Darmowy fragment publikacji:
Alicja Winnicka-Popczyk – Uniwersytet Łódzki, Wydział Zarządzania,
Katedra Finansów i Strategii Przedsiębiorstwa, 90-237 Łódź, ul. Matejki 22/26
RECENZENT
Krzysztof Wach
REDAKTOR INICJUJĄCY
Monika Borowczyk
REDAKCJA
Aleksandra Urzędowska
SKŁAD I ŁAMANIE
AGENT PR
KOREKTA TECHNICZNA
Leonora Wojciechowska
PROJEKT OKŁADKI
Stämp(cid:30)i Polska Sp. z o.o.
Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Shutterstock.com
© Copyright by Alicja Winnicka-Popczyk, Łódź 2016
© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2016
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie I. W.07455.16.0.M
Ark. wyd. 16,0; ark. druk. 17,25
ISBN 978-83-8088-556-1
e-ISBN 978-83-8088-563-9
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
tel. (42) 665 58 63
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
Spis treści
Wstęp
Rozdział 1
Przedsiębiorstwa rodzinne na współczesnym etapie rozwoju
gospodarki rynkowej
1.1. Znaczenie firm rodzinnych w gospodarce i społeczeństwie
1.2. Definicje i różnorodność firm rodzinnych
1.3. Kluczowe czynniki rozwoju przedsiębiorstw rodzinnych
1.3.1. Planowanie i przeprowadzenie sukcesji władzy i własności
1.3.2. Optymalizacja struktury źródeł finansowania
1.3.3. Profesjonalizacja zarządzania
1.3.4. Pokonywanie skutków konfliktów rodzinnych
1.4. Przyczyny niepowodzeń oraz bariery rozwoju przedsiębiorstw rodzinnych
1.5. Przewaga konkurencyjna firm rodzinnych nad ich nierodzinnymi odpowiednikami
– źródła i przejawy zjawiska
1.5.1. Specyficzne cechy przedsiębiorstw rodzinnych jako źródło przewagi
1.5.2. Przewaga konkurencyjna publicznych firm rodzinnych
1.5.3. Przewaga konkurencyjna prywatnych firm rodzinnych
Rozdział 2
Inwestycje firm rodzinnych w innowacje w warunkach gospodarki
aspirującej do miana opartej na wiedzy
2.1. Istota i cechy gospodarki opartej na wiedzy
2.2. Innowacyjność przedsiębiorstw rodzinnych
2.3. Uwarunkowania aktywności innowacyjnej w firmach rodzinnych
2.3.1. Wpływ własności rodzinnej oraz struktura nadzoru rodzinnego
2.3.2. Oddziaływanie czynników kulturowych
2.3.3. Wpływ sektora działania
2.4. Przykłady innowacyjności polskich firm rodzinnych
2.4.1. Innowacje w firmie rodzinnej sektora tradycyjnego
2.4.2. Innowacje w firmie rodzinnej sektora wysokich technologii
Rozdział 3
Specyfika finansowania firm rodzinnych
3.1. Finanse firm rodzinnych w świetle dotychczasowych badań
3.2. Logika finansowana firm rodzinnych i jej konsekwencje
3.3. Determinanty finansowania rozwoju firm rodzinnych
9
13
14
17
22
22
25
25
33
35
38
38
41
45
51
51
56
61
62
70
71
72
72
74
75
76
83
85
3.4.1.1. Zastosowanie środków własnych oraz finansowania dłużnego
3.4.1.2. Znaczenie finansowania kapitałowego
3.4.1.3. Firmy rodzinne na publicznym rynku kapitałowym (GPW S.A.,
3.4.1.4. Firmy rodzinne na prywatnym rynku kapitałowym (Private Equity/
NewConnect)
/Venture Capital)
3.5. Bariery finansowania innowacji w dojrzałych firmach rodzinnych
(z dotychczasowych badań autorki)
3.6. Finansowanie innowacji w firmach rodzinnych „Diamenty Forbesa 2014”
– wprowadzenie do badań ankietowych firm z listy „Diamenty Forbesa 2016”
(z dotychczasowych badań autorki)
Rozdział 4
Finansowanie aktywności innowacyjnej w firmach rodzinnych z listy
„Diamenty Forbesa 2016” – raport z badań własnych
4.1. Koncepcja badań empirycznych
4.1.1. Cel i zakres badań
4.1.2. Dobór i charakterystyka zmiennych badawczych
4.2. Populacja badanych przedsiębiorstw – opis i uzasadnienie wyboru
4.3. Problemy badawcze i hipotezy
4.4. Metoda i przebieg badań
4.5. Trudności zaobserwowane w trakcie realizacji badań
4.6. Wyniki badań
4.6.1. Statystyczna charakterystyka badanych firm
4.6.2. Informacje o liderze firmy i innowacjach wdrażanych przez podmiot
4.6.3. Informacje o finansowaniu innowacji. Modele zależności dla finansowania
87
88
89
92
97
97
98
100
102
121
130
141
147
147
147
148
150
152
152
153
154
154
157
166
175
176
176
182
6
Spis treści
3.3.1. Koncentracja własności w rękach rodziny
3.3.2. Stopień profesjonalizacji zarządzania
3.3.3. Cechy demograficzne właścicieli i zarządzających
3.3.4. Forma organizacyjno-prawna przedsiębiorstwa
3.4. Finansowanie innowacji w firmach rodzinnych
3.4.1. Przegląd źródeł finansowania
innowacji w badanych firmach
4.7. Hipotezy a wyniki badawcze – weryfikacja hipotez
4.8. Podsumowanie badań
4.8.1. Ustalenia i wnioski dotyczące działalności badanych firm i ich liderów
4.8.2. Ustalenia i wnioski dotyczące finansowych aspektów wdrażanych innowacji
Rozdział 5
Wybrane aspekty finansowania innowacyjności firm rodzinnych
sektora wysokich technologii na przykładzie IT (studia przypadków) 185
5.1. Globalne trendy na rynkach technologii informatycznych
185
187
5.2. Sektor technologii informatycznych w Polsce
190
5.3. Analiza finasowania innowacji w giełdowych firmach rodzinnych
190
198
205
210
216
5.3.1. Comarch S.A.
5.3.2. Komputronik S.A.
5.3.3. PGS Software S.A.
5.3.4. WASKO S.A.
5.4. Wnioski ze studiów przypadku
Spis treści
7
Podsumowanie oraz rekomendacje dla przedsiębiorców, decydentów gospodarczych
i społeczeństwa
Bibliografia
Załączniki
Innovation financing in Polish family firms (Summary)
Spis tabel
Spis rysunków
Spis załączników
O Autorce
219
231
243
263
267
269
271
273
WSTĘP
Powstawanie gospodarki opartej na wiedzy – najogólniej rzecz ujmując – jest
odpowiedzią na problemy globalizacji. Ta nowa jakość ekonomiczna rozwija się
stopniowo i w pierwszej kolejności dotyczy najwyżej rozwiniętych krajów. Ozna-
cza przeorientowanie współczesnej gospodarki z tradycyjnej (w której czynni-
kami decydującymi były głównie kapitał, siła robocza, surowce, odpowiednia
infrastruktura, sprawny transport i właściwa organizacja) w taką opartą na infor-
macji i wiedzy. Podstawę rozwoju gospodarczego sukcesywnie zaczynają stanowić
nowoczesne technologie, wysoko wykwali(cid:22)kowani pracownicy, uczelnie wyższe
i ośrodki badawczo-rozwojowe, infrastruktura umożliwiająca przesyłanie infor-
macji (ICT), jak również polityka proinnowacyjna państwa. Jest to proces skom-
plikowany, długookresowy i zróżnicowany regionalnie. Nie ulega wątpliwości, że
mamy do czynienia ze zmianami o charakterze fundamentalnym, a ich istotę sta-
nowi kluczowa rola kapitału ludzkiego – intelektualnego i społecznego. Najbar-
dziej zaawansowane w budowie GOW są Stany Zjednoczone, Japonia, Kora Połu-
dniowa, Singapur, a wśród krajów Unii Europejskiej – Finlandia. Jeśli przyjmiemy
upowszechnianie się gospodarki opartej na wiedzy za prawidłowość oraz impe-
ratyw rozwojowy wynikający z procesów globalizacyjnych, przy uwzględnieniu
naszego członkostwa w Unii Europejskiej oraz działań proinnowacyjnych insty-
tucji państwowych i rządowych, krajem aspirującym do włączenia się w rzeczywi-
stość nowego ładu społeczno-gospodarczego powinna okazać się również Polska
z około 70 przedsiębiorstw rodzinnych. W takich zatem warunkach społeczno-
-ekonomicznych stopniowo przychodzi funkcjonować polskim biznesom rodzin-
nym we wszystkich sferach ich działalności, z (cid:22)nansową na czele. Przyjąwszy, że
centralnym przejawem gospodarki opartej na wiedzy jest umiejętność tworzenia
i wdrażania innowacji, konsekwentnie ich realizację umożliwiają posiadane, wła-
ściwie wykorzystywane zasoby (cid:22)nansowe. Dlatego też za główny cel pracy oraz
przeprowadzonych w jej ramach badań empirycznych autorka obrała dogłębne
opisanie (cid:29)nansowania aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw rodzinnych1.
Do celów szczegółowych natomiast zaliczyła zadania o charakterze:
1 Określeniom: „przedsiębiorstwo rodzinne”, „firma rodzinna”, „biznes rodzinny”, „family busi-
ness”, „przedsiębiorczość rodzinna” czy „podmiot rodzinny” przydano na potrzeby niniejsze-
go opracowania jednakowe znaczenie.
10
Finansowanie innowacji w polskich firmach rodzinnych
poznawczym – głównie zidenty(cid:22)kowanie tzw. krytycznych czynników roz-
woju (cid:22)rm rodzinnych oraz pochodzenia ich przewagi konkurencyjnej, okre-
ślenie rodzajów wdrażanych innowacji oraz intensywności nakładów na ich
(cid:22)nansowanie, jak też ustalenie zasadniczych źródeł (cid:22)nansowania innowacyj-
nych przedsięwzięć;
normatywnym – dokonanie analizy i oceny powyższych atrybutów i działań
przedsiębiorstw rodzinnych pod kątem ich racjonalności, skuteczności oraz
w warunkach gospodarki opartej na wiedzy;
praktycznym/aplikacyjnym – stworzenie systemu zaleceń, wsparcia (cid:22)nan-
sowego i poza(cid:22)nansowego dla przedsiębiorców rodzinnych oraz rekomen-
dacji dla osób stanowiących prawo i podejmujących decyzje na szczeblu rzą-
dowym i samorządowym, tak aby (cid:22)rmy rodzinne mogły w pełni sprostać
pogłębiającym się zmianom cywilizacyjnym.
W świetle powyższych rozważań autorka formułuje główny problem badaw-
czy niniejszego opracowania (wraz z jego częścią empiryczną), określając go na-
stępującym pytaniem: czy (cid:22)rmy rodzinne, chcąc sprostać wymogom gospodarki
aspirującej do miana opartej na wiedzy, są w stanie oraz wyrażają gotowość do (cid:22)-
nansowania inwestycji w innowacje? Uzyskanie odpowiedzi na to pytanie wsparte
zostało rozważeniem następujących problemów szczegółowych (P):
(P1) – Czy (cid:22)rmy rodzinne są liczącą się populacją wśród badanych przedsię-
biorstw (tu: laureatów nagrody „Diamenty Forbesa 2016)”?
(P2) – Jak wielkie środki (cid:22)nansowe przeznaczają badane (cid:22)rmy na inwestycje
w innowacje?
(P3) – Jakie główne źródła środków wykorzystują badane (cid:22)rmy rodzinne, (cid:22)-
nansując inwestycje w innowacje?
(P4) – Czy istnieją czynniki związane z rodzinnym charakterem (cid:29)rmy, które
są skorelowane z intensywnością nakładów na innowacje? Jaki kierunek korelacji
wykazują te czynniki? (P4a) – pozytywny? (P4b) – negatywny?
Na podstawie studiów literaturowych oraz dotychczasowych badań (w tym ba-
dań własnych) nad przedsiębiorczością rodzinną autorka sformułowała następu-
jącą główną hipotezę (H) – Firmy rodzinne są w stanie i wyrażają gotowość do
(cid:29)nansowania inwestycji w innowacje w celu sprostania wymogom gospodarki
aspirującej do miana opartej na wiedzy.
Niezależne od siebie hipotezy pomocnicze, mające wspierać hipotezę główną,
uzyskały brzmienie:
(H1) – Firmy rodzinne stanowią liczącą się populację wśród badanych przed-
siębiorstw (z listy „Diamenty Forbesa 2016”);
(H2) – Nakłady badanych przedsiębiorstw rodzinnych na innowacje są intensywne;
(H3) – Głównym źródłem (cid:22)nansowania innowacji w badanych (cid:22)rmach rodzin-
nych są środki własne oraz fundusze unijne;
(H4) – W badanych (cid:22)rmach istnieją czynniki ściśle związane ze specy(cid:22)ką (cid:22)rm
rodzinnych, które są skorelowane z intensywnością nakładów (cid:22)nansowych na in-
nowacje: (H4a) – pozytywnie, (H4b) – negatywnie.
Wstęp
11
Za próbę odpowiedzi na sformułowane powyżej cele, problemy badawcze
oraz hipotezy niech posłuży niniejsze opracowanie, które wymagało określonego
ustrukturyzowania oraz uporządkowania treści o charakterze teoretyczno-em-
pirycznym. Monogra(cid:22)a obejmuje zatem pięć rozdziałów: wstęp, trzy rozdziały
teoretyczne, dwa rozdziały empiryczne (wraz z opisem zastosowanej metody ba-
dawczej), zawierające wnioski i rekomendacje zakończenie oraz wykaz źródeł wy-
korzystanych przez autorkę.
Pierwszy rozdział wskazuje na swoiste cechy przedsiębiorstwa rodzinnego,
usiłuje rozwiązać kwestię de(cid:22)nicyjną, ukazać społeczno-ekonomiczne znaczenie,
kluczowe czynniki oraz bariery jego rozwoju, a w końcowej części zidenty(cid:22)kować
źródła przewagi konkurencyjnej (cid:22)rm rodzinnych nad ich nierodzinnymi odpo-
wiednikami. Autorka uznała, że opisanie specy(cid:22)cznych problemów (cid:22)rm rodzin-
nych odgrywa fundamentalną rolę w prawidłowym zrozumieniu treści zawartych
w kolejnych rozdziałach, jak też dla rzetelności samego procesu badawczego.
Rozdział drugi porusza problematykę wymogów gospodarki opartej na wiedzy
jako porządku społeczno-ekonomicznego w XXI w., który stawia nowe lub inten-
sy(cid:22)kuje dotychczasowe wymogi zarówno podmiotom gospodarczym, różnego ro-
dzaju instytucjom, jak i społeczeństwu. Ingeruje również w życie poszczególnych
ludzi. Na znaczeniu zyskują inwestycje w innowacje wraz wydatkami na badania
i rozwój, tworzenie kapitału intelektualnego, społecznego, rodziny oraz ponad-
granicznego w formie internacjonalizacji działalności. W odniesieniu do (cid:22)rm ro-
dzinnych wskazano na uwarunkowania ich aktywności innowacyjnej, jak również
zaprezentowano innowacje wdrożone w (cid:22)rmie sektora tradycyjnego oraz sekto-
ra wysokich technologii, co stanowiło przedmiot wcześniejszych badań autorki.
Dokonano również przeglądu ważniejszych badań nad innowacyjnością polskich
(cid:22)rm rodzinnych.
Rozdział trzeci poświęcony został różnorodnym aspektom (cid:22)nansowania in-
nowacji w (cid:22)rmach rodzinnych. Ukazano tu dorobek nauki o (cid:22)nansach w zakresie
eksploracji (cid:22)rm rodzinnych, cechy i konsekwencje szczególnej logiki (cid:22)nansowej
tych podmiotów oraz uwarunkowania sposobu (cid:22)nansowania strategii ich rozwo-
ju, ze szczególnym uwzględnieniem czynnika ryzyka (cid:22)nansowego. Wśród form
(cid:22)nansowania innowacji szczególnie efektywne wydają się kapitały własne, kredy-
ty inwestycyjne, leasing i fundusze Unii Europejskiej. Wskazano również na rolę
rynków kapitałowych publicznych (GPW S.A. i NewConnect) oraz prywatnych
(Private Equity, Venture Capital, Anioły Biznesu). Opisując bariery (cid:22)nansowania
innowacji, autorka przytoczyła wyniki swoich wcześniejszych badań przeprowa-
dzonych wśród liderów dojrzałych przedsiębiorstw rodzinnych. Rozdział kończy
relacja z kolejnych wcześniejszych badań autorki, dotyczących źródeł (cid:22)nasowania
(cid:22)rm rodzinnych z listy „Diamenty Forbesa 2014”, które posłużyły za wprowadze-
nie do zasadniczych analiz statystycznych, zamieszczonych w następnym rozdziale
monogra(cid:22)i.
Rozdział czwarty – empiryczny – prezentuje wyniki badań ankietowych do-
tyczących (cid:22)nansowania innowacji w 115 (cid:29)rmach rodzinnych z listy „Diamen-
12
Finansowanie innowacji w polskich firmach rodzinnych
ty Forbesa 2016”, udziela odpowiedzi na sformułowane powyżej problemy ba-
dawcze i hipotezy, wyprowadza wnioski zarówno o charakterze teoretycznym, jak
i praktycznym. Jednocześnie zawiera opis metody badawczej na etapie pozyskiwa-
nia danych pierwotnych oraz dokonywania analiz statystycznych.
Finansowanie innowacji w dużych przedsiębiorstwach rodzinnych w warun-
kach gospodarki aspirującej do miana opartej na wiedzy – na przykładzie sektora
IT – zaprezentowane zostało w rozdziale piątym. Oprócz charakterystyki tenden-
cji globalnych i rynku technologii informatycznych w naszym kraju rozdział zawie-
ra studia przypadku czterech (cid:22)rm rodzinnych z GPW S.A. w Warszawie (Comarch
S.A., Komputronik S.A., PGS So(cid:19)ware S.A., WASKO S.A.), co nie zmienia faktu,
że w Polsce aż 90 (cid:22)rm informatycznych znajduje się w rękach mikro i małych
podmiotów. Tę część opracowania kończy próba syntezy sytuacji w analizowanych
giełdowych (cid:22)rmach rodzinnych co do wprowadzanych innowacji oraz źródeł ich
(cid:22)nansowania, zawierającej również rekomendacje dla aktualnych i przyszłych
liderów. W badaniu wykorzystano – wspomnianą wcześniej – metodę studium
przypadku, a w jej ramach technikę analizy dokumentów źródłowych: sprawoz-
dań (cid:22)nansowych, prospektów emisyjnych, stron internetowych spółek.
Badanie ankietowe (cid:22)rm rodzinnych w sferze (cid:22)nansowej, zwłaszcza podmiotów
prywatnych, nastręcza wielu trudności i może być obarczone znacznym stopniem
subiektywizmu, z takich chociażby powodów jak silna kultura prywatności, niska
wiarygodność i woluntaryzm w tworzeniu, a zwłaszcza w udostępnianiu wszelkich
statystyk związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Dlatego też – zda-
niem autorki – korzystniej jest posługiwać się w badaniu (cid:22)nansowych aspektów
funkcjonowania przedsiębiorstw rodzinnych danymi opisowymi, a nie wyłącznie
liczbowymi, co w efekcie znacznie zwiększa prawdziwość uzyskanych informacji
i otrzymanych na ich podstawie wyników.
Podsumowując, rozdziały pierwszy, drugi i trzeci stanowią teoretyczną podbu-
dowę działalności przedsiębiorstw rodzinnych w ich dążeniu do gospodarki opar-
tej na wiedzy, drogą wprowadzania i (cid:22)nansowania innowacji. Rozdziały czwarty
i piąty zawierają natomiast przebieg, wyniki oraz wnioski z własnych badań au-
torki, przeprowadzonych na potrzeby niniejszego opracowania. Jednocześnie
autorka pragnie podkreślić, że teoretyczne części monogra(cid:22)i zostały ograniczone
do zakresu, w jakim – w jej ocenie – mogą przyczynić się do osiągnięcia założo-
nych celów, udzielenia odpowiedzi na postawione problemy badawcze oraz zwery-
(cid:22)kowania i/lub zilustrowania przyjętych hipotez badawczych.
Rozdział 1
Przedsiębiorstwa rodzinne na
współczesnym etapie rozwoju
gospodarki rynkowej
Firmy rodzinne uznawane są za specjalny typ przedsiębiorstw o unikalnych za-
letach, mogących przesądzać o istotnej przewadze konkurencyjnej tych podmio-
tów. Generalnie członkowie rodziny, pracując razem, dbają i troszczą się o siebie
nawzajem, o pracowników najemnych, o klientów w stopniu o wiele większym niż
ma to miejsce w (cid:22)rmach nierodzinnych. Pracownicy najemni są często bardziej
sumienni, pilni i oddani, a właściciele (cid:22)rm rodzinnych bardziej dostępni w porów-
naniu z właścicielami i kierownictwem innego typu przedsiębiorstw. Atrybutami
(cid:22)rm rodzinnych są ponadto: szacunek i przywiązanie do tradycji, bezpieczeństwo
utrzymania pracy, odpowiedzialność, nastawienie na jakość, długofalowe cele,
duży margines samodzielności w myśleniu i działaniu. Jak zauważa A. To(cid:18)er, „gi-
gantyczne” (cid:22)rmy są zbyt wolne i nieprzystosowane do dzisiejszego świata biznesu,
który cechuje szczególnie wysokie tempo rozwoju. W przeciwieństwie do nich (cid:22)r-
my rodzinne1: są zdolne do szybkiego podejmowania decyzji, w większym stopniu
wykazują gotowość do realizowania śmiałych, ryzykownych przedsięwzięć, potra-
(cid:22)ą szybciej zmieniać się i lepiej przystosowywać do nowych potrzeb rynkowych,
charakteryzują się lepszą komunikacją poprzez stałe i bliskie wzajemne oddziały-
wanie członków kierownictwa (nawet chrząknięcie i grymas twarzy niosą pewien
zasób informacji). Członkowie rodziny zazwyczaj posiadają głębokie poczucie
własności (cid:22)rmy, przejawiają dużą motywację, są wyjątkowo lojalni i często pracują
ponad normę.
Istnieje także negatywna strona przedsiębiorczości rodzinnej, która poważnie
zakłóca funkcjonowanie wielu (cid:22)rm. Przedsiębiorstwa rodzinne znane są ze swoich
kon(cid:17)iktów wewnętrznych i waśni, aczkolwiek namiętności, zaangażowanie emo-
cjonalne, poświęcenie i inne uczucia mogą być zaletami lub wadami w zależności
1 M. Cohn, Passing the torch: Succession, retirement and estate planning in family-owned
businesses, McGraw-Hill, Inc. New York 1992, s. 10–11.
14
Finansowanie innowacji w polskich firmach rodzinnych
od zaistniałej sytuacji i punktu widzenia. Nadto – w miarę upływu czasu – (cid:22)rmy
rodzinne wymagają planowych przekształceń pokoleniowych oraz gruntownych
zmian sposobu myślenia i działania. Tymczasem starzejący się właściciele są czę-
sto niechętni podjęciu potrzebnych działań, przejawiają postawę zachowawczą
i obawę przed przeprowadzeniem nawet dobrze przemyślanego planu sukcesji.
Konsekwencją takiej postawy jest zazwyczaj sytuacja, że kiedy właściciel-zało-
życiel umiera – wizja i marzenia, które były motorem działania (cid:22)rmy rodzinnej,
„bledną” lub nawet giną. W Stanach Zjednoczonych prawie 70 przedsiębiorstw
rodzinnych nie przechodzi w ręce drugiego pokolenia. Wiele z nich jest sprzeda-
wane, wchłaniane przez inne (cid:22)rmy lub likwidowane. Połowa z tych (cid:22)rm, które
prosperują w rękach drugiego pokolenia, nie przechodzi w ręce trzeciego. Średnia
żywotność (cid:22)rmy rodzinnej wynosi około 24 lata.
Można zatem wskazać na pewien paradoks przedsiębiorstw rodzinnych po-
legający na tym, że te same właściwości, które są siłą i źródłem sukcesu (np. silne
patriarchalne zarządzanie), mogą okazać się czynnikiem szkodliwym na innym
etapie rozwoju (cid:22)rmy (np. w procesie przekazywania władzy i własności). Firma
rodzinna jest zatem silną, ale i wrażliwą jednostką, często wymagającą wyjąt-
kowego zrozumienia jej istoty oraz pomocy, szczególnie ze strony tworzącej jej
rodziny, instytucji rządowych i nauki.
1.1. Znaczenie firm rodzinnych w gospodarce
i społeczeństwie
Firmy rodzinne stanowią dość niejednolitą grupę przedsiębiorstw. Główne róż-
nice między nimi dotyczą: wieku i długości okresu funkcjonowania (najstar-
sze mają kilkaset lat, najmłodsze powstają każdego dnia), branży (reprezentują
m.in. wytwórców słodyczy, win, tekstyliów, sprzętu gospodarstwa domowego,
samochodów, kosmetyków i chemii gospodarczej, właścicieli sieci hoteli i restau-
racji, po konstruktorów samolotów), wielkości (są tu typowe przedsiębiorstwa
sektora MSP, ale również (cid:22)rmy duże, zatrudniające powyżej 500 pracowników,
a nawet wielkie koncerny przemysłowo-handlowe), formy prawnej (od osób (cid:22)-
zycznych prowadzących działalność gospodarczą, spółek cywilnych i jawnych,
poprzez partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne po spółki z ogra-
niczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne)2. Znane są także przypadki fun-
dacji prowadzonych przez słynne rodziny. W Polsce najliczniej reprezentują je
podmioty mikro i małe, sukcesywnie przybywa jednak przedsiębiorstw śred-
2 K. Safin, Przedsiębiorstwa rodzinne, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa” 1991, 5,
s. 16–17.
Przedsiębiorstwa rodzinne na współczesnym etapie rozwoju gospodarki...
15
nich i dużych. Znaczenie ekonomiczne (cid:22)rm rodzinnych sprowadza się głównie
do ich liczebności (65–90 populacji przedsiębiorstw), udziału w wytwarzaniu
PKB (40–65 ) oraz ilości oferowanych miejsc pracy (ok. 50 zatrudnionych).
Uważa się, że skoro rodziny są „cegiełkami” stabilnego społeczeństwa, (cid:29)rmy
rodzinne są podstawą w tworzeniu stabilnej gospodarki. Przedsiębiorstwo
rodzinne ze względu na swoją specy(cid:22)kę jest bardziej skłonne do „reinwestycji
w siebie” w celu utrzymania, utrwalenia i pomnożenia majątku dla przyszłych
pokoleń. Firma rodzinna jest zdolna do przeprowadzania długookresowych in-
westycji i skutecznie opiera się presji osiągania krótkookresowych korzyści3. Nie
mniej istotne jest społeczne znaczenie (cid:29)rm rodzinnych, wynikające ze skłon-
ności rodzin prowadzących działalność gospodarczą do zabiegania o swój dobry
wizerunek oraz podnoszenie rangi nazwiska rodziny. W pierwszym rzędzie na-
leży podkreślić ich znaczący wpływ na lokalne społeczności, głównie poprzez
przekazywanie środków na cele charytatywne, utrzymywanie lub do(cid:22)nansowy-
wanie instytucji użyteczności publicznej, zakładanie fundacji, dbałość o tworze-
nie miejsc pracy, właściwe traktowanie pracowników czy szacunek dla tradycji,
jak również zabieganie o jakość wytwarzanych produktów lub świadczonych
usług4. J.H. Astrachan twierdzi, że (cid:22)rmy rodzinne są bardziej uświadomione
społecznie, członkowie rodziny mogą być zdolni do wielkich o(cid:22)ar, a nawet do
przetrwania długookresowego załamania, aby tylko oszczędzić (cid:22)rmę i społecz-
ność wokół niej5.
Z początkiem lat osiemdziesiątych XX w. przedsiębiorstwo rodzinne stało się
przedmiotem poważnych badań naukowych, przede wszystkim w Stanach Zjed-
noczonych i krajach Europy Zachodniej. Badaczy interesowały wówczas takie
fundamentalne kwestie, jak de(cid:22)nicja (cid:22)rmy rodzinnej, związek między środowi-
skiem rodziny i przedsiębiorczością, a w szczególności znaczenie (cid:22)rm rodzin-
nych dla gospodarki i społeczeństwa. Badania przedsiębiorczości wykazały, że
rodzina jest sprzyjającym środowiskiem dla zachowań przedsiębiorczych.
Konieczność utrzymania rodziny i przykład rodziców pracujących we własnym
przedsiębiorstwie wywierają poważny wpływ na decyzję założenia (cid:22)rmy, potrze-
bę jej posiadania i kontynuacji6. Przedsiębiorczość jest „początkiem i sercem”
większości (cid:22)rm rodzinnych i wzajemnie – (cid:22)rma rodzinna wspiera i wzmaga wy-
siłki jej członków zaangażowanych w działania przedsiębiorcze. Więcej, (cid:29)rma
rodzinna może być zaczątkiem przedsiębiorczości na dużą skalę – powstaje
3 P.D. Hall, A historical overview of family firms in the United States, dolny „Family Business
Review” 1988, 1, s. 51–68.
4 Więcej na ten temat w: J. Jeżak, W. Popczyk, A. Winnicka-Popczyk, Przedsiębiorstwo rodzinne.
Funkcjonowanie i rozwój, Difin, Warszawa 2004, s. 15–58.
5 J.H. Astrachan, Family firm and the community culture, „Family Business Review” 1988, 1,
s. 165–189.
6 A. Shapero, L. Sokol, The social dimensions of entrepreneurship, [w:] Kent C., Sexton D.,
Vesper K., Encyclopedia of Entrepreneurship, Engelwood Cliffs, Prentice-Hall, New York 1982,
s. 72–90.
Pobierz darmowy fragment (pdf)
