... 121
5.6. Bilans płatniczy w Polsce w okresie transformacji ....................................... 123
6. Międzynarodowy system walutowy (Ireneusz Pszczółka) .................................. 130
6.1. Pojęcie międzynarodowego systemu walutowego ........................................ 130
6.2. Geneza i ewolucja międzynarodowego systemu walutowego ...................... 131
6.2.1. System waluty złotej .......................................................................... 131
6.2.2. System waluty sztabowo-złotej .......................................................... 132
6.2.3. System z Breton Woods (system waluty dewizowo-złotej) ................. 133
6.2.4. System wielodewizowy ...................................................................... 135
6.3. Waluty międzynarodowe ............................................................................. 137
6.3.1. Funkcje pieniądza międzynarodowego .............................................. 137
6.3.2. Zarys historii walut międzynarodowych ............................................ 139
6.4. Europejski System Walutowy jako przejaw integracji monetarnej
w Europie .................................................................................................... 145
6.4.1. Geneza ESW ...................................................................................... 150
6.4.2. Elementy ESW ................................................................................... 151
6.4.3. Proces tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej w Europie .............. 154
6.4.4. Warunki przystąpienia do UGW ......................................................... 159
6.4.5. Perspektywy dalszej integracji monetarnej w Europie ........................ 162
7. Międzynarodowy rynek walutowy (Ireneusz Pszczółka) .................................... 174
7.1. Międzynarodowe centra finansowe ............................................................. 174
7.1.1. Londyn ............................................................................................... 174
7.1.2. Azjatyckie centra finansowe ............................................................... 176
7.1.3. Nowy Jork .......................................................................................... 176
7.1.4. Międzynarodowe centra finansowe w Unii Gospodarczej
i Walutowej ........................................................................................ 177
7.1.5. Europejskie i pozaeuropejskie oazy podatkowe ................................. 178
6
Spis treści
7.2. Geneza powstania eurorynków .................................................................... 179
7.2.1. Eurorynek pieniężny .......................................................................... 180
7.2.2. Rynek euroobligacji ............................................................................ 182
7.3. Transakcje na międzynarodowym rynku walutowym .................................. 184
7.4. Liberalizacja przepływów kapitałowych a międzynarodowe kryzysy
finansowe .................................................................................................... 188
8. Międzynarodowe i regionalne instytucje finansowe (Aneta Kosztowniak) ...... 191
8.1. Międzynarodowy Fundusz Walutowy .......................................................... 191
8.1.1. Polska w MFW ................................................................................... 200
8.2. Grupa Banku Światowego ........................................................................... 201
8.2.1. Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju .................................... 202
8.2.2. Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju ........................................ 206
8.2.3. Międzynarodowa Korporacja Finansowa ............................................ 209
8.2.4. Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycji ....................................... 210
8.2.5. Międzynarodowe Centrum ds. Rozstrzygania Sporów
Inwestycyjnych .................................................................................. 212
8.2.6. Polska a Bank Światowy .................................................................... 213
8.3. Bank Rozrachunków Międzynarodowych .................................................... 214
8.4. Regionalne banki rozwoju ........................................................................... 217
8.4.1. Międzyamerykański Bank Rozwoju .................................................... 217
8.4.2. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju .............................................. 219
8.4.3. Azjatycki Bank Rozwoju ..................................................................... 220
8.4.4. Afrykański Bank Rozwoju .................................................................. 222
8.4.5. Europejski Bank Inwestycyjny ............................................................ 223
9. Zadłużenie międzynarodowe (Aneta Kosztowniak) ........................................... 225
9.1. Istota i przyczyny powstania zadłużenia międzynarodowego ...................... 225
9.2. Kryzys zadłużenia międzynarodowego ........................................................ 233
9.2.1. Pierwsza faza kryzysu – lata 1982–1984 ........................................... 234
9.2.2. Druga faza kryzysu – lata 1985–1989 ................................................ 236
9.2.3. Trzecia faza kryzysu – po roku 1989 .................................................. 238
9.3. Sposoby rozwiązania zadłużenia międzynarodowego ................................. 240
9.4. Znaczenie międzynarodowych instytucji finansowych w rozwiązaniu
problemu zadłużenia międzynarodowego ................................................... 253
10. Ewolucja zadłużenia zagranicznego Polski w latach 1982–2007
(Aneta Kosztowniak) ............................................................................................ 270
10.1. Zadłużenie zagraniczne Polski oraz jego restrukturyzacja
w latach 1980–1994 ................................................................................... 270
10.1.1. Restrukturyzacja zadłużenia wobec Klubu Paryskiego .................... 273
10.1.2. Restrukturyzacja zadłużenia wobec Klubu Londyńskiego ............... 276
10.1.3. Restrukturyzacja zadłużenia w ramach Programu Brady’ego ......... 277
10.2. Zmiany polskiego zadłużenia zagranicznego w latach 1995–2007 ............. 279
CZĘŚĆ II. Miedzynarodowe finanse przedsiębiorstw ............................................ 289
11. Ryzyko kursowe w działalności przedsiębiorstw (Piotr Misztal) ..................... 291
11.1. Istota ryzyka kursowego ............................................................................. 291
11.2. Formy ryzyka kursowego ............................................................................ 292
11.2.1. Rzyzko przeliczeniowe ................................................................... 292
11.2.2. Ryzyko transakcyjne ....................................................................... 294
11.2.3. Ryzyko ekonomiczne ...................................................................... 295
11.3. Wybrane techniki zabezpieczające przed ryzykiem kursowym ................... 296
11.3.1. Wewnętrzne metody zabezpieczające ............................................. 296
7
Spis treści
11.3.2. Zewnętrzne metody zabezpieczania się przed ryzykiem
kursowym ...................................................................................... 302
11.4. Zabezpieczenie przed ryzykiem kursowym w praktyce ............................... 324
12. Rozliczenia w obrocie międzynarodowym (Anna Szelągowska) ....................... 331
12.1. Istota rozliczeń międzynarodowych ............................................................ 331
12.2. Rozliczenia bez udziału pieniądza .............................................................. 333
12.2.1. Kompensaty całościowe .................................................................. 335
12.2.2. Kompensaty częściowe ................................................................... 337
12.3. Rozliczenia z udziałem pieniądza ............................................................... 341
12.3.1. Nieuwarunkowane sposoby zapłaty w handlu zagranicznym ......... 341
12.3.2. Uwarunkowane sposoby zapłaty w handlu zagranicznym .............. 343
12.4. Dokumenty w rozliczeniach zagranicznych ................................................ 348
12.4.1. Dokumenty finansowe .................................................................... 349
12.4.2. Dokumenty handlowe .................................................................... 350
12.4.3. Dokumenty transportowe ............................................................... 352
12.4.4. Dokumenty ubezpieczeniowe ......................................................... 359
12.4.5. Dokumenty celne ............................................................................ 360
12.5. Gwarancje bankowe w rozliczeniach zagranicznych ................................... 363
13. Finansowanie operacji zagranicznych przedsiębiorstw
(Anna Szelągowska) ............................................................................................. 366
13.1. Krótkoterminowe techniki finansowania handlu zagranicznego ................. 366
13.1.1. Dyskonto weksli .............................................................................. 366
13.1.2. Kredyty handlowe ........................................................................... 368
13.1.3. Krótkoterminowe kredyty bankowe ................................................ 369
13.1.4. Przedpłata i zapłata częściowa ....................................................... 375
13.1.5. Faktoring ........................................................................................ 375
13.1.6. Rządowe źródła finansowania eksportu ......................................... 382
13.2. Średnio- i długoterminowe techniki finansowania handlu
zagranicznego ............................................................................................ 386
13.2.1. Długoterminowe kredyty bankowe ................................................. 388
13.2.2. Forfaiting ........................................................................................ 388
13.2.3. Finansowanie na rynku kapitałowym ............................................. 393
14. Inwestycje międzynarodowe przedsiębiorstw (Anna Szelągowska) ................. 398
14.1. Teorie i strategie bezpośrednich inwestycji zagranicznych .......................... 398
14.2. Ryzyko polityczne a decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw ......................... 414
14.3. Opodatkowanie dochodów z operacji zagranicznych ................................. 415
14.4. Raje podatkowe a działalność przedsiębiorstw międzynarodowych ........... 418
Bibliografia .............................................................................................................. 425
Indeks ..................................................................................................................... 437
8
Wstęp
Od kilkunastu lat coraz większego znaczenia w naukach ekonomicznych nabie-
ra dziedzina wiedzy, jaką są finanse międzynarodowe. Sytuacja ta jest konse-
kwencją postępujących procesów internacjonalizacji i globalizacji działalności
gospodarczej, instytucji, rynków i pieniądza.
W polskiej literaturze ekonomicznej brak jest publikacji kompleksowo ujmu-
jących stosunkowo szeroką problematykę finansów międzynarodowych i ściśle
z nią związaną kwestię rozliczeń międzynarodowych. W dostępnych opraco-
waniach prezentowane są jedynie wybrane aspekty tej tematyki, stąd istnieje
pewna luka, której nie są w stanie wyeliminować publikacje dostępne na ryn-
ku. Mamy nadzieję, że niniejsza książka pozwoli na usunięcie wspomnianej
luki i przybliży Czytelnikowi usystematyzowaną wiedzę dotyczącą międzyna-
rodowych procesów pieniężnych.
Celem opracowania jest syntetyczne przedstawienie teoretycznych i prak-
tycznych aspektów funkcjonowania pieniądza w skali międzynarodowej, zarów-
no w ujęciu makro-, jak i mikroekonomicznym. Ogólnemu celowi opracowania
podporządkowano jego układ. Praca składa się z dwóch części, podzielonych
na rozdziały analizujące poszczególne zagadnienia z teoretycznego i praktycz-
nego punktu widzenia.
Część pierwsza, dotycząca problematyki finansów międzynarodowych
w ujęciu makroekonomicznym, składa się z dziesięciu rozdziałów. W pierw-
szym rozdziale wyjaśniono podstawowe zagadnienia związane z kursami walu-
towymi i transakcjami na rynku walutowym, ze szczególnym uwzględnieniem
przyczyn i skutków zmian kursów walutowych. Na tym tle omówiono zasady
funkcjonowania rynku walutowego w Polsce. Natomiast w rozdziale drugim,
ściśle związanym tematycznie z pierwszym, zaprezentowano wybrane teorie
9
Wstęp
kursów walutowych, wyjaśniające w większym lub mniejszym stopniu zmia-
ny kursów walutowych na rynku. Rozdział trzeci dotyczy z kolei problematyki
wymienialności walut. W tym miejscu prezentowane są zarówno podstawowe
rodzaje wymienialności walut, jak również warunki istnienia tej wymienialno-
ści. W kolejnym rozdziale przedstawiono zagadnienie systemów kursów walu-
towych, ze szczególnym uwzględnieniem rodzajów tych systemów, czynników
determinujących wybór systemu kursowego oraz konsekwencji związanych
z wyborem danego systemu kursowego. Na tym tle omówiono ewolucję syste-
mu kursowego w Polsce w okresie transformacji gospodarczej. W piątym roz-
dziale dokonano próby analizy bilansu płatniczego kraju, z uwzględnieniem
struktury bilansu, czynników determinujących sytuację w bilansie płatniczym,
a także skutków nierównowagi bilansu płatniczego i mechanizmów przywra-
cania równowagi w tym bilansie. Również i w tym rozdziale odniesiono się
do praktyki, w postaci prezentacji bilansu płatniczego w Polsce w okresie trans-
formacji. W szóstym rozdziale omówiono niezwykle istotne zagadnienie, jakim
jest funkcjonowanie międzynarodowego systemu walutowego. W tym miejscu
w syntetyczny sposób przedstawiono ewolucję międzynarodowego systemu
walutowego oraz zanalizowano Europejski System Walutowy, jako przykład
regionalnego porozumienia walutowego w Europie. W następnym rozdziale
omówiono wybrane kwestie związane z funkcjonowaniem międzynarodowego
rynku walutowego. Z kolei ósmy rozdział stanowi przegląd wybranych między-
narodowych i regionalnych instytucji finansowych, determinujących stosunki
finansowe między krajami. Dziewiąty rozdział dotyczy kompleksowej anali-
zy niezwykle istotnej problematyki zadłużenia międzynarodowego. W tym
rozdziale omówiono przyczyny, przebieg i skutki kryzysu zadłużeniowego.
W ostatnim, dziesiątym rozdziale pierwszej części opracowania przedstawiono
ewolucję zadłużenia zagranicznego Polski w latach 1980–2007 oraz jego re-
strukturyzację w ramach porozumień z Klubem Paryskim i Londyńskim.
Druga część opracowania dotyczy problematyki finansów międzyna-
rodowych w ujęciu mikroekonomicznym i składa się z czterech rozdziałów.
W pierwszym z nich analizowana jest stosunkowo obszerna tematyka, jaką jest
znaczenie ryzyka kursowego w działalności przedsiębiorstw, ze szczególnym
uwzględnieniem podstawowych metod zabezpieczających przed tym ryzykiem.
Kolejny rozdział dotyczy kwestii związanych z prowadzeniem rozliczeń w ob-
rocie międzynarodowym. Zaprezentowano w tej cząści podstawowe formy roz-
liczeń międzynarodowych, dokumenty wykorzystywane w tych rozliczeniach
oraz zasady i mechanizmy zastosowania gwarancji bankowych w rozliczeniach
zagranicznych. Rozdział trzeci jest próbą analizy sposobów finansowania ope-
racji zagranicznych przedsiębiorstw. Analizowane są przy tym zarówno krótko-
10
Wstęp
terminowe, jak i długoterminowe techniki finansowania handlu zagranicznego.
Natomiast ostatni rozdział, stanowiący logiczną konsekwencję wcześniejszych
rozważań obejmuje swoim zasięgiem tematykę inwestycji międzynarodowych
przedsiębiorstw. Uwzględniono przy tym zarówno teoretyczne, jak i praktycz-
ne aspekty bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz znaczenie tzw. rajów
podatkowych dla działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw.
Niniejsza publikacja rekomendowana jest przede wszystkim studentom
uczelni ekonomicznych jako podstawowa literatura do nauki przedmiotów fi-
nanse międzynarodowe, rozliczenia międzynarodowe, międzynarodowe sto-
sunki gospodarcze. Publikację można również polecić praktykom, a zwłaszcza
menedżerom finansowym, specjalistom z dziedziny bankowości oraz kadrze
kierowniczej przedsiębiorstw handlu zagranicznego.
Autorzy
strKosztowniak:strKosztowniak 3/11/09 12:11 PM Page 4
Cz´Êç pierwsza
Finanse
mi´dzynarodowe
1 Kursy walut i transakcje
na rynku walutowym
Piotr Misztal
1.1. Istota i rodzaje kursów walutowych
Kurs walutowy (exchange rate) – to stosunek, w jakim dokonywana jest wymia-
na określonej ilości danej waluty na jednostkę innej waluty. Inaczej rzecz bio-
rąc, kurs walutowy jest to cena pieniądza jednego kraju wyrażona w pieniądzu
drugiego kraju. Kurs walutowy jest jedną z najważniejszych cen w gospodarce
światowej [Bartov, Bodnar, 1994, s. 1758].
Z uwagi na to, że kurs jest ceną, powinien bilansować popyt na waluty obce
z podażą tych walut (tab. 1.1).
W literaturze ekonomicznej wyróżnia się wiele rodzajów kursów waluto-
wych. Najczęściej jednak wymienia się kursy arbitralne, kursy stałe i kursy
zmienne.
Kurs arbitralny jest to cena pieniądza danego kraju ustalona przez od-
powiednie władze monetarne wobec pieniądza innego kraju i nieulegająca
zmianom w dłuższym okresie. Funkcjonowanie kursu arbitralnego (central-
nego) wymaga więc od narodowych władz monetarnych utrzymywania kur-
su waluty krajowej w stosunku do wybranej waluty zagranicznej lub wiązki
takich walut na stałym, niezmiennym poziomie. Ze względu na konieczność
utrzymywania kursu waluty danego kraju na stałym poziomie dokonywanie
interwencji na rynku walutowym przez odpowiednie władze monetarne jest
bardzo częste.
Kursy walutowe kształtują się na rynku walutowym pod wpływem popytu
na waluty i podaży walut obcych.
Z kolei, stały kurs walutowy może się wahać w stosunku do kursu cen-
tralnego w pewnych dopuszczalnych granicach określonych przez bank cen-
15
Piotr Misztal
Tabela 1.1. Źródła podaży walut obcych i popytu na nie
Źródła podaży walut obcych
Źródła popytu na waluty obce
Wpływy z eksportu towarów
Wydatki na import towarów
Wpływy z eksportu usług:
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
we, itp.)
usługi transportowe
wydatki w kraju podróżnych zagranicznych,
pozostałe (usługi bankowe, ubezpieczenio-
Wydatki na import usług:
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
itp.)
usługi transportowe
wydatki za granicą podróżnych krajowych
pozostałe (usługi bankowe, ubezpieczeniowe,
Odsetki otrzymane od zagranicy
Odsetki zapłacone zagranicy
Transfery z zagranicy
(cid:2)
(cid:2)
prywatne
ofi cjalne
Transfery za granicę:
(cid:2)
(cid:2)
prywatne
ofi cjalne
Kredyty otrzymane z zagranicy
Kredyty udzielone zagranicy
Napływ kapitału krótkoterminowego
Odpływ kapitału krótkoterminowego
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie i portfelowe
Inwestycje bezpośrednie i portfelowe za granicą
Spadek rezerw ofi cjalnych
Wzrost rezerw ofi cjalnych
Źródło: [Rymarczyk , 2000, s. 63–64].
tralny (na przykład ± 2 ). W tym przypadku bank centralny jest zatem
bezpośrednio zaangażowany w utrzymanie kursu rynkowego w ustalonym,
dopuszczalnym przedziale wahań [Krugman, 1992, s. 9–14]. W sytuacji gdy
popyt na zagraniczną walutę przekracza jej podaż w kraju i kurs waluty kra-
jowej obniża się do najniższego dopuszczalnego poziomu wahań, bank cen-
tralny jest zobligowany do interwencji na rynku walutowym, wykorzystując
swoje oficjalne rezerwy do zwiększenia podaży zagranicznej waluty na rynku
krajowym. W sytuacji przeciwnej, kiedy popyt na krajową walutę przewyż-
sza jej podaż, bank centralny zmuszony jest do zakupu zagranicznej waluty
za walutę krajową [Roccas, Matropasqua, 1995, s. 109].
Natomiast kurs zmienny jest determinowany przez podaż i popyt
na tę walutę, podobnie jak cena każdego innego towaru kształtująca się
na wolnym rynku [Roth, 2000, s. 78–79]. W sytuacji kiedy podaż krajowej
waluty przewyższa popyt na tę walutę, lub inaczej, gdy popyt na walutę
zagraniczną przewyższa jej podaż, kurs waluty krajowej obniża się (depre-
cjacja waluty krajowej). Z kolei, gdy popyt na walutę krajową przewyższa
16
1. Kursy walut i transakcje na rynku walutowym
jej podaż, lub inaczej, gdy podaż waluty zagranicznej przewyższa popyt
na tę walutę, mamy do czynienia z sytuacją odwrotną do powyższej, tzn. ro-
śnie kurs waluty krajowej (aprecjacja waluty krajowej) [Bowden, Bowden,
1999, s. 273–280].
W przypadku kursu zmiennego możemy mieć do czynienia z tzw. brudnym
kursem zmiennym (dirty floating) lub z czystym kursem zmiennym (clear flo-
ating). W pierwszym przypadku, przy określonych wahnięciach zmieniające-
go się kursu walutowego są podejmowane przez bank centralny pewne czyn-
ności mające na celu stabilizację kursu danej waluty. Natomiast w drugim
przypadku, bank centralny w ogóle nie interweniuje na rynku walutowym.
1.2. Przyczyny zmian kursów walutowych
Ze względu na występowanie wielu czynników wpływających na poziom kur-
su walutowego mechanizm jego ustalania jest stosunkowo skomplikowany.
Najłatwiej jest wyjaśnić ten mechanizm za pomocą rysunku 1.1.
Oczekiwania
zmian kursu
w wyniku
możliwości
zmian
wymienionych
czynników
Długookresowe tendencje
gospodarcze
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
zmiany wydajności pracy
zmiana gustów
postęp techniczny
konkurencyjność gospodarki
ryzyko
Kurs
waluty
Popyt i podaż
danej waluty
Aktualny stan gospodarki
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
zmiany PKB
zmiany cen
zmiany stopy procentowej
Spekulacje na
temat zmiany
kursów
Czynniki polityczne
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
zmiany systemowe
wydarzenia jednorazowe
stopień stabilności politycznej
Rysunek 1.1. Ustalanie poziomu kursu walutowego w systemie kursów płynnych
Źródło: [Budnikowski, 2001, s. 289].
Polityka
ekonomiczna
(cid:2)
monetarna
fi skalna
(cid:2)
(cid:2)
naukowa
(cid:2)
handlowa
inne
(cid:2)
17
Piotr Misztal
Poziom kursu walutowego jest efektem zetknięcia się na rynku walutowym
odpowiedniego popytu i odpowiedniej podaży walut. Bez względu na wiel-
kość oraz zmiany popytu i podaży walut oddziałujących na kształtowanie się
kursów walutowych, poszczególne decyzje o zakupie i sprzedaży walut zależą
przede wszystkim od aktualnego stanu gospodarki danego kraju, a w szczegól-
ności od działania trzech czynników:
zmian produktu krajowego brutto (PKB),
zmian cen,
zmian stopy procentowej.
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
Oprócz wyżej wymienionych czynników na poziom kursów walutowych
oddziałują także inne, a zwłaszcza długookresowe tendencje w gospodarce
danego kraju, prowadzona przez dany kraj polityka ekonomiczna, czynniki
polityczne, racjonalne oczekiwania co do zmiany kursów walutowych w przy-
szłości oraz oczekiwania zmian poziomu kursów walutowych o charakterze
spekulacyjnym.
Ogólnie rzecz ujmując, czynniki wpływające na poziom kursów walutowych
można podzielić na dwie grupy. Pierwszą grupę stanowią czynniki o charakte-
rze ekonomicznym, drugą natomiast czynniki o charakterze pozaekonomicz-
nym. Szczegółowy podział czynników określających poziom kursów waluto-
wych zaprezentowano w tabeli 1.2.
Tabela 1.2. Czynniki określające poziom kursów walutowych
Czynniki ekonomiczne
Czynniki pozaekonomiczne
Czynniki strukturalne
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
poziom rozwoju i struktura gospodarki
poziom konkurencyjności gospodarki
sytuacja w bilansie płatniczym
Czynniki polityczne
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
stopień stabilizacji politycznej
stopień ryzyka politycznego
szoki polityczne
Czynniki instytucjonalne
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
centralnego
stosowane rozwiązania systemowe
stopień liberalizacji rynków
stosowana polityka pieniężna, fi skalna
częstotliwość i sposoby interwencji banku
Czynniki psychologiczne
(cid:2)
(cid:2)
oczekiwania społeczeństwa
poziom ryzyka fi nansowego
intensywność i struktura przemian
Czynniki techniczne
(cid:2)
technicznych
(cid:2)
funkcjonowania rynków
poziom rozwoju zaplecza technicznego
Czynniki koniunkturalne
(cid:2)
stopa wzrostu PKB
(cid:2)
stopa infl acji
zmiany stóp procentowych
(cid:2)
Źródło: [Bożyk, Misala, Puławski, 1999, s. 325].
18
1. Kursy walut i transakcje na rynku walutowym
Zgodnie z powyższym do czynników ekonomicznych zalicza się czynni-
ki strukturalne, techniczne oraz koniunkturalne. Natomiast do czynników
pozaekonomicznych zalicza się czynniki polityczne, instytucjonalne oraz
psychologiczne.
1.3. Ekonomiczne skutki zmian kursów walutowych
Zmiany kursów walutowych mają istotne skutki z makroekonomicznego punk-
tu widzenia. Deprecjacja waluty krajowej rodzi bezpośrednie i pośrednie skutki
dla gospodarki, jako całości. Skutki bezpośrednie deprecjacji to wzrost cen im-
portowanych półproduktów wykorzystywanych do produkcji krajowej, jak też
wzrost cen importowanych wyrobów gotowych. Natomiast skutki pośrednie
to wzrost krajowego popytu na towary substytucyjne w stosunku do importo-
wanych oraz wzrost popytu zagranicznego na towary eksportowane. W efekcie
wszystkie wymienione powyżej skutki deprecjacji prowadzą do ogólnego wzro-
stu poziomu cen w kraju (por. rys. 1.2).
Odmienne skutki w stosunku do omówionych wynikają z aprecjacji wa-
luty krajowej w stosunku do walut zagranicznych. Aprecjacja waluty krajo-
wej (podobnie jak deprecjacja) również prowadzi do pojawienia się bezpo-
średnich i pośrednich skutków dla gospodarki. Skutki bezpośrednie aprecjacji
to spadek cen importowanych półproduktów wykorzystywanych do produkcji
krajowej oraz spadek cen importowanych wyrobów gotowych. Z kolei skut-
ki pośrednie aprecjacji to spadek krajowego popytu na towary substytucyjne
w stosunku do importowanych oraz spadek popytu zagranicznego na towary
eksportowane. W konsekwencji, skutki pośrednie i bezpośrednie aprecjacji
waluty krajowej prowadzą do ogólnego spadku poziomu cen w kraju (por.
rys. 1.3).
Im większy jest zatem udział towarów importowanych wykorzystywanych
przez przedsiębiorstwa w procesie produkcji, tym większy jest wpływ zmian
kursowych na ceny wyrobów gotowych. Ponadto, im większy udział towarów
importowanych uwzględnianych przy konstrukcji wskaźnika cen konsump-
cyjnych (CPI), tym większy wpływ zmian kursu walutowego na poziom cen
konsumpcyjnych [Garcia, Restrepo, 2001, s. 1–2]. Wpływ zmian kursowych
na ogólny poziom cen konsumpcyjnych jest również tym większy, im większe
są cenowe elastyczności popytu krajowego na import i popytu zagranicznego
na towary eksportowane przez dany kraj oraz im większy jest stopień substytu-
cji między towarami krajowymi i importowanymi.
19
Pobierz darmowy fragment (pdf)
